ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΚΑΙ ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ 10

10 Σεπτεμβρίου 2013 σε ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ, ΘΕΟΛΟΓΙΚΑ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ

Εἰρήνης Ἀρτέμη

Θεολόγου καὶ Φιλολόγου

MA & PhD Θεολογίας

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ΄:

ΠΑΤΕΡΙΚΗ ΚΑΙ «ΜΕΤΑΠΑΤΕΡΙΚΗ» ΘΕΟΛΟΓΙΑ

1. Μεταπατερική θεολογία ἤ αἵρεση στά πλαίσια τῆς Νεωτερικότητας;

Στήν ἐποχή μας, πολλές φορές ἔχει προβληματίσει το ζήτημα τῆς σχέσεως -ἐάν αὐτή ὑπάρχει- μεταξύ πατερικῆς καί μεταπατερικῆς[1] θεολογίας ἤ αἵρεσης. Ἡ ὀρθόδοξη θεολογία ὀφείλει νά πηγάζει ἀπό τά συγγράμματα τῶν Πατέρων, ἀπό τήν Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας ἀλλά καί τή γενικότερη ἀποκαλυπτική ἀλήθεια τῆς Ἐκκλησίας. Ὅλα τά παραπάνω πρέπει νά συνοδεύονται ἀπό τή μετοχή τοῦ θεολόγου στή μυστηριακή ζωή τῆς Ἐκκλησίας, ὥστε ὁ θεολογῶν νά ἐμβαθύνει στά νοήματα τῆς θεολογίας, νά μελετᾶ, νά διδάσκει καί νά βιώνει αὐτήν μέ τή βοήθεια τῆς χάριτος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.

Στόν ἀντίποδα τῆς ὀρθόδοξης θεολογίας βρίσκεται ἡ μεταπατερική θεολογία. Ἡ τελευταία ἀποτελεῖ προέκταση τῶν ποικίλων νεώτερων θεολογιῶν, πού ἀναπτύχθηκαν στή Δύση καί κυρίως στή θεολογία τοῦ προτεσταντισμοῦ. Στήν τελευταία γίνεται ἀναφορά γιά τη θεολογία τῆς συνάφειας, τή φεμινιστική, τήν πολιτική, τήν κοινωνική κ.λπ.  Ὅλες αὐτές οἱ θεολογίες στηρίζονται κυρίως στήν τάση ἐκκοσμικεύσεως τῆς Δυτικῆς Προτεσταντικῆς κυρίως θεολογίας. Ἔτσι στό κέντρο αὐτῶν τῶν θεολογιῶν δέ βρίσκεται ἡ Γέννηση, τά Πάθη, ἡ Σταύρωση καί ἡ Ἀνάσταση τοῦ Θεανθρώπου ἀλλά τά διάφορα κοινωνικά, πολιτικά καί πολιτιστικά δεδομένα τῆς ἑκάστοτε ἐποχῆς. Ὅλα αὐτά πολλοί ὀρθόδοξοι ἱεράρχες καί λαϊκοί τά ἀπολυτοποιοῦν εἴτε θετικά εἴτε ἀρνητικά δημιουργώντας ἐρωτήματα γιά τό ἐάν πρέπει ἤ ὄχι νά σχετίζονται τά παραπάνω θέματα «θεολογίας» μέ τήν ὀρθόδοξη Θεολογία ἤ ὄχι.

Ἔτσι σάν ἀποτέλεσμα ὅλης αὐτῆς τῆς διαμάχης μεταξύ τῶν ὑποστηρικτῶν ἤ τῶν διαφωνοῦντων γιά τή θεολογία τῆς συνάφειας τίθεται τό ἐρώτημα κατά πόσο μπορεῖ ἡ ὀρθόδοξη θεολογία νά ἔχει σχέση θετική μέ ὅλα αὐτά. Μήπως, ἐάν οἱ ὀρθόδοξοι κρατήσουν μία τελείως ἀρνητική στάση ἀπέναντι σέ ὅλες αὐτές τίς φιλοσοφίες πού σχετίζονται μέ τή δυτική χριστιανική θεολογία χάσουν τήν εὐκαιρία νά προσεγγίσουν τούς πλανεμένους χριστιανούς τῶν ἄλλων ὁμολογιῶν καί νά τούς διδάξουν τήν ὀρθοδοξία; Ἤ μήπως μέ τή θετική στάση τους κινδυνέψουν καί οἱ ἴδιοι οἱ ὀρθόδοξοι νά πλανηθοῦν καί ἔτσι νά συντελέσουν στήν ἀποδόμηση τῆς μέχρι τώρα ἑλληνοχριστιανικῆς παραδόσεως;

Φυσικά, πρέπει ἀπό τήν ἀρχή νά τεθεῖ ὡς σημαντικός ὅρος γιά τή διαπραγμάτευση τοῦ παραπάνω θέματος μέσα στά ὀρθόδοξα ὅρια ὅτι ἡ πατερική Θεολογία οὔτε μπορεῖ νά διαγραφεῖ οὔτε νά παραποιηθεῖ γιά νά ἐξυπηρετηθεῖ ὁποιαδήποτε σκοπιμότητα. Αὐτό, ὅμως δέν σημαίνει ὅτι πρέπει νά διακοποῦν κάθε εἴδους διάλογοι μέ τά διάφορα «αἱρετικά» Δόγματα ἤ Ὁμολογίες. Ἄλλωστε στόχος τῶν Ὀρθοδόξων ὀφείλει νά εἶναι ἡ παρουσίαση τῆς Πατερικῆς Θεολογίας ὡς βάση τοῦ διαλόγου μέ ὅλους αὐτούς. Ἔτσι θά μπορέσουν νά τούς ἐπισημανθοῦν τά λάθη τους καί οἱ παρεκκλίσεις ἀπό τήν ὀρθόδοξη θεολογία καί νά τούς δοθεῖ ἡ εὐκαιρία τῆς ἐπιστροφῆς στήν ὀρθή διδασκαλία τῆς Ἁγίας Γραφῆς καί τῶν Πατέρων.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Ἡ σχέση κάθε θρησκείας μὲ τὴν περίοδο ἱδρύσεώς της, ἡ ἀναφορά της στὴν ἱστορία καὶ ἡ ἀντιμετώπιση τῆς ἐπικαιρότητας καθορίζουν ἀποφασιστικὰ σὲ κάθε ἐποχὴ τὴν ἱκανότητα ἐπιβίωσης τοῦ θρησκευτικοῦ φαινομένου μέσα στὸν πολιτισμό. Ἀνάμεσα στὴ θρησκεία καὶ στὴν κοινωνία σήμερα ὑπάρχει μία αὐξανόμενη ἄβυσσος: ἡ θρησκεία γενικότερα ὡς φαινόμενο εἶναι παραδοσιακή, προμοντέρνα, προνεωτερικὴ καὶ σχετίζεται μὲ τὸ παρελθόν, ἐνῶ ἡ κοινωνία ὡς κάτι τί ἐνεργὸ εἶναι νεωτερική, μοντέρνα, σύγχρονη καὶ ἀναφέρεται στὸ μέλλον. Ὅσο ἀπέχουν παρελθὸν καὶ μέλλον τόσο ἀπέχει ἡ θρησκεία ἀπὸ τὴν κοινωνία[2].

Ἡ Ὀρθοδοξία ἀπὸ τὴν πρώτη στιγμὴ τῆς ἱδρύσεως τῆς Ὀρθόδοξης Χριστιανικῆς Ἐκκλησίας εἶχε οἰκουμενικὸ χαρακτήρα. Παρόλο ὅμως τὴν οἰκουμενική της διάσταση ἀντιδρᾶ ἔντονα στὴν Παγκοσμιοποίηση. Ἡ ἐξήγηση εἶναι ἁπλή. Ἡ Παγκοσμιοποίηση ἀποτελεῖ τὸ μηχάνημα κάτω ἀπὸ ὁποῖο ἐπιχειρεῖται νὰ συνθλιβεῖ ἡ μοναδικότητα τῆς Ὀρθόδοξης πίστης σὲ συνδυασμὸ μὲ τὴν ἐθνικὴ ταυτότητα τῶν Ἐλλλήνων.

Ἡ νεωτερικότητα ὅπως ἐκείνη ἐμφανίστηκε κατὰ τὴ βιομηχανικὴ ἐπανάσταση? ἀμφισβήτησε κάθε εἴδους Θρησκεία, κάθε εἴδους ἄρχοντες, τὸ κατεστημένο καὶ τὶς ὑπάρχουσες θεολογικὲς ἀντιλήψεις. Ἐξαιτίας τοῦ ἱστορικοῦ γίγνεσθαι στὴν Ἑλλάδα δὲν μπόρεσε νὰ γεννηθεῖ καὶ νὰ ἀναπτυχθεῖ ἡ νεωτερικότητα ὅπως συνέβηκε στὴ Δυτικὴ Εὐρώπη. Ἀκόμα καὶ ὁ Νεοελληνικὸς Διαφωτισμὸς ποὺ ἦρθε σὲ ἀντίθεση μὲ τὴν Ἐκκλησία δὲν εἶχε ἀκραῖες τάσεις. Ἄλλωστε τὴν πρώτη περίοδο τοῦ Νεοελληνικοῦ Διαφωτισμοῦ, ἡ Ἐκκλησία μέσω τῶν ἱερέων τῆς σήκωσε τὸ βάρος γιὰ τὴν πνευματικὴ ἀφύπνιση τοῦ Γένους μας.

Ἡ πίστη καὶ ἡ προσκόλληση στὴν ἀλήθεια τῆς διδασκαλίας τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας θὰ ἀποτελέσει τὴ βάρκα μὲ τὴν ὁποία ἡ Ὀρθοδοξία θὰ μπορέσει νὰ κάνει διάφορα ἀνοίγματα στὸν κόσμο τῆς νεωτερικότητας καὶ ἀντὶ νὰ κινδυνεύει  νὰ συνθλιβεῖ ἀπὸ τὶς νεωτεριστικὲς ἀντιλήψεις θὰ μπορέσει νὰ ἀποτελέσει σανίδα σωτηρίας καὶ ἐπιστροφῆς τῶν διαφόρων ἑτεροδόξων στὴν ἀγκαλιὰ τῆς Μίας, Καθολικῆς καὶ Ἀποστολικῆς μητέρας Ἐκκλησίας. Στὸ σημεῖο αὐτὸ ἡ ξενοφοβία, ὁ φανατισμὸς καὶ ἡ μισαλλοδοξίας δὲν πρέπει νὰ ἔχουν θέση στὴν ἀναζωπύρωση τῆς διδασκαλίας τῆς παραδοσιακῆς θρησκείας καὶ κυρίως τοῦ χριστιανισμοῦ, ὁ ὁποῖος εἶναι θρησκεία τῆς ἀγάπης.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Ἀγουρίδη, Σ., «Ὀρθοδοξία καὶ Ἑλληνικότητα», Θρησκεῖες καὶ πολιτικὴ στὴ νεωτερικότητα,, ἔκδ. Κριτική, 2002, σσ. 364-389.
• Anastasios of Albania, «Τhe Global Vision of Proclaiming the Gospel», The Greek Orthodox Theological Review 43 (1998)
• Ἀνδριανόπουλου, Α., «Ἡ παγκοσμιοποίηση καὶ οἱ ἐχθροί της», Τὰ Νέα, 2001, Ἰούλιος 7-8, σ. 9.
• Ἀργύρη, Ι. Ἀρχιμ., «Παγκοσμιοποίηση καὶ Ἐκκλησία». Στὸ Π.Ν. Λύτρας (ἐπιμ.), Παγκοσμιοποίηση: ὅραμα, χίμαιρα, κατάρα ἢ ἐφιάλτης, ἔκδ. Παπαζήση, Ἀθήνα 2000 σσ. 27-47.
• Αρτέμη, Ε. «Αποκλίνοντα στοιχεία στις διδασκαλίες του Ορθοδόξου Χριστιανισμού και του Ισλάμ», υποσ. 1, http://www.impantokratoros.gr/DAAAB9B8.el.aspx (2011)
• Της ιδίας, «Οι Βασικότεροι Σταθμοί στη Ρήξη των Σχέσεων Ανατολικής και Δυτικής Εκκλησιάς μέχρι το Μέγα Σχίσμα του 1054», http://orthodoxiagr.gr/index.php/2011-07-06-05-40-12/78-2011-07-15-04-51-25/301-2012-01-08-17-20-49.html (2012)
  • Βαλλιάνου, Π., Φιλοσοφία στην Ευρώπη, Νεότερα και σύγχρονα φιλοσοφικά ρεύματα, (19ος-20ος αιώνας), Τόμος Γ΄, Πάτρα 2000.
  • Του ιδίου., Η Επιστημονική Επανάσταση και η Φιλοσοφική Θεωρία της Επιστήμης. Ακμή και Υπέρβαση του Θετικισμού, Τόμος Β΄, Πάτρα 2001.
  • Bloch, M., Febvre, L., Braudel, F., κ.ά., Κείμενα Ευρωπαϊκής Ιστορίας, Παπαζήσης, Αθήνα 1985.
  • Boll, B., «Θρησκεία, πολιτική και εκλογική συμπεριφορά στη Γερμανία. Ιστορικές εμπειρίες , σύγχρονα ερωτήματα και αβεβαιότητες για το μέλλον», Θρησκείες και πολιτική στη νεωτερικότητα,, εκδ. Κριτική, 2002, σ. 235-296.
  • Βurns, E., Ευρωπαϊκή Ιστορία, Α΄, επιμ. Ι. Σ. Κολλιόπουλου, εκδ. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη, χ.ο.
  • Βurns, E., Ευρωπαϊκή ιστορία: Ο δυτικός πολιτισμός: Νεότεροι χρόνοι, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2006.
  • Βέμπερ, Μ., Η προτεσταντική ηθική και το Πνεύμα του Καπιταλισμού, Gutenberg, Αθήνα 1978.
  • Δεληκωσταντή, Κ., «Η Εκκλησία και η Παγκοσμιοποίηση», http://www.ec-patr.org/youth/delikonstandis.htm, (12 Ιουνίου 2007)
  • Φραγκοπούλου, Στ., Ιστορία της Τεχνολογίας. Με παρεκβάσεις σε συναφή γεγονότα που επηρέασαν την επιστήμη, την τεχνολογία και τον πολιτισμό, 2008.
  • Γιακωβάκη, Ν., Ευρώπη μέσω Ελλάδας: Μια καμπή στην ευρωπαϊκή αυτοσυνείδηση, 17ος – 18ος αιώνας, Εστία, Αθήνα 2006.
  • Γιαννουλάτου, Αναστασίου, Αρχιεπ. Τιράνων και Αλβανίας,, Παγκοσμιότητα και Ορθοδοξία, Ακρίτας 2000.
    • Γκίντενς, Α. Ο κόσμος των ραγδαίων αλλαγών. Πώς επιδρά η παγκοσμιοποίηση στη ζωή μας, μτφρ. Κ.Δ. Γεώργα, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2001.
    • Gudmundur, H., Τα έθνη κράτη στην ευρωπαϊκή ιστορία, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2006.
    • Hobsbawm, E, Έθνη και Εθνικισμός από το 1780 μέχρι σήμερα, Καρδαμίτσας, Αθήνα 1990.
    • Hobsbawm, E, Η εποχή των επαναστάσεων, 1789-1848, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1992.
    • Hobsbawm, E., Η εποχή του Κεφαλαίου, 1848-1875, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1994.
      • Ηλιού, Φ., «Νεοελληνικός Διαφωτισμός: Η νεωτερική πρόταση», Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τ. 2, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003.
      • Ιωάννου Χρυσοστόμου, Εις την προς Εφεσίους , Ι΄, PG 62, 75Β.
        • Kallscheuer, Ο., «Ο ψυχρός πόλεμος στο χριστιανισμό», Θρησκείες και πολιτική στη νεωτερικότητα,, εκδ. Κριτική, 2002, σ. 301-326.
        • Kαντ, Ε., Κριτική του Καθαρού Λόγου, εκδόσεις Παπαζήση, 2000.
        • Του ίδιου, Τι είναι Διαφωτισμός, Berlinische Monatsschrift, Berlin1784
        • Κογκούλη, Ι.Β., Κατηχητική και Χριστιανική παιδαγωγική. Εκδ. Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 2000².
        • Κοκοσαλάκη, Ν., «Παραδοσιακή θρησκεία και κοινωνία στην ύστερη νεωτερικότητα», Θρησκείες και πολιτική στη νεωτερικότητα,, εκδ. Κριτική, 2002.
        • Κορώση, Κ. «Παγκοσμιοποίηση και θρησκευτική ταυτότητα», http://www.pee.gr/wp-content/uploads/praktika_synedrion_files/new_soft/nees_eisigiseis/mer_g_th_en_v/korosis.htm (2012).
        • Κρικώνη, Χ. Θ., Η Αυθεντία της Εκκλησίας, το Κύρος της Παραδόσεως της και η Διδασκαλία των Πατέρων, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1998.
        • Lefevre, G., Η Γαλλική Επανάσταση, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2005.
          • Λιπόβατς, Θ., «Χριστιανισμός και Νεωτερικότητα», (2001), http://www.acadimia.gr/content/view/80/76/lang,el (2012).
          • Λίποβατς, Θ., Γεωργιάδου, B, «Θρησκεία, νεωτερικότητα, παγκοσμιοποίηση», http://www.imerisia.gr/article.asp?catid=26533&subid=2&pubid=17209 (2012).
          • Luckmann, T., The invisible Religion, MacMillan, London 1967.
          • Μάγιεντορφ, Ι, «Η σημασία της Μεταρρύθμισης στην ιστορία της Χριστιανοσύνης», Σύναξη, 51 (Ιούλιος-Σεπτέμβριος 1994), 9-26.
            • Μεταλληνού, Γ., (πρωτοπρ.), ομ. Καθηγητού Θεολογικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών, «Ορθόδοξη Οικουμενικότητα και Παγκοσμιοποίηση»  http://www.impantokratoros.gr/B505BE3B.el.aspx (2012
            • Μπασδέκη, Α., Εμείς και οι άλλοι. Η Ορθόδοξη Εκκλησία και οι άλλες Εκκλησίες και Ομολογίες. Τι μας ενώνει και τι μας χωρίζει, εκδ. Κ. Σφακιανάκη, Θεσσαλονίκη 2012.
            • Μπέγζου, Μ., «Θρησκεία και Κοινωνία ένα αγεφύρωτο χάσμα», Βήμα, 10 Απριλίου 2005.
            • Μπιλάλη, Σπ.  (αρχιμ.), Ορθοδοξία και Παπισμός, Α’, Αθήναι 1969.
            • Πελεγρίνη, Θ., Ν., Οι πέντε εποχές της φιλοσοφίας, Ελληνικά Γράμματα 1997.
            • Του ιδίου,. Εμπειρία και πραγματικότητα, Καρδαμίτσα, 1988.
            • Ρεράκη, Η., «Παγκοσμιοποίηση – Πολυπολιτισμικότητα – Διαφωτισμός – Χριστιανικός λόγος», http://thriskeftika.blogspot.gr/2012/02/blog-post_5656.html (2012)
            • Σεραφείμ, μοναχού, «Οικουμενισμός», Θεοδρομία Α΄ (2012), 138.
            • Tilly, Ch., Οι ευρωπαϊκές επαναστάσεις, 1492-1992, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1998.
            • Θεοδώρου Α, Βασική Δογματική Διδασκαλία – Πιστεύω εις ένα Θεόν, Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2007².
            • Του ιδίου, Βασική Δογματική Διδασκαλία – Απαντήσεις σε ερωτήματα Συμβολικά, Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2006².
            • Του ιδίου, Η Ουσία της Ορθοδοξίας, εκδ. Παρουσία, Αθήνα 1998²
            • Θεοδώρου, Ε, “Εκκλησία”, Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, τόμ. 5, εκδ. Μαρτίνος Αθ., Αθήνα 1964, στ. 465-519
            • Του ιδίου, «Εκκλησιολογικές Διαστάσεις της Ευχαριστιακής Θεολογίας», ΘΕΟΛΟΓΙΑ 80, 4 (2009) 45-75
            • Τσαούση, Δ. Η κοινωνία του ανθρώπου. Εισαγωγή στην κοινωνιολογία, εκδ. Gutenberg, Αθήνα 1989.
            • Weber, M., Sociology of World Religions: Introduction, http://www.ne.jp/asahi/moriyuki/abukuma/weber/world/intro/world_intro_frame.html (2012)
            • Ware, Κ. (επίσκ. Διοκλείας), Η Ορθόδοξη Εκκλησία (μτφρ. Ροηλίδης Ι.), έκδ., Ακρίτας, Αθήνα 2007⁴

ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• «Πολιτική και Δίκαιο. Βιβλίο Β Λυκείου Γενικού Λυκείου, Γενικής Κατεύθυνσης», http://digitalschool.minedu.gov.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-B103/94/758,2775/unit=1096 (2012).
• http://www.alopsis.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=1029 (2012)
• «Τι είναι ο Οικουμενισμός;», http://www.impantokratoros.gr/ti_einai_oikounmenismos.el.aspx (2012)
• http://www.alopsis.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=1029 (2012)