750 χρόνια Ελληνορθόδοξης παρουσίας στη Βενετία: Η ελληνική κοινότητα πριν και μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Η Ελληνική κοινότητα της Βενετίας ανάγει την καταγωγή της στα τέλη του 15ου αιώνα, με τις πρώτες μεταναστεύσεις Ελλήνων στην περιοχή ωστόσο να γίνονται ήδη από τον 10ο αιώνα. Αποτέλεσε την πολυανθρωπότερη και αξιολογότερη ελληνορθόδοξη κοινότητα της Δύσης κατά τους πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας.
Μετά την Άλωση του 1453, πρόσφυγες αριστοκρατικής κυρίως καταγωγής από την Κωνσταντινούπολη κατέφυγαν στην Βενετία. Ο αρχικός της πυρήνας συγκροτήθηκε από στρατιωτικούς: τους Ελληνορθόδοξους stradioti που υπηρετούσαν στις Βενετικές κτήσεις και στην Terra Ferma. Οι βενετικές αρχές ενέκριναν το αίτημα και χορήγησαν στους Έλληνες την άδεια να συσσωματωθούν σε αδελφότητα. Η Ελληνική αδελφότητα αποτελούσε τον χαμένο βυζαντινό κόσμο. Γενικά οι Έλληνες επιλέγουν ως τόπο εγκατάστασής τους τη Βενετία επειδή ως κρατικός οργανισμός τους είναι γνωστός επειδή αρκετοί από αυτούς προέρχονταν από Βενετοκρατούμενες ελληνικές περιοχές, η Βενετία επέδειξε συμβιβαστική και ανεκτική στάση προς τους ορθοδόξους, κάτι που εφάρμοζε και στις ελληνικές κτήσεις.
Το 1498 έλαβε ειδική άδεια και οργανώθηκε σε αυτοδιοικούμενη αδελφότητα με προστάτη τον Άγιο Νικόλαο: Cofraternita ‘ή Scuola di San Nicolo. Στα έγγραφα-αιτήσεις προς τις Βενετικές αρχές και στις απαντήσεις στα σχετικά αιτήματά τους οι Βενετικές αρχές τους προσδιορίζουν ως nazione greca ή universita dei Greci., όμως δεν ξέρουμε αν είναι απόδοση του όρου γένος των Ελλήνων.
Το 1511 οι Έλληνες αιτήθηκαν την ανέγερση εκκλησίας σε οικόπεδο αγορασμένο με δικά τους χρήματα. Την οριστική άδεια την εξασφάλισαν στις 30 Απριλίου του 1514 και 3 Ιουνίου 1514 με γράμμα του Δόγη της Βενετίας Leonardo Lorendo και με βουλλές του ουμανιστή και φιλέλληνα Πάπα Λέοντος Ι’ στις 18 Μαΐου 1521 και με άλλη του Πάπα Κλήμη του Ζ΄ στις 26 Μαρτίου 1526 που τις επικύρωσε. Η ανέγερση του ναού του Αγίου Γεωργίου ξεκίνησε το 1539 και περατώθηκε το 1573. Η Ελληνική κοινότητα μεριμνά τα επόμενα χρόνια για τη διακόσμηση του ναού και τη συντήρησή του.
Κατά τους Τουρκοβεντικούς πολέμους η κοινότητα λαμβάνει δράσεις πολιτικού χαρακτήρα: συγκεντρώνει χρήματα για τον εξοπλισμό πλοίων, στέλνει υπομνήματα προς τις βενετικές αρχές για την ανάγκη προστασίας του ελληνικού στοιχείου που υπέφερε από τους Τουρκικές επιθέσεις, δοξολογίες στο Ναό του Αγίου Γεωργίου για την αίσια έκβαση του πολέμου. Η Ελληνική κοινότητα της Βενετίας δεν έμεινε αδιάφορη στα γεγονότα της Κρητικής Επανάστασης του 1866-1869: διοργάνωσε έρανο για την ανακούφιση του προσφύγων, ενώ πραγματοποίησε και επιμνημόσυνη δέηση για τους πεσόντες της Μονής Αρκαδίου.
Η ίδρυση του Ελληνικού Κράτους στα 1830 αύξησε το ρεύμα από τη Βενετία προς αυτό. Η αυστριακή κατοχή και το νεοσύστατο Ιταλικό κράτος δεν ευνοούσαν να την αναγνωρίσουν ως εθνικό οργανισμό (μειονότητα), αλλά ως θρησκευτικό και φιλανθρωπικό ίδρυμα. Στις διάφορες δυσχερείς συγκυρίες που αντιμετώπισε ενισχύθηκε από ευεργέτες του Ελλαδικού χώρου. Η επέμβαση του Ιταλικού κράτους στη διαχείριση της κοινότητας βάρυνε σημαντικά: το 1907 το Διοικητικό Συμβούλιο καταργήθηκε και στη θέση του διορίστηκε Ιταλός έκτακτος επίτροπος. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο τα μέλη της δεν ξεπερνούσαν τα τριάντα άτομα. Διατηρούσε όμως σημαντικό μερίδιο της περιουσίας και τους πολιτιστικούς θησαυρούς της.
 
* Στην φωτογραφία: άποψη της συνοικίας Castello, το καμπαναριό του Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων.