Α’ ΜΕΡΟΣ
Η Μικρασιατική Καταστροφή πηγή Παιδείας στην εποχή μας*
Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
2500 χρόνια οι περιπέτειες του Ελληνισμού δεν έχουν τέλος. Γνωρίσαμε τρεις μείζονες περιόδους που ήμασταν υποταγμένοι σε αυταρχικούς κυρίαρχους: την Ρωμαιοκρατία, την Φραγκοκρατία και την Τουρκοκρατία. Ο κεφαλλονίτης Ακαδημαϊκός και σημαντικός ιστορικός Διονύσιος Ζακυθηνός, γράφει:
«Η Ρωμαιοκρατία και η Τουρκοκρατία, εκτιμώμεναι και κρινόμεναι υπό το φως των σημερινών δεδομένων της επιστήμης, αποδεικνύονται μείζονες της Ελληνικής Ιστορίας. Τα διδάγματα τα οποία αντλούμεν από την σπουδήν των, είναι φωτεινά και αισιόδοξα. Άπαξ δια παντός λέγομεν ότι δεν υποτιμώμεν τας συμφοράς, τους διωγμούς, την ανυπολόγιστον φθοράν των ανθρώπων και των πραγμάτων, τους εξανδραποδισμούς, τας πικρίας, τους χλευασμούς και τας ταπεινώσεις. Το μαρτυρολόγιον εις αμφοτέρας τας περιόδους είναι μακρόν. Αλλ’ αι μεγάλαι εποχαί δεν μετρούνται με το μέτρον των θυσιών. Είναι μεγάλαι εποχαί εκείναι, αι οποίαι μετουσιώνουν τας θυσίας, τας συμφοράς, τα ερείπια, τα δάκρυα, εις κινούσας δυνάμεις, εις όργανα αναγεννήσεως, εις εθνικάς και υπερεθνικάς υπεραξίας, ένθα δεσπόζει η ηγεμονία του πνεύματος». (Διον. Α. Ζακυθηνού «Μεταβυζαντινά και Νέα Ελληνικά», Αθήναι, 1978, σελ. 15)
Για τη Φραγκοκρατία και την Ενετοκρατία ο Διον. Ζακυθηνός σημειώνει ότι ο Ελληνισμός υπέστη άλλου τύπου καταπίεση, σε σχέση με την Τουρκοκρατία και δέχθηκε ισχυρότατες επιδράσεις από το δυτικό
πνεύμα. Παρόλη αυτή την καταθλιπτική ατμόσφαιρα ο πολιτισμός των
Ελλήνων των Ιονίων νήσων εξακολουθεί, σε όλο το διάστημα της σκλαβιάς, να «διαποτίζεται βαθύτατα υπό του επικρατήσαντος μετά την Άλωσιν πνεύματος της Ορθοδόξου κοινότητος, η οποία είναι πραγματικότης πέρα της θρησκευτικής ή εκκλησιαστικής σημασίας και η οποία μεταβάλλεται εις πραγματικήν πολιτιστικήν κοινότητα». (αυτ. σελ. 379)
* Ομιλία στο Πνευματικό Κέντρο της Μητροπόλεως Κερκύρας, την 28η Μαρτίου 2016
Στα «προλεγόμενά» του, στο «Ρεμπελιό των ποπολάρων», ο Ζακυθινός συγγραφέας Διονύσιος Ρώμας (1906-1981) σημειώνει:
«Η ηθική και υλική Οδύσσεια της μεταβυζαντινής Ρωμιοσύνης δεν είναι νοητή αν δεν αναλυθεί φασματικά το <Νεοελληνικό Φως> στους παράγοντες που το συνθέτουν. Ένα πνευματικό <ζωνάρι της Παναγιάς> μ’ ακραία εξωελληνικά όρια τη Βενετιά και τις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, γεφυρώνει Πόλη, Κρήτη, Επτάνησα, Άθω, Μοριά και Ήπειρο, φωτίζοντας ιδιόμορφα το Νεοελληνικό μας κόσμο». (Διον. Ρώμα «Το ρεμπελιό των ποπολάρων», Βιβλ. της <Εστίας>, Αθήναι, 1979, σελ. 11-14). Ο Ρώμας στα χρώματα που φωτίζουν το Γένος στην πορεία Του πρώτο βάζει το Ορθόδοξο! Σημειώνει: « Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η Ορθόδοξη Εκκλησία στάθηκε αιώνες ολόκληρους η πραγματική <Πατρίδα> της Ρωμιοσύνης».(Αυτ. σελ. 13).
Ο Λευκάδιος ιδιοφυής ιστοριοδίφης Σπυρίδων Ζαμπέλιος έγραψε για την επιβίωση του Ελληνισμού υπό ξένη και αυταρχική εξουσία:
«Η Ελλάς εν ψαλμωδίαις και δοξολογίαις εκ των βυζαντινών ερειπίων ανηγέρθη! Ευηγγελίσθη την ημέραν του Ευαγγελισμού, αλαλαζούσης αυτή της Χριστιανωσύνης!…Η Ελληνική εθνικότης ανέζησεν εν τω σημείω του Σταυρού!» ( Σπυρίδωνος Ζαμπελίου «Άσματα Δημοτικά της Ελλάδος», Τυπογρ. ΕΡΜΗΣ, Κέρκυρα, 1852, σελ. 585-586).
Και ο επίσης ιδιοφυής Αθηναίος, Γαλαξειδιώτικης καταγωγής, ιστοριοδίφης Κωνσταντίνος Σάθας περιέγραψε ως ακολούθως τις περιπέτειες του Ελληνισμού:
«Εάν Έθνος εν τω κόσμω δύναται να σεμνύνηται δια το ευγενές της καταγωγής του, αναντιρρήτως τούτο είνε το Ελληνικόν. Η περιβάλλουσα ταύτην αίγλη εξηγοράσθη δια σειράς μαρτυρίων και το δίπλωμα της τοιαύτης ευγενείας είναι γεγραμμένον με αίμα. Φοβεραί κατά της κεφαλής του ενέσκηψαν λαίλαπες, άγρια και απειλητικά εκυλίσθησαν κύματα, και ο μαρτυρικός ούτος λαός εδιώχθη, εδούλευσε, κατώκησεν εντός ερειπίων, εκολύμβησεν εντός αιμάτων, αλλ’ ο υπό τα ζοφερά εκείνα νέφη στιγμιαίως κρυβείς ήλιος του Ελληνισμού δεν εβράδυνε να ανατείλη και διασκεδάση την επικρεμασθείσαν αχλύν, η δε μυστηριώδης απορροφητική αυτού δύναμις να εξελληνίση παν το ξενικόν… Σύναμα δε ετέρα τάξις πατριωτών προς τον ουρανόν την διάνοιαν επαίρουσα… (Ούτοι) ελάμβανον τον σταυρόν επί των ώμων και μετά χαράς ανεκφράστου προσέφερον τον τράχηλον εις την μάχαιραν των δημίων». (Κων. Σάθα «Τουρκοκρατούμενη Ελλάς», Εκδ. τεκ. Ανδ. Κορομηλά, Αθήνησι, 1869, σελ α-β).
Ο διεθνούς φήμης Άγγλος ιστορικός και μεσαιωνοδίφης Στήβεν Ράνσιμαν σημειώνει για την επιβίωση του Ελληνισμού κατά την Τουρκοκρατία:
«Ο Ελληνισμός επέζησε γαλουχούμενος από την Εκκλησία, επειδή οι Έλληνες δεν έπαψαν ποτέ να ελπίζουν και να κάνουν σχέδια για την ημέρα που θα ανακτούσαν την ελευθερία τους».(Στ. Ράνσιμαν «Η Μεγάλη Εκκλησία εν αιχμαλωσία», Α΄Τόμος, Εκδ. Μπεργαδή, Αθήνα, 1979, σ. 83)
Όλοι οι βαθείς, έντιμοι και χωρίς ιδεολογικές ή άλλες προκαταλήψεις επιστήμονες ιστορικοί αναγνωρίζουν ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία ήταν η κιβωτός του Έθνους, που το διέσωσε κατά την επί αιώνες δουλεία του και το οδήγησε στην ελευθερία. Ήδη αναφέρθηκε η διαπίστωση του Ζακυθηνού, ότι οι Μάρτυρες και οι Νεομάρτυρες ήσαν οι τονωτικές ενέσεις για την με τόσα βάσανα πορεία των Ελλήνων. Την προσφορά των Νεομαρτύρων περιγράφει πολύ εκφραστικά ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης. Χαρακτηρίζει θαύμα την θυσία τόσων αθλητών της πίστεως υπό σκληρό ζυγό και όταν φαίνονταν όλα χαμένα: Όταν ο φόβος του Θεού είχε εκλείψει, η πίστη ασθενήσει, η ελπίδα λιγοστέψει, η κακία περισσεύσει, η ανομία πληθυνθεί, η αγάπη ψυγεί. Και προσθέτει ο Άγιος: «Κατά αλήθειαν τούτο είναι ένα θαύμα παρόμοιον ωσάν να βλέπει τις εις την καρδίαν του χειμώνος εαρινά άνθη και τριαντάφυλλα. Μέσα εις την βαθυτάτην νύκτα, ημέραν και ήλιον. Μέσα εις το ψηλαφητόν σκότος, φώτα λαμπρότατα. Εν τω καιρώ της αιχμαλωσίας ελευθερίαν και εν τω καιρώ της τωρινής ασθενείας υπερφυσικήν δύναμιν…». (Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου «Νέον Μαρτυρολόγιον», Εκδ. ΑΣΤΗΡ, Αλ. & Ε. Παπαδημητρίου, Εκδ. 3η, Αθήναι, 1961, σελ. 9-10).
Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ
Ως προς το γεγονός της Μικρασιατικής Καταστροφής οφείλω πρώτον να σημειώσω ότι ο Μικρασιατικός Ελληνισμός έζησε υπό τη σκληρότατη δουλεία των Οσμανλήδων από το 1302 έως τη συνθήκη του Μούδρου (1918), δηλαδή για 616 χρόνια. Ο Σπύρος Βρυώνης θεωρεί ότι η αιχμαλωσία των Ελλήνων της Μικράς Ασίας κράτησε εννέα αιώνες, από τη Μάχη του Μαντζικέρτ (1071) έως το 1918. Μάλιστα στο βιβλίο του «Η παρακμή του μεσαιωνικού Ελληνισμού στη Μικρά Ασία και η διαδικασία εξισλαμισμού από τον 11ο έως τον 15ο αιώνα» αποδεικνύει ότι η υπό τους Οσμανλήδες αιχμαλωσία των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από τον 11ο έως τον 15ο αιώνα ήταν πολύ σκληρότερη από αυτήν μετά την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως, έως την κατάκτηση της εξουσίας από τους Νεότουρκους και την έναρξη της Γενοκτονίας σε βάρος των Ελλήνων και των άλλων Χριστιανών της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Το θαύμα της επιβίωσης του Ελληνισμού στη Μικρά Ασία είναι μεγαλειώδες, με επική έκταση και στηρίχθηκε στην Πίστη Του και το πολύ αίμα που χύθηκε από τους Νεομάρτυρες.
Για την έναρξη της Γενοκτονίας των Ελλήνων από τον Οθωμανό και Νεότουρκο Δυνάστη υπάρχουν διάφορες χρονολογίες. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι άρχισε με την πραξικοπηματική ανάληψη της εξουσίας από τους Νεότουρκους το 1909. (Βλ. σχ. John Freely “Istanbul – The imperial city”, Penguin Books, London, 1998, p. 288-289). Πράγματι από τότε αρχίζει να σχεδιάζεται και να υλοποιείται το σχέδιο για «μονοεθνικό τουρκικό κράτος», σε αντικατάσταση της πολυεθνικής οθωμανικής αυτοκρατορίας. Από τότε πολλά μέτρα που αναγγέλθηκαν προς όφελος δήθεν της ισότητας των υπηκόων του κράτους στην ουσία ήσαν μέτρα καταπίεσης σε βάρος των Ελλήνων και των άλλων χριστιανικών εθνοτήτων. Τέτοια ήσαν η υποχρεωτική στράτευση, η άρση των όποιων προνομίων και ο εμπορικός αποκλεισμός.
Άλλοι θεωρούν ως ημέρα έναρξης της Γενοκτονίας την 25η Ιανουαρίου 1913, κατά την οποία οι Τσέτες μπήκαν στο χωριό της Ανατολικής Θράκης Οικονόμειο και έσφαξαν όλους τους κατοίκους του, με πρώτους τους ιερείς τους. Η σφαγή του Οικονομείου είναι η πρώτη καταγεγραμμένη έκφανση της Γενοκτονίας των Ελλήνων της Ανατολής.
Πολλοί ιστορικοί θεωρούν ως ημερομηνία έναρξης της Γενοκτονίας την 12η Ιανουαρίου 1914, όταν ο Ιεροεθνομάρτυς Χρυσόστομος, Μητροπολίτης Σμύρνης, με επίσημο γράμμα του προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο καταγγέλλει την έναρξη των σφαγών στην Ιωνία. Γράφει στην επιστολή του:
«Θεωρώ καθήκον να γνωρίσω, ότι συστηματικός διωγμός ήρχισεν ασκούμενος κατά των κατοικούντων τα παράλια της Μ. Ασίας πληθυσμών, αι εκδηλώσεις του οποίου ρίπτουσιν εις απόγνωσιν τους περίφοβους Χριστιανούς». (Το Αρχείον του Εθνομάρτυρος Σμύρνης Χρυσοστόμου, ΜΙΕΤ, Τόμος Β΄,45-46).
Γράφω αυτά για την έναρξη της Γενοκτονίας για να υποστηρίξω την αλήθεια, ότι η Καταστροφή του 1922 δεν ήταν ένα γεγονός μιας χρονικής στιγμής ή απόρροια της εισβολής των Ελλήνων στη Μικρά Ασία. Ήταν αποτέλεσμα μιας πολυετούς και λυσσώδους επίθεσης και συστηματικής Γενοκτονίας των Νεοτούρκων και των Κεμαλιστών σε βάρος του Ελληνισμού της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης. Ήταν επίσης αποτέλεσμα της πετυχημένης στην αρχή αλλά και της, λόγω της αλλαγής στάσης των ισχυρών της Γης έναντι του Δικαίου και των λαθών της κυβέρνησης της Ελλάδος, καταστροφικής τελικά επιχείρησης απελευθέρωσης και διαφυλάξεως των Ελλήνων της Μικράς Ασίας. Όταν οι Νεότουρκοι και ο Κεμάλ αναρριχήθηκαν στην εξουσία είχαν προδιαγράψει το μέλλον των υποδούλων Ελλήνων. Θα τους εξόντωναν. Αυτό αποδεικνύεται από τα επίσημα έγγραφα της εποχής και από την τύχη που είχαν οι απομείναντες με τη Συνθήκη της Λοζάνης Έλληνες στην Κωνσταντινούπολη, και στα νησιά Ίμβρο και Τένεδο.
Συνεχίζεται…