Μια διάλεκτος χιλιάδων ετών της ελληνικής γλώσσας έχει επιβιώσει μέχρι σήμερα σε ορισμένες περιοχές της Τραπεζούντας, αλλά πλέον κινδυνεύει με εξαφάνιση, γράφει τουρκικό δημοσίευμα.
Κόντρα σε όλες τις αντιξοότητες, μια διάλεκτος χιλιετιών της ελληνικής γλώσσας κατάφερε να επιβιώσει στον 21ο αιώνα. Αλλά οι ερευνητές προειδοποιούν τώρα ότι αυτή θα μπορούσε να είναι η τελευταία ευκαιρία για να σωθεί αυτό το «γλωσσικό χρυσωρυχείο» από την εξαφάνιση.
Τα Ρωμέικα /Romeyka (γνωστά και ως μουσουλμανικά ποντιακά) ομιλούνται μόνο από μερικές χιλιάδες άτομα που ζουν σε ορεινά χωριά στις ακτές του Εύξεινου Πόντου της Τραπεζούντας. Δεδομένου ότι δεν έχει γραπτό σύστημα, μεταδίδεται προφορικά από γενιά σε γενιά.
Η γλώσσα είναι ζωντανό κατάλοιπο από την εποχή που η Ελλάδα είχε παρουσία στη Μαύρη Θάλασσα κατά την αρχαιότητα και τον πρώιμο Μεσαίωνα.
Καθώς η περιοχή επηρεαζόταν όλο και περισσότερο από το Ισλάμ και την Οθωμανική Αυτοκρατορία, οι περισσότεροι άνθρωποι τελικά στράφηκαν στο να μιλούν τουρκικά. Αλλά στους ερημικούς λόφους γύρω από την Τραπεζούντα, σώζονταν θραύσματα αρχαίων ελληνικών σε ορισμένες μουσουλμανικές κοινότητες.
Η Ιωάννα Σιταρίδου, Καθηγήτρια Ισπανικής και Ιστορικής Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, δήλωσε: «Η μεταστροφή στο Ισλάμ στη Μικρά Ασία συνοδεύτηκε συχνά από αλλαγή της γλώσσας στα τουρκικά, αλλά οι κοινότητες στις κοιλάδες διατήρησαν τα Ρωμέικα. Και ενώ οι ελληνόφωνες κοινότητες που παρέμειναν χριστιανικές προσέγγισαν τα νέα ελληνικά λόγω της εντατικής εκπαίδευσης στα ελληνικά, ειδικά τον 19ο και τις αρχές του 20ου αιώνα, διατήρησαν κάποια αρχαϊκά χαρακτηριστικά», όπως είπε.
Ενώ τα Ρωμέικα έχουν κάποιες σημαντικές διαφορές από τα νέα ελληνικά, έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά που εντοπίζουν τις ρίζες του απευθείας στην αρχαϊκή ελληνική γλώσσα που χρησιμοποιήθηκε στην ελληνιστική περίοδο (323 π.Χ. – 32 μ.Χ.).
Η καθηγήτρια Ιωάννα Σιταρίδου (δεξιά) με μία Πόντια 100 ετών που μιλά Ρωμέικα στην Τραπεζούντα.
Ένα από τα γλωσσικά χαρακτηριστικά των Ρωμέικων είναι η χρήση ενεστώτα, μια μορφή του ρήματος που μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ουσιαστικό, επίθετο ή επίρρημα. Για παράδειγμα, ένας ομιλητής της Νέας Ελληνικής θα έλεγε «θέλω να πάω» αντί για «θέλω να πήγαινα». Με εξαίρεση τα Ρωμέικα, όλες οι ελληνικές διάλεκτοι και ποικιλίες που χρησιμοποιούνται σήμερα έχουν πάψει να χρησιμοποιούν αυτό τον αόριστο που βρίσκεται στα αρχαία ελληνικά. Αυτό μπορεί να φαίνεται σαν μια λεπτή διαφορά, αλλά το παράδειγμα δείχνει πώς τα ρωμέικα είναι ο άμεσος πρόγονος της ελληνιστικής ελληνικής, σε αντίθεση με τη μεσαιωνική ελληνική, που είναι ο άμεσος πρόγονος της νεοελληνικής.
«Η Ρωμέικα είναι η αδερφή και όχι η κόρη των νεοελληνικών», λέει η καθηγήτρια Σιταρίδου.
Η καθηγήτρια Σιταρίδου έχει περάσει τα τελευταία 16 χρόνια μελετώντας τα Ρωμέικα, ελπίζοντας να αποκτήσει μια βαθύτερη κατανόηση της γλώσσας και ενδεχομένως να τη σώσει από τη λήθη. Πέρασε ένα μέρος αυτού του χρόνου ζώντας στην περιοχή της Τραπεζούντας με γηγενείς ομιλητές Ρωμέικων.
Αν και η γλώσσα έχει καταφέρει να επιβιώσει για αιώνες, υπάρχουν φόβοι ότι μπορεί σύντομα να αντιμετωπίσει την εξαφάνιση. Οι περισσότεροι ομιλητές της γλώσσας στην Τραπεζούντα είναι ηλικίας άνω των 65 ετών και λιγότεροι νέοι μαθαίνουν τη γλώσσα, οδηγώντας σε αβεβαιότητα σχετικά με το εάν η γλώσσα θα επιβιώσει στον επόμενο γύρο μετάδοσης μεταξύ γενεών.
Τα Ρωμέικα πέφτουν επίσης θύμα κοινωνικο-πολιτιστικού στιγματισμού, όπως συμβαίνει συχνά με τις μειονοτικές γλώσσες.
Ο τουρκικός εθνικισμός προτιμά να δει το τέλος της ελληνικής να μιλιέται εντός των συνόρων της χώρας. Ομοίως, οι συντηρητικοί στην Ελλάδα θεωρούν τα ρωμέικα ως μια «μολυσμένη» μορφή της μητρικής τους γλώσσας.
Ως μέρος μιας προσπάθειας να σωθεί η γλώσσα από τον αφανισμό, η Σιταρίδου κυκλοφόρησε μια νέα πλατφόρμα Crowdsourced Romeyka που επιτρέπει στο κοινό να ανεβάζει ηχογραφήσεις της ομιλίας των Ρωμέικων.
«Η συνομιλία Crowdsourced είναι ένα νέο εργαλείο που βοηθά τους ομιλητές να δημιουργήσουν ένα αποθετήριο ομιλούμενων δεδομένων για γλώσσες που απειλούνται με εξαφάνιση, επιτρέποντας στους ερευνητές να τεκμηριώσουν αυτές τις γλώσσες ενώ τους παρακινεί να εκτιμήσουν τη δική τους γλωσσική κληρονομιά», είπε η Σιταρίδου.
«Μπορεί επίσης να βοηθήσει τους ανθρώπους να αναγνωρίσουν την ταυτότητά τους από εκείνους που βρίσκονται εκτός της γλωσσικής τους κοινότητας, δημιουργώντας ένα μόνιμο μνημείο στη γλώσσα τους», τονίζει.
Σύμφωνα με την τουρκική Gazeta Duvar, τα Ρωμέικα είναι η γλώσσα του Σωκράτη και του Πλάτωνα.
Σημειώνει χαρακτηριστικά επικαλούμενη τη βρετανική εφημερίδα Independent που έγραψε στις 3 Ιανουαρίου 2011:
«Μια απομονωμένη κοινότητα σε μια απομακρυσμένη περιοχή της βορειοανατολικής Τουρκίας, κοντά στην ακτή της Μαύρης Θάλασσας, βρέθηκε να μιλά μια ελληνική διάλεκτο πολύ κοντά στην εξαφανισμένη γλώσσα της αρχαίας Ελλάδας.
Περίπου 5.000 άνθρωποι μιλούν τη διάλεκτο, αλλά οι γλωσσολόγοι πιστεύουν ότι είναι η ζωντανή γλώσσα πιο κοντά στα αρχαία ελληνικά και τον Σωκράτη και πιστεύει ότι μπορεί να προσφέρει μια άνευ προηγουμένου κατανόηση της γλώσσας του Πλάτωνα και του τρόπου με τον οποίο εξελίχθηκε.
Οι γλωσσολόγοι ανακάλυψαν ότι η διάλεκτος Ρωμέικα, μια παραλλαγή της ποντιακής ελληνικής, έχει δομικές ομοιότητες με την αρχαία ελληνική που δεν παρατηρούνται σε άλλες μορφές της γλώσσας που ομιλείται σήμερα. «Το λεξιλόγιο της Ρωμέικας παραλληλίζεται επίσης με την αρχαία γλώσσα», σημειώνεται χαρακτηριστικά.