Toυ Κωνσταντίνου Βαθιώτη, Αναπλ. Καθηγητή Νομικής ΔΠΘ
Στην κινηματογραφική ταινία “V for Vendetta”, η ιστορία της οποίας εκτυλίσσεται σε μια δυστοπική βρετανική κοινωνία του πλέον καθόλου μακρινού έτους 2030, το ολοκληρωτικό καθεστώς του καγκελαρίου Adam Sutler έχει καθηλωμένους τους πολίτες μπροστά στους τηλεοπτικούς δέκτες τους για να αποχαυνώνονται με την υλοποιούμενη από τα πλήρως ελεγχόμενα ΜΜΕ αδιάλειπτη προπαγάνδα.
Αυτό το φαινόμενο αποτυπώνεται και στην ταινία “Harrison Bergeron” (κινηματογραφική μεταφορά της νουβέλας του Kurt Vonnegut), η οποία προβλήθηκε το 1995. Στο μακρινό για εκείνη αλλά εγγύτερο προς την δική μας εποχή 2081, στόχος της αμερικανικής κυβέρνησης ήταν να εξαφανίσει την ατομικότητα και να εδραιώσει την απόλυτη ισότητα ανάμεσα στους Αμερικανούς πολίτες, κατά τρόπον ώστε κανένας να μην είναι περισσότερο ηλίθιος και αδύναμος ή, αντιθέτως, περισσότερο έξυπνος και δυνατός σε σχέση με τους άλλους. Για να επιτύχουν τον στόχο τους, οι Αμερικανοί διοικούντες υποχρέωναν τους πολίτες να φορούν στο κεφάλι τους επί εικοσιτετραώρου βάσεως ένα στεφάνι που εκπέμπει ηλεκτρομαγνητικά κύματα, εξαιτίας των οποίων διατηρείται στο ίδιο επίπεδο η εγκεφαλική λειτουργία όλων των πολιτών (πρβλ. την μάσκα που όσον ούπω ο κ. Μητσοτάκης και οι λοιμωξιολόγοι του θα μας εξαναγκάσουν να την φοράμε ακόμη και στην κρεβατοκάμαρά μας!).
Ωστόσο, υπάρχουν κάποιοι ιδιαιτέρως ευφυείς, όπως ο δεκατετράχρονος ήρωας Harisson Bergeron, των οποίων ο εγκέφαλος αντιστέκεται στην αποδιοργάνωση της λειτουργίας του που επιδιώκεται μέσω της ηλεκτρομαγνητικής στεφανοφορίας.
Σε αυτήν την ταινία οι πολίτες, εκτός του ότι φορούν το προπεριγραφέν αποχαυνωτικό ηλεκτρομαγνητικό στεφάνι, παραμένουν συνήθως καθηλωμένοι μπροστά στους τηλεοπτικούς δέκτες τους και απολαμβάνουν χαζοχαρούμενα ό,τι τους σερβίρουν οι κυβερνητικοί διαχειριστές της ζωής τους, οι οποίοι, όμως, επιλέγουν κρυφά τους ευφυέστερους των πολιτών, ώστε οι τελευταίοι να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στο ολοκληρωτικό σύστημα.
Στην ταινία “V for Vendetta” το ολοκληρωτικό καθεστώς ελέγχει πλήρως τα ΜΜΕ, αλλά καταπνίγει και τις φωνές κάθε αντιφρονούντος (μας θυμίζει κάτι αυτό;). Κατάφερε δε να κυριαρχήσει, διότι ο καγκελάριος και η κλίκα του υποσχέθηκαν στους πολίτες την εν έτει 2020 πολυδιαφημισμένη ασφάλεια σε μια εξαιρετικά δύσκολη εποχή: στις ΗΠΑ επικρατούσε εμφύλιος πόλεμος, λόγω δε εξάπλωσης ενός ιού είχαν πεθάνει 100.000 άνθρωποι. Το σύνθημα του καθεστώτος ήταν “είμαστε δυνατοί μένοντας ενωμένοι – είμαστε ενωμένοι μένοντας πιστοί” (strength through unity – unity through faith). Ένα εκ των περιοριστικών μέτρων που είχαν επιβληθεί από το ολοκληρωτικό καθεστώς ήταν η απαγόρευση της νυκτερινής κυκλοφορίας μετά τις 23.00, ένα μέτρο που θυμίζει πολύ το φασιστικό κλείσιμο των εν Ελλάδι καταστημάτων (εστιατορίων, μπαρ κ.λπ.) μετά τα μεσάνυχτα.
Ο ήρωας αυτής της ταινίας, ο “V”, φορά την μάσκα του Γκάι Φοκς, ενός Βρετανού στρατιώτη που είχε λάβει μέρος στην Συνωμοσία της Πυρίτιδας την 5η Νοεμβρίου 1605 και πολεμά μόνος του το ολοκληρωτικό καθεστώς, ο Κυβερνήτης του οποίου όχι μόνο διατηρεί τον απόλυτο έλεγχο των ΜΜΕ, αλλά πατάσσει παράλληλα και κάθε αμφισβητία του συστήματος. Έχει καταφέρει δε να κυβερνά ανενόχλητος υποσχόμενος ασφάλεια στους φοβισμένους πολίτες λόγω ενός ιού που έχει σκοτώσει περίπου 100.000 ανθρώπους!
Η εν λόγω ταινία, η οποία αποτελεί ένα από τα δύο “ευαγγέλια” της δικής μας δυστοπικής κοινωνίας (το άλλο “ευαγγέλιο” είναι το “1984” του Όργουελ), απέχουσα μόνο μία δεκαετία από την προβαλλόμενη βρετανική, κλείνει με έναν θαυμάσιο διάλογο: «Πώς γίνεται να μην πεθαίνεις», ρωτά τον μασκοφόρο “V” ο Κρίντι, δεύτερος στην ιεραρχία του ολοκληρωτικού καθεστώτος, ο οποίος έχει αδειάσει πάνω του με μένος όλες τις σφαίρες του όπλου του. Τότε ο “V”, πριν τον συνθλίψει, του απαντά: «Κάτω από τη μάσκα υπάρχει κάτι περισσότερο από σάρκα. Κάτω από αυτή τη μάσκα ζει μια ιδέα, κ. Κρίντι, και οι ι δ έ ε ς είναι α λ ε ξ ί σ φ α ι ρ ε ς».
Μια τέτοια “αλεξίσφαιρη ιδέα” θα έπρεπε να θεωρείται και σήμερα η ε λ ε υ θ ε ρ ί α. Το ηθικό δίδαγμα της ταινίας “V for Vendetta” προκύπτει από τα καθημερινά βασανιστήρια στα οποία υποβάλλεται η εν χρω κεκαρμένη Ίβι Χάμοντ, προκειμένου να “σπάσει” και να αποκαλύψει πού βρίσκεται ο καταζητούμενος “V”. Μένει, όμως, ακλόνητη μέχρι το τέλος, προτιμώντας να πεθάνει παρά να μαρτυρήσει την πολυπόθητη πληροφορία. Τότε ο βασανιστής της, ανακοινώνει σε αυτήν ότι, αφού πλέον δεν φοβάται, κέρδισε μόλις την ελευθερία της. Και τότε η Ίβι συνειδητοποιεί ότι ο βασανιστής δεν ήταν άλλος από τον ίδιο τον “V”, ο οποίος ήθελε να την εκπαιδεύσει καταλλήλως, ώστε να κατανικήσει τους φόβους της και έτσι να κατακτήσει την ελευθερία της.
Σημειωτέον ότι στην ίδια ταινία, αποσβολωμένοι από τις μεγάλες ομοιότητες με την εποχή του κορωνοϊού, ακούμε για την εξάπλωση ενός ιού που επιχειρήθηκε να αναχαιτισθεί από μια «φαρμακευτική εταιρεία ελεγχόμενη από μέλη του Κόμματος», με αποτέλεσμα να αυτά να πλουτίσουν. Όμως, «το τελικό, ιδιοφυές αποτέλεσμα ήταν ο φ ό β ο ς» και «ο φόβος έγινε όργανο ε λ έ γ χ ο υ για την κυβέρνηση».
Στο ξεκίνημα της προαναφερθείσας ταινίας, μετά τις 11 το βράδυ από τα μεγάφωνα της πόλης εκπέμπεται στερεότυπα το ακόλουθο προειδοποιητικό μήνυμα: «Κίτρινος Κωδικός σε ισχύ: Απαγόρευση κυκλοφορίας. Όσοι κυκλοφορούν χωρίς άδεια θα συλλαμβάνονται. Για τη δική σας ασφάλεια». Πόσο θυμίζει η τελευταία αυτή φράση (“this is for your protection”) το σύγχρονο π α τ ε ρ ν α λ ι σ τ ι κ ό σλόγκαν “για το καλό σας” που χρησιμοποιούν οι διαχειριστές της υγειονομικής κρίσης, προκειμένου να δικαιολογήσουν τα αδικαιολόγητα!
Μια ακόμη σοκαριστική ομοιότητα της παρούσας κατάστασης με την ταινία “V for Vendetta”: Μετά την αποτελεσματική αντιμετώπιση της επιδημίας, διεξήχθησαν ε κ λ ο γ έ ς στις οποίες θριάμβευσε ο καγκελάριος του ολοκληρωτικού καθεστώτος. Και μετά τις εκλογές, ω του θαύματος, βρέθηκε το φ ά ρ μ α κ ο κατά του ιού!
Δεν αποκλείεται αυτή η ταινία να μας δείχνει τι πρόκειται να συμβεί στην Ελλάδα (αλλά και σε άλλες χώρες) σε λίγο καιρό: ο σημερινός πρωθυπουργός, για να εξαργυρώσει την δήθεν αποτελεσματική διαχείριση της υγειονομικής κρίσης και έχοντας καθυποτάξει μέσω της διασποράς του τρόμου το μεγαλύτερο τμήμα της τρίτης ηλικίας (και όχι μόνο), ίσως σπεύσει να προκηρύξει εκλογές, προτού αρχίσει να “φυλλορροεί” ένα μεγαλύτερο κομμάτι ψηφοφόρων του οι οποίοι νιώθουν ήδη δυσφορία από το τ υ ρ α ν ν ι κ ό μαστίγιο που κραδαίνει απειλητικά σε βάρος τους. Πάντως, αν έχει σχεδιασθεί εθνική π ρ ο δ ο σ ί α, οι εκλογές ίσως εξυπηρετήσουν τον σχηματισμό μιας ευρύτερης-πολυκομματικής κυβέρνησης που θα σηκώσει ευκολότερα το πολιτικό κόστος της νέας ενδεχόμενης εθνικής ήττας-τραγωδίας.