Από τον Peter Doshi, αρχισυντάκτη του «BMJ» (British Medical Journal, ένα από τα παλαιότερα και πιο έγκυρα ιατρικά περιοδικά στον κόσμο).
23 Αυγούστου 2021
Ο FDA θα έπρεπε να απαιτήσει επαρκείς, ελεγχόμενες μελέτες με μακροπρόθεσμα επαναληπτική εξέταση και συγκέντρωση δεδομένων (follow–up), και να διαθέσει τα δεδομένα στο κοινό, προτού καταλήξει να δώσει πλήρη έγκριση σε εμβόλια covid-19, λέει ο Peter Doshi.
Στις 28 Ιουλίου 2021, οι Pfizer και BioNTech ανάρτησαν ενημερωμένα αποτελέσματα για την εν εξελίξει δοκιμή φάσης 3 του εμβολίου για covid-19. Η προεκτύπωση των αποτελεσμάτων (ανεπίσημη εκδοχή τους που διαδίδεται για ενημέρωση του κοινού) ήρθε μετά από σχεδόν ένα χρόνο από την έναρξη της ιστορικής δοκιμής, και σχεδόν τέσσερις μήνες από τότε που οι εταιρείες ανακοίνωσαν αποτελεσματικότητα του εμβολίου (μετά τη δεύτερη δόση) για «μέχρι και έξι μήνες».
Αλλά δεν θα βρει κανείς εδώ δεδομένα από επαναληπτική εξέταση (follow-up) μετά από 10 μήνες. Αν και η προεκτύπωση είναι πρόσφατη, τα αποτελέσματα που περιλαμβάνει δεν είναι ιδιαίτερα ενημερωμένα. Στην πραγματικότητα, το άρθρο βασίζεται στην ίδια καταληκτική ημερομηνία λήψης δεδομένων (13 Μαρτίου 2021) με το δελτίο τύπου της 1ης Απριλίου 2021, και το αποτέλεσμα της καλύτερης αποτελεσματικότητας που επιτεύχθηκε είναι ολόιδιο: 91,3% (με κατά 95% πιθανότητα να είναι η αποτελεσματικότητα μέσα στο 89,0% – 93,2% διάστημα αξιοπιστίας – confidence interval CI) αποτελεσματικότητα του εμβολίου έναντι συμπτωματικής covid-19 για διάστημα «μέχρι και έξι μήνες από την επαναληπτική δόση».
Η προεκτύπωση (preprint) των 20 σελίδων έχει μεγάλη σημασία γιατί αναπαριστά ουσιαστικά την πιο λεπτομερή δημόσια περιγραφή των τόσο κρίσιμων δεδομένων της δοκιμής που η Pfizer υπέβαλλε στην προσπάθεια να πετύχει την πρώτη στον κόσμο «πλήρη έγκριση» ενός εμβολίου για τον κορωνοϊό από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (Food and Drug Administration – FDA). Της αξίζει λοιπόν ένας εξονυχιστικός έλεγχος.
Ο ελέφαντας με το όνομα «φθίνουσα ανοσία»
[ΣτΜ. στα αγγλικά η έκφραση «elephant in the room», δηλαδή «ελέφαντας στο δωμάτιο» ή σκέτο «ελέφαντας» όπως στον τίτλο, είναι κάτι πολύ εμφανές – και στραβό συνήθως – που είναι μπροστά στα μάτια μας, αλλά εμείς κάνουμε ότι δεν το βλέπουμε και ασχολούμαστε με άλλα]
Από την περασμένη χρονιά, έχουμε ακούσει ότι τα εμβόλια της Pfizer και της Moderna είναι «95% αποτελεσματικά» με ακόμη μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα σε βαρεία νόσηση (100% είπε η Moderna).
Οτιδήποτε και αν πιστεύει κανείς για τους ισχυρισμούς περί «95% αποτελεσματικότητας» (οι σκέψεις μου είναι εδώ), ακόμη και οι πιο ενθουσιώδεις υπέρμαχοι του εμβολιασμού έχουν παραδεχτεί ότι το να μετράς την αποτελεσματικότητα ενός εμβολίου δύο μήνες μετά την δόση, λέει πολύ λίγα για το πόσο θα κρατήσει η ανοσία που αυτό προσφέρει. «Σκοπεύουμε να παρατηρούμε πολύ προσεκτικά την αντοχή της προστασίας στο χρόνο», είπε στην συμβουλευτική επιτροπή του FDA τον περασμένο Δεκέμβρη ο ανώτερος αντιπρόεδρος της Pfizer William Gruber, συγγραφέας της πρόσφατης προεκτύπωσης των αποτελεσμάτων.
Η ανησυχία, φυσικά, ήταν η μειωμένη αποτελεσματικότητα με την πάροδο του χρόνου. Η «φθίνουσα ανοσία» είναι ένα γνωστό πρόβλημα για τα εμβόλια της γρίπης, με μερικές μελέτες να δείχνουν σχεδόν μηδενική αποτελεσματικότητα κατόπιν μόνο τριών μηνών, κάτι που σημαίνει πως ένα εμβόλιο που γίνεται αρχές Μάη τελικά δεν παρέχει καμιά προστασία κατά την άφιξη της «εποχιακής γρίπης» μερικούς μήνες αργότερα. Εάν η αποτελεσματικότητα του εμβολίου φθίνει με τον χρόνο, γίνεται πολύ κρίσιμο το ερώτημα τι επίπεδο αποτελεσματικότητας θα παρέχει ακριβώς ένα εμβόλιο τη στιγμή που ένα άτομο εκτίθεται στην πραγματικότητα στον ιό; Σε αντίθεση με τα εμβόλια για covid, η αποτελεσματικότητα του εμβολίου γρίπης αξιολογείται πάντοτε στη διάρκεια μιας πλήρους σεζόν και όχι δύο μηνών.
Κι έτσι οι πρόσφατες αναφορές του Υπουργείου Υγείας του Ισραήλ τράβηξαν την προσοχή μου. Στις αρχές Ιουλίου, ανέφεραν ότι η αποτελεσματικότητα εναντίον της λοίμωξης και συμπτωματικής νόσησης, «έπεσε στο 64%». Μέχρι τα τέλη Ιουλίου, είχε πέσει στο 39%, οπότε και η μετάλλαξη Δέλτα είναι το κυρίαρχο στέλεχος του ιού. Αυτό είναι πολύ χαμηλό. Για συνεκτίμηση με βάση το γενικότερο πλαίσιο που ισχύει, να σημειωθεί ότι η απαίτηση του FDA για οποιοδήποτε εμβόλιο προς έγκριση είναι για αποτελεσματικότητα «τουλάχιστον 50%».
Τώρα το Ισραήλ, που σχεδόν αποκλειστικά χρησιμοποίησε το εμβόλιο της Pfizer, έχει ξεκινήσει τη χορήγηση τρίτης «ενισχυτικής» δόσης σε όλους τους ενήλικες πάνω από 40. Και από 20 Σεπτεμβρίου 2021, οι Ηνωμένες Πολιτείες σχεδιάζουν να ακολουθήσουν και να κάνουν το ίδιο για όλους τους «πλήρως εμβολιασμένους» ενήλικες οκτώ μήνες μετά την δεύτερη δόση τους.
Η μετάλλαξη Δέλτα μπορεί να μην φταίει
Ας έρθουμε τώρα στην προεκτύπωση αποτελεσμάτων της Pfizer. Καθώς η τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη δοκιμή (randomized control trial – RCT) αναφέρει δεδομένα «μέχρι και έξι μήνες από την επαναληπτική δόση», είναι αξιοσημείωτο ότι υπήρχαν ενδείξεις για φθίνουσα ανοσία που παρουσιαζόταν στα δεδομένα ήδη το αργότερο μέχρι και την καταληκτική ημερομηνία λήψης δεδομένων της 13ης Μαρτίου 2021.
«Από την αιχμή της αποτελεσματικότητας αμέσως μετά την δεύτερη δόση», γράφουν οι συντάκτες του προεκτυπωμένου άρθρου (preprint) της Pfizer, «η παρατηρούμενη αποτελεσματικότητα του εμβολίου έπεφτε». Από το 96% στο 90% (από τους δύο μήνες μετά τη δεύτερη δόση μέχρι < 4 μήνες), στη συνέχεια έπεφτε στο 84% (με βεβαιότητα 95% μέσα στο διάστημα εμπιστοσύνης 75% – 90%) «από τους τέσσερις μήνες μετά τη δεύτερη δόση μέχρι και την καταληκτική ημερομηνία λήψης δεδομένων», η οποία, σύμφωνα με τους υπολογισμούς μου (βλέπε υποσημείωση στο τέλος του παρόντος), ήταν περίπου ένα μήνα μετά [ΣτΜ. δηλαδή στο 84% από τους τέσσερις στους πέντε μήνες περίπου, οπότε και τελείωσε η λήψη δεδομένων].
Όμως, παρ’όλο που αυτή η πρόσθετη πληροφορία ήταν διαθέσιμη στην Pfizer τον Απρίλη, δεν δημοσιεύτηκε μέχρι το τέλος του Ιουλίου.
Και είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς πώς η μετάλλαξη Δέλτα θα μπορούσε να παίζει πραγματικά ρόλο εδώ, καθώς το 77% των συμμετεχόντων στη δοκιμή ήταν από τις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου η Δέλτα δεν εμφανίστηκε παρά μόνο μήνες μετά την καταληκτική ημερομηνία λήψης δεδομένων για τη δοκιμή.
Η φθίνουσα αποτελεσματικότητα ενδέχεται να αποτελέσει κάλλιστα κάτι πολύ σοβαρότερο από ένα ασήμαντο προβληματάκι. Μπορεί να αλλάξει δραματικά την ισορροπία μεταξύ ρίσκου και οφέλους από έναν εμβολιασμό. Και οποιαδήποτε και αν είναι η αιτία που προκαλεί τη φθίνουσα αποτελεσματικότητα – κάποιες εσωτερικές ιδιότητες του εμβολίου, η διάδοση νέων μεταλλάξεων του ιού, κάποιος συνδυασμός και των δύο, ή κάτι άλλο – αυτό που τελικά μετράει είναι ότι τα εμβόλια πρέπει να είναι αποτελεσματικά.
Μέχρι να υπάρξουν νέες κλινικές δοκιμές που να αποδεικνύουν ότι οι ενισχυτικές δόσεις αυξάνουν την αποτελεσματικότητα πάνω από 50%, χωρίς να αυξάνουν τις σοβαρές παρενέργειες, δεν είναι σίγουρο εάν η σειρά των 2-δόσεων μπορεί και να πληρεί ακόμη και το ελάχιστο στάνταρ έγκρισης του FDA στους έξι ή τους εννέα μήνες.
Η «έξι μηνών» προεκτυπωμένη μελέτη που βασίζεται στο μόλις 7% των συμμετεχόντων της δοκιμής που παρέμειναν «τυφλοί» στο χρονικό σημείο των έξι μηνών
[ΣτΜ. η «τύφλωση» των συμμετεχόντων, δηλαδή η απόκρυψη από αυτούς εάν τους χορηγήθηκε κανονικό φάρμακο/εμβόλιο ή placebo, είναι πολύ σημαντική στις δοκιμές για να μην επηρεάζονται τα αποτελέσματα από προκαταλήψεις τους]
Το τελικό χρονικό διάστημα για το οποίο αναφέρθηκε αποτελεσματικότητα στην προμελέτη της Pfizer είναι «από τέσσερις μήνες μέχρι και την καταληκτική ημερομηνία λήψης δεδομένων». Το διάστημα εμπιστοσύνης εδώ είναι ευρύτερο από τα προηγούμενα χρονικά διαστήματα διότι μόνο οι μισοί από τους συμμετέχοντες (53%) έφτασαν μέχρι και το χρονικό σημείο των τεσσάρων μηνών, και η μέση επαναληπτική (2η) δόση είναι περίπου στους 4,4 μήνες (βλ. υποσημείωση).
Όλο αυτό συνέβη γιατί από τον περασμένο Δεκέμβρη, η Pfizer επέτρεψε επισήμως σε όλους τους συμμετέχοντες να πάψουν να είναι «τυφλοί», και αυτοί στους οποίους είχε χορηγηθεί placebo να εμβολιαστούν κανονικά. Μέχρι το αργότερο την καταληκτική ημερομηνία (13 Μαρτίου 2021), το 93% των συμμετεχόντων στη δοκιμή (41.128 από τους 44.060, Σχήμα 1 της προεκτύπωσης) έπαψαν να είναι «τυφλοί» και επίσημα μπήκαν στη φάση «ανοικτής ετικέτας επαναληπτικής δόσης». (το ίδιο για τη Moderna: μέχρι τα μέσα Απριλίου, το 98% αυτών που τους είχε χορηγηθεί placebo είχαν εμβολιασθεί κανονικά).
Παρά την αναφορά σε «ασφάλεια και αποτελεσματικότητα έξι μηνών» στον τίτλο της προεκτυπωμένης μελέτης, το άρθρο παρουσιάζει στοιχεία για την αποτελεσματικότητα του εμβολίου «μέχρι και τους έξι μήνες», αλλά όχι στους ή από τους έξι μήνες. Αυτό δεν είναι απλή σημασιολογία, καθότι αυτό που τελικά έγινε είναι ότι μόνο το 7% των συμμετεχόντων στη δοκιμή έφτασαν στην πραγματικότητα τους έξι μήνες κρυφής («τυφλής») επαναληπτικής δόσης («8% από αυτούς που τους χορηγήθηκε εμβόλιο BNT162b2 και 6% από αυτούς που τους χορηγήθηκε placebo είχαν επαναληπτική 2η δόση στους 6 μήνες ή αργότερα», άρα μέσος όρος 7%). Έτσι, παρά το ότι αυτή η προμελέτη εμφανίστηκε ένα χρόνο μετά την έναρξη της δοκιμής, δεν παρέχει κανένα στοιχείο για την αποτελεσματικότητα του εμβολίου μετά τους 6 μήνες, που είναι η περίοδος που το Ισραήλ λέει ότι η αποτελεσματικότητα του εμβολίου έπεσε στο 39%.
Είναι πολύ δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι ένα ποσοστό μικρότερο του 10% των συμμετεχόντων στη δοκιμή που παρέμειναν «τυφλοί» στους έξι μήνες (το οποίο μάλλον μειώθηκε περαιτέρω μετά τις 13 Μαρτίου 2021) θα μπορούσε να αποτελέσει ένα αξιόπιστο ή έγκυρο δείγμα για να εξαχθούν περισσότερα συμπεράσματα. Και η προεκτυπωμένη μελέτη δεν παρουσιάζει τυχόν δημογραφικές συγκρίσεις για να δικαιολογήσει μελλοντικές αναλύσεις.
Βαρεία νόσηση
Με τις Ηνωμένες Πολιτείες πλημμυρισμένες από ειδήσεις για αυξημένα κρούσματα της μετάλλαξης Δέλτα, μεταξύ μάλιστα και «πλήρως εμβολιασμένων», το προφίλ αποτελεσματικότητας του εμβολίου τίθεται υπό αμφισβήτηση. Όμως μερικοί ιατρικοί αναλυτές διαδίδουν ένα αισιόδοξο μήνυμα. Ο πρώην επίτροπος του FDA Scott Gottlieb, ο οποίος είναι μέλος του συμβουλίου της Pfizer είπε: «Ενθυμείστε ότι, η αρχική υπόθεση πίσω από αυτά τα εμβόλια ήταν ότι [sic] θα μείωναν ουσιαστικά τον κίνδυνο θανάτου, βαρείας νόσου και εισαγωγής στο νοσοκομείο. Και αυτά ήταν τα δεδομένα που εξήχθησαν από τις αρχικές κλινικές δοκιμές».
Όμως, οι δοκιμές δεν σχεδιάστηκαν για να μελετήσουν τη βαρεία νόσηση. Στα στοιχεία της Pfizer που υποστήριξαν την αδειοδότηση υπό το καθεστώς της επείγουσας χορήγησης (Emergency Use Authorization – EUA) του εμβολίου, η ίδια η εταιρεία χαρακτήριζε τα τελικά αποτελέσματα για «βαρεία νόσηση από covid-19» ως απλώς προκαταρκτικές ενδείξεις που χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης. Δεν αναφέρθηκαν αριθμοί εισαγωγών σε νοσοκομεία, και παρουσιάστηκαν μηδέν θάνατοι από covid-19.
Στην προεκτυπωμένη μελέτη, αναφέρεται υψηλή αποτελεσματικότητα έναντι «βαρείας νόσησης από covid-19» σε όλη τη χρονική περίοδο μετά την επαναληπτική δόση (μια περίπτωση βαρείας νόσησης στην ομάδα των εμβολιασμένων έναντι 30 στην ομάδα placebo), αλλά ο αριθμός των εισαγωγών σε νοσοκομείο δεν αναφέρεται και επομένως δεν γνωρίζουμε ποιοι, εάν υπάρχουν, από αυτούς τους ασθενείς ήταν αρκετά άρρωστοι ώστε να απαιτείται νοσοκομειακή θεραπεία. (στην δοκιμή της Moderna, δεδομένα της προηγούμενης χρονιάς έδειξαν ότι 21 από τους 30 «βαρέως νοσούντες από covid-19» δεν εισήχθησαν σε νοσοκομείο, Πίνακας S14).
Σε ότι αφορά την πρόληψη θανάτων από covid-19, υπάρχουν πολύ λίγα στοιχεία για την εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων – ένα σύνολο από μόλις τρεις θανάτους που σχετίζονται με covid-19 (έναν σε εμβολιασμένο και δύο σε placebo). Παρουσιάστηκαν συνολικά 29 θάνατοι κατά τη διάρκεια της κρυφής επαναληπτικής δόσης, δηλαδή σε συμμετέχοντες που δεν γνώριζαν τι τους χορηγήθηκε (15 θάνατοι σε εμβολιασμένους και 14 σε placebo).
Το καίριας σημασίας ερώτημα, όμως, είναι εάν η φθίνουσα αποτελεσματικότητα που παρατηρείται γενικά στα πρωταρχικά δεδομένα του τελικού σημείου, ισχύει επίσης και για την αποτελεσματικότητα του εμβολίου ειδικά έναντι της βαρείας νόσησης. Η νέα προεκτυπωμένη μελέτη της Pfizer δεν αναφέρει τα αποτελέσματα με έναν τρόπο που να επιτρέπει την απάντηση σε αυτό το κρίσιμο ερώτημα.
Επικείμενη έγκριση από FDA χωρίς διαφάνεια δεδομένων, ή χωρίς να προηγηθεί συνάντηση ανεξάρτητης συμβουλευτικής επιτροπής;
[ΣτΜ. δόθηκε τελικά η έγκριση την ίδια μέρα δημοσίευσης του παρόντος, 23 Αυγούστου 2021]
Τον περασμένο Δεκέμβρη, με περιορισμένα δεδομένα, ο FDA χορήγησε στο εμβόλιο της Pfizer αδειοδότηση για επείγουσα χρήση (EUA), δίνοντας έτσι τη δυνατότητα πρόσβασης στο εμβόλιο σε όλους τους Αμερικανούς που ήθελαν να το κάνουν. Έστειλε έτσι ο FDA ένα σαφές μήνυμα ότι θα μπορούσε ταυτόχρονα να αντιμετωπίσει την τεράστια ζήτηση για εμβόλια, χωρίς να συμβιβαστεί ή υποχωρήσει στο κομμάτι της επιστήμης. Όμως, η «πλήρης έγκριση» θα μπορούσε να παραμείνει σε μια υψηλότερη θέση.
Παρ’ όλα αυτά, είμαστε πλέον τώρα στο οριακό σημείο που ο FDA φημολογείται ότι είναι έτοιμος να δώσει [ΣτΜ έδωσε στην ημερομηνία δημοσίευσης του παρόντος, 23 Αυγούστου 2021] άδεια κυκλοφορίας στο εμβόλιο Pfizer 13 μήνες μόλις μέσα στην εν εξελίξει ακόμη, καίριας σημασίας, διετή κλινική δοκιμή, χωρίς καθόλου αναφερόμενα δεδομένα μετά τις 13 Μαρτίου 2021, με μια όχι ξεκάθαρη αποτελεσματικότητα μετά τους έξι μήνες εξαιτίας της φανέρωσης (παύσης «τύφλωσης») στους συμμετέχοντες εάν τους χορηγήθηκε εμβόλιο ή placebo, με αποδείξεις για φθίνουσα προστασία με την πάροδο του χρόνου και μάλιστα όχι μόνο από τη μετάλλαξη δέλτα αλλά γενικά, και περιορισμένη αναφορά των δεδομένων ασφάλειας, δηλαδή των παρενεργειών. (Η προεκτυπωμένη μελέτη αναφέρει ότι η «μειωμένη όρεξη, ο λήθαργος, η ασθενικότητα, η δυσφορία, η νυκτερινή εφίδρωση και ο υπερθυρεοειδισμός ήταν νέες παρενέργειες που αποδόθηκαν στο εμβόλιο BNT162b2, οι οποίες δεν είχαν προηγουμένως αναγνωριστεί σε παλαιότερες μελέτες», αλλά δεν παρέχει καθόλου πίνακες με στοιχεία που να δείχνουν την συχνότητα αυτών ή άλλων παρενεργειών).
Δεν βοηθάει τα πράγματα το γεγονός ότι ο FDA λέει ότι δεν θα συγκαλέσει τώρα τη συμβουλευτική επιτροπή για να εξετάσει τα στοιχεία εν όψει της έγκρισης του εμβολίου της Pfizer. (Τον περασμένο Αύγουστο, προκειμένου να εξετάσει τη διστακτικότητα εμβολιασμού, ο FDA είχε δεσμευτεί να χρησιμοποιήσει μια συμβουλευτική επιτροπή από ανεξάρτητους ειδικούς για να εξασφαλίσει ότι οι διαβουλεύσεις για την εξουσιοδότηση και χορήγηση άδειας κυκλοφορίας είναι διαφανείς στο ευρύ κοινό).
Πριν από την δημοσίευση της προεκτυπωμένης μελέτης, η άποψη που διατύπωσα μαζί με μια ομάδα περίπου 30 κλινικών ιατρών, επιστημόνων και συνηγόρων των ασθενών, ήταν ότι πολύ απλά υπήρχαν υπερβολικά πολλά ανοικτά ερωτήματα για όλα τα εμβόλια για covid-19 ώστε να είναι εφικτή η υποστήριξη της έγκρισης οποιουδήποτε από αυτά μέσα σε αυτή τη χρονιά. Η προεκτύπωση, δυστυχώς, έθεσε επί τάπητος πολύ λίγα από αυτά τα ερωτήματα αφήνοντας τα περισσότερα αναπάντητα, ενώ παράλληλα γέννησε και νέα.
Επαναλαμβάνω την τελική μας ανακοίνωση – κάλεσμα: «κατεβάστε ταχύτητα, επιβραδύνετε τις διαδικασίες και βεβαιωθείτε ότι έχετε τα πάντα ορθά στο κομμάτι της επιστήμης – δεν υπάρχει κανένας έγκυρος, αποδεκτός και ουσιαστικός λόγος για να βιαστείτε να χορηγήσετε άδεια σε ένα εμβόλιο κατά του κορωνοϊού». [ΣτΜ. κάνοντας συμβιβασμούς στο κομμάτι της επιστήμης]
Ο FDA θα έπρεπε να απαιτεί από τις εταιρείες να ολοκληρώσουν τον επανέλεγχο διετίας (two year follow-up), όπως είχε αρχικά σχεδιαστεί (ακόμη και χωρίς γκρουπ placebo, πολλά μπορούν να γίνουν γνωστά σχετικά με την ασφάλεια, δηλαδή τις παρενέργειες). Θα έπρεπε να απαιτήσουν επαρκείς, ελεγχόμενες μελέτες χρησιμοποιώντας δεδομένα για την τελική έκβαση ασθενών από το σημαντικό πλέον πλήθος ανθρώπων που έχουν αναρρώσει από covid. Και οι ρυθμιστικοί φορείς θα έπρεπε να ενισχύσουν την εμπιστοσύνη του κοινού βοηθώντας να εξασφαλιστεί στον καθένα η ελεύθερη πρόσβαση στα στοιχεία που βρίσκονται από πίσω.
Peter Doshi, senior editor, The BMJ.
Σημειώσεις για τον συγγραφέα: βοήθησε στην οργάνωση της Συμμαχίας Υπεράσπισης για Αρτίως Αδειοδοτημένα Φάρμακα (Coalition Advocating for Adequately Licensed Medicines – CAALM), η οποία στο παρελθόν αιτήθηκε από τον FDA να απέχει από την πλήρη έγκριση οποιουδήποτε εμβολίου κατά του κορωνοϊού αυτή τη χρονιά (ετικέτα FDA-2021-P-0786).
Σύντομα βιογραφικά στοιχεία για τον συγγραφέα και μια πλήρης λίστα με τα (ενδεχομένως) συγκρουόμενα συμφέροντα που δήλωσε, όπως υποχρεούται, βρίσκονται εδώ.
Υποσημείωση: Οι υπολογισμοί σε αυτό το άρθρο έχουν ως εξής: «Περίπου 1 μήνας» μετά τον 4ο μήνα βασίζεται στην τελευταία σειρά του Σχήματος 2 στην προεκτυπωμένη μελέτη: 1030/12670*12 = 0,98 μήνες (ομάδα εμβολίου) και 895/11802*12 = 0,91 μήνες (ομάδα placebo). Το «53%» βασίζεται στο Σχήμα 2: (12670+11802)/(23040+23037). Το «4,4 μήνες» βασίζεται στο μέσο όρο 8412/22505*12 = 4,5 (εμβόλιο) και 8124/22434*12 = 4,3 (placebo) από στο Σχήμα 2.
Μετάφραση: Ενωμένη Ρωμηοσύνη
Does the FDA think these data justify the first full approval of a covid-19 vaccine?