Δημούλη Κων/νου,
Θεολόγου-Ἱστορικοῦ
Κατὰ τὰ τελευταῖα ἔτη παρατηρεῖται ὑπερβολικὴ ἐξάπλωση τῆς ἀστρο-λογίας μ’ ἕναν ρυθμὸ ποὺ τείνει νὰ καταστεῖ πλέον κοινωνικὸ φαινόμενο. «Ἡ ζωὴ ἐπιταχύνθηκε κι ἔγινε πιὸ ἔντονη. Ὁ κόσμος μας συγκλονίστηκε καὶ κατακλύστηκε ἀπὸ τὰ κύματα τοῦ φόβου καὶ τῆς ἀνησυχίας». Ὅπως ἀναφέρει ὁ ἀστρολόγος στὸ ἐπάγγελμα Ν. Καμπάνης, «ἡ ἐπίσημη θέση, τόσο τῆς πολιτείας ὅσο καὶ τῆς ἐπιστημονικῆς κοινότητας, δείχνει ἀδιαφορία ἀκόμα καὶ στὴν κοινωνικὴ ἐπίδραση ποὺ ἀσκεῖ ἡ ἀστρολογία, χωρὶς νὰ ἀναλαμβάνουν τὸ χρέος τῆς προάσπισης τῶν δικαιωμάτων τοῦ πολίτη, ὥστε νὰ τὸν προφυλάξουν ἀπὸ τὸ νὰ μὴ καθίσταται εὐάλωτος τῶν ἐπιτηδείων, θύμα πλάνης κι ἐκμετάλλευσης».
Αὐτὴ ἡ ψευδοεπιστήμη φαίνεται, ὅπως προαναφέραμε, ὅτι θέλγει νεαρὰ ἄτομα καὶ κυρίως γυναῖκες ποὺ ἀναζητοῦν ἕναν ἀσφαλῆ ὁδηγὸ στὴν ταραγμέ-νὴ ἐποχὴ ποὺ ζοῦμε. Πιστεύουν ὅτι ἡ φιλοσοφία τῆς ἀστρολογίας ἀποκαλύ-πτει στὸν ἄνθρωπο τὸ «γιατί καὶ τὸ πὼς τῶν πραγμάτων ποὺ περιβάλλουν τὴ ζωή, καθὼς καὶ τὸν σκοπὸ καὶ τὸ πεπρωμένο τοῦ Κοσμικοῦ Νόμου». Δὲν πρέ-πεῖ ἄλλωστε νὰ λησμονεῖται ὅτι μία ἀπὸ τὶς πιὸ δημοφιλεῖς χρήσεις τῆς ἀστρο-λογίας εἶναι ἡ αὐτογνωσία κι ἡ ἀνάλυση τῆς προσωπικότητας. Λέγεται ὅτι τὰ βασικὰ χαρακτηριστικὰ καὶ οἱ τάσεις τῆς προσωπικότητας τῶν ἀνθρώπων ἐπηρεάζονται σημαντικὰ ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἔχουν γεννηθεῖ στὸ συγκεκριμένο ζώδιο ἢ στὴ διάρκεια ὁρισμένων πλανητικῶν θέσεων τοῦ ζωδιακοῦ κύκλου.
Ἡ προσωπικότητα ὅμως ἀποτελεῖ ἕνα πραγματικὸ φαινόμενο καὶ οἱ ψυ-χολόγοι κατάφεραν νὰ διατυπώσουν μαθηματικὰ μοντέλα γιὰ νὰ χειριστοῦν τὸ πολυδιάστατό της. Βασίζονται σὲ αὐθεντικὰ σχετικὰ δεδομένα, ποὺ ἀφοροῦν τοὺς ἴδιους τοὺς ἀνθρώπους κι ὄχι τὶς ἡμερομηνίες γενεθλίων τους. Ἡ πολυδιά-στατη αὐτὴ κλίμακα τῶν ψυχολόγων εἶναι χρήσιμη στὴν ἀπόφαση, ἂν ἕνα ἄτο-μὸ εἶναι κατάλληλο γιὰ μία συγκεκριμένη σταδιοδρομία κ.ἄ. Ὁ ἀρχικὰ μεγάλος ἀριθμὸς αὐτῶν τῶν διαστάσεων μπορεῖ νὰ περιοριστεῖ μαθηματικὰ σὲ τόσο λί-γὲς ποὺ μποροῦν νὰ μετρηθοῦν καὶ σὲ μερικὲς περιπτώσεις μὲ συνειδητὴ ἀπω-λεία τῆς προβλεπτικῆς ἰσχύος. Αὐτὲς οἱ λίγες διαστάσεις μερικὲς φορὲς ἀντι-στοιχοῦν στὶς διαστάσεις ποὺ διαισθητικὰ νομίζουμε πὼς ἀναγνωρίζουμε π.χ. ἐπιθετικότητα, ἐπιμονή, τρυφερότητα κ.ο.κ. Αὐτοὶ οἱ περιορισμοὶ εἶναι γνωστοὶ καὶ μποροῦν νὰ μετρηθοῦν μέσῳ τῆς λειτουργικῆς προσεγγιστικῆς ἀπει-κόνισης τῆς προσωπικότητας ἑνὸς ἀτόμου σ’ ἕνα σημεῖο ἑνὸς πολυδιάστατου χώρου. Εἶναι μία μακρινὴ ἰαχὴ ἀπὸ ὁποιαδήποτε ἀμοιβαία ἀποκλειόμενη κα-τηγοριοποίηση καὶ σίγουρα πολὺ μακριὰ ἀπὸ τὶς ἐξωφρενικὲς φαντασίες τῶν δώδεκα ψευτοζωδίων τῆς ἀστρολογίας, πού, στὴν καλύτερη περίπτωση, δὲν εἶναι παρὰ μία δαπανηρὴ κι ἄσχετη παραπλάνηση.
Αὐτοὶ ποὺ θέλουν νὰ πιστεύουν στὴν ἀστρολογία πρέπει νὰ ἀντιλη-φθοῦν πὼς οἱ δοξασίες της δὲν ἔχουν καμμιὰ ἐπιστημονικὴ θεμελίωση. Οἱ ἀρ-χαῖοι πρόγονοί μας πίστευαν στὶς προβλέψεις καὶ τὶς συμβουλὲς τῶν ἀστρολό-γων γιατί ἡ ἀστρολογία ἦταν ἀναπόσπαστο μέρος τῆς μαγικῆς τους κόσμο-αντίληψης. Συμβουλεύονταν τὰ οὐράνια ἀντικείμενα, γιατί τὰ θεωροῦσαν κά-τοικίες ἢ οἰωνοὺς τῶν θεῶν ποὺ συνδέονταν στενὰ μὲ τὰ γεγονότα ποὺ συνέ-βαιναν ἐδῶ στὴ Γῆ. Ἀγνοοῦσαν τὶς τεράστιες ἀποστάσεις ποὺ χωρίζουν τὴ Γῆ ἀπὸ τοὺς πλανῆτες καὶ τὰ ἄστρα. Τώρα ποὺ αὐτὲς οἱ ἀποστάσεις εἶναι δυνατὸ νὰ ὑπολογιστοῦν καὶ ποὺ ἔχουν πραγματικὰ μετρηθεῖ, ξέρουμε ὅτι οἱ βαρυτι-κὲς καὶ ἄλλες ἐπιδράσεις ποὺ προκαλοῦν οἱ μακρινοὶ πλανῆτες καὶ τὰ ἀκόμα πιὸ μακρινὰ ἄστρα εἶναι ἀπειροελάχιστα μικρές. Τὸ νὰ πιστεύουμε σήμερα ὅτι οἱ δυνάμεις ποὺ ἀσκοῦν τὰ ἄστρα καὶ οἱ πλανῆτες τὴ στιγμὴ τῆς γέννησής μας διαμορφώνουν μὲ ὁποιοδήποτε τρόπο τὸ μέλλον μας, εἶναι λάθος. Ἐπίσης λαθεμένη εἶναι ἡ ἄποψη ὅτι οἱ θέσεις τῶν οὐράνιων σωμάτων καθιστοῦν ὀρι-σμένες μέρες ἢ περιόδους πιὸ εὐνοϊκὲς γιὰ συγκεκριμένες δραστηριότητες. Ἀκό-μά, δὲν εἶναι ἀλήθεια ὅτι οἱ ζωδιακοὶ ἀστερισμοὶ καθορίζουν, ἂν θὰ εἶναι σύμ-βατὲς ἢ ὄχι οἱ προσωπικὲς σχέσεις ποὺ ἀναπτύσσουν οἱ ἄνθρωποι μεταξύ τους. Ἡ ἀστρολογία, ὅπως ἀσκεῖται σήμερα (εἴτε μὲ τὴν παραδοσιακὴ εἴτε μὲ τὴν ψυχολογικὴ μορφή της), δὲν ἔχει καμμιὰ σχέση μὲ τὴν κατανόηση τοῦ ἑαυ-τοῦ μας ἢ τῆς θέσης μας στὸν κόσμο. Οἱ σύγχρονοι συνήγοροι τῆς ἀστρολογίας δὲν μποροῦν νὰ ἑρμηνεύσουν τοὺς βασικοὺς ἀστρολογικοὺς συσχετισμούς τους μὲ τὶς ἐπίγειες ὑποθέσεις, δὲν μποροῦν νὰ ἐξηγήσουν τοὺς ἰσχυρισμούς τους καὶ δὲν ἔχουν προσφέρει καμμιὰ γνωστικὴ ἀξία σὲ ὁποιοδήποτε κλάδο τῶν κοινωνικῶν ἐπιστημῶν. «Ἡ ἀστρολογία δὲν διαθέτει τὰ θεωρητικὰ καὶ ἐννοιο-λογικὰ μέσα, γιὰ νὰ ἐπιλύσει ἱκανοποιητικὰ τὰ δικά της ἐσωτερικὰ προβλήμα-τα…ἢ νὰ ἀποφανθεῖ γιὰ τ’ ἀντικρουόμενα ἀστρολογικὰ συστήματα καὶ ἰσχυ-ρισμούς». Οὐσιαστικὰ αὐτὴ ἡ συγκεχυμένη κατάσταση πραγμάτων εὐνοεῖ τὸν στόχο τῶν ἀστρολόγων: νὰ συσκοτίζουν τὸ γεγονὸς ὅτι ἡ ἀστρολογία δὲν εἶναι τίποτε περισσότερο καὶ τίποτε λιγότερο ἀπὸ μαγεία, ἐντελῶς ἄσχετη μὲ τὴ φυσικὴ ἐπιστήμη καὶ νὰ συνεχίζουν νὰ βρίσκουν πελάτες πρόθυμους.
Στὴν πραγματικότητα οἱ ἀρνητικὲς συνέπειες τῆς ἀστρολογίας ἀφοροῦν τὴν προσωπική, οἰκογενειακὴ καὶ κοινωνική τους ζωή, τὴν ἐργασία τους, μπο-ρεῖ νὰ ἔχει σοβαρὲς ἐπιπτώσεις σὲ ὅλους τους τομεῖς τῆς κοινωνικῆς μας ζωῆς, ἀκόμα καὶ στὸν χῶρο τῆς πολιτικῆς καὶ τῆς οἰκονομίας. Ὁλόκληρη ἡ κοινωνία μας θεμελιώνεται στὴν πίστη ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἐλεύθερος, μπορεῖ νὰ παίρ-νεῖ τὶς ἀποφάσεις του, ποὺ ἀναφέρονται στὴν προσωπική του ζωή, στὴν οἰκο-γένεια καὶ στὶς σχέσεις του μὲ τοὺς ἄλλους καὶ τὸ κοινωνικὸ σύνολο· γι’ αὐτὸ καὶ τοῦ ζητεῖται εὐθύνη. Πάνω σ’ αὐτὴ τὴν πίστη θεμελιώνεται τὸ Σύνταγμα κάθε πολιτισμένης χώρας. Ὁ ἄνθρωπος εἶναι ὑπεύθυνος γιὰ τὶς πράξεις του καὶ τὶς παραλείψεις του, ὄχι μόνο ἀπέναντι στὸν Θεὸ ἀλλὰ καὶ ἀπέναντι στὴν κοινωνία. Γι’ αὐτὸ καὶ θὰ τοῦ ζητηθεῖ ὁ λόγος. Αὐτὸ τὸ δικαίωμα τοῦ τὸ στερεῖ τὸ δόγμα τῆς ἀστρολογίας. Ὁ λάτρης τῆς ἀστρολογίας γίνεται ἐντελῶς ἄβουλο ὄν, ἀνίκανο νὰ πάρει ὁποιαδήποτε ἀπόφαση μὲ δική του ἐλεύθερη βούληση καὶ εὐθύνη, σὲ ὁποιοδήποτε ἀστρολογικὸ δόγμα κι ἂν ἀνήκει. Πρέπει ὅλοι νὰ ἀντιμετωπίσουμε τὴ ζωὴ καὶ νὰ συνειδητοποιήσουμε ὅτι τὸ μέλλον μας βασίζεται στὸν ἑαυτό μας καὶ ὄχι στὰ ἄστρα.
Συνεπῶς, ἡ πίστη στὴν ἀστρολογία, ὅπως καὶ σὲ ὁποιαδήποτε ἄλλη ἀπόκρυφὴ πρακτική, εἶναι βλαβερή, γιατί ἐνθαρρύνει μία νοσηρὴ φυγὴ ἀπὸ τὰ ἐπίμονα προβλήματα τῆς πραγματικῆς ζωῆς. Παρόλο ποὺ εἶναι ἀνθρώπινο νὰ θέλει κάποιος νὰ ξεφύγει ἀπὸ τὴν προσπάθεια ποὺ ἀπαιτεῖ ἡ ἔντονη σκέψη καὶ ν’ ἀποφύγει νὰ πάρει τὴν εὐθύνη τῶν πράξεών του, ἡ προσφυγή του στὴ μαγεία καὶ τὸ μυστήριο γιὰ ν’ ἀποδράσει ἀπὸ τὴ μιζέρια δὲν τὸν ὠφελεῖ. Αὐτὸς ποὺ ὑποφέρει ἀπὸ τὴν ἀπόγνωση ποὺ φέρνει ἡ φτώχεια, ἀπὸ τὴν ὀδύνη τοῦ θανάτου ἑνὸς προσφιλοῦς προσώπου ἢ ἀπὸ τὸν φόβο τῆς οἰκονομικῆς ἢ προσωπικῆς ἀνασφάλειας, πρέπει νὰ βρεῖ ἄλλες λύσεις. Προσφέροντας τὸ ὡροσκόπιο στὸ κοινὸ ὡς ὑποκατάστατο τῆς εὐθείας καὶ συγκροτημένης σκέψης, οἱ ἀστρολόγοι εἶναι ἔνοχοι, γιατί παίζουν μὲ τὴν ἀνθρώπινη τάση ἐπιλογῆς τοῦ εὔκολου καὶ ὄχι τοῦ δύσκολου δρόμου.
Μὲ βάση, λοιπόν, ὅλα τὰ παραπάνω πιστεύουμε ὅτι δὲν εἶναι δύσκολο νὰ καταλήξουμε σὲ κάποια ἄκρως ἐνδιαφέροντα συμπεράσματα γιὰ τὴν ἀστρολογὶα καὶ γιὰ ὅ,τι αὐτὴ συνεπάγεται:
Ἀναφέρει ὡς γεγονότα ἀστήρικτα καὶ ἀναπόδεικτα συμβάντα καὶ φαινόμενα.
Δὲν προσφέρει κανένα μέσο ἀξιολόγησης τῶν ἰσχυρισμῶν της. Ἐνθαρρύνει τὴν πίστη σὲ αὐθαίρετες καὶ μερικὲς φορὲς κακόβουλες ὑπέρ-φυσικὲς δυνάμεις.
Μειώνει τὴν ἀτομικὴ ὑπευθυνότητα, γιατί ἀποδίδει τὴ συμπεριφορὰ σὲ δυνάμεις καὶ ἐπιδράσεις ἔξω ἀπὸ τὴν ἄμεση ἀνθρώπινη ἐμπειρία καὶ ἔλεγχο. «Τὸ νὰ ὑποκλινόμαστε στὶς μαγικὲς “ἐπιταγὲς τῶν ἄστρων” σημαίνει πὼς ἐγκαταλείπουμε τὴν ἐλεύθερη βούληση καὶ τὴ λογικότητα».
Ἐξοβελίζει καὶ ὑποτιμᾶ τὴν κριτικὴ σκέψη καὶ τὸν σκεπτικισμὸ ποὺ εἶναι θεμελιώδεις προϋποθέσεις γιὰ τὶς ἐπιστημονικὲς καὶ τὶς ἔλλογες διαδικασίες.