Ἀρχιμ.Ἰακώβου Κανάκη
Εἶναι ἀστείρευτη ἡ ἐνασχόληση μὲ τὸ πρόσωπο τῆς Παναγίας. [1] Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας σὲ σχέση μὲ τὸ θέμα αὐτὸ μας ἔχουν παραδώσει μιὰ πληθώρα κειμένων τους, ποὺ προσεγγίζουν τὴν Θεοτόκο βιωματικὰ καὶ ἀποδίδουν μὲ τὸν γραπτό τους λόγο, ὅσα ἔζησαν καὶ φωτίστηκαν νὰ γράψουν. Μερικοὶ ἐξ αὐτῶν τολμοῦν νὰ σημειώσουν σημαντικὰ στοιχεῖα περὶ τοῦ Μυστηρίου τῆς Παναγίας καὶ τῆς προσφορᾶς της στὸ ἀνθρώπινο γένος. Ὅπως ἐπίσης, τολμοῦν νὰ καταγράψουν πτυχὲς περὶ τοῦ προσώπου τῆς δίδοντάς μας θαυμαστὴ θεολογία καὶ ὄχι τετριμμένη ἠθικολογία.
Σπουδαῖος μεταξύ των Πατέρων αὐτῶν, εἶναι ὁ ἅγιος Νικόλαος ὁ Καβάσιλας ἀπὸ τὸν ὁποῖο θὰ μεταφέρουμε ἐνδιαφέρουσες προσεγγίσεις καὶ θέσεις. Ὁ Ἅγιος ἔζησε τὸν 14ο αἰώνα καὶ χρειάστηκε νὰ λάβει θέση περὶ τοῦ ἀνθρωπισμοῦ, ἔννοια ποὺ ἀναπτύσσεται στὴν ἐποχή του. Δὲν ὑπάρχει, κατὰ τὸν ἴδιο, πιὸ ἐπιτυχημένο παράδειγμα ἀνθρωπισμοῦ ἀπὸ τὴν Παναγία. Μέσω αὐτῆς, ὑποστηρίζει, ὅτι δὲν εἶναι ὁ ἄνθρωπος ἕνα αὐθύπαρκτο ὅν, δὲν εἶναι τὸ κέντρο τοῦ κόσμου. Ἔτσι, σημειώνει ὅτι ἡ Παναγία εἶναι κατ’ εἰκόνα θεοῦ δημιούργημα, ὅπως ὅλοι οἱ ἄνθρωποι, ἀλλὰ προικισμένη καὶ μὲ τὸ καθ’ ὁμοίωση. Ἡ Παναγία δηλαδή, μὲ ἕναν μοναδικὸ τρόπο, ἔχοντας τὴν ἀνθρώπινη φύση, τὴν καταξιώνει, τὴν στρέφει ἀκλινῶς πρὸς τὸν Χριστό. Ἔτσι, ὁ Χριστὸς γίνεται τὸ κέντρο τῆς ἀνθρώπινης ὕπαρξης καὶ μέσω Αὐτοῦ ὁ ἄνθρωπος γίνεται χαριτωμένος.
Ἃς δοῦμε μερικὰ ἄλλα στοιχεῖα περὶ τῆς Θεοτόκου. Ἡ σύγχρονη ἔρευνα ἔχει πλέον ἀποδείξει ὅτι σημαντικὰ χαρακτηριστικά των γονέων ἐμφανίζονται ὡς «κληρονομιὰ» στὰ παιδιά τους. Στὴν περίπτωση τῆς Παναγίας, παρατηρεῖται ὅτι ὡς ἄνθρωπος κληρονόμησε ἀπὸ τοὺς γονεῖς τῆς τὴν ἁγιότητα καὶ τὴν καθαρότητα, ἀφοῦ πράγματι ὁ Ἰωακεὶμ καὶ ἡ Ἄννα παρουσιάζονται ἀπὸ τὰ πιὸ ἐκλεκτὰ πρόσωπα τῶν δικαίων τῆς Βίβλου. Ἡ Ἴδια τὶς κληρονομικὲς αὐτὲς καταβολὲς τελειοποίησε καὶ γι’ αὐτὸ ἔχει χαρακτηριστεῖ ὡς «ὁ πρῶτος ἄνθρωπος τῆς δημιουργίας». [2]
Ἡ Παναγία ἔκανε κάτι μοναδικό. Χρησιμοποίησε τὰ δῶρα, τὰ ὁποῖα εἶχε δώσει ὁ Θεὸς στὸν ἄνθρωπο καὶ ἔτσι νίκησε τὴν ἁμαρτία. Μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο ἔχουμε στὸ πρόσωπό της τὸν τέλειο ἄνθρωπο. Μὲ τὴν πτώση τοῦ ὁ ἄνθρωπος ἔχασε τὸν προσανατολισμό του καὶ ἡ δύναμη κατὰ τῆς ἁμαρτίας ποὺ εἶχε λάβει ἔμεινε ἀνενέργητη. Κανένας δὲν μποροῦσε νὰ προσφέρει τὴν «ἐπανεκκίνηση» ποὺ χρειαζόταν. Μόνο ἡ Παναγία, ἂν καὶ εἶχε καὶ αὐτὴ τὸ προπατορικὸ ἁμάρτημα, μὲ τὴν ἀγάπη της στὸν Θεό, μὲ τὴν σταθερότητα τῆς σκέψης της, μὲ τὴν σωφροσύνη καὶ τὶς ἀρετὲς τῆς νίκησε τὴν ἁμαρτία. Νικᾶ λοιπὸν τὴν ἁμαρτία, καὶ γιὰ πρώτη φορὰ βλέπουμε πῶς πραγματικὰ ἤθελε ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπο, ὅταν τὸν δημιούργησε. Εἶναι ὁ πρῶτος καὶ τέλειος ἄνθρωπος.
Μαζὶ ὅμως μὲ τὴν Παναγία, μέτοχοί της νίκης τῆς γίνονται πολλοὶ ἄλλοι, ὅλοι οἱ ἄνθρωποι. [3] «Καὶ ἤρκεσε μιᾶς ψυχῆς ἀρετὴ πρὸς τὴν τῶν ἁπάντων των ἐξ αἰῶνος ἀνθρώπων στῆναι κακίαν». [4] Ἔτσι, κατὰ τὴν θεολογία μας, ἀφοῦ ὅλοι βρισκόμαστε σὲ ὀντολογικὴ κοινωνία καὶ ἑνότητα μεταξύ μας, ἡ νίκη τῆς Παναγίας ἔναντί της φθορᾶς ζωογονεῖ ὅλο το ἀνθρώπινο γένος. Ἡ δική της καθαρότητα λειτουργεῖ ὡς μιὰ προπαρασκευαστικὴ θυσία πρὶν τὴν σταυρικὴ θυσία τοῦ Υἱοῦ της. Ἡ ἀπόλυτη καθαρότητά της, ἡ μοναδικὴ ἀρετή της, ἀφορᾶ λοιπὸν σὲ ὅλους τους ἀνθρώπους.
Σὲ αὐτὸ τὸ σημεῖο μπορεῖ νὰ σημειωθεῖ ἡ παρουσίαση τῆς προσφορᾶς της μὲ τὴν εἰκόνα τῆς Κιβωτοῦ. Ἡ Κιβωτὸς διέσωσε τὸ ἀνθρώπινο γένος, ἀλλὰ καὶ ἡ Κιβωτὸς Παναγία ἢ ἡ Κιβωτὸς Ἐκκλησία (Ἐκκλησία καὶ Παναγία παραλληλίζονται) διασώζουν τὸν ἄνθρωπο μέχρι καὶ σήμερα. Ἐπιπροσθέτως, ἡ Παναγία ἔγινε ἡ ἴδια ναὸς ἅγιος ἀφοῦ μέσα της σκήνωσε ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ, ὅτι ἀκριβῶς γίνεται μὲ τὴν Ἐκκλησία, στὴν ὁποία ὁ Χριστὸς βρίσκεται καὶ σωματικὰ παρὼν καὶ διὰ τῆς θείας εὐχαριστίας προσφέρεται στὸν ἄνθρωπο. Σημειώνουμε ὅτι ἡ Παναγία δὲν ἁγιάσθηκε ἀπὸ τὸν χῶρο ποὺ ἔζησε ἀπὸ τὴν παιδική της ἡλικία, ἀλλὰ ἁγίασε τὸν χῶρο μὲ τὴν καθαρότητα καὶ ἁγνότητά της. Στὰ ἅγια των ἁγίων ποὺ ζοῦσε, ὑπῆρχαν οἱ πλάκες τῆς διαθήκης, τὸ μάννα κ.τ.λ. Ὅλα αὐτὰ ὅμως ἦταν σύμβολα, ποὺ θὰ ὁδηγοῦσαν στὴν ἴδια, καὶ προεικόνιζαν τὴν δική της παρουσία.
Ἀφοῦ ἡ Παναγία εἶναι ἕνα ἀκόμα Μυστήριο τῆς Πίστης, οἱ Πατέρες χρησιμοποιοῦν εἰκόνες γιὰ νὰ τὸ περιγράψουν. Εἶναι, λοιπόν, ἡ Παναγία τὸ φῶς τοῦ ἡλίου, τὸ ὁποῖο διαχέεται στὴν ἀτμόσφαιρα καὶ ἔτσι γίνονται ὁρατὰ ὅλα τα ὡραῖα του κόσμου. Ἀναδεικνύεται ἡ ὀμορφιὰ καὶ ἡ λαμπρότητα τῶν πραγμάτων ἀπὸ τὴν δική της παρουσία. Πιὸ ἁπλά, αὐτὴ φωτίζει καὶ ὀμορφαίνει τὸν κόσμο. Ἄλλωστε, κατὰ τὸν Ἱερὸ Καβάσιλα, σ’ αὐτὴν ἀφορᾶ τὸ κείμενο τῆς Γενέσεως ὅτι ὁ Θεὸς δημιούργησε τὸν κόσμο «καλὰ λίαν». [5]
Ὁ Ἱερὸς Καβάσιλας μᾶς πληροφορεῖ καὶ γιὰ τὸ σημαντικὸ θέμα τῆς Μετάστασης τῆς Παναγίας. Ἀναφέρει ὅτι τὸ γεγονὸς τῆς Μετάστασης ἀφορᾶ ὄχι μόνο στὴν ὁμολογουμένη ἁγιότητα τοῦ βίου της, ἀλλὰ καὶ στὴν ὀντολογικὴ σχέση της μὲ τὸν Χριστὸ ὡς μητέρα Του. Ἦταν τόσο στενὸς ὁ σύνδεσμός της μὲ τὸν Χριστό, ποὺ μετεῖχε ἀπόλυτα στὴν ζωή Του. Ἔτσι, ἡ ἴδια μὲ τὴν Κοίμησή της κηδεύεται μέν, ἀλλὰ δὲν ἐξουσιάζεται ἀπὸ τὸν θάνατο. Ὅπως συνέβη μὲ τὸν Χριστό, μετὰ ἀπὸ τὶς τρεῖς ἡμέρες τὸ σῶμα τῆς μεταβαίνει στὸν οὐρανό, δίδοντας μᾶς μιὰ εἰκόνα γιὰ τὴν ἐσχατολογικὴ κατάσταση τῶν σωμάτων κατὰ τὴν κοινὴ ἀνάσταση. [6]
Εἶναι πολὺ σημαντικὸ νὰ εἰπωθεῖ ὅτι γιὰ τὸν Θεό, ἡ Παναγία ὑπῆρξε συνεργάτης στὸ σωτηριολογικὸ Τοῦ ἔργο. Δὲν ἀπετέλεσε τὸ ἐργαλεῖο ἑνὸς τεχνίτη γιὰ νὰ κάνει τὸ ἔργο του, ἀλλὰ τὸν μοναδικὸ συνεργὸ στὸ ὑψηλότατο ἔργο τῆς σωτηρίας τῶν ἀνθρώπων. Ὁ Θεὸς συνεργάστηκε μὲ τὴν Παναγία γιὰ τὴν ἀναδημιουργία τοῦ κόσμου. Καὶ αὐτὸ εἶναι ἕνα ὕψιστο γεγονὸς γιὰ τὴν ἀνθρωπότητα. Εἶναι αὐτὸ ποὺ ἄλλαξε τὴν πορεία τοῦ κόσμου.
Ἡ Παναγία ἀπὸ τὴν ὕπαρξή της μέχρι καὶ σήμερα ἔχει ρόλο μεσιτικὸ ἀφοῦ συνεχῶς δέεται καὶ ὁδηγεῖ τοὺς ἀνθρώπους στὸν Υἱό της. Εἶναι νυμφαγωγός! Εἶναι γνωστὸ στὴν θεολογία μας ὅτι ἡ ἴδια δὲν σώζει, ἀλλὰ καὶ χωρὶς αὐτὴν κανεὶς δὲν σώζεται. [7]
Τὰ ὅσα μὲ συντομία εἰπώθηκαν εἶναι σημαντικὰ διότι δὲν ἀποτελοῦν ἕναν φιλοσοφικὸ στοχασμό, ἀλλὰ καρπὸ τῆς βιωματικῆς θεολογίας τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας καὶ πιὸ συγκεκριμένα τοῦ ἁγίου Νικολάου τοῦ Καβάσιλα. Τὰ κείμενα τοῦ ἱεροῦ Πατρὸς δίνουν λύσεις σὲ πολλὰ ἀκανθώδη θέματα καὶ μᾶς καλοῦν νὰ τὰ μελετήσουμε ἐπισταμένως. Στὶς ὁμιλίες τοῦ ἀνακαλύπτουμε τὸ βάθος τῆς θεοτοκοφιλίας του.
1) Βλ. Ἀλεξοπούλου Μαρίας, Ἡ Παναγία κατὰ τὸν ἅγιο Νικόλαο Καβάσιλα, impantokratoros.gr
2) Νικολάου Καβάσιλα, Λόγος εἰς τὴν Γένννησιν 4, Π.Νέλλα, Ἡ Θεομήτωρ, σ.56
3) Νικολάου Καβάσιλα, Λόγος εἰς τὸν Εὐαγγελισμὸν 3, Π.Νέλλα, Ἡ Θεομήτωρ, σ.128.
4) Νικολάου Καβάσιλα, Λόγος εἰς τὸν Εὐαγγελισμὸν 3, Π.Νέλλα, Ἡ Θεομήτωρ, σ.126.
5) Γέν. 1,31.
6) Γιούλτση Εὐτυχία, Ἡ Παναγία πρότυπο πνευματικῆς τελειώσεως, Θεσσαλονίκη 1998, σσ.214-216
7) Γιούλτση Εὐτυχία, Ἡ Παναγία πρότυπο πνευματικῆς τελειώσεως, Θεσσαλονίκη 1998, σ.131