Η Μικρασιατική καταστροφή ενέχει ξεχωριστό ρόλο στα ιστορικά γεγονότα τα οποία σημάδεψαν διαχρονικά την πορεία του Ελληνισμού. Είναι σχετικά πρόσφατη, έχει περάσει από γενεά σε γενεά σε ανθρώπους οι οποίοι ζούν σήμερα κατά βιωματικό τρόπο, υπάρχει στο μυαλό και στην ψυχή και στην πράξη του κάθε ενός Έλληνος κατά ένα τρόπο άμεσο, ολίγοι μάλιστα δεν γνωρίζουν ικανά στοιχεία για αυτήν. Αυτό και μόνο το γεγονός-διαπίστωση τοποθετεί τα όσα διαδραματίσθηκαν στη Σμύρνη, στον Πόντο, στην Αρμενία και σε άλλες περιοχές της ευρύτερης Μικράς Ασίας, της Κωνσταντινούπολης και όχι μόνο, σε θέση ιστορικά και εθνικά σημαντική.
Όπως θα έλεγε και ο Δημοσθένης αλλά κυρίως ο Περικλής, είναι δύσκολο να ομιλείς για γεγονότα τα οποία όλοι και όλες γνωρίζουν. Θα το επιχειρήσουμε με τον τρόπο των παλαιών Επιταφίων. Ας αρχίσουμε λοιπόν από τα κυριότερα ιστορικά και εθνικά συμπεράσματα τα οποία συνάγονται μέσα από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Η Μικρά Ασία αποτέλεσε αναπόσπαστο κομμάτι του Ελληνισμού από τον καιρό ακόμη του Α΄Αποικισμού. Ο Ηρόδοτος αναφέρει την ίδρυση 12 πόλεων από τους Έλληνες στα Ιώνια παράλια, ξεχωρίζει το όνομα της Σμύρνης, της Άσσου, μάλιστα η παράδοση θέλει τον Ορέστη ως προπάτορα των Αιολιδών οι οποίοι και αυτοί αποίκησαν την Μικρά Ασία. Αυτά μάλλον είχε ο Ελευθέριος Βενιζέλος στο νού του όταν διατύπωνε το αξίωμα ότι οι Έλληνες διεκδικούν τις περιοχές εκείνες οι οποίες Εθνικά και Ιστορικά τους ανήκουν. Εάν μάλιστα σκεφθούμε ότι ο Όμηρος χρησιμοποιεί για τους Τρώες Ελληνικά ονόματα θεών και ανθρώπων κατανοούμε πόσο ισχυρές ήταν οι επιδράσεις του Ελληνικού πολιτισμού στην περιοχή η οποία πολύ αργότερα θα κληθεί ως βυζαντινή αυτοκρατορία. Η Αλικαρνασσός η οποία ερίζει ως πόλη του Ομήρου και του Ηροδότου ήταν Ελληνική πόλη της Μικράς Ασίας. Ας μην ξεχνούμε ότι ο Κροίσος, βασιλεύς των Λυδών, περιοχής η οποία άγγιζε τη Μικρά Ασία και τις λοιπές περιοχές, φώναξε το σοφό Έλληνα Σόλωνα προκειμένου να εξελιχθεί ως άνθρωπος και πνευματική υπόσταση. Κάτι που σημαίνει ότι η Ελληνική πολυεπίπεδη επιρροή στη Μικρά Ασία έλκει την καταγωγή της εδώ και πολλές χιλιάδες χρόνων.
Μόλις και χρειάζεται να αναφέρουμε ότι η Μικρά Ασία και η ευρυτέρα περιοχή αναπτύχθηκε με όχημα τον Ελληνικό πολιτισμό και την Ελληνική γλώσσα μετά το πέρασμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ο Μακεδών βασιλεύς έθεσε υπό την κυριαρχία του το μεγαλύτερο μέρος του παράκτιου Ιωνίου Ελληνισμού , οι βασιλείς μάλιστα της Περγάμου και των Σελευκιδών ίδρυσαν πλήθος Ελληνικών πόλεων(Αντιόχεια, Λυσιμάχεια) κατά μήκος της Μικράς Ασίας εγκαθιστώντας ελληνικούς πληθυσμούς και ελληνικούς θεσμούς όπως τα γυμνάσια, τα θέατρα, τα λουτρά και τις βιβλιοθήκες. Απανταχού της γής οι θησαυροί της Εφέσου
και της Περγάμου ομιλούν για την μακραίωνη Ελληνικότητα της Μικράς Ασίας, μία Ελληνικότητα η οποία εξελίχθηκε κατά το Βυζάντιο.
Η Ανατολή, η ευρύτερη περιοχή της Μικράς Ασίας, έγινε και το κέντρο της Ορθοδόξου Εκκλησίας, ειδικά η περιοχή όπως είπαμε της Μικράς Ασίας. Η Αποκάλυψις του Ιωάννου αναφέρεται στις Εκκλησίες των Ελληνικών πόλεων της Εφέσου, της Σμύρνης της Περγάμου κ. α. Η Ελληνική Μικρά Ασία έγινε η μήτρα ανάπτυξης του χριστιανισμού και της σύζευξης αυτού μετά του Ελληνισμού. Ας αναφέρουμε τους Καππαδόκες Πατέρες οι οποίοι κατέστησαν τη Μικρά Ασία λίκνο ελληνικού πνεύματος και πολιτισμού. Κατανοούμε λοιπόν μέσα από αυτή τη μικρή ιστορική αναδρομή ότι ο πρώτος λόγος ιστορικός της μικρασιατικής καταστροφής ήταν η προσπάθεια των αοράτων εξουσιαστικών δυνάμεων να εξαφανίσουν κάθε ιστορική συνέχεια της Μικράς Ασίας όπως αυτή εκυοφορήθη μέσα από τη Μεγάλη Ιδέα. Επ΄ουδενί λόγω δεν έπρεπε η Μικρά Ασία να αναζωπυρώσει ένα νέο και μεγάλο Ελληνικό κράτος ισοδύναμο με τη βυζαντινή αυτοκρατορία και την Ελληνική αυτοκρατορία της εποχής του αρχαίου κόσμου. Ήταν αδήριτος ανάγκη οι Έλληνες να συρρικνωθούν δυτικά του Αιγαίου και οι τούρκοι ανατολικά προκειμένου οι αόρατες δυνάμεις να ελέγξουν πλήρως την περιοχή. Έπρεπε οι Έλληνες να ξεχάσουν όσο το δυνατόν γρηγορότερα όχι μόνο τη Μεγάλη Ιδέα αλλά το μεγάλο όνειρο του Ρήγα το οποίο συνίστατο στην επανίδρυση μιάς μεγάλης παμβαλκανικής Ελληνικής Δημοκρατίας, η οποία ουσιαστικά ήταν η επανασύσταση της βυζαντινής αυτοκρατορίας στηριζομένη όμως σε νέα μεταδιαφωτιστικά ευρωπαϊκά θεμέλια τα οποία είχαν την απόλυτη πνευματική και αξιολογική τους βάση στον Ελληνικό πολιτισμό. Αυτό θα σήμαινε ότι μετά τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο η Ελλάδα θα έβγαινε όχι απλά κερδισμένη αλλά ουσιαστικά μέσα από την αναβίωση του πάλαι ποτέ μεγάλου Ελληνικού κράτους θα αναδεικνυόταν παγκόσμιος δύναμη. Πώς όμως οι εξουσιαστές αυτού του κόσμου θα κατάφερναν να ελέγξουν τα περάσματα στην πλούσια και γεωπολιτικά σπουδαία Ανατολή; Αυτό δεν έπρεπε να συμβεί.
Καταλήγουμε λοιπόν ότι η μικρασιατική καταστροφή εντάσσεται στην παγκόσμιο ανακατανομή Εθνών και εδαφών μετά τη λήξη του Α΄Παγκοσμίου πολέμου. Παραμένει απορίας άξιον πώς οι Έλληνες ηγέτες από τον Κωνσταντίνο έως τον Βενιζέλο και τους ηγέτες της Ηνωμένης αντιπολίτευσης δεν διάβασαν προσεκτικά τις διεθνείς συνθήκες ώστε να προφυλάξουν τα κεκτημένα της συνθήκης των Σερβών. Δυστυχώς η συνθήκη των Σεβρών ήταν ο Δούρειος Ίππος διά του οποίου επίσημα οι εξουσιαστές αυτού του κόσμου εγκαθιδρύθηκαν στη Μικρά Ασία, έπειτα το μόνο πού ήθελαν να κάνουν είναι το να εξοβελίσουν από αυτή τους Έλληνες. Κάτι που το κατάφεραν μέσα από τα γεγονότα του 1922. Είναι ουσιαστικό να διατυπωθεί ότι ο κεμάλ από μόνος του τίποτε δεν θα μπορούσε να καταφέρει, άρα η Μικρασιατική Καταστροφή σχεδιάσθηκε σε ψηλότερα και σπουδαιότερα και
δυνατότερα κλιμάκια εξουσίας. Ήδη είχαν επισυμβεί γεγονότα τα οποία είχαν σημάνει ανησυχητικά σημάδια για την εξέλιξη των πραγμάτων στη Μικρά Ασία. Μετά από τη συνθήκη των Σεβρών η Βόρειος Ήπειρος ενσωματώθηκε στο νεοϊδρυθέν αλβανικό κράτος το οποίο επί της ουσίας ήταν προτεκτοράτο της Ιταλίας. Η Μεσοποταμία, η Παλαιστίνη και η υπερϊορδανία εδόθησαν στην Αγγλία. Επίσης καλλιεργήθηκε η ελπίδα ότι τα δωδεκάννησα από τους Ιταλούς και η Κύπρος από την Αγγλία θα εδίδοντο τελικά στους Έλληνες. Όμως διαβλέποντας όλα αυτά αφαιρετικά καταλήγει κανείς ότι οι μεγάλες δυνάμεις καθιερώνονταν επίσημα και με συνθήκες στην περιοχή και μόνον η Ελλάδα σταδιακά θα έπρεπε να υποδυθεί το ρόλο της αντι-τουρκίας στην περιοχή προκειμένου ένθεν κακείθεν του Αιγαίου να υπάρχουν δύο φαινομενικά αντικρουόμενες δυνάμεις πίσω από τις οποίες οι μεγάλες δυνάμεις θα όδευαν προς την Ανατολή. Η Μικρασιατική καταστροφή επιβεβαίωσε τον αιώνιο τρόπο των εξουσιαστών. Ενώπιον της Πύλης προς την Ανατολή κατασκευάσθηκε η Ελλάδα στην από εδώ πλευρά και η τουρκία στην αντίθετη πλευρά, στα μάτια των εξουσιαστών είναι δύο επαρχίες ενός κράτους το οποίο πλήρως ελέγχουν μέσα από τις δήθεν συγκρούσεις αυτών των δύο επαρχιών του ενός κράτους. Αυτό ήταν και το κυριώτερο διακύβευμα της μικρασιατικής καταστροφής και η κυριοτέρα συνέπεια μέχρι τις ημέρες μας.
Ίσως όμως το πλέον ηχηρό καμπανάκι ακούσθηκε κατά το έτος 1921. Επαναλαμβάνουμε ότι είναι απορίας άξιον ότι κανείς από τους Έλληνες ιθύνοντες δεν έτεινε ευήκοον ώτα ώστε να το ακούσει. Οι κεμαλικοί προς το τέλος του 1920 είχαν ολοκληρώσει τις επιχειρήσεις τους (επιτυχώς για αυτούς) στην Αρμενία όπου συνέβη η γνωστή γενοκτονία όπως και του Πόντου. Έπειτα προχώρησαν σε σύμφωνο φιλίας με τη σοβιετική ένωση με την οποία κατασκεύασαν ένα συγκοινωνούν δοχείο. Όπως οι σοβιετικοί επεδίωκαν-σύμφωνα με αυτούς – την κοινωνική δικαιοσύνη, παρόμοια (πρέσβευαν αυτοί) και ο κεμάλ δήθεν πρέσβευε την εθνική δικαιοσύνη για το λαό του. Ως γνωστόν ο Ελληνικός πολιτισμός και η αιώνιος πολιτιστική και όχι μόνο Ελληνική παρουσία στα μέρη της Ανατολής ουδεμία σημασία είχαν και για τον κεμάλ και για τους σοβιετικούς. Ως εκ τούτου ο Λένιν προσέδωσε στον κεμάλ διπλωματική βοήθεια και υπέρογκο πολεμικό υλικό. Επίσης υπογράφοντας η Γαλλία και η Ιταλία προσοδοφόρες συμφωνίες με τον κεμάλ κυριάρχησαν οικονομικά στην περιοχή για πάντα, θέτοντας σταθερό βηματισμό προς την Ανατολή (κάτι που συνεχίζεται σήμερα μέσα από την τεχνολογία κατά την οποία η δύση εξουσιάζει την ανατολή). Μετά το σύμφωνο Φρανκλίν-Μπουϊλόν τα γαλλικά και τα ιταλικά στρατεύματα απεσύρθησαν από τη Μικρά Ασία αφήνοντας όχι μόνο τον πολεμικό εξοπλισμό τους στον κεμάλ αλλά κυριώτερα αφήνοντας τον έλεγχο των λιμανιών στους τσέτες του κεμάλ κάτι που σταδιακά έπαιξε μεγάλο ρόλο στην έκβαση των πραγμάτων.
Ουσιαστικά η Μικρασιατική καταστροφή αποτελεί μια από τις σημαντικότερες συνέπειες της προσπάθειας της δύσης να κατακτήσει οικονομικά (επίσημα) για πρώτη φορά την πάλαι ποτέ οθωμανική αυτοκρατορία. Από την εποχή των σταυροφοριών και των διομολογήσεων, για πρώτη φορά η δύση μπόρεσε να πατήσει επίσημα το πόδι της στα πάλαι ποτέ εδάφη των βυζαντινών. Αυτό έγινε με προσοχή και βαθύ σχεδιασμό. Σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο θα πρέπει να αντιμετωπισθεί και να αναλυθεί η Μικρασιατική καταστροφή. Η Δύση ως κυρίαρχη πλέον του κόσμου (ως δύση ας ορίσουμε τους ανθρώπους της ευρώπης και μετέπειτα της Αμερικής οι οποίοι φωτίσθηκαν πνευματικά και πολιτειακά από τον Ελληνικό πλατωνικό και αριστοτελικό πολιτισμό και μας ευχαρίστησαν με το γνωστό τρόπο. Διότι ποτέ δεν ξέφυγαν από το πνεύμα του Καρλομάγνου και των λοιπών οι οποίοι ήθελαν να είναι διάδοχοι των βυζαντινών και στο δρόμο προς την Ανατολή. Η αχαριστία έπεται τη αναισχυντία διότι στα μουσεία της ευρώπης βλέπει κανείς και θαυμάζει εκθέματα της Περγάμου και της Εφέσου, στα γείσα και στις προμετωπίδες των κτιρίων και των πανεπιστημίων της Ευρώπης και της Αμερικής είναι γραμμένες ελληνικές επιγραφές και όχι κάτι από την τουρκία – η οποία δεν έχει να επιδείξει κάτι το ανάλογο) χρησιμοποίησε ως σύμμαχο την Ελλάδα προκειμένου τελικά να την κάνει απλά μία επαρχία ενός κράτους το οποίο είχε ως άλλη επαρχία την τουρκία η οποία ήταν ενάντια στις μεγάλες δυνάμεις στον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο. Είναι σαφές ότι ο πόλεμος και η διπλωματία γνωρίζουν το κρυφό και απεχθάνονται το δίκαιο και το αληθές.
Ο Ίων Δραγούμης πίστευε στο ιδανικό της απελευθέρωσης των σκλαβωμένων τμημάτων του Ελληνισμού και θεωρείται ως ένας ευπατρίδης. Ειδικά μέσα από το έργο του «Όσοι ζωντανοί» προβάλλει όλο εκείνο το ιδεατό όνειρο μιάς Ελλάδος η οποία πολιτιστικά και πνευματικά θα περιλαμβάνει τα εδάφη και τους ανθρώπους της πάλαι ποτέ βυζαντινής αυτοκρατορίας. Όπως ήδη είπαμε αυτό ήταν και το διακύβευμα της μικρασιατικής καταστροφής, αυτό το νέο ελληνικό κράτος ποτέ να μην επανιδρυθεί. Αναφέρει λοιπόν ο σπουδαίος Έλλην: «Οι Έλληνες πολιτικοί κατάντησαν να συναντήσουν με το νού τους κράτος και έθνος ή καλλίτερα μη μπορώντας να φθάσουν στη γενικότητα του Έθνους έκαμαν τη ανικανότητά τους θεωρία. Το κράτος δεν ήταν πιο πρόσκαιρο δεν είχε δημιουργηθεί για να περιμαζέψει το έθνος γύρω του δεν ήταν σταθμός παρά τέλος. Συνέβηκε τούτο το παράδοξο. Τούτοι οι εξωμερίτες περίμεναν την Ελλάδα να τους γλιτώσει και η Ελλάδα περίμενε μήπως τύχη και σηκωθούν μοναχοί τους να γλιτώσουν τον εαυτό τους».
Ο σπουδαίος Δραγούμης θέτει ένα νέο αίτιο-σημαντικότατο από ιστορικής απόψεως το οποίο όμως δεν έχει επαρκώς αναλυθεί- την ασυμμετρία ανάμεσα στο Ελληνικό κράτος και στο Ελληνικό Έθνος. Ουσιαστικά η Μικρασιατική εκστρατεία συνέβη διότι το Ελληνικό κράτος δεν μπόρεσε να υποστηρίξει την επέκτασή του προς τις πάλαι ποτέ
Ανατολικές επαρχίες του οι οποίες για λίγο τις ανέκτησε μέσα από τη συνθήκη των Σεβρών. Η ασυμμετρία ανάμεσα στο Ελληνικό κράτος και Έθνος σήμανε την καταστροφή και την απώλεια των πληθυσμών και του χώρου που περιείχε τους Έλληνας της Μικράς Ασίας. Εδώ λοιπόν τίθεται το ερώτημα κατά πόσο ήμασταν έτοιμοι να προχωρήσουμε και να εντάξουμε στο Ελληνικό κράτος του 1832 τις ανατολικές επαρχίες. Εάν ήμασταν έτοιμοι γιατί φθάσαμε στο σημείο να μην μπορούμε να τις υπερασπισθούμε μέχρι τέλους και να τις διεκδικήσουμε και στον τομέα του πολέμου και της διπλωματίας. Σύμφωνα με τα στοιχεία τα οποία έδωσε ο Ελευθέριος Βενιζέλος με υπόμνημά του στη Συνδιάσκεψη της ειρήνης του Παρισιού στη Μικρά Ασία ζούσαν 1. 694. 000 Έλληνες, περίπου. Στη Θράκη και στην περιοχή της Κωνσταντινούπολης 731. 000, στην περιοχή της Τραπεζούντας 350. 000 και στα Άδανα 70. 000. Το σύνολο έχει να κάνει με 2. 845. 000 με πληθυσμό δηλαδή ο οποίος είναι υπεραρκετός ώστε κάποια περιοχή να χαρακτηρισθεί ως κράτος. Συζητούμε για το 20% του πληθυσμού της περιοχής το οποίο κυριαρχούσε οικονομικά και πολιτιστικά. Εδώ τίθεται το ερώτημα: Προκειμένου η Μεγάλη Ιδέα να εύρη ασφαλή διέξοδο δεν έπρεπε πολύ πρίν τις απαρχές του 20ου αι. αυτός ο πληθυσμός ως κρατική οντότητα να ενωθεί με την Ελλάδα μέσα από οικονομικές, εκπαιδευτικές, πολιτικές και άλλες δράσεις. Ίσως θα έπρεπε να εκπονηθεί ειδικό σχέδιο προσάρτησης της ευρυτέρας περιοχής της Σμύρνης στην Ελλάδα, χωρίς την καταστροφική ανάγκη να βρεθεί ο Ελληνικός Στρατός στο Σαγγάριο στα βάθη της Ασίας με τα γνωστά αποτελέσματα. Σε αυτή την περίπτωση το Ελληνικό κράτος θα μπορούσε να στηρίξει την επέκτασή του προς τις πάλαι ποτέ ανατολικές επαρχίες του.
Η ιστορία του υπό ΄ίδρυσιν Ιωνικού Πανεπιστημίου της Σμύρνης ήταν πρωτοβουλία του Ελευθερίου Βενιζέλου και του μεγάλου μαθηματικού Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή. Τα σχέδια ίδρυσής του ξεκίνησαν το 1920, επρόκειτο για ένα μεγαλόπνοο σχέδιο το οποίο εκτυλίχθηκε στα πλαίσια της επέκτασης του Ελληνικού Κράτους προς τις ανατολικές επαρχίες του. Αναμφίβολα τα σχέδια για την ίδρυση αυτού του πανεπιστημίου σηματοδοτούν την προσπάθεια συντεταγμένης προσπάθειας του Ελληνικού κράτους να ενωθεί με συγκεκριμένη περιοχή της Μικράς Ασίας προκειμένου η ένωση να στηριχθεί σε συγκεκριμένες πολιτικές οικονομικές και πνευματικές κινήσεις. Άρα όλοι είχαν καταλάβει ότι το Ελληνικό κράτος θα έπρεπε μέσα από έντονη πολιτική κίνηση και δημιουργικότητα να επανακτήσει την περιοχή της Σμύρνης. Διότι αυτό ήταν το λογικό και το πρέπον. Επίσης ο ύπατος αρμοστής Αριστείδης Στεργιάδης εγκαινίασε μία σειρά από μέτρα τα οποία φανερώνουν την προσπάθεια του Ελληνικού κράτους να ενωθεί με συγκεκριμένη περιοχή της Μικράς Ασίας (την περιοχή της Σμύρνης) ώστε 5 χρόνια μετά την κατάκτηση αυτής από τον Ελληνικό Στρατό αυτή να καταστή επίσημα Ελληνική. Η Ελληνική Διοίκηση βοήθησε οικονομικά εκπαιδευτικά ιδρύματα. Προσπάθησε να οργανώσει υγειονομική υπηρεσία. Δημιουργήθηκε ινστιτούτο Παστέρ ώστε να αντιμετωπισθούν αρρώστιες
οι οποίες εξαπλώνονταν λόγω του υφισταμένου πολέμου και των κακοπαθειών. Υπήρξε συγκεκριμένο δίκτυο στήριξης όσων υπέφεραν από τις επιδρομές του κεμάλ. Εδώ γεννάται εύλογο το ερώτημα: Πώς οι Μεγάλες δυνάμεις δεν υπεστήριξαν έως τέλους την ένωση της Σμύρνης με την μητέρα Ελλάδα μέσα από όλες τις παραπάνω προσπάθειες; Οι Έλληνες πολιτικοί δεν διείδαν τον επερχόμενο όλεθρο ο οποίος θα σταματούσε όλες τις παραπάνω κινήσεις που προσπάθησε να κάνει το Ελληνικό κράτος ώστε να ενωθεί με τη Σμύρνη; Μεσούσης της ανόδου του κεμάλ ποια ήταν η αναγκαιότητα των εκλογών του Νοεμβρίου του 1920 οι οποίες λόγω της επανόδου του βασιλέως Κωνσταντίνου έδωσαν μία καλή δικαιολογία στις μεγάλες δυνάμεις να λάβουν ουσιαστικά το μέρος του κεμάλ.
Η Μικρασιατική καταστροφή αποτελεί συνέπεια της τάσης του Α΄Παγκοσμίου πολέμου να διαλύσει όλες τις υφιστάμενες αυτοκρατορίες (από την Αυστροουγγαρία έως την οθωμανική) να εξυφάνει νέα Έθνη προκειμένου οι νικητές να ξαναμοιράσουν την εξουσιαστική τράπουλα μιάς και η εξουσία επί των νέων νηπίων εθνών θα ήταν εύκολη υπόθεση, έπρεπε λοιπόν να υπάρξει τουρκικό έθνος –κράτος στη θέση της πάλαι ποτέ οθωμανικής αυτοκρατορίας. Το οποίο και τελικά υπήρξε μέσα από τα γνωστά τραγικά για τον Ελληνισμό γεγονότα του 1922. Η περίφημη διακήρυξη του αμερικανού προέδρου Γούντρου Ουΐλσον το 1918 (είναι το κείμενο το οποίο σήμανε επίσημα την εξουσιαστική τάση να ιδρυθούν όσα περισσότερα έθνη-κράτη) στο νούμερο 12 αναφέρει τα εξής : «το τουρκικό τμήμα της παρούσας οθωμανικής αυτοκρατορίας θα πρέπει να εξασφαλίζεται ως ασφαλές και κυρίαρχο ενώ στις εθνικότητες οι οποίες ευρίσκονται σήμερα υπό τουρκική κυριαρχία θα πρέπει να διασφαλισθεί μία αδιαμφισβήτητη ασφάλεια της ζωής και μία απολύτως ανενόχλητη ευκαιρία για αυτόνομη ανάπτυξη. Τα δε Δαρδανέλια θα πρέπει να ανοίξουν οριστικά και η ελεύθερη διέλευση των πλοίων και του δι αυτών εμπορίου με όφελος όλων των εθνών θα πρέπει να καλύπτεται με διεθνείς εγγυήσεις». Πραγματικά δεν πιστεύουμε όσα διαβάζουμε μόλις 4 χρόνια πρίν τη μικρασιατική καταστροφή. Ας σημειώσουμε όμως και τούτο: Το 1918 ο πρόεδρος Ουΐλσον απηύθυνε ιδιαίτερο διάγγελμα προς τον Ελληνικό Λαό διαβεβαιώνοντας ότι : «θα παράσχει την πλήρη υποστήριξή του για την υπεράσπισιν των δικαίων του κατά τις διαπραγματεύσεις της ειρήνης» (λίγα μόλις όμως χρόνια ενώπιον των απαθών μεγάλων δυνάμεων θα επιτελεσθεί η μικρασιατική καταστροφή). Επίσης τον εμπνευστή του παραπάνω σημείου 12 ο οποίος μιλούσε το 1918 για την προάσπιση όλων των εθνών άρα και του Ελληνικού στη Μικρασία τον ετίμησαν με το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης.
Αμείλικτα τα ερωτήματα. Πώς είναι δυνατόν ο πρόεδρος της Αμερικής να ιδρύει την κοινωνία των Εθνών, να λαμβάνει το Νόμπελ Ειρήνης, να υποστηρίζει το Ελληνικό Έθνος, και λίγο μετά οι Έλληνες να σφαγιάζονται στην Πατρίδα τους (Μικρά Ασία) και οι μεγάλες δυνάμεις να παρακολουθούν απαθείς; Η απάντηση φαντάζει δύσκολα εύκολη. Εάν
απευθυνθούμε στις πηγές δεν πρόκειται να απαντήσουμε στα αμείλικτα και δυσεπίλυτα αυτά ερωτήματα. Εάν όμως μαζί με τον Άνταμ Σμίθ φαντασθούμε μία αόρατο χείρα να κυβερνά τον κόσμο μας θα μπορέσουμε να σκεφθούμε ότι αόρατες εξουσιαστικές δυνάμεις κίνησαν τα νήματα ώστε να μην τηρηθεί τίποτε από τη διεθνή και ιστορική νομιμότητα προκειμένου μετά τη μικρασιατική καταστροφή η Ελλάδα και η τουρκία να καταστούν δύο ευδιάκριτα στα μάτια των μεγάλων δυνάμεων Έθνη. Επίσης οι Έλληνες πολιτικοί από το Βενιζέλο έως το Γούναρη δεν ενημερώθηκαν για τις ενστάσεις που είχαν οι μεγάλες δυνάμεις στο σχέδιο Ουίλσον ώστε τουλάχιστον να πονηρευθούν για την επιγενομένη εκστρατεία στη Μικρά Ασία;Συγκεκριμένα η Αγγλία, Γαλλία και Ιταλία αρνήθηκαν ότι τα Έθνη θα πρέπει να έχουν χωρίς όρους δικαιώματα και αυτοδιάθεση εκτός και αν αυτό δεν θίγει τα συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων. Αυτό και μόνο ήταν προάγγελος ότι επ΄ουδενί λόγω δεν θα δέχονταν μία νέα μεγάλη Ελλάδα προς τα Ανατολικά. Ίσως δεν θα έπρεπε να γίνουν εκλογές το 1920 αλλά όλοι οι Έλληνες ενωμένοι και από κοινού επιβαλλόταν να εξετάσουν πώς θα ενωθεί η Ελλάδα με το μικρασιατικό Ελληνισμό σε κρατική βάση θέτοντας τις μεγάλες δυνάμεις πρό τετελεσμένου γεγονότος.
Αντ΄ αυτού έγινε ό, τι το χειρότερο για την τύχη της Μικράς Ασίας: Συγκεκριμένα: Ενώ μέχρι το 1920 (τις εκλογές) η Ελλάς ενεργούσε ως εντολοδόχος των Μεγάλων Δυνάμεων επιτρέποντας στην στρατιωτική ηγεσία περιορισμένης εκτάσεως επιχειρήσεις η νέα κυβέρνησις Γούναρη δεν διεξάγει πλέον τις επιχειρήσεις ως εντολοδόχος των μεγάλων δυνάμεων. Αυτό έχει μία σημαντική ιστορική συνέπεια. Ο πόλεμος πλέον δεν είναι ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις και στον κεμάλ αλλά ανάμεσα στην Ελλάδα και στον κεμάλ. Αυτό και μόνο επαρκεί για να καταλάβουμε το γιατί φθάσαμε στην ανείπωτη καταστροφή του 1922 και στον ξεριζωμό 1. 500. 000 ανθρώπων αδελφών μας. Από την μία πλευρά είχαμε τους Έλληνες και από την άλλη πλευρά τον κεμάλ ο οποίος μυστικά είχε προσφέρει γεωπολιτική επιχειρησιακή πρόσβαση στην τουρκία στις μεγάλες δυνάμεις, επίσης είχε λάβει τεράστιο οπλισμό από το λένιν. Θεωρούμε ότι η μικρασιατική καταστροφή είχε ήδη τελεσθεί από το Νοέμβριο του 1920 όταν το πολιτικό μέτωπο της Ελλάδος δεν ήταν αρραγές ενώπιον της πραγμάτωσης της Μεγάλης Ιδέας. Στο στρατιωτικό έτερο μέτωπο η ποιοτική αξία έπεσε και υπεχώρησε σταθερά. Αξιωματικοί οι οποίοι είχαν αποστρατευθεί από το 1916 επανήλθαν καταλαμβάνοντας θέσεις χωρίς πλέον να έχουν την απαραίτητη πείρα και τις χρειαζούμενες γνώσεις. Επιπροσθέτως ένας ικανός αριθμός αυτών των στρατιωτικών δεν είχαν καμμία διάθεση να μεταβούν στο μικρασιατικό μέτωπο (αναφέρεται στο βιβλίο του αντιστρατήγου Στέργιου Γυαλίστρα «Εθνικοί αγώνες 1909-1959).
Είναι η παθολογία του πεζικού πολέμου η οποία τελικά οδήγησε και στην τελική καταστροφή (ανεπαρκής ηγεσία, ο Ελληνικός στρατός έφθασε ως το Σαγγάριο όπου αποκομμένος από τις πηγές του εγνώρισε
τη συντριβή του μετώπου). Ας κάνουμε μία πολύ σύντομη μνεία στο Ελληνικό Ναυτικό προκειμένου να θυμηθούμε ότι κατά το διάστημα της μικρασιατικής καταστροφής το Ελληνικό Ναυτικό ολιγώρησε απελπιστικά και αυτό. Συγκεκριμένα: υπολογίζεται από τουρκικές πηγές ότι με τη βοήθεια τουρκικών και σοβιετικών πλοίων μεταφέρθηκαν για τις ανάγκες του στρατού του κεμάλ περίπου 300. 000 τόνοι κρισίμου πολεμικού υλικού όπως αεροσκάφη, πυροβόλα, τουφέκια, βαρέα πυροβόλα κ. λ. π. Η αποστολή του Ελληνικού πολεμικού ναυτικού σε αυτή τη φάση θα έπρεπε να είναι ο ναυτικός αποκλεισμός των παραλίων της τουρκίας, ιδιαιτέρως στη Μαύρη θάλασσα και στην προποντίδα. Υπάρχει μία επιστολή του ναυάρχου Δουσμάνη προς τον υπουργό Ναυτικών με την οποία ζητεί να μάθει τι γίνεται στο στρατιωτικό μέτωπο προκειμένου να αναλάβει τις ναυτικές υποχρεώσεις του. Η απάντηση σοκάρει. Οι εντολές δεν έρχονταν από το μέτωπο και μέσα από τη συνεργασία του ναυτικού και του στρατού αλλά από την Αθήνα. Μόλις και χρειάζεται να πούμε ότι το ναυτικό δεν έκανε όλα όσα έπρεπε επίσης οι μεγάλες δυνάμεις του απαγόρευσαν την ολοκληρωμένη νηοψία στην περιοχή. Επίσης μόλις και χρειάζεται να πούμε ότι η μικρασιατική καταστροφή πρωτίστως δεν επετελέσθη στο μέτωπο αλλά σε κάποια κλειστά εξουσιαστικά γραφεία.
Συμπερασματικά ας αναφέρουμε ότι η μικρασιατική καταστροφή, η ποντιακή καταστροφή, άφησε ανεξίτηλα ιστορικά σημάδια στο σώμα του Ελληνισμού. Ο Ελληνισμός οριστικά θα καταστή δορυφόρος των μεγάλων δυνάμεων οι οποίες βοήθησαν την ηττηθείσα τουρκία και όχι τη νικήτρια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου Ελλάδα. Ευχή μας είναι τα παιδιά μας να γνωρίσουν ότι η Ελλάδα κυρίως είναι το αιώνιο λίκνο του πολιτισμού και του πνεύματος, η πηγή από όπου πολιτιστικά και πολιτειακά ανεφάνη ο κόσμος μας. Αυτή η Ελλάδα αξίζει διαχρονικά να επιτελεί πρωταγωνιστικό ρόλο αναζητώντας όσα δίκαια και ιστορικά της ανήκουν.
* Η ομιλία έγινε την Κυριακή 29 Σεπτεμβρίου 2019 στην αίθουσα του Ι. Ναού Αγίας Τριάδος Μυτιλήνης, στα πλαίσια της μνήμης της Μικρασιατικής Καταστροφής που οργανώθηκε από τη Εν Ρωμηοσύνη Μυτιλήνης
**Ο κ. Βασίλειος Μακρυπούλιας είναι φιλόλογος, διδάκτορας φιλοσοφίας και είναι καθηγητής στο 6ο Γυμνάσιο Μυτιλήνης
