Ευγένιος Ντελακρουά. Σκηνή από τη «Σφαγή της Χίου», 1824, Λούβρο.
Τούρκοι διαβήκαν, Χαλασμός, θάνατος πέρα ως πέρα.
Η Χίο, τ’ όμορφο νησί, μαύρη απομένει ξέρα,
με τα κρασιά, με τα δεντρά
τ’ αρχοντονήσι, που βουνά και σπίτια και λαγκάδια
και στο χορό τις λυγερές καμιά φορά τα βράδια
καθρέφτιζε μεσ’ τα νερά.
Ερμιά παντού. Μα κοίταξε κι απάνου εκεί στο βράχο,
στου κάστρου τα χαλάσματα κάποιο παιδί μονάχο
κάθεται, σκύβει θλιβερά
το κεφαλάκι στήριγμα και σκέπη του απομένει
μόνο μιαν άσπρη αγράμπελη σαν αυτό ξεχασμένη
μεσ’ την αφάνταστη φθορά.
Φτωχό παιδί, που κάθεσαι ξυπόλυτο στις ράχες
για να μην κλαις λυπητερά, τ’ ήθελες τάχα να ‘χες
για να τα ιδώ τα θαλασσά
ματάκια σου ν’ αστράψουνε, να ξαστερώσουν πάλι
και να σηκώσεις χαρωπά σαν πρώτα το κεφάλι
με τα μαλλάκια τα χρυσά;
Τι θέλεις άτυχο παιδί, τι θέλεις να σου δώσω
για να τα πλέξης ξέγνοιαστα, για να τα καμαρώσω
ριχτά στους ώμους σου πλατιά
μαλλάκια που του ψαλιδιού δεν τάχει αγγίξει η κόψη
και σκόρπια στη δροσάτη σου τριγύρω γέρνουν όψη
και σαν την κλαίουσα την ιτιά;
Σαν τι μπορούσε να σου διώξει τάχα το μαράζι;
Μήπως το κρίνο απ` το Ιράν, που του ματιού σου μοιάζει;
Μην ο καρπός απ’ το δεντρί
που μεσ’ στη μουσουλμανική παράδεισο φυτρώνει,
κ’ έν’ άλογο χρόνια εκατό κι αν πιλαλάει, Δεν σώνει
μεσ’ απ’ τον ίσκιο του να βγει;
Μη το πουλί που κελαηδάει στο δάσος νύκτα μέρα
και με τη γλύκα του περνάει και ντέφι και φλογέρα;
Τι θες κι απ’ όλα τα αγαθά
τούτα; Πες. Τα` άνθος, τον καρπό; Θες το πουλί;
-Διαβάτη,
μου κράζει το Ελληνόπουλο με το γαλάζιο μάτι:
Βόλια, μπαρούτι θέλω. Νά.
Το Ελληνόπαιδο (1828)
Ποίηση: Βίκτωρ Ουγκώ
Μετάφραση στα Ελληνικά: Κωστής Παλαμάς
Σάββατο 11 Μαρτίου του 1822.
Ο αρχηγός της επανάστασης στην Σάμο Λυκούργος Λογοθέτης, αποβιβάζεται στην Χίο με την προτροπή του Χιώτη Αντωνίου Μπουρνιά (μισθοφόρο του Ναπολέοντα) και με 3000 άνδρες περίπου (ο στόλος ήταν 8 μπρίκια και 30 βοηθητικά πλοία), ξεκινώντας την επανάσταση.
Ο Σουλτάνος Μαχμούτ Β’ μαθαίνοντας το γεγονός της επανάστασης της Χίου, εξαγριώνεται και διατάζει, άμεσα να φυλακιστούν όλοι οι Χιώτες της Κωνσταντινούπολης και εξήντα από αυτούς να αποκεφαλιστούν. Στη συνέχεια δίνει την εντολή στον αντιναύαρχο Καρά-Αλή πασά να καταπλεύσει στο νησί και να τιμωρήσει παραδειγματικά τους εξεγερθέντες.
30 Μαρτίου 1822. Μεγάλη Πέμπτη.
Ο Τουρκικός στόλος (46 πλοία ) φτάνει στο βόρειο τμήμα του νησιού. Μετά από έντονο κανονιοβολισμό, ο Καρα-Αλής αποβιβάζει στην ακτή 7.000 στρατιώτες που λίγες ώρες μετά ενώνονται με άλλους ομοεθνείς τους, που βγήκαν από το κάστρο και ξεκινούν την σφαγή, τις λεηλασίες και το κάψιμο της πόλης.
Ο Οθωμανικός στρατός προχώρησε σε εκτεταμένες λεηλασίες και σφαγές άμαχου πληθυσμού. Ο τότε Τούρκος τοποτηρητής της Χίου Βαχίτ πασάς, που κατέγραψε τα συμβάντα, αναφέρει ότι “τους μεν ηλικιωμένους επέρασαν (οι μουσουλμάνοι) γενναιότατα εν στόματι μαχαίρας, παρομοίως και τας ηλικιωμένας γραίας, την δε κινητήν περιουσίαν αυτών ελεηλάτησαν … τας δε ωραίας κόρας των και τους τρυφερούς νεανίσκους των ηχμαλώτισαν. Το αίμα έρρευσε ποταμηδόν …” Όταν ο ίδιος απέστειλε στην Κωνσταντινούπολη αναφορά για την ανακατάληψη του νησιού, απέστειλε μαζί και 5 φορτία με κομμένα κεφάλια και 2 φορτία κομμένα αυτιά. Καταμετρώντας τους νεκρούς αναφέρει κεφάλια ιερέων, προεστών και ανταρτών 1.109, «τελειωθέντες εν στόματι μαχαίρας» 25.000, σκλαβωμένα αγόρια και κορίτσια 5.000.
Έκοβαν τα αυτιά από τα κεφάλια και κατόπιν τα διατηρούσαν στην άλμη και τα τοποθετούσαν σε βαρέλια. Τα έστελναν στον Σουλτάνο ως απόδειξη της υποταγής τους ή ως δελτία της επιτυχίας τους. Ιδιαίτερη τιμή δινόταν αν τα επαναστατικά κεφάλια ανήκαν σε διακεκριμένους αρχιεπισκόπους, άρχοντες ή κληρικούς… Χίλια διακόσια κεφάλια είχαν ήδη καταγραφεί στην ιστορία της αμοιβής που δόθηκε για τον καθένα.
Μεγάλη Παρασκευή, 31 Μαρτίου 1822.
Καίγεται ο ναός της Τουρλωτής και δίνεται το σύνθημα στους Τούρκους για γενική αιματοχυσία και αποτέφρωση της πόλης! Από εκείνη την ημέρα και για 4 μήνες φτάνουν Τούρκοι κατάδικοι από τις απέναντι Τουρκικές ακτές με σκοπό τον φόνο, την λεηλασία και τα λάφυρα. Υπολογίζεται ότι κατέφθασαν 40.000 Τούρκοι άτακτοι αυτήν την περίοδο.
Ο Βαχήτ Πασάς αναγγέλλει την διαταγή του σουλτάνου να θανατώνονται βρέφη έως 3 ετών, αγόρια και άνδρες άνω των 12 ετών, γυναίκες άνω των 40 ετών, να αιχμαλωτίζονται κορίτσια και γυναίκες από 3 έως 40 ετών και αγόρια από 3 έως 12 ετών. Γλίτωναν μόνο όσοι ασπάζονταν το μωαμεθανισμό.
Οι περισσότεροι Χιώτες άρχισαν να μετακινούνται προς το εσωτερικό του νησιού για να σωθούν από το μένος των Τούρκων. Τα καταφύγιά τους ήταν αρχικά οι Καρυές, το Αίπος, η Νέα Μονή, το μοναστήρι του Αγίου Μηνά και ο Άγιος Γεώργιος ο Συκούσης.
1η Απριλίου 1822. Μεγάλο Σάββατο.
Καίγεται η Σχολή της Χίου και σφαγιάζονται σχεδόν όλοι, ακόμα και οι λεπροί. Ο Βαχήτ Πασάς είχε εκδώσει διαταγή ότι, όσες γλώσσες και αυτιά του πήγαιναν, τόσα περισσότερα κέρδη θα είχαν.
2 Απριλίου 1822. Κυριακή του Πάσχα.
Μπαίνουν οι Τούρκοι (15000 άνδρες) στο μοναστήρι του Αγίου Μηνά από ένα μικρό άνοιγμα που υπήρχε στον περίβολο και σφαγιάζουν τους 3000 Χιώτες που είχαν κρυφτεί και στην συνέχεια πυρπολούν το μοναστήρι! Την ίδια μέρα το ίδιο γεγονός γίνεται και στην Νέα Μονή. Η κατάσταση γενικεύεται και σε άλλα χωριά της Χίου. Οι Σαμιώτες εγκατέλειψαν την Χίο και έπλευσαν προς τα Ψαρά.
Ήταν τόση η λύσσα και η μανία των τούρκων, που έμπηγαν όλο το γιαταγάνι,
με αποτέλεσμα να μένει το αποτύπωμα της λαβής στο κρανίο.
Τετάρτη 5 Απριλίου του 1822.
Ο Καρά Αλής βγάζει ανακοίνωση, πως όσοι Χιώτες παραδώσουν τα όπλα τους και επιστρέψουν στην πόλη, θα αφεθούν ελεύθεροι (αμνηστία). Μάλιστα εξασφάλισαν οι Τούρκοι και επιστολή του φυλακισμένου Μητροπολίτη και των Δημογερόντων, η οποία ανέφερε τις ειλικρινές προθέσεις των Τούρκων. Οι πρόξενοι της Αγγλίας, της Αυστρίας και της Γαλλίας ανέλαβαν να μεταφέρουν την πρόταση στους Χιώτες και να τους πείσουν.
Οι Χιώτες εμπιστεύθηκαν τους πρόξενους και άρχισαν να επιστρέφουν και να παραδίδουν τα όπλα τους. Όπως ήταν αναμενόμενο, οι Τούρκοι αθέτησαν το λόγο τους και άρχισαν να σφάζουν όσους κατέβαιναν στην πόλη με απερίγραπτη λύσσα! Ήταν τόσο πολύ το αίμα των αθώων, που η θάλασσα “μελάνιασε” γύρω από τον κάβο και την παραλία.
18 Απριλίου 1822.
Στην Κωνσταντινούπολη σφαγιάζονται 3 Χιώτες όμηροι (Ράλλης, Σκυλίτζης, Ροδοκανάκης) και άλλοι 60 Χιώτες επιφανείς.
20 Απριλίου 1822.
Η σφαγή διαρκεί ακόμη. Ούτε οι γυναίκες και τα παιδιά τυχγάνουν οίκτου.
23 Απριλίου του 1822.
Απαγχονίζονται στην τάφρο του κάστρου της πόλης ο μητροπολίτης Πλάτων, ο διάκονός του Γαρρής και 9 πρόκριτοι. Στην συνέχεια θανατώνονται με τον ίδιο τρόπο και οι δημογέροντες που ήταν φυλακισμένοι ανά δέκα. Τα σκοτωμένα σώματά τους χλευάζονται από τους Τούρκους, οι οποίοι τα ρίχνουν μετά στην θάλασσα.
18 Μαΐου 1822.
Λίγες μέρες μετά την καταστροφή, σχεδιάζεται ναυτική επίθεση του στόλου των τριών ναυτικών νησιών εναντίον του Τουρκικού στόλου στο στενό του Τσεσμέ και πραγματοποιείται η πρώτη επίθεση. Οι Έλληνες έκαναν αρκετές ζημιές στον Τουρκικό στόλο, αλλά απέτυχαν να πυρπολήσουν την ναυαρχίδα του Καρά Αλή.
1η Ιουνίου του 1822.
Ο Κων/νος Κανάρης μαζί με τον Ανδρέα Πιπίνο και 40 ψαριανούς ξεκίνησαν από τα Ψαρά με 2 πυρπολικά και 4 περιπολικά πλοία και αφού μετάλαβαν των Αχράντων Μυστηρίων, μπήκαν στο στενό της Χίου και κατάφεραν να πυρπολήσουν την τουρκική ναυαρχίδα. Η ναυαρχίδα τυλίχθηκε στις φλόγες και μετά ανατινάχθηκε, σκοτώνοντας και τον Καρά Αλή.
7 Ιουνίου 1822.
Μαινόμενοι Τούρκοι εξαπολύουν και τρίτο γιουρούσι στα Μαστιχοχώρια και ολοκληρώνεται η καταστροφή του νησιού.
Κατά τον ιστορικό Χριστόφορο Πλάτωνα Καστάνη (γ. 1814), που ήταν παρών στη σφαγή της Χίου, ο πληθυσμός του νησιού έφθανε τις 180.000 ψυχές.
Κατά τον ιστορικό Μαμούκα, ο οποίος ήταν επίσης παρών στη σφαγή, ο πληθυσμός ανερχόταν στις 140.000 με 150.000 ψυχές και κατά τα κιτάπια των Τούρκων ο πληθυσμός ανερχόταν στις 120.000 ψυχές.
Μετά την καταστροφή:
1800-2000 άνθρωποι περίπου έμειναν στο νησί.
21.000 ήταν οι φυγάδες (κατέφυγαν στα Ψαρά, Τήνο, Σύρο, Άνδρο, Αγκώνα, Τεργέστη, Μασσαλία, Οδησσό, Μάλτα, Λονδίνο) και
52.000 οι αιχμάλωτοι. Αγόρια 3 – 12 ετών και γυναίκες 3 – 40 ετών, αιχμαλωτίσθηκαν και πουλήθηκαν από Εβραίους δουλεμπόρους σε παζάρια της Δύσης και της Ανατολής.
42.000 Χιώτες σφαγιάσθηκαν ανελέητα.
Για τον αριθμό των θυμάτων αναφέρονται διάφορες πληροφορίες.
Το βιβλίο της Ένωσης Μαστιχοπαραγωγών κάνει λόγο για 33.000 αιχμαλωτισμένες ψυχές και 33.000 σφαγμένους.
Κατά τη Spectateur Oriental, έως την 10-5-1822 στο τελωνείο της Σμύρνης είχαν καταβληθεί δασμοί για 40.000 σκλάβους. Ο ιερέας της αγγλικής πρεσβείας R. Walsh αναφέρει, ότι από την 1η Μαΐου 1822 εκδόθηκαν 41.000 “τεσκερέδες” (έγγραφα ιδιοκτησίας δούλων) και ότι 5.000 πουλήθηκαν στην Κωνσταντινούπολη.
Στη Journal du Commerce δημοσιεύεται κατάλογος ονομάτων 207 Χίων εμπόρων που εκτελέστηκαν.
Οι Τούρκοι έχασαν περίπου 600 άνδρες, ενώ αναφέρθηκαν και θύματα μεταξύ των Εβραίων, που διεκπεραιώθηκαν από τη Μικρασιατική ακτή στο νησί για να πλιατσικολογήσουν και επόπτευαν το δουλεμπόριο.
Στις γαλλικές εφημερίδες χαρακτηρίζεται «πέρα πάσης περιγραφής».
Spectateur Oriental: καθημερινά έρχονται από την Ασία στο νησί πλήθος Τούρκων για να λεηλατήσουν.
Courrier Francais της 10-7-1822 αναφέρεται ότι φανατικοί μουσουλμάνοι αγόραζαν το θύμα τους για 30 γρόσια και το έσφαζαν για να κερδίσουν μια θέση στον παράδεισο, όπως υπόσχεται το κοράνιο σε κάθε πιστό, που θα έχει φονεύσει έναν άπιστο. Πολλές γυναίκες αυτοκτόνησαν κατά την μεταφορά και άλλες πέθαναν από απεργία πείνας για να γλυτώσουν τον εξευτελισμό.
Ο Άγγλος πρόξενος στη Σμύρνη Francis Werry γράφει σε αναφορά του προς τη Levant Company: “Στο δρόμο των Φράγκων οδηγούνται πάνω-κάτω κοπάδια από παιδιά της Χίου για πούλημα”.
Στην Allgemeine Zeitung δημοσιεύεται ότι μικρά παιδιά κάτω των 7 ετών που ήταν ακατάλληλα για το εμπόριο δένονταν και ρίχνονταν στη θάλασσα.
Αυτές οι σκηνές προκάλεσαν τον οίκτο των Eυρωπαίων διπλωματών που βρίσκονται εκεί αλλά δεν υπήρξε κάποιο διάβημα.
Η σφαγή της Χίου αναφέρεται στην σφαγή δεκάδων χιλιάδων Ελλήνων της Χίου , άμαχου κατά κύριο λόγο πληθυσμού, από τον συντεταγμένο, εκπαιδευμένο και οπλισμένο Οθωμανικό στρατό.
Πηγές:
https://www.tideon.org/istorika/145-1821/5897-i-sfagi-tis-xiou
https://el.wikipedia.org/wiki/Σφαγή_της_Χίου
https://www.historical-quest.com/monimes-sthles/san-simera/789-sfagi-tis-xiou.html