Μετάφραση για την ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ
Γράφει ο Grégor Puppinck, Δρ Νομικής
Στις 28 Ιουνίου, η Επιτροπή Κοινωνικών Υποθέσεων της Γερουσίας της Γαλλίας, ενέκρινε μια νέα έκθεση σχετικά με το τέλος της ζωής, στην οποία αντιτάχθηκε στη συμπερίληψη στο νόμο του δικαιώματος «ενεργητικής βοήθειας στο θάνατο», επισημαίνοντας πρωτίστως τη δυσκολία καθορισμού των κριτηρίων για πρόσβαση στην ευθανασία ή υποβοηθούμενη αυτοκτονία. Η έκθεση εγκρίθηκε τη στιγμή που ο Γάλλος υπουργός Υγείας ανακοίνωσε ότι το νομοσχέδιο για το τέλος της ζωής θα πρέπει να δει το φως της δημοσιότητας πριν από τις 21 Σεπτεμβρίου. Σύμφωνα με το σχέδιο νόμου της κυβέρνησης, όπως παρουσιάστηκε από την Le Figaro, κάθε ενήλικας που υποφέρει από μία σοβαρή και ανίατη πάθηση με «μεσοπρόθεσμη» απειλητική για τη ζωή πρόγνωση θα μπορούσε να επωφεληθεί από την «ενεργητική βοήθεια στο θάνατο», (δηλαδή ευθανασία) με την εξαίρεση ανθρώπων που πάσχουν από ψυχικές ασθένειες.
Αυτό δεν προκαλεί έκπληξη, καθώς σε μεγάλο βαθμό είναι αποτέλεσμα της μαχητικότητας του Συλλόγου Association pour le droit de mourir dans la dignité (μτφ. Σύλλογος για το δικαίωμα στον αξιοπρεπή θάνατο) ο οποίος είναι περήφανος που επέβαλε το θέμα και τους όρους της συζήτησης και ο οποίος έχει ήδη δηλώσει ότι θέλει να προχωρήσει παραπέρα στο μέλλον. Αυτός ο κίνδυνος της συμπαράσυρσης ή της ολισθηρής πλαγιάς είναι ξεκάθαρα εμφανής, τόσο στο κείμενο που ετοίμασε η κυβέρνηση όσο και σε εκείνα της ADMD. Ας ρίξουμε μια ματιά.
Η πρόσβαση στον «επιλεγμένο θάνατο», σύμφωνα με μία κυβερνητική έκφραση που χρησιμοποιείται για τον προσδιορισμό της υποβοηθούμενης αυτοκτoνίας και της ευθανασίας, θα βασίζεται στον σεβασμό της ατομικής αυτονομίας. Μαζί με την συμπόνια, αυτή η αρχή είναι η δεύτερη βάση για την αποδοχή του εκούσιου θανάτου. Αναγνωρίζει ότι κάθε άτομο έχει εξουσία πάνω στο σώμα του. Και αυτή η εξουσία είναι σε διαδικασία να επεκταθεί στη δική του ζωή. Γι’ αυτό βασισμένος στην ατομική αυτονομία, ο «επιλεγμένος θάνατος» δεν αποτελεί εξαίρεση στην απαγόρευση του φόνου (όπως η άμβλωση ή η αυτοάμυνα) αλλά ένα θεμελιώδες δικαίωμα. Είναι η ίδια η λογική του ADMD να απαιτεί «το δικαίωμα να επιλέγει κανείς το χρόνο και τον τρόπο του θανάτου του». Για τον Henri Caillavet, τον εμβληματικό πρόεδρο του ADMD, «το δικαίωμα να επιλέγει κανείς τον χρόνο και τον τρόπο του θανάτου του είναι θεμελιώδης μήτρα ελευθερίας», και σίγουρα όχι μια υποτιμητική παραχώρηση. Αυτή είναι επίσης η λογική πίσω από το σχέδιο της κυβέρνησης να παρουσιάσουν την ενεργητική βοήθεια θανάτου σαν μία μορφή φροντίδας , και επομένως ένα δικαίωμα που συμπεριλαμβάνεται στον Κώδικα Δημόσιας Υγείας, αντί για εξαίρεση που περιλαμβάνεται στον Ποινικό Κώδικα. Ως αποτέλεσμα, η ενεργητική βοήθεια στον θάνατο γίνεται μέρος ατομικού δικαιώματος, το οποίο υποχρεώνει την κοινωνία να δικαιολογήσει τυχόν περιορισμούς που τίθενται σε αυτό το δικαίωμα.
Τότε επέρχεται μία αντιστροφή: η αρχική αιτιολόγηση για ενεργητική βοήθεια στον θάνατο γίνεται περιορισμός σε αυτό το ατομικό δικαίωμα. Το γεγονός ότι η ενεργητική βοήθεια στο θάνατο προορίζεται μόνο για άτομα «που υποφέρουν από μία σοβαρή και ανίατη πάθηση που απειλεί τη πρόγνωση ζωής τους μεσοπρόθεσμα» δεν θεωρείται πλέον ως δικαιολογία για το νόμο, αλλά σαν περιορισμός στο ατομικό δικαίωμα για ενεργητική βοήθεια στο θάνατο, ένας περιορισμός που στερεί σε όλους τους υπόλοιπους ανθρώπους την απόλαυση αυτού του δικαιώματος. Αυτά τα άτομα θα είναι ικανά να αμφισβητήσουν στο δικαστήριο κάθε άρνηση από γιατρούς να τους χορηγήσουν ευθανασία.
Το κράτος θα πρέπει τότε να δικαιολογηθεί και αυτό θα είναι ένα επίπονο έργο, δεδομένου του πόσο δύσκολο είναι να αντισταθεί στην βεβαίωση και την επέκταση μιας νέας «ελευθερίας». Επιπλέον, τα όρια που θέτει το σχέδιο της κυβέρνησης είναι εξαιρετικά εύθραυστα. Πρώτον, γιατί το να κάνεις την απόλαυση ενός δικαιώματος ή ελευθερίας να εξαρτάται από την κατάσταση υγείας ενός ατόμου είναι προβληματικό: καταρχήν, αποτελεί απαγορευμένο λόγο διάκρισης. Επιπλέον, γιατί να είναι απαραίτητο να περιμένουμε μέχρι η πρόγνωση ενός ατόμου να είναι «μεσοπρόθεσμη» προτού επωφεληθεί από την ευθανασία; Αυτή η έννοια του μεσοπρόθεσμου δεν είναι μόνο εντελώς ανακριβής, αλλά και αμφισβητήσιμη, καθώς απαιτεί ένα άτομο που υποφέρει και επιθυμεί να πεθάνει να περιμένει μέχρι ένα απροσδιόριστο «επικείμενο γεγονός» του φυσικού του θανάτου πριν να μπορέσει να επωφεληθεί από την ενεργητική βοήθεια στο θάνατο. Αυτό είναι παράλογο: θα έπρεπε κανείς να υποφέρει για μεγάλο χρονικό διάστημα ώστε να αποκτήσει το δικαίωμα να απαλλαγεί από τον πόνο.
Επιπλέον, είναι αυτή η περίοδος πριν από τον θάνατο κατά τη διάρκεια της οποίας μπορεί το άρρωστο άτομο να επωφεληθεί από παρηγορητική φροντίδα και να μειώσει την «ανάγκη» για ευθανασία. Το ίδιο δεν μπορεί να ειπωθεί, όπως σημειώνει ο ADMD, «για το άρρωστο άτομο που αρνείται να περάσει τα τελευταία στάδια της ασθένειάς του», το «ανάπηρο άτομο που αρνείται να υποφέρει πλέον την αναπηρία του» και το «ηλικιωμένο άτομο που αρνείται να περάσει όλα τα στάδια της γήρανσης. (…) Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, η ενεργητική βοήθεια στον θάνατο, ως απάντηση σε ένα σαφές και επαναλαμβανόμενο αίτημα, φαίνεται να είναι η μόνη λύση». Αυτή η ενεργητική βοήθεια στο θάνατο είναι ένα είδος ασφάλισης θανάτου, μία έξοδος έκτακτης ανάγκης από την ύπαρξη ώστε να ανταποκριθεί στο άγχος εκείνων που φοβούνται τον ενδεχόμενο θάνατό τους και την συνακόλουθη ταλαιπωρία.
Τα όρια που θέτει η κυβέρνηση είναι πολύ εύθραυστα. Στην πραγματικότητα, από τη στιγμή που αρθεί η απαγόρευση του φόνου, αυτά τα όρια δεν μπορούν να αντικρούσουν τη λογική της «ελευθερίας να πεθάνεις» μακροπρόθεσμα. Η κατάσταση στις χώρες που έχουν άρει την απαγορευση αυτή το καταδεικνύει αυτό περίτρανα.
Η τάση ή «η ολισθηρή πλαγιά» προς την υποβοηθούμενη αυτοκτονία είναι αναπόφευκτη. Είναι εγγεγραμμένο στην ίδια την ιδέα του δικαιώματος στον εκούσιο θάνατο που απορρέει από την ατομική αυτονομία.