ΟΙ ΣΧΕ­ΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΡ­ΘΟ­ΔΟ­ΞΗΣ ΕΚ­ΚΛΗ­ΣΙ­ΑΣ ΜΕ ΤΟΝ ΠΡΟ­ΤΕ­ΣΤΑΝ­ΤΙ­ΣΜΟ ΣΤΗΝ ΤΣΕ­ΧΙ­Α

28 Ιανουαρίου 2012 σε Χωρίς κατηγορία

π. Ἰ­ω­άν­νη Ζό­ζου­λακ

Ὀρ­θό­δο­ξη Θε­ο­λο­γι­κή Σχο­λή τοῦ Πα­νε­πι­στη­μί­ου Πρέ­σοβ, Σλο­βα­κί­α

     Ἡ Ὀρ­θό­δο­ξη Ἐκ­κλη­σί­α εἶ­χε ἀν­τι­με­τω­πί­σει δι­ά­φο­ρα προ­βλή­μα­τα στήν ἱ­στο­ρί­α, ὅ­πως τούς διω­γμούς τῶν εἰ­δω­λο­λα­τρῶν, τίς ἐ­σω­τε­ρι­κές αἱ­ρέ­σεις, τίς ὀρ­δές τῶν βάρ­βα­ρων λα­ῶν ποῦ πο­λε­μοῦ­σαν ἐ­ναν­τί­ον τῆς Ὀρ­θό­δο­ξης Ἐκ­κλη­σί­ας, καί τό σχί­σμα πού με­θό­δευ­σαν μέ δό­λο οἱ Φράγ­κοι. Ὅ­ταν γεν­νή­θη­κε ὁ Προ­τε­σταν­τι­σμός, ἡ Ἐκ­κλη­σί­α ἀ­γω­νι­οῦ­σε κά­τω ἀ­πό τούς πα­πι­κούς διω­γμούς στή Δύ­ση, καί τόν ἐ­πε­κτα­τι­σμό τῶν Μου­σουλ­μά­νων στήν Ἀ­να­το­λή. Οἱ Ὀρ­θό­δο­ξοι λα­οί ἀ­γω­νί­ζον­ταν νά κρα­τή­σουν ζων­τα­νή τήν πί­στη στήν ἐ­πι­κρά­τει­α τῆς Ὀ­θω­μα­νι­κῆς αὐ­το­κρα­το­ρί­ας.

     Στήν ἀρ­χή οἱ Ὀρ­θό­δο­ξοι δέν γνώ­ρι­ζαν ἐ­πα­κρι­βῶς τίς ἰ­δέ­ες τῶν Προ­τε­σταν­τῶν γί΄αὐ­τό ὁ πα­τρι­άρ­χης Κων­σταν­τι­νου­πό­λε­ως Ἰ­ω­ά­σαφ Β΄ ἔ­στει­λε στήν Βιτ­τεμ­βέρ­γη (Wittenberg) τόν δι­ά­κο­νό του Δη­μή­τρι­ο Μυ­σόν γιά νά φέ­ρει ἀ­κρι­βέ­στε­ρες πλη­ρο­φο­ρί­ες. Αὐ­τός ἐ­πέ­στρε­ψε καί ἔ­φε­ρε στόν πα­τρι­άρ­χη ἐ­πι­στο­λή τοῦ Με­λάγ­χθο­νος (1559). Ὅ­τι ἔ­φε­ρε καί ἑλ­λη­νι­κή με­τά­φρα­ση τῆς Αὐ­γου­σταί­ας Ὁ­μο­λο­γί­ας εἶ­ναι ἁ­πλή εἰ­κα­σί­α.[1]

     Στήν ἐ­πι­στο­λή τοῦ ὁ Με­λάγ­χθων κα­τε­χό­με­νος ἀ­πό θλί­ψη γιά τή δύ­σκο­λη θέ­ση τῆς Ἀ­να­το­λι­κῆς Ἐκ­κλη­σί­ας ἐκ­φρά­ζει τήν χα­ρά ἀ­πό τό γε­γο­νός ὅ­τι ὁ Θε­ός ἔ­σω­σε τήν Ἐκ­κλη­σί­α του ἀ­πό τούς σκλη­ρούς ἐ­χθρούς του χρι­στι­α­νι­σμοῦ.[2] Με­τά βε­βαι­ώ­νει πώς οἱ Προ­τε­στάν­τες τή­ρη­σαν τήν Ἁ­γί­α Γρα­φή, τίς συ­νό­δους καί τήν δι­δα­σκα­λί­α τήν Ἑλ­λή­νων Πα­τέ­ρων τῆς Ἐκ­κλη­σί­ας. Στό τέ­λος πα­ρα­κα­λεῖ τόν πα­τρι­άρ­χη νά μή πι­στεύ­ει τίς συ­κο­φαν­τί­ες ἐ­ναν­τί­ων τῶν Προ­τε­σταν­τῶν. Ὁ πα­τρι­άρ­χης δέν ἀ­πάν­τη­σε στήν ἐ­πι­στο­λή τοῦ Με­λάγ­χθο­νος.[3]

     Κα­λύ­τε­ρη γνώ­ση τῶν Προ­τε­σταν­τῶν ἔ­λα­βαν οἱ Ὀρ­θό­δο­ξοι στήν Ἀ­να­το­λή ἐ­πί τοῦ πα­τρι­άρ­χη Κων­σταν­τι­νου­πό­λε­ως Ἱ­ε­ρε­μί­ου Β΄, μέ τόν ὁ­ποῖ­ο εἶ­χαν τήν ἀλ­λη­λο­γρα­φί­α οἱ θε­ο­λό­γοι ἀ­πό τό Πα­νε­πι­στή­μι­ο στή Τυ­βίγ­γη (Tubingen).[4]

     Ἡ Ὀρ­θό­δο­ξη Ἐκ­κλη­σί­α μέ ἐ­πι­κε­φα­λῆς τόν οἰ­κου­με­νι­κό πα­τρι­άρ­χη Ἱ­ε­ρε­μί­α Β΄ χει­ρί­στη­κε τό θέ­μα ἑ­νός εἴ­δους Δι­α­λό­γου μέ τήν και­νο­φα­νῆ τό­τε Ἐκ­κλη­σί­α τῶν Προ­τε­σταν­τῶν (Λου­θη­ρα­νῶν). Οἱ Λου­θη­ρα­νοί θε­ο­λό­γοι τῆς Τυ­βίγ­γης, τοῦ κρα­τι­δί­ου σή­με­ρα τῆς Βά­δης – Βυρ­τεμ­βέρ­γης τῆς Γερ­μα­νί­ας, ἔ­στει­λαν στήν Κων­σταν­τι­νού­πο­λη τήν Αὐ­γου­σταί­α Ὁ­μο­λο­γί­α στήν ὁ­ποί­α ἐ­ξέ­θε­ταν σέ 2 Μέ­ρη καί 28 Κε­φά­λαι­α τήν πί­στη τους. Σ’ αὐ­τά ὁ Ἱ­ε­ρε­μί­ας Β΄ καί οἱ πε­ρί αὐ­τόν θε­ο­λό­γοι ἀ­πάν­τη­σαν ἀ­να­λυ­τι­κά στήν Α΄ ἀ­πό­κρι­ση πρός Λου­θη­ρα­νούς θε­ο­λό­γους, σέ τί συμ­φω­νεῖ καί σέ τί ὄ­χι ἡ Ὀρ­θό­δο­ξη Ἀ­να­το­λή.[5]

     Ὁ πα­τρι­άρ­χης Ἱ­ε­ρε­μί­ας ἀ­σχο­λή­θη­κε ἐν ἐ­κτά­σει μέ ἔ­ξι θέ­μα­τα στά ὁ­ποῖ­α οἱ Λου­θη­ρα­νοί θε­ο­λό­γοι τῆς Τυ­βίγ­γης ἐ­ξέ­φρα­σαν δι­α­φω­νί­α. Πρό­κει­ται γιά τήν ἐκ­πό­ρευ­ση τοῦ Ἁ­γί­ου Πνεύ­μα­τος ἐκ τοῦ Θε­οῦ καί ὄ­χι καί ἐκ τοῦ Υἱ­οῦ – Filioque, γιά τό αὐ­τε­ξού­σι­ό του ἀν­θρώ­που, τή δι­καί­ω­ση (ἐκ πί­στε­ως καί ἔρ­γων), τά Μυ­στή­ρι­α, τήν ἐ­πί­κλη­ση καί προ­σκύ­νη­ση τῶν ἁ­γί­ων καί, τέ­λος τό μο­να­χι­κό βί­ο. Ἡ τρί­τη Ἀ­πό­κρι­ση τοῦ Ἱ­ε­ρε­μί­ου Β΄ κα­τά βά­ση πε­ρι­έ­χει δι­α­σα­φή­σεις σέ αὐ­τά τά θέ­μα­τα.[6]

     Στίς στε­νό­τε­ρες σχέ­σεις μέ τούς Προ­τε­στάν­τες ἦρ­θαν οἱ Ὀρ­θό­δο­ξοι θε­ο­λό­γοι ἐ­πί τοῦ πα­τρι­άρ­χη Κων­σταν­τι­νου­πό­λε­ως Κυ­ρίλ­λου Λού­κα­ρη, ὁ ὁ­ποῖ­ος δι­εξῆ­γε σφο­δρό ἀ­γώ­να ἐ­ναν­τί­ων τῶν πα­πι­κῶν.

     Ἀ­ξί­ζει νά ση­μει­ω­θεῖ ὅ­τι καί στήν Τσε­χί­α ὑ­πῆρ­χαν προ­σπά­θει­ες τῶν Προ­τε­σταν­τῶν (Οὐ­σι­τῶν) νά βροῦν κα­λές σχέ­σεις μέ τήν Ὀρ­θό­δο­ξη Ἐκ­κλη­σί­α τῆς Κων­σταν­τι­νου­πό­λε­ως. Ἡ ἀν­τί­δρα­ση τῶν Τσέ­χων χρι­στια­νῶν στίς και­νο­το­μί­ες τῆς Ρώ­μης στό τέ­λος τοῦ 14. καί στήν ἀρ­χή τοῦ 15. αἰ­ώ­να ἦ­ταν ἡ αἰ­τί­α τῆς δη­μι­ουρ­γί­ας τοῦ κι­νή­μα­τος τῶν Οὐ­σι­τῶν μέ ἐ­πι­κε­φα­λῆς τῶν Ἰ­ω­άν­νη Χου­ς[7] (Jan Hus) καί τόν ἐκ Πρά­γας Ἱ­ε­ρώ­νυ­μο (Jeronym Prazsky). Κα­τά τούς χρό­νους τοῦ κι­νή­μα­τος τῶν Οὐ­σι­τῶν ὁ τσε­χι­κός λα­ός εἶ­χε στε­ρε­ά τήν συ­νεί­δη­ση ὅ­τι οἱ ἀρ­χές τοῦ ὀρ­γα­νω­μέ­νου χρι­στι­α­νι­σμοῦ στή χώ­ρα τοῦ εἶ­χαν ἀ­να­το­λι­κή, ἑλ­λη­νι­κή προ­έ­λευ­ση.Στό Πα­νε­πι­στή­μι­ο τῆς Πρά­γας, ὅ­που ἐρ­γα­ζό­ταν ὁ Ἰ­ω­άν­νης Χούς, δέ­χον­ταν τίς ἀ­πό­ψεις τοῦ Ἄγ­γλου J. Wiklef, τόν ὁ­ποῖ­ο ἡ Ρώ­μη κα­τε­δί­κα­σε ὡς αἱ­ρε­τι­κό, μέ κρι­τι­κή. Ὁ Ἰ­ω­άν­νης Χούς καί οἱ πι­ό κον­τι­νοί μα­θη­τές του συμ­φω­νοῦ­σαν μέ τόν Wiklef μό­νο στήν κρι­τι­κή τῆς ἠ­θι­κῆς της ρω­μαι­ο­κα­θο­λι­κῆς ἐκ­κλη­σί­ας, ἀλ­λά ἀ­πέ­ρι­ψαν τίς δογ­μα­τι­κές του θέ­σεις. Ἀ­πό τήν ἄλ­λη πλευ­ρά γιά τόν πνευ­μα­τι­κό προ­σα­να­το­λι­σμό τοῦ κι­νή­μα­τος τῶν Οὐ­σι­τῶν εἶ­ναι σπου­δαῖ­ο τό γε­γο­νός, ὅ­ταν ὁ Ἰ­ω­άν­νης Χούς στά συγ­γρά­μα­τά του γρά­φει γιά τήν Ὀρ­θό­δο­ξη Ἐκ­κλη­σί­α, δέν βρῆ­κε τί­πο­τα πού θά ἦ­ταν ἄ­ξι­ό της κρι­τι­κῆς.[8]

     Οἱ ὁ­μι­λί­ες τοῦ Ἰ­ω­άν­νη Χούς στό Πα­νε­πι­στή­μι­ο τῆς Πρά­γας, κα­θώς καί στό με­γά­λο πα­ρε­κλή­σι, λε­γό­με­νο τῆς Βη­θλε­έμ εἰ­πώ­θη­καν ὑ­πό τό φῶς τοῦ ἐν­δι­α­φέ­ρον­τος γιά τήν κα­θα­ρή δι­δα­σκα­λί­α τοῦ Εὐ­αγ­γε­λί­ου τοῦ Χρι­στοῦ, γι’αὐ­τό ἀν­τι­δροῦ­σε στήν ρω­μαι­ο­κα­θο­λι­κή ἐκ­κλη­σί­α στά συγ­χω­ρο­χάρ­τια ὡς σι­μω­νί­α καί ἰ­σχυ­ρι­ζό­ταν πώς κά­θε χρι­στια­νός εἶ­ναι ὑ­πεύ­θυ­νος γιά τά ἔρ­γα του. Ἐ­πί­σης ἔ­κα­νε τήν κριτι­κή τῆς κο­σμι­κῆς ἐ­ξου­σί­ας τοῦ κλή­ρου καί εἰ­δι­κά τοῦ πά­πα τῆς Ρώ­μης. Τό αἴ­τη­μά του νά ἀ­να­γνω­ρι­σθεῖ τό ὅ­τι ἡ Ρώ­μη ἔ­φυ­γε ἀ­πό τό Εὐ­αγ­γέ­λι­ο τοῦ Χρι­στοῦ δέν μπο­ροῦ­σαν νά τό δε­χθοῦν οἱ πα­πι­κοί γι΄αὐ­τό ἔ­πρε­πε νά στα­μα­τή­σει ἡ φω­νή του μέ τόν βί­αι­ο τρό­πο στίς 6 Ἰ­ου­λί­ου 1415 ὅ­ταν πέ­θα­νε στίς φλό­γες τῆς φω­τιᾶς στήν Κων­σταν­τί­α τῆς Ἐλ­βε­τί­ας.

     Ἕ­νας ἀ­πό τούς πλέ­ον ἐ­ξέ­χον­τες στο­χα­στές καί λο­γί­ους του πρώ­του κύ­μα­τος τῆς τσέ­χι­κης με­ταρ­ρύθ­μι­σης καί ὁ πι­ό πι­στός φί­λος του Ἰ­ω­άν­νη Χούς ἦ­ταν ὁ ἐκ Πρά­γας Ἱ­ε­ρώ­νυ­μος, ὁ ὁ­ποῖ­ος ἀ­πέ­κτη­σε δι­πλώ­μα­τα μα­γί­στρου στά Πα­νε­πι­στή­μι­α Πα­ρι­σί­ων, Κο­λω­νί­ας, Ὀξ­φόρ­δης καί Πρά­γας. Ὁ Ἱ­ε­ρώ­νυ­μος ἀ­σπά­στη­κε τήν Ὀρ­θο­δο­ξί­α ἀ­φοῦ ἐ­πι­σκέ­φθη­κε τή Λι­θου­α­νί­α καί τή Ρω­σί­α τό 1412, ὅ­που τόν κά­λε­σε ὁ ἡ­γε­μό­νας τῆς Λι­θου­α­νί­ας Βι­τολντ. Τό­τε γνώ­ρι­σε προ­σω­πι­κά τήν Ὀρ­θό­δο­ξη πί­στη καί στήν Ὀρ­θό­δο­ξη Ἐκ­κλη­σί­α εἶ­δε τήν γνή­σι­α Ἐκ­κλη­σί­α τοῦ Χρι­στοῦ. Ὁ Ἱ­ε­ρώ­νυ­μος ἦ­ταν πα­ρών στίς ὀρ­θό­δο­ξες ἀ­κο­λου­θί­ες, λι­τα­νί­ες, δη­μό­σι­α προ­σκύ­νη­σε τίς ἁ­γί­ες εἰ­κό­νες καί τά λεί­ψα­να τῶν ἁ­γί­ων. Με­τα­ξύ ἄλ­λων κα­τη­γο­ρι­ῶν καί αὐ­τή ἡ πρά­ξη τοῦ χρη­σι­μο­ποι­ή­θη­κε στό νά κα­τα­δι­κα­σθεῖ σέ θά­να­τον δι­ά πυ­ρός στίς 30 Μα­ΐ­ου τό 1416. Πέ­θα­νε δη­λα­δή μέ τόν ἴ­διο τρό­πο ὅ­πως καί ὁ Ἰ­ω­ά­νης Χούς. Με­ρι­κοί ἱ­στο­ρι­κοί ἔ­χουν τήν γνώ­μη ὅ­τι ὁ Ἱ­ε­ρώ­νυ­μος ὄ­χι μό­νο ἀ­σπά­σθη­κε τήν Ὀρ­θο­δο­ξί­α, ἀλ­λά ἔ­γι­νε καί ὀρ­θό­δο­ξος μο­να­χός.

     Τό πα­ρά­δειγ­μα τοῦ Ἱ­ε­ρω­νύ­μου καί οἱ ἰ­δέ­ες τοῦ Ἰ­ω­ά­νη Χούς ὁ­δή­γη­σαν ἀρ­γό­τε­ρα τούς Οὐ­σί­τες στήν ἀ­πό­πει­ρα νά φύ­γουν ἀ­πό τήν ρω­μαι­ο­κα­θο­λι­κή ἐκ­κλη­σί­α καί νά ἑ­νω­θοῦν μέ τήν Ὀρ­θό­δο­ξη Ἐκ­κλη­σί­α τῆς Κων­σταν­τι­νου­πό­λε­ως, ἐ­πει­δή ἀ­πό ἐ­κεῖ στήν Τσε­χί­α ἦρ­θε τό φῶς τοῦ Εὐ­αγ­γε­λί­ου τοῦ Χρι­στοῦ στήν κα­τα­νο­η­τή σλα­βο­νι­κή γλώσ­σα μέ­σω τῶν ἰ­σα­πο­στό­λων τῶν Σλά­βων τῶν Κύ­ριλ­λο καί Με­θό­δι­ο καί τῶν μα­θη­τῶν τους. Τό βα­σι­κό ντο­κου­μέν­το τῶν δι­α­πραγ­μα­τεύ­σε­ων τῶν Οὐ­σι­τῶν στήν Κων­σταν­τι­νού­πο­λη εἶ­ναι ἡ ἐ­πι­στο­λή πού στάλ­θη­κε στήν Τσε­χί­α στίς 18 Ἰ­ου­λί­ου 1452. Τό Οἰ­κου­με­νι­κό πα­τρι­αρ­χεῖ­ο μέ αὐ­τή τήν ἐ­πι­στο­λή ἐ­πι­βε­βαι­ώ­νει τήν σω­στή οὐ­σι­τι­κή ὁ­μο­λο­γί­α πί­στης καί κα­λεῖ τούς Οὐ­σί­τες στήν ἕ­νω­ση ἐ­λεύ­θε­ρα μέ τήν ὁ­μο­λο­γί­α τῆς γνή­σι­ας χρι­στια­νι­κῆς πί­στης. Ἀ­πό τό 1451 ἕ­ως τό 1453, πρίν ἀ­κό­μη οἱ Οὐ­σί­τες δι­α­πραγ­μα­τευ­τοῦν μέ ἐ­πι­τυ­χί­α τήν ἕ­νω­σή τους μέ τήν Ὀρ­θό­δο­ξη Ἐκ­κλη­σί­α τῆς Κων­σταν­τι­νου­πό­λε­ως, εἶ­χαν ἐ­πί­γνω­ση τῆς ἑλ­λη­νι­κῆς κα­τα­γω­γῆς τοῦ ἀ­πο­στο­λι­κοῦ Χρι­στι­α­νι­σμοῦ στή χώ­ρα τους. Οἱ Οὐ­σί­τες στίς 29 Σε­πτεμ­βρί­ου 1452 ἔ­στει­λαν στήν Κων­σταν­τι­νού­πο­λη τήν ἐ­πι­στο­λή μέ τήν ὁ­ποί­α εὐ­χα­ρί­στη­σαν γιά τήν ἀ­γά­πη, δι­ευ­κρί­νη­σαν τήν ὁ­μο­λο­γί­α πί­στης καί ἐ­ξή­γη­σαν τήν ἀρ­νη­τι­κή τους στά­ση πρός τήν ρω­μαι­ο­κα­θο­λι­κή ἐκ­κλη­σί­α καί εἰ­δι­κά στόν πά­πα. Οἱ Οὐ­σί­τες δέν ἔ­λα­βαν τήν ἀ­πάν­τη­ση καί τά σχέ­δι­α αὐ­τά δι­α­κό­πη­καν ἐ­ξαι­τί­ας τῆς ἁ­λώ­σε­ως τῆς Κων­σταν­τι­νου­πό­λε­ως τό 1453.

     Ἄλ­λες δι­α­πραγ­μα­τεύ­εις γιά τήν ἕ­νω­ση τῶν Οὐ­σι­τῶν μέ τήν Ὀρ­θό­δο­ξη Ἐκ­κλη­σί­α τῆς Κων­σταν­τι­νου­πό­λε­ως δέν ἦ­ταν δυ­να­τές. Οἱ Τσέ­χοι στή συ­νέ­χει­α δέν μπο­ροῦ­σαν νά ἔ­χουν τήν ἄ­με­ση σχέ­ση μέ τήν Ὀρ­θό­δο­ξη Ἐκ­κλη­σί­α καί τό κί­νη­μα τῶν Οὐ­σι­τῶν ἐ­πι­ρε­ά­σθη­κε ἀ­πό τήν γερ­μα­νι­κή με­τα­ρύθ­μη­ση, μέ τήν ὁ­ποί­α στό τέ­λος ἑ­νώ­θη­καν. Οἱ Οὐ­σί­τες, δη­λα­δή ὁ­λό­κλη­ρος ὁ τσε­χι­κός λα­ός, ἀ­πε­χω­ρί­σθη­καν τοῦ πά­πα Ρώ­μης. Κα­τό­πιν τῆς ἥτ­τας τῶν τσε­χι­κῶν στρα­τευ­μά­των στό Λευ­κό Ὅ­ρος τό 1620 ἄρ­χι­σε ὁ βί­αι­ος καί συ­στη­μα­τι­κός ἐ­κλα­τι­νι­σμός τῆς χώ­ρας πού δι­αρ­κοῦ­σε μέ σφο­δρά ὀ­ξύ­τη­τα μέ­χρι τέ­λος τοῦ ΙΗ΄ αἰ­ώ­να. Ὁ βα­σι­λει­ᾶς τῆς Τσε­χί­ας ἀ­πα­γό­ρε­υσε ὅ­λες τίς ἐκ­κλη­σί­ες, ἐ­κτός ἀ­πό τή ρω­μαι­ο­κα­θο­λι­κή, καί ὅ­λους τούς πλου­σί­ους μή ρω­μαι­ο­κα­θο­λι­κούς ἔ­δι­ω­ξε ἀ­πό τή χώ­ρα του. Τίς πε­ρι­ου­σί­ες τους τις ἔ­δω­σε στούς κα­θο­λι­κούς ὑ­πο­στη­ρι­κτές του. Ἡ Ρώ­μη κα­τώρ­θω­σε νά ἐ­πα­να­κτή­σει τήν κυ­ρί­αρ­χη θέ­ση της καί νά τήν δι­α­τη­ρή­σει μέ­χρι τό 1918.