30 χρόνια πριν…

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ 1990

Τά πρῶτα ἐλεύθερα Χριστούγεννα στήν Ἀλβανία [1]

Πέρασαν ἤδη 30 χρόνια ἀπό τά Χριστούγεννα τοῦ 1990, ἀπό τήν πρώτη δημόσια Θ. Λειτουργία στή Β. Ἤπειρο καί σέ ὁλόκληρη τήν Ἀλβανία μετά ἀπό 23 χρόνια (1967-1990) σκληροῦ καί ἀνελέητου διωγμοῦ τῆς χριστιανικῆς πίστης καί λατρείας ἀπό τό ἀθεϊστικό κομμουνιστικό καθεστώς τοῦ Ἐνβέρ Χότζα (1945-1990).

Ὅλα αὐτά τά χρόνια τό ἀθεϊστικό καθεστώς προσπάθησε μέ κάθε τρόπο νά ἐξαφανίσει τήν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ καί νά ξεριζώσει τήν πίστη ἀπό τίς καρδιές τῶν ἀνθρώπων. Προπαγάνδα, καταδόσεις, ἀπειλές, ἐξορίες, φυλακίσεις, καταναγκαστικά ἔργα, μαρτύρια, ἐκτελέσεις περίμεναν ὅποιον τολμοῦσε νά κάνει τό Σταυρό του ἤ νά ὁμολογήσει ὅτι πιστεύει στό Χριστό!

Παρ’ ὅλα αὐτά ὅμως, ἡ πίστη ζοῦσε βαθιά στίς ψυχές τῶν ἀνθρώπων καί ἐκδη-λωνόταν μέ ποικίλους τρόπους ἐνῷ κάποιοι ἀποσχηματισμένοι ἱερεῖς σέ σπίτια ἤ σέ ἀπομονωμένα ἐκκλησάκια, ὡσάν σέ κατακόμβες, κρυφά βάφτιζαν καί τελοῦ-σαν τή Θ. Λειτουργία.

Ἔφτασε ὅμως ἡ στιγμή κατά τήν ὁποία Κύριος ὁ Θεός ἄκουσε τήν «φωνήν μεγά-λην» τῶν ψυχῶν «τῶν ἐσφαγμένων διά τόν λόγον τοῦ Θεοῦ καί διά τήν μαρτυρίαν τοῦ Ἀρνίου» (Ἀποκ. 6, 9-10) καί τά ἀθεϊστικά-κομμουνιστικά καθεστῶτα πού ἐπί 70 χρόνια βασάνιζαν καί ταλαιπωροῦσαν τούς λαούς ἄρχισαν σάν χάρτινος πύργος νά πέφτουν. Τό ἀλβανικό καθεστώς, τό πλέον ἀπάνθρωπο, σκληρό καί ἀντίχριστο ἀπέμεινε τελευταῖο καί μέχρι νά πέσει ὁριστικά ἀπαγόρευε τή Χριστιανική πίστη καί λατρεία.

Ὅμως ὁ Ἑλληνισμός τῆς Β. Ἠπείρου ἄρχιζε νά ξεθαρρεύει καί πρίν ἀκόμα τό καθεστώς ξεψυχήσει ἐκδήλωσε καί δημόσια τήν πίστη του στόν Κύριο Ἰησοῦ Χρι-στό. Ὁρόσημο αὐτῆς τῆς ἀναγεννήσεως ἦταν τά Χριστούγεννα τοῦ 1990, ὁπότε ἔγινε τό μεγάλο θαῦμα: Μετά ἀπό 23 χρόνια ὁλοκληρωτικοῦ διωγμοῦ τῆς πίστης καί τῆς Ἐκκλησίας γιά πρώτη φορά τελέστηκε δημόσια Θ. Λειτουργία, τά Χριστούγεννα 1990 στή Δερβιτσάνη Δροπόλεως στή Β. Ἤπειρο!

Θά τολμοῦσα νά πῶ ὅτι ὁ Θεός ἐπιφύλαξε τήν ἰδιαίτερη τιμή στή Συντονιστική Φοιτητική Ἕνωση Βορειοηπειρωτικοῦ Ἀγώνα (ΣΦΕΒΑ) νά συμπράξει μέ τό δικό της καθοριστικό τρόπο σέ μία ἰδιαίτερα σημαδιακή στιγμή τοῦ Ἑλληνισμοῦ καί τῆς Ὀρθοδοξίας.

Ἄς προσπαθήσουμε, γιά πρώτη φορά μετά ἀπό 30 χρόνια, νά δημοσιεύσουμε ἀναλυτικά τά γεγονότα μαζί μέ φωτογραφικό ὑλικό καί βιντεοσκόπηση-ντοκουμέντο [2], ἀποδίδοντας δόξα καί τιμή τῷ μόνῳ κραταιῷ Θεῷ, Κυρίῳ ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστῷ, ὁ ὁποῖος ὡς ἀδύναμο Βρέφος γεννήθηκε «διά τήν τοῦ κόσμου ζωήν καί σωτηρίαν».

Στίς 12 Δεκεμβρίου 1990 τά νιάτα τῆς Δερβιτσάνης πῆραν στά χέρια τους τόν 72χρονο ἀποσχηματισθέντα π. Μιχαήλ Ντάκο (+9.3.1998), παλαιό ἐφημέριο τῆς Δερβιτσάνης καί τόν ὁδήγησαν στόν Ι. Ν. Ἁγ. Σπυρίδωνος πάνω ἀπό τό χωριό γιά νά τελέσει τήν πρώτη δημόσια ἱερή Ἀκολουθία. Δυστυχῶς ἐλλείψει ἱερῶν σκευῶν καί ἀμφίων δέν κατέστη δυνατόν νά τελεσθεῖ Θ. Λειτουργία.

Μετά ἀπό αὐτό ὁ π. Μιχαήλ Ντάκος ἀναθάρρησε καί ἔστειλε μέσῳ ἑνός φυγᾶ ἐπιστολή στόν ἀείμνηστο Μητροπολίτη Δρυΐνουπόλεως, Πωγωνιανῆς καί Κονίτσης, Ὑπέρτιμο καί Ἔξαρχο Β. Ἠπείρου Σεβαστιανό μέ τήν ὁποία τοῦ ζητοῦσε ἄμφια καί ἱερά σκεύη γιά νά λειτουργήσει κανονικά τά Χριστούγεννα!

Ὁ ἀείμνηστος Σεβαστιανός ἐνημέρωσε «τά παιδιά του», τή ΣΦΕΒΑ, καί ἐμεῖς μέ πολύ ἐνθουσιασμό εἴπαμε ὅτι θά ἀναλάβουμε ὡς ΣΦΕΒΑ τή διεκπεραίωση τοῦ αἰτήματος! Μᾶς ἐμπιστεύτηκε καί μᾶς ἔδωσε τήν εὐχή του… Ἀπευθυνθήκαμε ἀμέσως στό ΥΠΕΞ (σέ ἀνώτατο ὑπηρεσιακό ἐπίπεδο) καί ζητήσαμε νά μεταφερθοῦν μέ διπλωματικό σάκο τά ἱερά σκεύη καί τά ἄμφια στά Τίρανα καί ἀπό ἐκεῖ ἐμεῖς εἴχαμε ἀνθρώπους νά τά κατεβάσουν στή Δερβιτσάνη. Δυστυχῶς, ἦταν κατηγορηματική ἡ ἄρνηση τοῦ ΥΠΕΞ. Ὁπότε δέν ἔμενε ἄλλος τρόπος παρά μόνο νά τά με-ταφέρουμε ἐμεῖς στή Β. Ἤπειρο.

Ὅπως ἤδη ἀναφέραμε, τήν ἐποχή ἐκείνη τό Ἀλβανικό κομμουνιστικό καθεστώς ἔπνεε τά λοίσθια. Αὐτό ὅμως τό ἔκανε ἰδιαίτερα αὐστηρό καί συχνά πολύ σκληρό καί ἀπάνθρωπο. Καί μόνο ἡ δολοφονία στά σύνορα τῶν τεσσάρων ἀδελφῶν Πράσσου ἀπό τό Ἀλίκο τῶν Ἁγ. Σαράντα καί ἡ περιφορά τῶν λειψάνων τους στά Ἑλληνοχώρια πρός ἐκφοβισμό τοῦ λαοῦ εἶναι ἐνδεικτική τῆς κατάστασης στήν ἐκπνοή τοῦ καθεστῶτος… Ἦταν, λοιπόν, προφανές, ὅτι παρά τό γεγονός ὅτι οἱ Ἀλβανοί ἦταν πολύ εὐγενικοί μέ τούς τουρίστες θέλοντας νά δείχνουν καλή εἰκόνα πρός τούς ξένους, ἐν τούτοις ἡ ἀποστολή δέν ἦταν εὔκολη καί χωρίς κινδύνους… Συνεπῶς, τήν ἀποστολή ἔπρεπε νά ἀναλάβει μέλος τοῦ ΔΣ τῆς ΣΦΕΒΑ πού νά εἶχε καί ἐμπειρία ἐπισκέψεων στήν Ἀλβανία. Ὑπῆρχαν ὅμως δύο δυσκολίες: Ἡ πρώτη πού ἔπρεπε νά ἀντιμετωπισθεῖ ἦταν ὅτι ἡ Ἀλβανική Πρεσβεία στήν Ἀθήνα γνώριζε τά ὀνόματα τῶν μελῶν τοῦ ΔΣ τῆς ΣΦΕΒΑ καί προφανῶς δέν θά ἔδινε ἄδεια εἰσόδου (visa).

Τό πρόβλημα ἀντιμετωπίστηκε εὔκολα ἀλλά μέ αὐξημένο… ρίσκο: Τήν ἐποχή ἐκείνη τά διαβατήρια δέν εἶχαν βιομετρικά στοιχεῖα καί ἔτσι εὔκολα μποροῦσε κάποιος νά συνδυάσει τή φωτογραφία του μέ τά προσωπικά στοιχεῖα κάποιου ἄλλου μή “σεσημασμένου” στούς Ἀλβανούς. Ἡ μέθοδος αὐτή εἶχε μέ ἐπιτυχία δοκιμαστεῖ καί ἄλλες φορές γιά τήν εἴσοδο στήν Ἀλβανία… Βέβαια ἄν παρουσιαζόταν πρόβλημα μέ τούς Ἀλβανούς, ἀλίμονό μας καί ἀπό τούς Ἕλληνες, διότι τό διαβατήριο δέν θά ἦταν καί πολύ … νόμιμο. [3]

Τό δυσκολοτερο ζήτημα ἦταν πῶς θά μεταφερθοῦν τά ἄμφια καί τά ἱερά σκεύη καί νά περάσουν ἀπό τό συνοριακό ἔλεγχο πού ἦταν πολύ σχολαστικός. Ἐξετάστηκαν ὅλες οἱ δυνατότητες. Τή λύση ἔδωσε ἡ πρεσβυτέρα Ἑλένη Γκοτσοπούλου: νά ραφτοῦν τά ἄμφια μέσα στή φόδρα τοῦ μπουφάν! [3] Καί ἔτσι πράγματι ἔγινε. Λόγῳ τοῦ χειμώνα δικαιολογοῦντο τά πολύ χονδρά ροῦχα… Ἡ πρεσβυτέρα, λοιπόν, ἕραψε (βλ. συνημμένες φωτογραφίες) καί φορέθηκαν τό φελόνιο καί τά ποτηροκαλύμματα στήν πλάτη, ἡ ζώνη, τά ἐπιμάνικα, ἡ λαβίδα, ἡ λόγχη στά χέρια καί στή μέση, τό ἀντιμήνσιο στό πουκάμισο καί τό στιχάριο διπλώθηκε κατάλληλα ὥστε νά φαίνεται σάν ὕφασμα.

Στίς τουαλέτες τοῦ ἑλληνικοῦ φυλακίου Κακαβιᾶς τό μικροῦ μεγέθους χρυσόδετο Εὐαγγέλιο στερεώθηκε στή μέση-πίσω καί τό Ἁγ. Δισκάριο καί τό Ἁγ. Ποτήριο ἀποσυναρμολογημένα πάνω στό σῶμα. Γνωρίζαμε ἀπό προηγούμενες ἐπισκέψεις στή Β. Ἤπειρο ὅτι οἱ Ἀλβανοί συνοριοφύλακες ἐνῷ κάνουν λεπτομερῆ, ἐξονυχιστικό ἔλεγχο στίς ἀποσκευές, δέν κάνουν ὅμως καθόλου σωματικό ἔλεγχο στούς τουρίστες.

Τό μεσημέρι, λοιπόν, τῆς 24 Δεκεμβρίου 1990 τό τουριστικό πούλμαν τῆς ALBTURIST πέρασε τά ἑλληνοαλβανικά σύνορα, δηλαδή τά ὕψους 2,5 m ἠλεκτροφόρα συρματοπλέγματα, πού κρατοῦσαν τό λαό δέσμιο στόν ἀλβανικό κομμουνιστικό-ἀθεϊστικό “παράδεισο” (βλ. συνημμένες φωτογραφίες καί video) καί σταμάτησε γιά ἔλεγχο στό ἀλβανικό τελωνεῖο, ὅπου ἔπρεπε νά βγοῦν ὅλες οἱ ἀποσκευές καί νά ἐλεγχθοῦν μία-μία.

Ὁ φέρων τά ἄμφια καί τά ἱερά σκεύη ἀποσύρθηκε ὡς τάχα ἀσθενής σέ μία γωνία στόν πάνω ὄροφο τοῦ ἀλβανικοῦ τελωνείου, ὅπου λειτουργοῦσε ἕνα ὑποτυπῶδες κυλικεῖο, καί τόν ἔλεγχο τῶν ἀποσκευῶν ἀνέλαβε ὁ ἕτερος τῆς ἀποστολῆς, ὁ πατρινός Σφεβίτης Παναγιώτης Ν. Χαλκιόπουλος. Μετά ἀπό 45 λεπτά ὁλοκληρώθηκε ὁ ἔλεγχος, χωρίς νά γίνει τίποτα ἀντιληπτό καί ὑπῆρχε πλέον ἡ βεβαιότητα ὅτι ἡ ἀποστολή θά στεφόταν ἀπό ἐπιτυχία.

Μετά τήν ἐπίσκεψη στούς Ἁγ. Σαράντα, ἡ ἐκδρομή προέβλεπε στάση στό Ἀργυ-ροκάστρο. Ἐκεῖ, στό ξενοδοχεῖο «Τσαγιούπι», στό κέντρο τῆς πόλης, συναντηθήκαμε μέ τόν Τηλεμαχο Ντάκο, γιό τοῦ π. Μιχαήλ γιά νά τοῦ παραδώσουμε τά ἄμφια καί τά ἱερά σκεύη καί νά ὁλοκληρωθεῖ μέ ἐπιτυχία ἡ ἀποστολή μας!

Τήν ἀρχική μας χαρά γιά τήν ἐπιτυχῆ ἔκβαση τοῦ τολμήματος διαδέχθηκε ἡ ἀπόλυτη ἀπογοήτευση γιά τή διαφαινόμενη πλήρη ἀποτυχία τοῦ σχεδίου μας. Ἦταν προφανές ὅτι παρενέβη ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ γιά νά μᾶς ταπεινώσει, δηλαδή νά μᾶς κρατήσει προσγειωμένους καί νά μήν πάρουν ἀέρα τά νεανικά μας μυαλά, καί μᾶς ὁδήγησε σέ ἀπόλυτο ἀδιέξοδο!

Ἐνῶ, νομίζαμε, πώς τά εἴχαμε ὅλα σχεδιάσει στήν ἐντέλεια, δέν εἴχαμε σκεφτεῖ τό πλέον ἁπλό: ἄν δίναμε τά πράγματα στόν γιό τοῦ παπα-Μιχάλη, μόλις θά ἀπομακρυνόταν ἀπό μᾶς θά τοῦ τά ἔπαιρνε ἡ Sigurimi (ἡ Ἀσφάλεια τοῦ ἀλβανικοῦ καθεστῶτος), πού περίμενε ἀπ’ ἔξω, καί ὁ ἄνθρωπος θά εἶχε σοβαρές περιπέτειες!

Ἐκεῖ πού πλέον ταπεινωθήκαμε καί εὐρισκόμενοι σέ ἀδιέξοδο διαπιστώσαμε τήν ἀνεπάρκειά μας, ἔρχεται πάλι ἡ ἴδια ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ καί μᾶς προσφέρει ἕτοιμη τή λύση! Ὁ γιός τοῦ π. Μιχαήλ εἶχε ἀκούσει ὅτι, πιθανόν, τήν ἑπομένη, μέρα Χριστουγέννων, θά κατέβαινε ἀπό τά Τίρανα στή Δερβιτσάνη ὁ Α΄ Γραμματέας τῆς Ἑλληνικῆς Πρεσβείας κ. Νικόλαος Κανέλλος, στόν ὁποῖο θά μπορούσαμε νά δώ-σουμε τά ἄμφια καί τά ἱ. σκεύη καί αὐτός νά τά μεταφέρει στή Δερβιτσάνη! [5].

Οἱ πληροφορίες πού εἴχαμε γιά τόν προσφάτως διορισθέντα στά Τίρανα διπλωμάτη Νικ. Κανέλλο ἦταν πολύ θετικές καί τόν ἔφεραν ὡς ἕνα ἱκανό ἀλλά καί τολ-μηρό διπλωμάτη πού δέν ἤθελε νά μένει περιορισμένος στήν πρεσβεία, ὅπως θά ἤθελαν οἱ Ἀλβανικές Ἀρχές, ἀλλά νά κάνει αἰσθητή τήν προστασία τῆς μειονότητας ἀπό τήν ἑλληνική διπλωματική ἀποστολή.

Βέβαια ἡ περίπτωσή μας ἦταν ὅλως ἰδιάζουσα, διότι ὑπῆρχε καί ἡ ἄρνηση τῶν κεντρικῶν Ὑπηρεσιῶν τοῦ ΥΠΕΞ… Δέν ὑπῆρχε ὅμως πολύς χρόνος οὔτε ἄλλη ἐναλλακτική ἐπιλογή! Θά ἔπρεπε στήν ἑπόμενη στάση στό Φίερι νά ἐπικοινωνήσουμε ὁπωσδήποτε μέ τήν πρεσβεία.

Στό τρίωρο ταξίδι Ἀργυροκάστρο-Φίερι ἡ προσευχή ἦταν πραγματικά ἔμπονη καί καρδιακή, ἀναγνωρίζοντας καί ὁμολογώντας τήν ἀδυναμία καί τήν ἀποτυχία μας καί παρακαλώντας τή Χάρη τοῦ Θεοῦ νά παρέμβει… Ἔτσι, στήν ἑπόμενη στάση γιά καφέ στό Fier τηλεφωνήσαμε στήν Ἑλληνική πρεσβεία στά Τίρανα λέγοντας ὅτι «εἴμαστε τουρίστες ἀπό τήν Ἑλλάδα, βρισκόμαστε στό Φίερι καί ὅταν φτάσουμε στά Τίρανα θέλουμε ὁπωσδήποτε νά συναντηθοῦμε μέ τόν Γραμματέα τῆς Πρεσβείας γιά τήν αὐριανή ἀποστολή του στή μειονότητα».

Μᾶς συνέστησαν μόλις φτάσουμε στά Τίρανα νά τηλεφωνήσουμε γιά νά ἔρθει αὐτοκίνητό τῆς πρεσβείας νά μᾶς παραλάβει. Πράγματι, φτάνοντας ἀργά τό βράδυ στό ΤΙRΑΝΑ ΗΟΤΕL (κεντρικό ξενοδοχεῖο Τιράνων, χτισμένο στό χῶρο τοῦ Ι. Ν. Ἁγ. Γεωργίου πού κατεδαφίστηκε ἀπό τό καθεστώς), τηλεφωνήσαμε στήν πρεσβεία καί σέ πέντε λεπτά διπλωματικό αὐτοκίνητο ἔφτασε στό ξενοδοχεῖο γιά νά μᾶς μεταφέρει στήν πρεσβεία.

Ἀξίζει νά μνημονευθεῖ μία λεπτομέρεια γιά νά γίνει ἀντιληπτό σέ τί περιβάλλον ζοῦσαν καί ὑπηρετοῦσαν οἱ διπλωμάτες μας: Στό αὐτοκίνητο ἦταν ὁ ὁδηγός, στή θέση τοῦ συνοδηγοῦ ὁ Α΄ Γραμματέας κ. Νικόλαος Κανέλλος, καί ὁ ὑπογράφων μόνος μου στό πίσω κάθισμα. Ἦταν ἀνοικτό τό ραδιόφωνο σέ ἀρκετή ἔνταση πού δυσκόλευε τή συνεννόηση.

Παρακάλεσα νά κλείσει τό ραδιόφωνο, ἀλλά μοῦ ἀπάντησαν ὅτι εἶχαν πάρει τό αὐτοκίνητο ἀπό τό συνεργεῖο καί δέν εἶχαν προλάβει νά τό «καθαρίσουν» ἀπό τούς «κοριούς» πού συνήθως ἔβαζαν οἱ ἀλβανικές ὑπηρεσίες γιά νά παρακολουθοῦν τίς συζητήσεις τῶν διπλωματῶν! Ὁ δυνατός ἦχος τοῦ ραδιοφώνου δέν ἐπέτρεπε στούς… ὠτακουστές νά παρακολουθοῦν τίς συνομιλίες ἐντός τοῦ διπλωματικοῦ αὐτοκινήτου…

Μέσα στήν πρεσβεία, λοιπόν, μπροστά στά ἔκπληκτα μάτια τῶν ὑπαλλήλων ξηλώθηκε τό μπουφάν, ἀποκαλύφθηκαν τά ἄμφια καί συναρμολογήθηκαν τά ἱερά σκεύη, τά ὁποῖα μέ ἀσφάλεια θά μετέφερε πλέον στή Δερβιτσάνη, ὁ Α΄ Γραμματέας τῆς Ἑλληνικῆς Πρεσβείας κ. Νικόλαος Κανέλλος, ὅπως καί πράγματι ἔγινε.

Τό πρεσβευτικό αὐτοκίνητο ἔφυγε πολύ πρίν ἀπό τά ξημερώματα ἀπό τά Τίρανα καί ἔφτασε στόν -μέχρι τότε χρησιμοποιούμενο ὡς ἀποθήκη ζωοτροφῶν- Ι. Ν. Κοιμήσεως Θεοτόκου Δερβιτσάνης λίγο πρίν ἀρχίσει ἡ Θ. Λειτουργία. Ὁ ἀείμνηστος παπα-Μιχάλης καί ὅλο τά χωριό περίμεναν… Ὁ κ. Κανέλλος παρέδωσε τά περισσότερα ἐκ τῶν ἀμφίων καί τά ἱερά σκεύη στόν π. Μιχαήλ, ὁ ὁποῖος συγκινημένος ἐνδύθηκε μετά ἀπό 23 χρόνια τήν ἱερατική του στολή ἐνώπιον πλήθους λα-οῦ, μικρῶν παιδιῶν, νέων καί γερόντων, πού παρακολουθοῦσαν ἄφωνοι τήν πρωτόγνωρη γιά τούς περισσότερους ἐμπειρία.

Ἔτσι, παρουσία τοῦ ἐκπροσώπου τῆς Ἑλληνικῆς Πολιτείας, τοῦ Α΄ Γραμματέα τῆς Πρεσβείας κ. Νικολάου Κανέλλου, τελέστηκε ἡ πρώτη δημόσια Χριστουγεν-νιάτικη Θ. Λειτουργία στή Β. Ἤπειρο καί σέ ὅλη τήν Ἀλβανία μετά ἀπό 23 χρόνια σκληροῦ διωγμοῦ! (βλ. συνημμένες φωτογραφίες).

Ἐπίσης, ὁ κ. Κανέλλος ἐπισκέφθηκε καί τό ἄλλο ἑλληνοχώρι, τούς Βουλιαράτες, παραδίδοντας στόν ὑπέργηρο π. Γεώργιο Ζάρο τά ὑπόλοιπα ἄμφια γιά νά τελεσθεῖ καί ἐκεῖ Χριστουγεννιάτικη Ἀκολουθία.

Τά δύο μέλη τῆς ΣΦΕΒΑ, ἐκεῖνο τό πρωί τῶν Χριστουγέννων “ἐκκλησιαστήκαμε” στόν Ι. Ναό τοῦ Εὐαγγελισμοῦ στά Τίρανα, ὁ ὁποῖος χρησιμοποιεῖτο, τότε, ὡς γυ-μναστήριο (βλ. συνημμένες φωτογραφίες καί video).

Πρωί-πρωί, λοιπόν, ἡμέρα Χριστουγέννων 1990, ὁ Ναός-γυμναστήριο ἦταν γεμά-τος ἀπό παιδιά, τά ὁποίῖα μόλις μᾶς εἶδαν ἔτρεξαν κοντά μας. Τούς εἴπαμε δύο λόγια γιά τή Γέννηση τοῦ Χριστοῦ μας καί ψάλαμε μέ ἰδιαίτερη συναισθηματική φόρτιση τό «Χριστός γεννᾶται δοξάσατε» καί τό «Ἡ Γέννησίς σου, Χριστέ ὁ Θεός» μπροστά στά ἔκπληκτα μάτια μικρῶν καί μεγάλων πού δέν ἄργησαν νά ἐμ-φανιστοῦν στό Ναό…

Τό μεσημέρι, στό Χριστουγεννιάτικο τραπέζι στήν πρεσβευτική κατοικία, ἀντιλαμβάνεσθε ὅτι ἡ συγκίνηση ἦταν ἰδιαίτερα ἔντονη, καθώς ὁ κ. Νικ. Κανέλλος ἐξιστοροῦσε τή συγκλονιστική του ἐμπειρία ἀπό τήν πρώτη, μετά ἀπό 23 χρόνια διωγμοῦ, δημόσια Θ. Λειτουργία στή Δερβιτσάνη καί στούς Βουλιαράτες τῆς Δροπόλεως…

Δέν μπορούσαμε παρά νά δοξάσουμε τό Θεό γιά τή μεγάλη του εὐλογία καί νά τόν εὐχαριστήσουμε γιατί τό ἔλεός του μᾶς ἐπέτρεψε νά συμμετάσχουμε στό με-γάλο σύγχρονο θαῦμα. Φτάσαμε στά Τίρανα παραμονή Χριστουγέννων μέ ἐσωτερική πίεση, θλίψη, ἀγωνία καί ἄγχος καί ἡ ἡμέρα τῶν Χριστουγέννων μᾶς χάρισε συγκίνηση, χαρά, ἀγαλλίαση καί εὐφροσύνη! Θά τολμούσαμε νά ποῦμε ὅτι ἐφαρμόστηκε ἐπακριβῶς τό τοῦ Ψαλμωδοῦ: «οἱ σπείροντες ἐν δάκρυσιν ἐν ἀγαλλιάσει θεριοῦσι. πορευόμενοι δέ ἐπορεύοντο καί ἔκλαιον … ἐρχόμενοι δέ ἥξουσι ἐν ἀγαλλιάσει» (Ψαλμ. 125, 5-6)!

Γιά μᾶς ἡ Χριστουγεννιάτικη “ἐκδρομή” ὁλοκληρώθηκε, ὀφειλετικῶς, στήν Κόνιτσα, ὅπου μᾶς περίμενε μέ ἀγωνία ὁ Σεβαστιανός γιά νά ἐνημερωθεῖ γιά τίς λεπτομέρειες τῆς ἀποστολῆς. Ἀσφαλῶς, ἤδη ἀπό τήν πρεσβευτική κατοικία τόν εἴχαμε ἐνημερώσει ἐπιγραμματικά…

Σήμερα, μετά ἀπό 30 χρόνια ἀναπολώντας τά πρῶτα ἐλεύθερα Χριστούγεννα τοῦ 1990 στήν Ἀλβανία καί ἀργότερα, τό Πάσχα τοῦ 1991 στή Σωπική Πωγωνίου ἤ τήν θριαμβευτική ὑποδοχή ἀπό τό λαό τοῦ τότε Ἐξάρχου καί νῦν Ἀρχιεπισκόπου Ἀλβανίας Ἀναστασίου στό Ἀργυροκάστρο (11.8.91), τήν ἑπομένη τῆς πτώσης τοῦ τεράστιου μαρμάρινου ἀγάλματος τοῦ Χότζα (10.8.91), δέν μποροῦμε παρά νά εἴμαστε εὐγνώμονες διότι ἡ Χάρις καί τό Ἔλεος τοῦ Θεοῦ μᾶς ἀξίωσε νά ζήσουμε τέτοιες στιγμές.

Παράλληλα, θαυμάζουμε καί καμαρώνουμε τήν ἐκ τῆς στάχτης ἀναγεννηθεῖσα Ἐκκλησία τῆς Ἀλβανίας ἡ ὁποία δίνει τή «μαρτυρία Ἰησοῦ Χριστοῦ» σέ δύσκολες συνθῆκες διακηρύσσοντας καί ἐπιβεβαιώνοντας μέ τή δική της σκληρή ἐμπειρία τά Κυριακά λόγια: «πύλαι ἅδου οὐ κατισχύσουσιν τῆς Ἐκκλησίας», στόν δέ πρωτεργάτη τοῦ θαύματος τόν Ἀρχιεπίσκοπό της κ. Ἀναστάσιο εὐχόμαστε ὁ Θεός νά τόν χαρίζει τῇ Ἁγίᾳ αὐτοῦ Ἐκκλησίᾳ «ἐν εἰρήνῃ, σῷον, ἔντιμον, ὑγιᾶ, μακροημερεύοντα καί ὀρθοτομοῦντα τόν λόγον τῆς αὐτοῦ ἀληθείας»!

Ἀργότερα, μετά τήν πτώση τοῦ κομμουνιστικοῦ καθεστῶτος ἀκολούθησαν δεκά-δες ἐπισκέψεις-ἀποστολές στή Β. Ἤπειρο καί τήν Ἀλβανία. Ἰδιαίτερα δέ, στή μεταβατική περίοδο 1991-1992 τά ταξίδια ἔφτασαν νά γίνονται ἀνά δεκαήμερο καί μέ ὅποιο τρόπο μπορεῖ νά φανταστεῖ κανείς!

Μάλιστα, μετά τήν πτώση τοῦ ἀθεϊστικοῦ καθεστῶτος τό ἀλβανικό κράτος πέρασε περίοδο μεγάλης ἀναρχίας καί οἱ κίνδυνοι ἦταν φοβεροί καί ἀπρόβλεπτοι. Εἶναι ἀπορίας ἄξιο καί δυσεξήγητο μέ τήν ἀνθρώπινη λογική τό ὅτι παρά τίς δύσκολες καί ἐπικίνδυνες ἐποχές καί καταστάσεις ποτέ δέν ἀντιμετωπίσαμε σοβαρό πρόβλημα.

Δέν ἦταν λίγες οἱ φορές πού μεταφέραμε ἀπαγορευμένο ὑλικό, π.χ. τό ἔντυπο ὑλικό πού εἴχαμε μεταφέρει καί μοιράσει στήν Ἀλβανία ἦταν σέ μεγάλες ποσότητες… Πάντοτε εἴμαστε μέ τήν ψυχή στό στόμα μήπως οἱ Ἀλβανοί ἀνακαλύψουν τό ὑλικό, ἀλλά ἐνῷ μᾶς ἔκαναν ἐξονυχιστικό ἔλεγχο ποτέ δέν ἀντιλήφθηκαν τίποτα… Γιά νά εἶμαι εἰλικρινής, τώρα, μετά ἀπό τόσα χρόνια πού σκέφτομαι μερικά πράγματα ἀπορῶ πῶς τά τολμούσαμε!

Ὑπῆρχε ἕνας ἀπίθανος συνδυασμός, ἀσφαλῶς προσεκτικοῦ καί καλοῦ σχεδιασμοῦ, ἀλλά ταυτόχρονα καί παράτολμης τόλμης, πού ὁδηγοῦσε πολλές φορές σέ ἐπικίνδυνες καταστάσεις αὐξημένου ρίσκου. Ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ ὅμως συμπλήρωνε καί κάλυπτε τίς δικές μας ἀτέλειες καί ἀδυναμίες, διότι ὁ ἀγώνας μας ἦταν καθαρός, δέν εἶχε σκοπιμότητες.

Ποιά ἦταν ἡ κινητήριος δύναμη πού μᾶς ὠθοῦσε; Ὁπωσδήποτε, ἡ βεβαιότητα γιά τήν ἱερότητα καί τό δίκαιο τοῦ ἀγώνα. Ἀλλά πολύ περισσότερο ἀπό τήν ἰδέα ἦταν ἕνα πρόσωπο πού τήν ὑλοποιοῦσε, τήν ἔκανε χειροπιαστή. Καί αὐτός ἦταν ὁ Σεβαστιανός, ὁ «Μεγάλος», ὅπως τόν ἀποκαλούσαμε στήν ἀργκό μας.

Ὁ Σεβαστιανός δέν ἦταν μόνο ὁ ἱδρυτής καί χρηματοδότης τῆς ΣΦΕΒΑ, ἀλλά κάτι σημαντικότερο: ἦταν ἡ ΨΥΧΗ της, ὁ ἐμπνευστής, ὁ ἐμψυχωτής της. Ἦταν αὐτός πού μέ τήν ἁπλότητα καί συνέπεια τῆς ζωῆς, τήν καθαρότητα τῶν προθέσεων, τόν ἐμπνευσμένο του λόγο, τήν ψυχική του δύναμη, τή θυσιαστική του ἀγάπη, τό ἀγωνιστικό καί ἀσυμβίβαστό του φρόνημα, τό ἀκέραιο ἦθος του, τήν πίστη, τό πάθος καί τήν ἐπιμονή στήν Ἀλήθεια, μέ ὁλόκληρη τή ζωή καί τήν προσωπικότητά του ἄνδρωσε τή ΣΦΕΒΑ, ἐμψυχώνοντας τά μέλη της.

Ἑκατοντάδες, δέν εἶναι ὑπερβολή νά λέγαμε ὅτι ξεπέρασαν τά 1.000, τά μέλη καί οἱ στενοί της συνεργάτες, φοιτητές καί νέοι ἐπιστήμονες στήν Ἀθήνα, τή Θεσσαλονίκη, τήν Πάτρα, τά Γιάννενα καί σέ ὅλη τήν Ἑλλάδα πού στρατεύτηκαν στόν ἀγώνα τοῦ Σεβαστιανοῦ ὑψώνοντας μαζί μέ τήν Ἑλληνική σημαία ὡς λάβαρο τό ράσο τοῦ Σεβαστιανοῦ. Αὐτό τό τριμμένο ράσο ἐννοοῦσε τό σύνθημα «Ὅταν τό ράσο γίνεται σημαία, τότε ἡ νίκη εἶναι βεβαία».

Στό Σεβαστιανό, κυρίως, ὀφείλεται τό ὅτι οἱ φοιτητές καί οἱ νέοι τῆς ΣΦΕΒΑ προσέφεραν τό νεανικό τους ἐνθουσιασμό καί θυσίασαν χρόνο, διασκέδαση, διακοπές, μαθήματα γιά τόν ἱερό ἀγώνα τοῦ Ἑλληνισμοῦ τῆς Βορείου Ἠπείρου. Ἔδιναν ἕναν ἀγώνα χέρι μέ χέρι, καρδιά μέ καρδιά καί κάποτε αἷμα μέ αἷμα. Ἀψήφησαν πολλές φορές καί κινδύνους γιά τή μετέπειτα σταδιοδρομία ἀλλά καί τήν ἴδια τους τή ζωή.

Ὁ Σεβαστιανός μᾶς ἐνέπνεε, γιατί τόν βλέπαμε ὡς τόν Ἡγέτη πού δέν θά μᾶς προδώσει ποτέ! Ὁ Μητροπολίτης Σεβαστιανός δέν ἦταν πολιτικός, οὔτε ἐπαναστάτης, ἀλλά εἶχε τόν παλμό τῶν ἐπαναστατῶν συνδεδεμένο μέ τό ἐκκλησιαστικό φρόνημα καί τήν πνευματικότητα τῶν ἐπισκόπων. Ἔβλεπε τό θέμα τῆς Β. Ἠπείρου μέσα σέ ἐκκλησιαστικά πλαίσια. Ὅ,τι ἔκανε, τό ἔκανε ὡς Ὀρθόδοξος Ἱεράρχης, ὡς Ἕλληνας ἐπίσκοπος, μέσα ἀπό τήν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας καί τοῦ Γένους.

Ἡ σχέση τοῦ Σεβαστιανοῦ μέ τούς νέους τῆς ΣΦΕΒΑ ἦταν ἀμφίδρομη. Χαιρόμαστε νά βρισκόμαστε κοντά του, κολακευόμαστε πού μᾶς ἔλεγαν «παιδιά τοῦ Σε-βαστιανοῦ», ἀλλά καί αὐτός, εἴμαστε σίγουροι, ὅτι καυχιόταν γιά τά «παιδιά» του, πάντοτε μίλαγε μέ καμάρι γιά τά «παλικάρια τῆς ΣΦΕΒΑ», τά ὁποίῖα μνημόνευσε μέ πολύ συγκινητικές ἀναφορές στήν περίφημη διαθήκη του (+12.12.1994).

Τότε… καί σήμερα…

ΣΗΜΕΡΑ, 30 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ, μετά τά Χριστούγεννα 1990, ἀναλογίζομαι μέ συγκίνηση τήν πρώτη Θ. Λειτουργία στή Δερβιτσάνη τῆς Β. Ἠπείρου, ἀλλά ταυτόχρονα ἀναγκάζομαι ἐκ τῶν πραγμάτων νά προχωρήσω σέ θλιβερές συγκρίσεις μέ τό σήμερα στή χώρα μας:

ΤΟΤΕ, Χριστούγεννα 1990, στήν κομμουνιστική Ἀλβανία ἄρχιζε νά ἀχνοφέγγει καί στή δημόσια ζωή ὁ Ἥλιος τῆς Δικαιοσύνης, μετά ἀπό 45 χρόνια ἀθεϊστικῆς κομμουνιστικῆς προπαγάνδας καί διωγμῶν ἐναντίον τῆς Ἐκκλησίας Του.

Σήμερα, Χριστούγεννα 2020, στή (νεο)δημοκρατική Ἑλλάδα τά σύννεφα τῆς ἀλαζονείας, τῆς περιφρόνησης, τῆς ἀπαξίωσης καί τοῦ συγκεκαλυμμένου διωγμοῦ θέλουν νά Τόν κρύψουν καί βυθίζοντας λαό καί χώρα στά σκοτάδια φόβου καί σκιᾶς θανάτου.

ΤΟΤΕ, Χριστούγεννα 1990, στήν κομμουνιστική Ἀλβανία ἔκλεισαν οἱ κατακόμβες καί πλέον ἔπαψε νά τελεῖται κρυφά ἀπό τήν ἐξουσία ἡ Θ. Λειτουργία.

Σήμερα, Χριστούγεννα 2020, στή (νεο)δημοκρατική Ἑλλάδα ἀνοίγουμε καινούργιες κατακόμβες, γιατί ἡ ἄθεη ἐξουσία δέν ἐπιτρέπει νά ἐκκλησιάζεται καί νά κοινωνάει ὁ Λαός τοῦ Θεοῦ!

ΤΟΤΕ, Χριστούγεννα 1990, στήν κομμουνιστική Ἀλβανία ἡ Θ. Λειτουργία δημόσια τελέστηκε καί μέ λαμπρότητα ἀπό τό Λαό τοῦ Θεοῦ μέ τήν ἐξουσία ἀμήχανη νά παρακολουθεῖ.

Σήμερα, Χριστούγεννα 2020, στή (νεο)δημοκρατική Ἑλλάδα κρυφά λειτουργοῦμε καί κοινωνᾶμε τό Λαό τοῦ Θεοῦ σέ πεῖσμα τῆς ἀντίχριστης ἐξουσίας!

ΤΟΤΕ, Χριστούγεννα 1990, στήν κομμουνιστική Ἀλβανία ἡ ἐξουσία σταμάτησε τούς διωγμούς, τίς φυλακίσεις, τίς καταδόσεις, τούς χλευασμούς κατά τῶν πιστῶν.

Σήμερα, Χριστούγεννα 2020, στή (νεο)δημοκρατική Ἑλλάδα ἡ ἐξουσία ἐκπαιδεύει, χρηματοδοτεῖ καί ἀξιοποιεῖ κάθε εἴδους, ὕφους καί ἤθους ρουφιάνους (μέ “κουκοῦλες” ἤ μέ στυλό, μικρόφωνα καί κάμερες) καί ἀπειλεῖ μέ ἐξοντωτικά πρόστιμα καί διώξεις τούς πιστούς.

ΤΟΤΕ, Χριστούγεννα 1990, στήν κομμουνιστική Ἀλβανία διασαλπίστηκε πανηγυρικά καί ἐπιβεβαιώθηκε καί πάλι τό ἀγγελικό μήνυμα: «τεθνήκασι γάρ οἱ ζητοῦντες τήν ψυχήν τοῦ παιδίου»!

Σήμερα, Χριστούγεννα 2020, στή (νεο)δημοκρατική Ἑλλάδα ὁ σύγχρονος μεταμοντέρνος Ἡρώδης, «ζητεῖ τό παιδίον τοῦ ἀπολέσαι αὐτό», στά πρόσωπα τῶν μελῶν τοῦ μυστικοῦ Σώματός Του, τουτέστιν τῆς Ἐκκλησίας!

ΤΟΤΕ, Χριστούγεννα 1990, στήν κομμουνιστική Ἀλβανία μιά γιά πάντα σταμάτησε τό κρατικό παραμύθι ὅτι «ἡ θρησκεία εἶναι τό ὄπιο τοῦ λαοῦ».

Σήμερα, Χριστούγεννα 2020, στή (νεο)δημοκρατική Ἑλλάδα ὅλο καί πιό συχνά ἀκοῦμε ὡς πλεονάζοντα -μᾶλλον φλύαρο- ἐκκλησιαστικό λόγο παραμυθία (ὁ τονισμός κατά βούληση τοῦ ἀναγνώστου…) γιά νά δικαιολογηθοῦν τά ἀδικαιολόγητα.

ΤΟΤΕ, Χριστούγεννα 1990, στήν κομμουνιστική Ἀλβανία ἄνοιξαν οἱ πόρτες τῆς Ἐκκλησίας γιά νά μπορέσει ὁ λαός νά ἀντλήσει ἐλπίδα καί δύναμη, γιά νά ζήσει πλέον ἐλεύθερος.

Σήμερα, Χριστούγεννα 2020, στή (νεο)δημοκρατική Ἑλλάδα ἔκλεισαν τίς πόρτες τῶν Ἐκκλησιῶν γιά τό Λαό τοῦ Θεοῦ γιά νά τοῦ στερήσουν τήν ἐλπίδα, τή δύναμη καί νά τόν κάνουν σκλάβο.

ΤΟΤΕ, τά Χριστούγεννα 1990, στήν κομμουνιστική Ἀλβανία δέν ὑπῆρχαν ἐπίσκοποι, γιατί ὅλοι τους πέθαναν στίς φυλακές ἀρνούμενοι τή συνεργασία μέ τήν ἀντίχριστη ἐξουσία, ἐπιβεβαιώνοντας τό Κυριακό: «ὁ ποιμήν ὁ καλοός τήν ψυχήν αὐτοῦ τίθησιν ὑπέρ τῶν προβαάτων». Δόξα καί τιμή σ’ αὐτούς!

Σήμερα, Χριστούγεννα 2020, στή (νεο)δημοκρατική Ἑλλάδα ἐλπίζουμε, εὐχόμαστε καί προσευχόμαστε νά δώσει ὁ Θεός νά βρεθοῦν κάποιοι, ἔστω ἐλάχιστοι, πού θά θεωρήσουν τιμή καί δόξα τους τόν χλευασμό, τόν ὀνειδισμό, ἀκόμα καί τήν καταδίκη καί τή φυλάκιση ἀπό τήν κρατική καί παρακρατική ἀντίχριστη ἐξουσία γιά τό ὄνομα τοῦ Χριστοῦ, γιά χάρη τῶν μελῶν τοῦ Σώματός Του… Πόσο θά θέλαμε νά ἀκούσουμε ὁμόφωνη καί ὁμόθυμη τή φωνή ὅλων τῶν Ἱεραρχῶν μας: «Ἐμεῖς θά κάνουμε κανονικά τίς Λειτουργίες καί ἄς ἔρθουν νά μᾶς συλλάβουν» (Μητροπολίτης Κυθήρων Σεραφείμ)! Ναί! Νά τολμήσουν νά ποῦν στόν σύγχρονο Ἡρώδη μέ προδρομική παρρησία: «οὐκ ἔξεστί σοι, ἀσεβέστατε Ἡρώδη»! Ὁποία δόξα καί τιμή σ’ αὐτούς!

ΣΗΜΕΡΑ, Χριστούγεννα 2020, στή φιλελεύθερη Ἑλλάδα μας ὅπου ζοῦμε, μέ πρόφαση τή λοιμώδη νόσο ἐξελίσσεται εὐθεία πολεμική κατά τῆς Ὀρθόδοξης Λατρείας (Θ. Λειτουργίας-Θ. Κοινωνίας), ἀπό τούς ἰδεολογικούς -ἄμεσα ἤ ἔμμεσα- ἐπιγόνους τοῦ Χότζα. Ἐμεῖς ὅμως ὡς πιστοί ἐλπίζουμε ὄντας πικραμένοι καί ἀπογοητευμένοι!

Ἡ θλίψη καί ἡ ἀπογοήτευση εἶναι διάχυτη στό Λαό τοῦ Θεοῦ ὄχι τόσο ἀπό τήν πολεμική τῆς ἀντίχριστης ἐξουσίας, ἀλλά ἀπό τή συνθηκολόγηση μέ τόν ἐχθρό καί τήν ἐγκατάλειψή μας ἀπό τή φυσική μας Ἡγεσία, ἀπό τήν ἀπουσία ἡγετικῶν ἐπισκοπικῶν παρουσιῶν ὡσάν αὐτή τοῦ ἀειμνήστου Σεβαστιανοῦ.

Ὅμως, παρ’ ὅλη αὐτή τή ζοφερή πραγματικότητα, ἡ ἐκκλησιαστική ἐμπειρία-πραγματικότητα τοῦ θριάμβου τῆς Ὀρθόδοξης πίστης στή Β. Ἤπειρο καί τήν Ἀλβανία, μετά ἀπό 23 χρόνια ἀνελέητου καί ἀπηνοῦς διωγμοῦ γεμίζει τόν Λαό τοῦ Θεοῦ μέ τήν ἐλπίδα ἤ μᾶλλον μέ τήν ἀκλόνητη βεβαιότητα ὅτι παρά τήν φαινομενική ἐπικράτηση ἀντίχριστων δυνάμεων, στό τέλος, τό «ἐσφαγμένον Ἀρνίον» τῆς Ἀποκαλύψεως θά εἶναι ὁ τελικός θριαμβευτής στή μάχη μέ τό «θηρίο» (διεφθαρμένη πολιτική ἡγεσία) καί τό συνεργάτη τοῦ «ψευδοπροφήτη» (διεφθαρμένη θρη-σκευτική ἡγεσία).

Τά Χριστούγεννα τοῦ 1990, τό ἐπιβεβαιώνουν!

Αυτῷ, τῷ ὡς «Παιδίον νέον» γεννηθέντι Σωτῆρι Θεῷ, ἡ δόξα καί τό κράτος στούς αἰῶνες!

Πάτρα 18.12.2020
(Μνήμη μάρτυρος Αγ. Σεβαστιανού)

π. Αναστάσιος Γκοτσόπουλος

ΠΑΤΗΣΤΕ ΕΔΩ ΓΙΑ ΤΙΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ

 

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Ἀφιερωμένο στή μνήμη τῆς μητέρας μου πρεσβυτέρας Ἑλένης Γκοτσοπούλου (+19.6.19), πού συνέβαλε καθοριστικά στήν ἀποστολή αὐτή. Τώρα, μετά ἀπό 30 χρόνια, ὄντας καί ἐγώ γονιός διερωτῶμαι πῶς ἦταν δυνατόν τότε οἱ γονεῖς μας, ἄνθρωποι ἁπλοί καί πολύ χαμηλῶν τόνων, ὄχι μόνο νά μή μᾶς ἐμποδίζουν, ἀλλά καί νά μᾶς προτρέπουν σέ τέτοιες δραστηριότητες οἱ ὁποῖες μόνο ἀκίνδυνες δέν ἦταν. Φοβᾶμαι πώς ἐγώ σήμερα, ἄν τά παιδιά μου μοῦ ζητοῦσαν νά κάνουν ὅ,τι ἔκανα ἐγώ τότε δέν θά τό ἐπέτρεπα… Μόνο στή Χάρη τοῦ Θεοῦ μπορῶ νά ἀποδώσω αὐτή τή στάση τῶν γονιῶν μου. Εἶμαι βέβαιος ὅτι οἱ εὐχές καί οἱ προσευχές τοῦ ἀειμνήστου Ἀρχηγοῦ τῆς ΣΦΕΒΑ, Μητροπολίτου Δρυινουπόλεως καί Κονίτσης Σεβαστιανοῦ καί τῶν γονέων μας μᾶς διαφύλαξαν ἀπό πολλούς κινδύνους κατά τίς δεκάδες ἐπισκέψεις μας στήν Ἀλβανία κατά τή διάρκεια τοῦ Κομμουνιστικοῦ καθεστῶτος (1987-1990) καί ἰδιαιτέρως μετά στήν πολύ ἐπικίνδυνη μεταβατική περίοδο (1990-1992). ΑΙΩΝΙΑ Η ΜΝΗΜΗ ΑΥΤΩΝ! [2] Τό video (διαρκείας 5 λεπτῶν) ἔχει ἀναρτηθεῖ: (εδώ). Περιέχει λήψεις πού πραγματοποιήθηκαν τήν ἡμέρα τῶν Χριστουγέννων 1990 στά Τίρανα (Ἑλληνική πρεσβεία, Ι. Ν. Εὐαγγελισμοῦ, ὁ ὁποῖος λειτουργοῦσε ὡς γυμναστήριο, κεντρική πλατεῖα Τιράνων μέ τό τεράστιο ὀρειχάλκινο ἄγαλμα τοῦ Χότζα) καθώς καί λήψεις ἀπό τά ἠλεκτροφόρα συρματοπλέγματα τῆς ἑλληνοαλβανικῆς μεθορίου. Σημειώνεται ὅτι τό video εἶναι ἀπό τό ἀρχεῖο τῆς ΣΦΕΒΑ, καί δημοσιεύεται γιά πρώτη φορά. Τό περιεχόμενο τῆς βιντεοσκόπησης ἔχει ἱστορική ἀξία, διότι πλέον δέν ὑ-πάρχουν τά στοιχεῖα πού εἰκονίζονται σ’ αὐτό (Ναός-γυμναστήριο, ἄγαλμα Χότζα, ἠλεκτροφόρα συρματοπλέγματα). Ἐξ ὅσων γνωρίζω δέν ἔχουν βιντεοοσκοπηθεῖ ποτέ τά ἠλεκτροφόρα συρματοπλέγματα οὔτε ὁ Ι. Ν. Εὐαγγελισμοῦ Τιράνων ὡς γυμναστήριο.

[3] Ἐννοεῖται ὅτι ὁ Σεβαστιανός δέν γνώριζε ἐπακριβῶς τά περί τοῦ διαβατηρίου, διότι ἀφ’ ἑνός ὑπῆρχε κίνδυνος νά μή δώσει εὐλογία καί ἀφ’ ἑτέρου γιατί δέν θέλαμε νά τόν ἐμπλέξουμε σέ μία διαδικασία προδήλως παράνομη ἀναλαμβάνοντας ἐμεῖς προσωπικά πλήρως τήν εὐθύνη καί καθιστώντας ἀμέτοχο τόν Ἀρχηγό μας.

[4] Τήν ἱερατική στολή (βλ. συνημμένες φωτογραφίες) προσέφερε τό κατάστημα ἱερατικῶν εἰδῶν τοῦ κ. Ἀνδρέα Θεοδωρόπουλου Ἁγ. Φιλοθέης 5, Ἀθήνα) στή μνήμη τοῦ υἱοῦ του Πολυκάρπου πού εἶχε πρόσφατα κοιμηθεῖ. Μέ αὐτή τήν ἱερατική στολή ἐτάφη ὁ π. Μιχαήλ τήν 9 Μαρτίου 1998.

[5] Εἶναι προφανές ὅτι ἡ παρουσία τῆς Ἑλληνικῆς Πρεσβείας σέ ἐπίπεδο Α΄ Γραμματέως στή Δερβιτσάνη τό πρωί τῶν Χριστουγέννων ἦταν ἕνα μήνυμα στίς Ἀλβανικές Ἀρχές νά μήν τολμήσουν νά ἐπέμβουν καί ταυτόχρονα μία ἰσχυρή ἐγ-γύηση γιά τούς Βορειοηπειρῶτες.