Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ*(**)

9 Μαΐου 2013 σε ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ, ΠΑΡΑΔΟΣΗ

Ἰωάννου Ν. Θεοδωρακοπούλου

Ὁ ἄν­θρω­πος ζεῖ μέ­σα στὸ πα­ρόν, μέ­σα στὸ πα­ρελ­θὸν καὶ μέ­σα στὸ μέλ­λον.  Τὸ σύ­νο­λο τοῦ πα­ρόν­τος, ὅ­που μέ­σα ζεῖ ὁ ἄν­θρω­πος ἀ­πο­τε­λεῖ­ται ἀ­πὸ βι­ώ­μα­τα πολ­λα­πλά, τὰ ὁ­ποῖ­α τὸν συγ­κι­νοῦν καὶ ρυθ­μί­ζουν τὴ ζω­ή του. Ὅμως, ὅ,τι ὀ­νο­μά­ζου­με πα­ρὸν δὲν ἔ­χει μέ­σα μας σα­φῆ ὅ­ρια, για­τί ἤ­δη γιὰ τὸ χθὲς ἐ­πι­στρα­τεύ­ου­με τὴ μνή­μη μας γιὰ νὰ τὸ ξα­να­ζή­σω­με. Μὲ τὴ μνή­μη γυ­ρί­ζο­με στὸ πα­ρελ­θὸν καὶ ζοῦ­με μέ­σα σ᾿ αὐ­τὸ ἕ­να με­γά­λο μέ­ρος τῆς ζω­ῆς μας. Ἤ­δη ἡ κα­θη­με­ρι­νὴ ζω­ὴ δὲν μπο­ρεῖ νὰ στα­θῆ στὰ ἄ­με­σα βι­ώ­μα­τά της καὶ νὰ πε­ρι­ο­ρι­σθῆ σ᾿ αὐ­τά, ἀλ­λὰ ἀ­να­τρέ­χει στὸ ἄ­με­σο πα­ρελ­θόν, στὸ χθές. Χω­ρὶς τὸ χθὲς δὲν μπο­ρεῖ νὰ γί­νη λό­γος γιὰ τὸ σή­με­ρα. Ὅ­μως ὁ ἄν­θρω­πος εἶ­ναι ἄν­θρω­πος για­τί ζεῖ καὶ μὲ τὴν προ­ο­πτι­κή τοῦ μέλ­λον­τος. Ὅ­πως τὸ πα­ρελ­θὸν ἔ­τσι καὶ τὸ μέλ­λον ρυθ­μί­ζει τὴ ζω­ὴ τοῦ ἀν­θρώ­που. Τὸ μέλ­λον ὑ­πάρ­χει ὡς προσ­δο­κί­α, ἡ ὁ­ποί­α ὅ­μως ἔ­χει ὡς προ­ϋ­πό­θε­ση τὸ πα­ρὸν καὶ τὸ πα­ρελ­θόν.

Δὲν ὑ­πάρ­χει μέλ­λον χω­ρι­στὰ ἀ­πὸ τὸ πα­ρόν καὶ τὸ πα­ρελ­θόν. Καὶ οἱ τρεῖς αὐ­τὲς δι­α­στά­σεις συ­νι­στοῦν τὸν ἱ­στο­ρι­κὸ χρό­νο. Ὁ ἄν­θρω­πος μό­νο ἔ­χει τὴ συ­νεί­δη­ση τοῦ χρό­νου. Ὁ ἄν­θρω­πος μό­νον εἶ­ναι ὂν ἱ­στο­ρι­κόν.

Ἂν τώ­ρα θε­λή­σω­με νὰ ἀ­ξι­ο­λο­γή­σω­με γε­νι­κὰ τὴ ζω­ὴ τοῦ ἀν­θρώ­που, εἴ­με­θα ὑ­πο­χρε­ω­μέ­νοι νὰ στη­ρι­χθοῦ­με πε­ρισ­σό­τε­ρο στὸ πα­ρελ­θόν του, για­τί τὸ πα­ρὸν εἶ­ναι πο­λὺ στε­νό, τὸ δὲ μέλ­λον, ὡς ἁ­πλὴ προσ­δο­κί­α, εἶ­ναι ἄ­δη­λο. Γε­νι­κῶς ἡ ζω­ὴ τοῦ ἀν­θρώ­που καὶ ὡς συγ­κε­κρι­μέ­νου ἀ­τό­μου καὶ ὡς συγ­κε­κρι­μέ­νου λα­οῦ, στη­ρί­ζε­ται σὲ ὅ,τι ὀ­νο­μά­ζο­με πα­ρά­δο­ση.

Πα­ρά­δο­ση εἶ­ναι τὸ σύ­στη­μα τῶν ἀ­ξι­ῶν, τὶς ὁ­ποῖ­ες ὁ ἄν­θρω­πος ἔ­χει ἀ­να­δεί­ξει μὲ τὸν ἀ­γώ­να τῆς ζω­ῆς του. Ἡ πα­ρά­δο­ση ὅ­μως δὲν εἶ­ναι κά­τι ποὺ ὑ­πάρ­χει κα­θ᾿ ἑ­αυ­τό, ἀλ­λὰ νο­εῖ­ται πάν­το­τε ἀ­πὸ τὴ σκο­πιὰ τοῦ πα­ρόν­τος, τὸ ὁ­ποῖ­ον τὴ φω­τί­ζει καὶ τὴν κα­τα­ξι­ώ­νει. Κα­τ᾿ οὐ­σί­αν ἡ πα­ρά­δο­ση ἔ­χει τό­σο βά­θος, ὅ­σο ἔ­χει καὶ τὸ ἑ­κά­στο­τε πα­ρόν. Ἡ πα­ρά­δο­ση, μὲ ἄλ­λα λό­για, εἶ­ναι κι­νού­με­νη καὶ πλά­θε­ται μέ­σα ἀ­π᾿ τὸ πα­ρόν. Ὁ ἀ­γω­νι­σταὶ τοῦ 1821 εἶ­χαν μί­α πο­λὺ ζων­τα­νὴ συ­νεί­δη­ση γιὰ τὸ ἱ­στο­ρι­κὸ με­γα­λεῖ­ο τῆς πα­τρί­δας των, χω­ρὶς ὅ­μως νὰ ἔ­χουν ἀ­κρι­βῆ ἱ­στο­ρι­κὴ γνώ­ση τῶν πε­ρα­σμέ­νων. Ἡ ζων­τα­νὴ ὅ­μως συ­νεί­δη­ση, ποὺ εἶ­χαν γιὰ τὰ πε­ρα­σμέ­να τὰ ἐ­φώ­τι­ζε πα­ρὰ πο­λὺ ἔν­το­να καὶ ἔ­τσι τὰ με­τέ­βαλ­λε σὲ σύμ­βο­λα. Ἔ­τσι μέ­σα στοὺς ἀ­γω­νι­στάς τοῦ ᾿21 ὁ Μα­ρα­θών, ὁ Λε­ω­νί­δας καὶ ὁ Θε­μι­στο­κλῆς εἶ­ναι με­γά­λα σύμ­βο­λα ποὺ φω­τί­ζουν καὶ φω­τί­ζον­ται.

Ἡ πα­ρά­δο­ση, λοι­πόν, εἶ­ναι κά­τι ζων­τα­νὸ καὶ κι­νού­με­νο.

Ὑ­πάρ­χει βέ­βαι­α καὶ ἡ νε­κρὴ πα­ρά­δο­ση. Ὅ­μως αὐ­τὴ εἶ­ναι νε­κρή, ἐ­πει­δὴ εἶ­ναι νε­κροὶ ἐ­κεῖ­νοι ποὺ τὴν ἔ­χουν. Οἱ ἄν­θρω­ποι αὐ­τοὶ δὲν ἔ­χουν καμ­μιὰ φαν­τα­σί­α, οὔ­τε συγ­κι­νοῦν­ται ἀ­πὸ ἰ­δέ­ες με­γά­λες, ἀλ­λὰ κα­τ᾿ οὐ­σί­αν κι­νοῦν­ται μέ­σα σ᾿ ἕ­ναν κό­σμο στε­γνό, στεῖ­ρο καὶ ἄ­καρ­πο, ὁ ὁ­ποῖ­ος ὑ­πάρ­χει μό­νον μέ­σα τους.

Τὸ ζων­τα­νὸ ρεῦ­μα τῆς πα­ρα­δό­σε­ως, ποὺ τὸ βλέ­πο­με νὰ κυ­λᾶ ὁρ­μη­τι­κὰ ἀ­πὸ τὸν Ὅ­μη­ρο ὣς σή­με­ρα, νὰ συν­τρί­βη εἴ­δω­λα καὶ νὰ προ­βά­λη με­γά­λα σύμ­βο­λα, τὸ παν­το­δύ­να­μο τοῦ­το ρεῦ­μα εἶ­ναι ἄ­γνω­στο σ᾿ αὐ­τοὺς τοὺς νε­κροὺς ἐν ζω­ῇ.

Ἡ σύγ­χρο­νη ἑλ­λη­νι­κὴ πραγ­μα­τι­κό­της δὲν νο­εῖ­ται δί­χως τὰ με­γά­λα σύμ­βο­λα τοῦ πα­ρελ­θόν­τος, για­τί ἐ­κεῖ­νοι ποὺ τὴν ἐ­δη­μι­ούρ­γη­σαν αὐ­τὴν τὴν πραγ­μα­τι­κό­τη­τα εἶ­χαν γε­μά­τη τὴν ψυ­χή τους ἀ­πὸ τὰ σύμ­βο­λα αὐ­τά. Κα­τ᾿ οὐ­σί­αν ἡ πα­ρά­δο­ση δὲν εἶ­ναι τί­πο­τε ἄλ­λο, πα­ρὰ μί­α χο­ρεί­α συμ­βό­λων, τὰ ὁ­ποῖ­α εἶ­ναι κα­θι­ε­ρω­μέ­να μὲ τὸ αἷ­μα τῶν δη­μι­ουρ­γῶν τους.

Οὔ­τε, λοι­πόν, τὴ στει­ρό­τη­τα ἐ­κεί­νων ποὺ εἶ­ναι νε­κροὶ ἐν ζω­ῇ ἔ­χει ἀ­νάγ­κη ἡ πα­ρά­δο­ση, οὔ­τε πά­λι τὴν ἀ­νι­στό­ρη­τη προ­ο­πτι­κὴ τῶν κο­σμο­κα­τα­σκευα­στῶν καὶ κο­σμο­σω­τή­ρων. Καὶ οἱ πρῶ­τοι καὶ οἱ δεύ­τε­ροι εἶ­ναι ἔ­ξω ἀ­πὸ τὴ ζω­ή, κα­τορ­θώ­νουν ὅ­μως καὶ τὴ ζη­μι­ώ­νουν, δη­λα­δὴ ἀ­να­κό­πτουν τὴν πρό­ο­δο τῆς ζω­ῆς, τὴν ἐ­λεύ­θε­ρη κί­νη­σή της πρὸς τὸ μέλ­λον. Ἡ ἐ­λεύ­θε­ρη αὐ­τὴ κί­νη­ση πρὸς τὸ μέλ­λον δη­μι­ουρ­γεῖ πάν­τα και­νού­ργι­ες ἀ­ξί­ες, οἱ ὁ­ποῖ­ες ὅ­μως προ­ϋ­πο­θέ­τουν πάν­τα τὶς κα­θι­ε­ρω­μέ­νες. Χω­ρὶς κα­θι­ε­ρω­μέ­νες ἱ­στο­ρι­κὲς ἀ­ξί­ες δὲν εἶ­ναι δυ­να­τὸν νὰ δη­μι­ουρ­γη­θοῦν και­νού­ργι­ες.

Ἡ πα­ρά­δο­ση δὲν εἶ­ναι ἕ­να εἴ­δω­λο, ποὺ πρέ­πει οἱ πι­στοὶ νὰ τὸ λα­τρεύ­ουν σι­ω­πη­λοί, ἀλ­λὰ εἶ­ναι ἕ­να ἀ­γώ­νι­σμα τῆς ζω­ῆς, τὸ ὁ­ποῖ­ον τῆς δί­νει πάν­το­τε τὰ μέ­τρα της. Ὅ­σο με­γά­λος εἶ­ναι ἕ­νας λα­ός, τό­σο καὶ με­γά­λη πα­ρά­δο­ση ἔ­χει. Ἕ­νας μά­λι­στα κο­σμο­ϊ­στο­ρι­κὸς λα­ός, ὅ­πως εἶ­ναι ὁ Ἑλ­λη­νι­κός, ἔ­χει καὶ πα­ρά­δο­ση κο­σμο­ϊ­στο­ρι­κή. Κο­σμο­ϊ­στο­ρι­κὴ πα­ρά­δο­ση εἶ­ναι ἐ­κεί­νη, ἀ­πὸ τὴν ὁ­ποί­αν ἀν­τλοῦν καὶ οἱ ἄλ­λοι λα­οί. Ἀ­πὸ τὴν πα­ρά­δο­ση τοῦ Ἑλ­λη­νι­σμοῦ ἄν­τλη­σαν ὄ­χι μό­νον οἱ γει­το­νι­κοί μας λα­οί, ἀλ­λὰ καὶ πολ­λοὶ ἄλ­λοι, ποὺ εὑ­ρί­σκον­ται πιὸ μα­κρυ­ὰ ἀ­πὸ τοὺς γεί­το­νες.

Γνω­ρί­ζο­με ὅ­λοι τί ἔ­γι­νε κα­τὰ τὴν Ἀ­να­γέν­νη­ση στὴν Ἰ­τα­λί­α καὶ στὴ Δυ­τι­κὴ Εὐ­ρώ­πη, ὅ­που τὰ σύμ­βο­λα τῆς ζω­ῆς τῶν ἀν­θρώ­πων κα­τά­γον­ταν ἀ­πὸ τὴν ἑλ­λη­νι­κὴ πα­ρά­δο­ση. Ἀλ­λὰ καὶ κα­τὰ τὸν τε­λευ­ταῖ­ο Παγ­κό­σμιο πό­λε­μο ποὺ πο­λε­μοῦ­σαν γιὰ τὴν ἐ­λευ­θε­ρί­α ἐ­χρη­σι­μο­ποι­οῦ­σαν τὰ σύμ­βο­λα τῆς ἑλ­λη­νι­κῆς πα­ρα­δό­σε­ως. Ἀ­πὸ τὰ πράγ­μα­τα λοι­πὸν ἐ­πι­κυ­ρώ­νε­ται ἡ ἀ­ξί­α τῆς πα­ρα­δό­σε­ως, ἢ μᾶλ­λον ἐ­πι­βε­βαι­ώ­νε­ται ἡ ἱ­στο­ρι­κὴ αἰ­ω­νι­ό­της τῆς Ἑλ­λη­νι­κῆς ἀν­θρω­πι­στι­κῆς πα­ρα­δό­σε­ως.

*ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ‘ΑΝΘΟΛΟΓΗΜΑΤΑ’, ΟΕΔΒ, 1979                 

**ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ‘Ἐρῶ’ , Ε΄ ΤΕΥΧΟΣ, ΙΑΝ.-ΜΑΡ. 2011