της Ελένης Αργυροπούλου – Σαραφοπούλου
πτ. Κοινωνικής Θεολογίας
«Όλα τα ζώα είναι ίσα, αλλά κάποια είναι πιο ίσα από τα άλλα»
(«Η Φάρμα των Ζώων», Τζωρτζ Όργουελ)
«Όλα τα θέματα είναι πολιτικά ζητήματα και η ίδια η πολιτική είναι μια μάζα από ψέματα,
υπεκφυγές, ανοησία, μίσος και σχιζοφρένεια».
«Η πολιτική γλώσσα είναι σχεδιασμένη να κάνει τα ψέματα να ακούγονται αληθινά και τον
φόνο αξιοσέβαστο».
(Τζωρτζ Όργουελ)
Η εξουσία συχνά μετατρέπεται σε κτηνωδία, όπως ad nauseam διδάσκει η ιστορία ανά τους αιώνες. Και το χειρότερο, με την ανοχή – αν όχι συνέργεια – του ίδιου του λαού. Τρανή αποτύπωση αυτής της αλήθειας η «Φάρμα των Ζώων» του Όργουελ, που φαίνεται να παρουσιάζει εκπληκτική ομοιότητα με το σημερινό πολιτικό και κοινωνικό γίγνεσθαι.
Τον χειμώνα του 1943-΄44 ο Τζωρτζ Όργουελ έγραφε τη «Φάρμα των Ζώων», μια εκπληκτική αλληγορική νουβέλα – πιστή απεικόνιση των πολιτικών δρωμένων της εποχής του: μια καταδίκη της διαφθοράς του σταλινισμού και κάθε μορφής ολοκληρωτισμού. Ένα μυθιστόρημα που, όπως και στο «1984» που ακολούθησε τέσσερα περίπου χρόνια μετά,
είναι φανερό το προφητικό της πένας του συγγραφέα.
Σε ένα αγρόκτημα, τα καταπιεσμένα ζώα της φάρμας επαναστατούν εναντίον του ικανότατου κτηματία, αλλά σκληρού και μέθυσου αφέντη τους, κ. Τζόουνς και καταφέρνουν να τον εκδιώξουν, προκειμένου να γίνουν κύριοι του κτήματος και να ζήσουν ελεύθερα, αρμονικά και ήσυχα, οραματιζόμενα μια κοινωνία απαλλαγμένη από την πείνα και το μαστίγιο, όπου ο δυνατός θα προστάτευε τον αδύναμο, ζώντας με ισότητα και ισονομία μεταξύ τους.
Αμέσως μετά την επικράτηση των τετράποδων επί του αφεντικού τους ανθρώπου – δυνάστη, η ευτυχία της ανεξαρτησίας και η γαλήνη επικρατούν στο αγρόκτημα. Αυτό όμως δεν θα διαρκέσει για πολύ. Ο ενθουσιασμός, η αγωνιστική διάθεση, η συντροφικότητα και ο οραματισμός σύντομα θα αντικατασταθούν με προβληματισμό, ανησυχία, ανασφάλεια, απογοήτευση και σταδιακά με απελπισία, βαθιά θλίψη και τρόμο μπροστά στην τραγική αποκάλυψη του φασιστικού προσώπου της τυραννίας. Μιας δυναστείας πιο δυσβάσταχτης αυτή τη φορά από την προηγούμενη, αφού τώρα
αναπάντεχα αυτή – όπως τα ίδια λένε ̶διαμορφώνεται «μεταξύ συντρόφων», μέσα στους κόλπους του ίδιου του ζωικού βασιλείου…
Τα γουρούνια, θεωρούμενα σαν τα πιο έξυπνα ζώα της φάρμας, αποκτούν πολύ σύντομα την κυριότητα, τον έλεγχο και σταδιακά την εξουσία. Τα πράγματα αρχίζουν να παίρνουν άσχημη τροπή, όταν δύο γουρούνια, ο Ναπολέων και ο βοηθός του Γρυλής καταφέρνουν να ηγηθούν των ζώων του αγροκτήματος, αφού εκτοπίσουν το αντίπαλό τους γουρούνι Χιονή.
Χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της πειθούς, της απάτης, της προπαγάνδας, της απειλής και της βίας (μεμειγμένης ενίοτε με άγριες σκηνές αιματοχυσίας) πετυχαίνουν να υπερισχύσουν και να εγκαθιδρύσουν μια μορφή μονοκρατορίας. Οι ελευθερίες των τετράποδων του αγροκτήματος ολοένα και περιορίζονται, σε βαθμό ώστε με οδύνη να καταλήξουν να αναπολήσουν την εποχή του οράματος ελευθερίας. Το πιο θλιβερό είναι πως – ακόμα και σε τέτοια εξαθλίωση κι ενώ το καταλαβαίνουν – δεν είναι σε θέση να αναγνωρίσουν τη νέα τους δουλεία…
Η απληστία, η διαφθορά και ο νόμος της ζούγκλας συνιστούν τη νέα σημαία – έμβλημα των αφεντάδων τους, που σε συνάρτηση με ένα πλαίσιο νόμων και κανόνων σηματοδοτούν τυραννία. Συνάμα, η ποδηγέτηση των ζώων καταντά αβάσταχτη, ατέρμονη και αδιέξοδη, ενώ τείνει να αντικαταστήσει τη λογική και να θεωρηθεί φυσιολογική, παύοντας έτσι κάθε δυνατότητα αντίδρασης, ακόμα και απλής σκέψης. Τα ζώα μαθαίνουν να συμβιβάζονται με το παράλογο της εξουσίας των γουρουνιών – ηγετών, που αντιγράφει πιστά – για να μην πούμε ξεπερνά (!) – την ανθρώπινη ματαιοδοξία και παραφροσύνη…
…Δεν πήγαινε πολύς καιρός από τότε που η διοίκηση του αγροκτήματος είχε περάσει στα χέρια των ζώων. Τα γουρούνια είχαν το προνόμιο να έχουν μάθει γραφή και ανάγνωση από ένα παλιό αλφαβητάρι των παιδιών του κ. Τζόουνς, που είχαν βρει πεταμένο. Είχαν μάλιστα συνοψίσει τις «αρχές του Ανιμαλισμού» σε 7 εντολές, οι οποίες είχαν γραφτεί με πάθος κατά του ανθρωπίνου είδους:
1. Ό,τι περπατάει στα δυο του πόδια, είναι εχθρός.
2. Ό,τι περπατάει στα τέσσερα ή έχει φτερούγες, είναι φίλος.
3. Κανένα ζώο δε θα φορά ρούχα.
4. Κανένα ζώο δε θα κοιμάται σε κρεβάτι.
5. Κανένα ζώο δε θα πίνει οινοπνευματώδη.
6. Κανένα ζώο δε θα σκοτώνει το άλλο.
7. Όλα τα ζώα είναι ίσα.
Οι εντολές αυτές ήταν καθαρά γραμμένες με μεγάλα άσπρα γράμματα πάνω σε πισσαρισμένο τοίχο και μπορούσαν να διαβαστούν από τριάντα μέτρα μακριά.
Εν τούτοις, ορισμένα περίεργα γεγονότα στη φάρμα άρχισαν να αποτελούν μια πρώιμη προειδοποίηση για το τι θα ακολουθήσει στη συνέχεια. Αυτά είχαν ως πρωταγωνιστή το γουρούνι που ονομαζόταν Ναπολέων, έναν καλοθρεμμένο χοίρο ράτσας ̶ μοναδικής στο αγρόκτημα, μάλλον αγριωπό, ο οποίος φημιζόταν όχι τόσο για τις ρητορικές του ικανότητες, όσο για τη δύναμη που είχε να επιβάλλει τη γνώμη του.
Αρχικά, η μεγάλη ποσότητα γάλακτος που συγκεντρώνεται από το άρμεγμα και για τη διαχείριση του οποίου ανέλαβε υπεύθυνος ο Ναπολέων, όλως περιέργως εξαφανίζεται, γυρνώντας αυτά από τον θερισμό που ο ίδιος τα είχε στείλει. Η εξιχνίαση του μυστηρίου του χαμένου γάλακτος θα ξαφνιάσει δυσάρεστα τους πάντες: κάθε μέρα το ανακάτευαν τα
γουρούνια μέσα στα πίτουρά τους. Εκτός αυτού όμως, και τα μήλα που ο αέρας σκορπούσε κάτω, αντί να μοιραστούν σε όλα τα ζώα ίσα, όπως όλοι θα περίμεναν, εκδόθηκε διαταγή να δίδονται προς αποκλειστική χρήση των γουρουνιών. Κάποιες ενστάσεις ακούστηκαν, αλλά δίχως αποτέλεσμα. Μάλιστα, τα γουρούνια έσπευσαν να δικαιολογήσουν τη
«φαινομενική» αδικία, ισχυριζόμενα πως αυτά ήταν η πιο δυναμωτική τροφή για τα ίδια που καταπονούνταν τόσο πολύ παράγοντας πνευματικό έργο, αφού όλη η διαχείριση της φάρμας εξαρτιόνταν από εκείνα. Την πρόφαση του καλού του συνόλου ακολουθούσε η τακτική της κινδυνολογίας – καταστροφολογίας˙ η απειλή πως αν τα γουρούνια δεν δούλευαν σωστά, θα ξαναγύριζε ο δυνάστης κ. Τζόουνς και συμπλήρωναν: «Μπας και υπάρχει ανάμεσά σας κανένας που να θέλει τον Τζόουνς πίσω;».
Η δουλειά στο αγρόκτημα γινόταν με γοργούς ρυθμούς, αν και μερικές φορές ήταν πολύ σκληρή. Τα γουρούνια ήταν τόσο έξυπνα, που πάντα έβρισκαν μια λύση σε κάθε πρόβλημα.
Ωστόσο, δεν δούλευαν παρά μόνο καθοδηγούσαν και επέβλεπαν τα άλλα. Η Κυριακή ήταν αργία. Μετά την έπαρση της σημαίας, η οποία παρίστανε ένα κέρατο και μια οπλή, βρίσκονταν όλα μαζί για την καθιερωμένη γενική Συνέλευση. Εκεί προγραμμάτιζαν τις δουλειές της ερχόμενης εβδομάδας και συζητούσαν προτάσεις τις οποίες υπέβαλαν πάντα
τα γουρούνια. Ο Ναπολέων και ο Χιονής ήταν τα εξέχοντα πρόσωπα, αν και ποτέ δεν συμφωνούσαν μεταξύ τους. Για παράδειγμα, ξεσπούσε διαμάχη μπροστά σε αποφάσεις όπως η ηλικία απόσυρσης κάθε ζώου από τη δουλειά.
Η μόρφωση ήταν κι αυτή βασικό προνόμιο των γουρουνιών. Ήξεραν να διαβάζουν και να γράφουν τέλεια. Τα σκυλιά μπορούσαν να διαβάζουν αρκετά καλά, ωστόσο, το μόνο που τους ενδιέφερε ήταν οι 7 εντολές. Ελάχιστα άλλα ζώα είχαν μάθει λίγα γράμματα ή μπορούσαν να συλλαβίζουν. Τα πρόβατα, οι κότες και οι πάπιες ήταν τα πιο ανόητα ζώα
της φάρμας. Δεν είχαν διάθεση να κοπιάσουν, ούτε καν τους ένοιαζε να μάθουν. Τους αρκούσε να αναμασούν – μαζί με την τροφή τους – ένα ρητό που γράφτηκε με μεγαλύτερα και ευανάγνωστα γράμματα στον τοίχο και που πίστευαν πως συνόψιζε τις Εντολές σε μία:
«Τα τετράποδα καλά, τα δίποδα κακά». (Κάτι σαν το «Μένουμε σπίτι – Μένουμε ασφαλείς»).
Ο Ναπολέων ήταν της γνώμης ότι η εκπαίδευση – για την ακρίβεια χειραγώγηση – των νέων ήταν πολύ σημαντικότερη από αυτή των μεγάλων. Όταν τα εννιά νεογέννητα γερά κουταβάκια αποκόπηκαν από τον θηλασμό, τα πήρε λέγοντας πως θα αναλάβει να τα αναθρέψει ο ίδιος. Τα ανέβασε τότε σε ένα απομονωμένο πατάρι και τα κράτησε σε τέλεια
απομόνωση, σε σημείο που κανείς δεν θυμόταν πια την ύπαρξή τους.
Τα νέα της επανάστασης των ζώων εξήγειραν και άλλα ζώα από γειτονικές φάρμες, τα οποία άρχισαν να είναι ανυπάκουα και να αντιδρούν στις προσταγές των αφεντάδων τους.
Σύντομα, όπως ήταν αναμενόμενο, ο ιδιοκτήτης της φάρμας κ. Τζόουνς γύρισε με ανθρώπους του για να πετύχει την κυριότητα ξανά. Ύστερα από μάχη μεταξύ τους στην οποία πληγώθηκε με σφαίρα ο Χιονής, τα ζώα υπερίσχυσαν και πάλι.
Μια νέα όμως διαμάχη σύντομα κάνει την εμφάνισή της στο αγρόκτημα. Αυτή τη φορά πρόκειται για τη διαφωνία ανάμεσα στα δύο κυρίαρχα γουρούνια σχετικά με το χτίσιμο ενός ανεμόμυλου. Η ιδέα ήταν του Χιονή, προκειμένου να υπάρξει μεγαλύτερη ευκολία στις εργασίες και στον τρόπο ζωής. Ο Ναπολέων ήταν πάλι αντίθετος. Βλέποντας την
απήχηση του σχεδίου του αντιπάλου του και βέβαιος πως θα ηττηθεί, χρησιμοποιεί τα εννέα σκυλιά που κρατούσε σε απομόνωση και είχε γαλουχήσει σύμφωνα με τις δικές του αρχές. Με χρήση αιφνιδιασμού, δόλου, απάτης και βίας, πετυχαίνει την εκδίωξη του Χιονή από το κτήμα και την άνοδό του στην εξουσία. Ο Ναπολέων – μια συγκαλυμμένη εκδοχή του Στάλιν – εγκαθιδρύει μια αιματοβαμμένη δικτατορία. Καταργεί τις εβδομαδιαίες συνελεύσεις, μετατρέποντάς τες σε συναντήσεις όπου ο ίδιος με μια ομάδα γουρουνιών θα έπαιρνε αποφάσεις και θα έδινε οδηγίες, ενώ απαγορεύει τον διάλογο, το οξυγόνο της δημοκρατίας. Η ιδέα του ανεμόμυλου υιοθετείται σαν δική του και εν καιρώ υλοποιείται με
την αποκλειστική εργασία των υπόλοιπων ζώων. Ψυχή του επίπονου αυτού έργου αποτελεί το εξαιρετικά δυνατό και με υπερβολική αυτοθυσία άλογο, ο Γροθιάς. Το άλογο της φάρμας συμβολίζει τον μέσο σοβιετικό εργάτη στην κοινωνία του Όργουελ, αλλά και ευρύτερα.
Την ίδια ώρα ο Ναπολέων, με βοηθό του τον Γρυλή, ένα γουρούνι καλά εξασκημένο στην προπαγάνδα, επιχειρεί να πείσει πως αν δεν ήταν αυτός, κανείς δεν θα έπαιρνε σωστές αποφάσεις, αφού προσδιορίζεται ως ο μόνος άξιος και ικανός ηγέτης. Πρόκειται για μια κυβέρνηση αρίστων, με τα κατώτερα ζώα στη φάρμα να δουλεύουν περισσότερο και να
τρώνε λιγότερο από οποιοδήποτε άλλο ζώο στην επαρχία. Για άλλη μια φορά επικρατεί μέσω της τρομοκρατίας (μουγκρητά των αιμοβόρων σκύλων), του εκβιασμού (τονισμός του ενδεχόμενου γυρισμού του φοβερού ιδιοκτήτη), αλλά και της επαναλαμβανόμενης χρήσης συνθημάτων (λέξεων και φράσεων – ενίοτε υπονοούμενων – όπως «υποχρέωση»,
«πειθαρχία», «υπακοή», «υπευθυνότητα», «σιδερένια πειθαρχία», «τακτική» και «Ο Ναπολέων έχει πάντα δίκιο» ̶πρβλ. «Δεν επιτρέπεται να αμφισβητούμε τους ειδικούς»).
Επιπλέον, η επίκληση του αισθήματος ατομικής ευθύνης, μετατρέπει τα ζώα σε σκλάβους που, προκειμένου να χτιστεί ο ανεμόμυλος, έπρεπε να δουλέψουν με περισσότερες θυσίες, αυταπάρνηση, κόπους και στερήσεις για το «κοινό καλό» και την διατήρηση ελευθερίας. Σύνθημά τους γινόταν τώρα το «Θα δουλέψω ακόμα πιο σκληρά». Κι όλα αυτά μέσα σε ένα υποτιθέμενο κλίμα ειλικρίνειας και σχέσεως εμπιστοσύνης με τους «πολίτες».
Τον Αύγουστο ο Ναπολέων τούς ανακοίνωσε πως θα εργάζονταν και τα απογεύματα της Κυριακής. Η επιπλέον εργασία ήταν εθελοντική, αλλά όποιο ζώο δεν έδινε το παρόν, θα έπαιρνε μισή μερίδα φαγητού (πρβλ. «εθελοντικός» εμβολιασμός). Εν τω μεταξύ, τα γουρούνια μετακόμισαν στο σπίτι του κτηματία κι εγκαταστάθηκαν εκεί, εφόσον «έτσι τους άρμοζε». Έτρωγαν στην κουζίνα, διασκέδαζαν στο σαλόνι και – το πιο σημαντικό – κοιμούνταν σε κρεβάτια και μάλιστα μια ώρα περισσότερο από τα άλλα ζώα το πρωί. Όλα αυτά συνιστούσαν καταπάτηση των «αρχών του Ανιμαλισμού». Παρόλα αυτά, οι όποιες κραυγές αντίλογου επιχείρησαν να ακουστούν, αυτομάτως καταπαύθηκαν από το σύνθημα «Ο Ναπολέων έχει πάντα δίκιο» και τις γνωστές ιαχές των προβάτων.
Τα πράγματα δυσκόλεψαν ακόμη περισσότερο ύστερα από την καταστροφή του ανεμόμυλου από δυνατό ανεμοστρόβιλο, κάτι που από τον Ναπολέοντα αποδόθηκε ψευδώς – όπως άλλωστε και κάθε κακό που συνέβαινε στη φάρμα – στον Χιονή. Κάθε αρνητικό γεγονός, ακόμα κι όταν ήταν φανερή η δική τους υπαιτιότητα, καταλογίζονταν
στον κατάσκοπο Χιονή, ο οποίος παίρνει τη μορφή μιας αόρατης απειλής.
Με διαταγή του χειριστικού αρχηγού Ναπολέοντα, στον οποίο τα ζώα μυούνται να αποδίδουν καθετί καλό κι ας μην υπήρχε λόγος να τον ευγνωμονούν, ο ανεμόμυλος αρχίζει να ξαναχτίζεται, πιο γερός αυτή τη φορά. Ταυτόχρονα κι ενώ η λιμοκτονία βρισκόταν προ των πυλών, ανακοινώθηκε η υπογραφή συμβολαίου με ανθρώπους για πώληση όλων των
αυγών με αντάλλαγμα την τροφή των ζώων. Η είδηση εξόργισε τις κότες. Κάτι τέτοιο θα συνιστούσε γι΄ αυτές γενοκτονία, αφού ήταν έτοιμες να κλωσήσουν. Με τρεις κότες επικεφαλής, αποφασίστηκε σθεναρή αντίδραση στον ίλιγγο παραλογισμού: θα γεννούσαν τα αυγά τους στα δοκάρια κι από εκεί θα τα άφηναν να σκάνε στο έδαφος. Η ακαρδία του
Ναπολέοντα εκδηλώθηκε αστραπιαία. Έπαψε τη σίτισή τους και απείλησε με θάνατο όποιο ζώο τούς έδινε κρυφά έστω κι ένα σπυρί καλαμπόκι. Οι κότες κατάφεραν να αντέξουν πέντε μέρες, στη συνέχεια συνθηκολόγησαν και γύρισαν πίσω στις φωλιές τους˙ στο διάστημα αυτό, εννιά που δεν αλλαξοπίστησαν, πέθαναν, με την αιτία του θανάτου τους να
παραποιηθεί εσκεμμένα στον έξω κόσμο. Οι «πιστοί» σκύλοι φρόντισαν να τηρηθούν τα μέτρα.
Την άνοιξη, τα ζώα του κτήματος βρέθηκαν αντιμέτωπα με μια πρωτόγνωρη κτηνωδία αποτρόπαιων εγκλημάτων αδελφών τους – δήθεν προδοτών που είχαν συνωμοτήσει με τον Χιονή και που τάχα στρέφονταν εναντίον του νέου αρχηγού. Το γουρούνι Ναπολέων, με τη συνέργεια των σκύλων, πάλι με τη χρήση βίας και παράλογου εξαναγκασμού που θύμιζε βασανιστήρια που ανήκουν σε άλλες εποχές, έπειθε τα ζώα να αποκαλύψουν τρομακτικές πράξεις που δεν είχαν κάνει – σαν άλλη Ιερά Εξέταση – και να ομολογήσουν την ενοχή τους.
Αυτά σφαγιάζονταν παραδειγματικά, σπέρνοντας παντού την τρέλα και τη φρίκη. «Η βία συγκαλύπτεται μόνο με ψέματα και τα ψέματα συντηρούνται μόνο με τη βία» (Αλεξάντρ Σολζενίτσιν).
Ταυτόχρονα, εκείνος ξεκινά διαπραγματεύσεις με δύο γειτονικές φάρμες, για να κλείσει εμπορικές συμφωνίες – καταπατώντας και προδίδοντας για άλλη μια φορά τις 7 εντολές. Καταλήγει να πουλήσει ξυλεία στον έναν, ο οποίος τελικά – σαν άλλος Χίτλερ – ξεπληρώνει τη συμφωνία με εισβολή στη φάρμα και καταστροφή του ανεμόμυλου. Τα ζώα ύστερα από αιματοχυσία και πολύ πόνο νικούν, αλλά είναι πια διαλυμένα όσο ποτέ άλλοτε. Νιώθουν ευνουχισμένα. Τα μαστίζει η απώλεια κάθε έννοιας σεβασμού και αξιοπρέπειας, η εκμηδένιση και η απαξίωση, σε συνδυασμό με την κατάλυση της δικαιοσύνης και θεμελιωδών θεσμών. Μέσα σε αυτή την εξαχρείωση δεν έχουν πια καμιά δυνατότητα
αυτενέργειας, καλλιέργειας ή δημιουργικής φαντασίας. Ενοχοποιούν τον εαυτό τους, έχουν ξεχάσει ακόμα και να σκέπτονται, ενώ συνεχώς αμφισβητούν όσα θυμούνται – ή νόμιζαν πως θυμούνταν. Η σκέψη για ανυπακοή ή αντίσταση δεν περνά καθόλου πια από το μυαλό τους. Για την ακρίβεια, δεν τους έμενε χρόνος ούτε καν γι΄ αυτό. Τον «προστάτη της φάρμας», όπως συνήθιζαν να αποκαλούν τον αρχηγό Ναπολέοντα, τον ονόμαζαν τώρα «πατερούλη όλων των ζώων». Επιπλέον, πίστευαν ό,τι κι αν άκουγαν, όπως τις υποσχέσεις για παχυλές συντάξεις, αλλά και πως τώρα έτρωγαν περισσότερο και δούλευαν λιγότερο, αν και μέσα τους ήξεραν πως συχνά τα θέριζε η πείνα και ότι εργάζονταν όλες τις ώρες, εκτός από τις ώρες του ύπνου. Μόνη τους χαρά οι τακτικότερες παρελάσεις…
Δύο περιστατικά θα κλονίσουν εκ νέου τη φάρμα. Αρχικά, η διαπίστωση πως ο Γρυλής, που ήταν υπεύθυνος για την προπαγάνδα, άλλαζε κρυφά τη νύχτα τις 7 εντολές. Έτσι εξηγούνταν που τις θυμούνταν αλλιώς τα ζώα. Για παράδειγμα το: «Κανένα ζώο δεν θα κοιμάται σε κρεβάτι» είχε αλλάξει σε: «Κανένα ζώο δεν θα κοιμάται σε κρεβάτι με σεντόνια», το «Κανένα ζώο δεν θα σκοτώνει το άλλο» είχε γίνει «Κανένα ζώο δεν θα σκοτώνει το άλλο χωρίς λόγο» και το «Κανένα ζώο δεν θα πίνει οινοπνευματώδη», είχε γραφτεί «Κανένα ζώο δεν θα πίνει οινοπνευματώδη χωρίς μέτρο». Αυτό ασφαλώς δικαιολογούσε και την χρήση μπύρας αποκλειστικά για τα γουρούνια.
Το δεύτερο συμβάν είναι ένα από τα πιο θλιβερά σημεία της ιστορίας. Ο πιο πιστός εργάτης του αγροκτήματος Γροθιάς,
γέρικο πια άλογο, τραυματίστηκε μεταφέροντας πέτρες για τη νέα κατασκευή του ανεμόμυλου.
Παρά την υπόσχεση του Ναπολέοντα πως θα τον στείλουν στο νοσοκομείο για να χειρουργηθεί, τα ζώα συνειδητοποιούν πως η άμαξα που έρχεται να μεταφέρει το πληγωμένο ζώο δεν είναι παρά μεταφορικό όχημα σε
σφαγείο, πράγμα που φυσικά ο «πατερούλης» φροντίζει να διαψευστεί με την πρόφαση ότι η άμαξα είχε πουληθεί από τον σφαγέα στον κτηνίατρο, ο οποίος δεν είχε προλάβει να σβήσει την επιγραφή… «Αν θέλετε την εύνοια των μαζών, πρέπει να λέτε τα πιο ηλίθια και τα πιο χοντρά ψέματα» (Αδόλφος Χίτλερ). «Ένα επαναλαμβανόμενο ψέμα, γίνεται αλήθεια»
(Βλαδίμηρος Ίλιτς Λένιν). Ωστόσο, λίγες μέρες αργότερα, μια κάσα ουίσκι έρχεται ως αντάλλαγμα στο σπίτι των γουρουνιών…
Η μεγαλύτερη έκπληξη έρχεται στο τέλος, όταν ο «σύντροφος Ναπολέων» εμφανίζεται κρατώντας ένα μαστίγιο στο χέρι, παρέα με τον Γρυλή και άλλα γουρούνια. Μόνο που τώρα μοιάζουν πολύ διαφορετικά… Τώρα πια το σύνθημα των προβάτων είχε μετατραπεί σε:
«Τα τετράποδα καλά, τα δίποδα καλύτερα!», ενώ οι 7 εντολές στον τοίχο είχαν εξαφανιστεί. Στη θέση τους υπήρχε τώρα μόνο μία εντολή: «Όλα τα ζώα είναι ίσα, αλλά μερικά ζώα είναι πιο ίσα από τα άλλα», η δε σημαία είχε αντικατασταθεί από μια σχέτη πράσινη.
Μια εβδομάδα αργότερα, μαζεύτηκαν στο σπίτι των γουρουνιών ιδιοκτήτες γειτονικών αγροκτημάτων. Ήταν νύχτα κι έτσι πλησίασαν κρυφά στο παράθυρο μερικά από τα ζώα της φάρμας. Τα πιο ψηλά κατάφεραν να δουν μια συντροφιά από έξι κτηματίες καθισμένους σε ένα μακρύ τραπέζι μαζί με έξι από τα πιο επιφανή γουρούνια. Τους άκουσαν να λένε πως
«Τα κατώτερα ζώα του κτήματος δούλευαν περισσότερο και έτρωγαν λιγότερο από οποιοδήποτε άλλο ζώο στην επαρχία» με κάποιους να παρατηρούν: «Αν εσείς έχετε για δούλους τα κατώτερα ζώα, εμείς έχουμε τις κατώτερες τάξεις μας!». Συνέχισαν παίζοντας χαρτιά, πίνοντας μπύρα, άλλοτε συζητώντας, άλλοτε κάνοντας πρόποση και άλλοτε
κραυγάζοντας…
Ο παραλογισμός, η απληστία και η έκλειψη λογικής αποτελούν γνωρίσματα κάθε εποχής. («Ο κόσμος θέλει να εξαπατηθεί, άσ’ τον λοιπόν να εξαπατηθεί» ̶ Γάιος Πετρώνιος Ρωμαίος συγγραφέας , 1ος αι. μ.Χ.). Ηγέτες παγιδευμένοι ψυχοπαθολογικά στην ιδιοτέλεια, την εγωπάθεια και την εξουσιολαγνεία, εκλέγονται ξανά και ξανά. «Είναι πιο εύκολο να
εξαπατήσεις τους ανθρώπους, παρά να τους πείσεις ότι έχουν εξαπατηθεί»(Μαρκ Τουαίην).
Ο λαός παραβλέπει – ή μάλλον έχει αρχίσει να ξεχνά, σαν τα ζώα της Φάρμας – τα εγκληματικής ασυνειδησίας σκάνδαλα και λάθη τους. «Πατερούληδες» διασυρμένοι για την κωμικοτραγική ανικανότητά τους, επανεκλέγονται. Είναι λυπηρό, αλλά είναι γεγονός: ο τυφλός λαός «πάντα θεωρεί ως καταλληλότερο για πρωθυπουργό τον υπάρχοντα
πρωθυπουργό, έστω κι αν αποδοκιμάζει συντριπτικά την πολιτική του» (Χρήστος Γιανναράς). (Π)ολι(τι)κή έκλειψη ηλίου με πρωταγωνιστές ανθρωποφάρμες…
…Έχοντας ενίοτε πίσω από την πλάτη του ένα ομοίωμα βυζαντινής εικόνας σαν άλλο έμβλημα – σημαία (αντί της πράσινης του Ναπολέοντα), κάνει λόγο για εμπιστοσύνη στη δεξιότητα της κυβέρνησης, για πρόσθεση βαθμών ελευθερίας, για (μια ατέλειωτη σειρά από δυσβάσταχτα) μέτρα, για πλήρη συμμόρφωση και πειθαρχία, ενώ επισημαίνει ότι «ελευθερία δεν σημαίνει ανευθυνότητα» (πρβλ. τον λόγο του Γροθιά: «Δικό μας πρέπει να είναι το λάθος. Θα δουλέψω πιο σκληρά»). Προτάσσει την έννοια του «κοινού καλού» και φροντίζει να υπενθυμίζει την εκάστοτε «αόρατη απειλή» (εν είδει Χιονή), είτε αυτή λέγεται πανδημία, είτε κλιματική αλλαγή, είτε πυρκαγιά, είτε καύσωνας «Κλέων». Φυσικά, για όλα υπάρχει μια εξήγηση έξω από τις ευθύνες της κυβέρνησης˙ ένα τείχος ανο(η)σίας που απαιτεί κοινή και μακροχρόνια προσπάθεια και που δεν έχει χτιστεί ακόμα (κάτι σαν τον ανεμόμυλο του Όργουελ) και που προφανώς ποτέ δεν θα χτιστεί… Μοναδική έγνοια – αναλλοίωτη στον χρόνο – η δύναμη της ηγεσίας και η ηδονή του ελέγχου και της υποταγής του αδυνάτου μέσω της αποκοπής από τις ρίζες και τις αξίες, αλλά κυρίως μέσω της απαιδευσίας. Έχει καίρια σημασία ότι ανάμεσα στα ζώα του Όργουελ, η μόρφωση ήταν αποκλειστικό προνόμιο των γουρουνιών. Σήμερα, σε μια κοινωνία πνευματικής αβελτηρίας και μεθοδευμένης καταδίκης στην αγνωσία, η κριτική σκέψη λοβοτομείται.
Μέσα από μια παραβολή από το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο (Ματθ. η’, 28 – 34) εξιχνιάζεται το όργιο του παραλογισμού της εξουσίας. Περνώντας ο Χριστός από τη χώρα των Γεργεσηνών, Τον συνάντησαν δύο δαιμονισμένοι, που σκορπούσαν τον τρόμο και ζούσαν αποκομμένοι, μέσα σε μνήματα. Οι δαίμονες, γνωρίζοντας ότι ο Ιησούς θα ελευθέρωνε τους ανθρώπους, Τον παρακάλεσαν να τους αφήσει να μπουν σε κοπάδι χοίρων που έβοσκαν πιο μακριά. Έτσι κι έγινε. Τα γουρούνια τότε όρμησαν στον γκρεμό και έπεσαν στη θάλασσα. Μαθαίνοντας αυτά οι κάτοικοι της πόλης, ζήτησαν από τον Ιησού να εγκαταλείψει άμεσα τη χώρα φοβούμενοι μήπως υποστούν κι άλλες υλικές ζημιές. Δεν
σκέφτηκαν τους ανθρώπους που, ενώ βασανίζονταν, απελευθερώθηκαν΄ εκείνο που αυτοί είδαν στο θαύμα – και παρότι οι χοίροι για τους Εβραίους συμβόλιζαν την ακαθαρσία – ήταν το κοπάδι των γουρουνιών που στερήθηκαν. Και το πιο τραγικό: πως άλλο ένα παρόμοιο θαύμα θα τους στοίχιζε… «Αν θες να ελέγξεις έναν άνθρωπο, φτωχοποίησέ τον. Κάνε τον να βγάζει με το ζόρι το ψωμί του, δουλεύοντας εξαντλητικά, για να μην μπορεί να έχει δύναμη πια να αντιδράσει. Αν θες να ελέγξεις έναν άνθρωπο, φόβισέ τον.
Κάνε τον να νιώθει ένοχος, υπεύθυνος για όλα τα κακά που εσύ του προκαλείς. Αν θες να ελέγξεις έναν άνθρωπο, απόκοψέ τον από τις ρίζες του. Να μην μπορεί να προβάλει καμία αντίσταση όταν θα του φέρνεις καταιγίδες.
Αν θες να ελέγξεις έναν άνθρωπο, κάν’ τον να ξεχάσει ότι έχει Προορισμό. Δώσε του είδωλα να προσκυνήσει για να ξεχάσει τον αληθινό Θεό.
Αν θες να ελέγξεις έναν άνθρωπο, χαλάρωσε τις αναστολές του. Άρτο και θεάματα. Λίγο λίγο.
Κατήχησέ τον έτσι από μικρό. Να μην μάθει να είναι ασκητικός. Και έτσι, να είναι εύκολη λεία για τα δικά σου νύχια.
Αν θες να ελέγξεις έναν άνθρωπο, μάθε του από μικρό να μην αγαπά. Να μην αγαπά κανέναν άλλον, πέρα από τον εαυτό του…
Τώρα ξέρεις, γιατί ζούμε αυτά που ζούμε…» (Ψυχολόγος Ελευθεριάδης Ελευθέριος).
«Ένας λόγος για την ασχήμια των μεγάλων στα μάτια ενός παιδιού είναι ότι το παιδί κοιτάζει προς τα πάνω και λίγα πρόσωπα είναι στα καλύτερά τους όταν τα βλέπουμε από κάτω»
(Τζωρτζ Όργουελ)