Βαρβάρας Καλογεροπούλου
Μεταλληνοῦ Δρ. Θεολογίας–πτυχ. Φιλολογίας
Οἰκογένεια, ἔργο τοῦ Henry Moore
Ἡ ἐποχή μας χαρακτηρίζεται ἀπὸ ἐκτεταμένες οἰκονομικές, κοινωνικές, πολιτιστικὲς καὶ δημογραφικὲς ἀλλαγές. Σ᾿ αὐτὲς τὶς ραγδαῖες καὶ πολυδύναμες μεταβολὲς καὶ ἀνακατατάξεις ὁπωσδήποτε ὑπάρχουν καὶ θετικὰ στοιχεῖα. Εἶναι ὅμως καὶ μιὰ ἀδιαμφισβήτητη πραγματικότητα ὅτι φόρτωσαν τὴν οἰκογένεια μὲ βάρη καὶ νοοτροπίες ποὺ τὴν δυσκολεύουν νὰ λειτουργήσει ἀποτελεσματικὰ καὶ νὰ ἐκπληρώσει τὴν κύρια ἐπὶ γῆς ἀποστολή της, τὴ γονεϊκή. Σήμερα καὶ ἡ ἑλληνικὴ οἰκογένεια ἀντιμετωπίζει πολλὲς προκλήσεις καὶ ὑποβάλλεται σὲ πολλὲς πιέσεις, ὑλικὲς καὶ πνευματικές, μέσα στὸν γρήγορα μεταβαλλόμενο καὶ πολύπλοκο κόσμο μας. Γι᾿ αὐτὸ ἀναγκάζεται νὰ υἱοθετήσει νέες στάσεις ζωῆς καὶ συμπεριφορές, ποὺ τὶς ὑπαγορεύουν τὰ νέα δεδομένα. Μία χαρακτηριστικὴ προσαρμογὴ τῆς σημερινῆς οἰκογένειας π.χ. εἶναι ὁ περιορισμένος ἀριθμὸς παιδιῶν, ὁ ὁποῖος μάλιστα, τὶς περισσότερες φορές, καθορίζεται τραγικὰ μέσῳ τῶν ἐκτρωτικῶν χαπιῶν καὶ τῶν ἀμβλώσεων. Ἡ βιομηχανικὴ ἐπανάσταση ἐπίσης, ἡ ἀστυφιλία, ἡ μετανάστευση, ἡ προσφυγιά, ἡ ἀνεργία, οἱ οἰκονομικὲς δυσκολίες καὶ προπάντων ἡ δῆθεν χειραφέτηση τῆς γυναίκας καὶ ἡ ἀπομάκρυνσή της ἀπὸ τὸ σπίτι γιὰ νὰ δραστηριοποιηθεῖ στὸν χῶρο τῆς ἀμειβόμενης ἐργασίας εἶχαν ὡς συνέπεια οἱ σχέσεις τῶν συζύγων νὰ ἀτονίσουν, οἱ φροντίδες καὶ ὑποχρεώσεις τῶν γονέων πρὸς τὰ παιδιὰ νὰ μειωθοῦν ποιοτικὰ καὶ γενικὰ ἡ οἰκογενειακὴ συνοχὴ νὰ ἀποδυναμωθεῖ, μὲ ἀποτέλεσμα ἡ οἰκογένεια νὰ δυσλειτουργεῖ καὶ νὰ διαλύεται. Ἡ οἰκογένεια, φυσικά, εἶναι ἕνας ζωντανὸς ὀργανισμός, ποὺ μεταβάλλεται καὶ διαφοροποιεῖται μὲ τὸ πέρασμα τοῦ χρόνου. Τὸ ἀνησυχητικὸ ὅμως εἶναι ὅτι στὴν ἐποχή μας ἀλλάζει ραγδαῖα ἡ ὑφή της, καὶ μάλιστα ὄχι μόνο ποσοτικὰ (πατριαρχικὴ–πυρηνικὴ οἰκογένεια). Ἀλλάζει κυρίως ποιοτικά, ἀκόμη καὶ σ᾿ αὐτὰ τὰ οὐσιώδη στοιχεῖα της. Εἶναι χαρακτηριστικὸ ὅτι στὴν ἱστορία τῆς ἀνθρωπότητας, ὁποιαδήποτε καὶ ἂν ὑπῆρξε ἡ δομὴ τῆς οἰκογένειας, τὰ στοιχεῖα ποὺ τὴν ἔκαναν ἀναντικατάστατη ἦταν κυρίως ἡ ἀμοιβαιότητα, ἡ ἀλληλοϋποστήριξη, οἱ ἰσχυροὶ δεσμοὶ μεταξὺ τῶν γενεῶν, οἱ ὁραματισμοὶ γιὰ τὸ μέλλον, καὶ κυρίως –ἰδιαίτερα στὶς γνήσιες χριστιανικὲς οἰκογένειες– ἡ θυσιαστικὴ ἀγάπη. Αὐτὰ ὅμως γιὰ νὰ βιωθοῦν προϋποθέτουν τὸν ἀγῶνα, τὸ μαρτύριο, τὸν σταυρό, τὴ θυσία. Τὰ σημερινὰ ὅμως συνθήματα, οἱ νέες προτάσεις καὶ πρακτικὲς γιὰ τὸ χτίσιμο τῆς σύγχρονης οἰκογένειας εἶναι ἐντελῶς διαφορετικές. Ἡ φιλαυτία, ὁ ἀτομισμός, ὁ ὑπερτονισμὸς τῶν δικαιωμάτων καὶ ἡ ἄρνηση ἀνάληψης ὑποχρεώσεων, ἡ εὐζωΐα, ὁ καταναλωτισμός, ὁ πανσεξουαλισμός, ἀπογυμνώνουν τὴν οἰκογένεια ἀπὸ τὸ κοινοτικό, ἀσκητικὸ καὶ θυσιαστικὸ πνεῦμα. Ἀκόμη ἐξαφανίζεται ἡ ὑπευθυνότητα, ταπείνωση καὶ ὑπομονὴ κι ἔτσι ἡ οἰκογενειακὴ ζωὴ μετατρέπεται σὲ εὐκαιριακὲς συναισθηματικὲς καταστάσεις ἢ οἰκονομικὲς δικαιοπραξίες. Τὸ ζευγάρι ἀντὶ νὰ πορεύεται πρὸς τὸ «ἐμεῖς» καὶ τὴν κοινοτικὴ ζωή, ὅλο καὶ περισσότερο διασπᾶται μέσα στὴ δίνη τῶν ἐγωϊστικῶν ἐπιδιώξεων καὶ τῆς ψευδαίσθησης τῆς ἀτομικῆς εὐτυχίας καὶ ἐξασφάλισης. Ὁ αἰσθησιασμὸς κυριαρχεῖ στὶς σχέσεις τῶν δύο φύλων καὶ ἡ ἐκτίμηση ἐξωτερικῶν–ἐπιφανειακῶν χαρισμάτων ὁδηγεῖ τὸν ἄνδρα καὶ τὴ γυναῖκα στὸν γάμο. Μὲ θολὲς καὶ ἀπροσδιόριστες γνώσεις γιὰ τὸ τί σημαίνει σύζυγος, πατέρας, μάνα, καὶ μὲ ἐνδόμυχη ἀπόρριψη τῆς ἔννοιας τοῦ καθήκοντος, τῆς προσφορᾶς, τῆς θυσίας, προχωροῦν στὴ δημιουργία οἰκογένειας. Κάποιοι θεωρῶντας ὅτι ὁ γάμος τοὺς ἐξασφαλίζει τὴ νόμιμη κάλυψη στὴ διασκέδαση καὶ τὸ σέξ, δὲν προβληματίζονται καὶ δὲν ὑπολογίζουν τοὺς περιορισμοὺς καὶ τὶς θυσίες, ποὺ ἀπαιτεῖ ἡ συζυγικὴ ζωή, ἀλλὰ προπάντων ἡ συνεπὴς βίωση τῆς μητρότητας καὶ πατρότητας. Μεγάλο μέρος ἐπίσης νέων, δῆθεν χειραφετημένων, ἀρνεῖται τὶς οἰκογενειακὲς ὑποχρεώσεις καὶ προτιμᾶ τὴν ἐλεύθερη συμβίωση. Καὶ πραγματικά, ἐὰν ὁ γάμος καὶ ἡ οἰκογένεια θεωρηθεῖ ὡς ἐπιχείρηση καὶ ἑταιρεία κερδοσκοπική, δὲν προσφέρει ὑλικὰ κέρδη, εἶναι τελικὰ ἀσύμφορος, ἐπειδὴ μέσα στὸν γάμο καὶ τὴν οἰκογένεια προσφέρεις. Δίνεις, δίνεις συνεχῶς, χωρὶς νὰ περιμένεις τίποτε ἄλλο, ἐκτὸς ἀπὸ τὴν εὐτυχία τῶν ἀγαπημένων προσώπων. Μέσα στὴν οἰκογένεια σμιλεύεται ἡ γνήσια ἀγάπη, ἡ θυσιαστική, καὶ ἀναπτύσσεται τὸ πνεῦμα τῆς συνεργασίας καὶ ἀλληλοβοήθειας, χαρίζοντας πνευματικὰ κέρδη, ποὺ προέρχονται ἀπὸ τὴ βίωση τοῦ μυστηρίου τῆς ἀγάπης. Καὶ κατ᾿ ἀρχὰς «μοιρασιὰ» στὶς δουλειὲς τοῦ σπιτιοῦ. Φυσικὰ εἶχαν ἀρχίσει τὴ σχέση τους μὲ τὴν μοντέρνα ἀρχή: «Ἡ τέλεια σχέση ἀπαιτεῖ νὰ μὴν ὑπάρχει μαγείρεμα, καθάρισμα καὶ πλύσιμο ρούχων καὶ πιάτων». Ἡ πορεία τῶν πραγμάτων ὅμως δείχνει ὅτι αὐτὰ μποροῦν νὰ ἐφαρμοστοῦν στὰ ἄϋλα ὄντα. Οἱ ἄνθρωποι ἔχουν καὶ ὑλικὲς ἀνάγκες καὶ ὅλα αὐτὰ εἶναι ἀπαραίτητα. Γι᾿ αὐτὸ ἀγῶνας ποιὸς θὰ «ρίξει» στὸν ἄλλο τὶς περισσότερες ὑποχρεώσεις. Καὶ προχωρᾶμε … Μοιρασιὰ –ὄχι πάντα δίκαιη– στὰ ἔξοδα καὶ προπάντων ξεχωριστὸ πορτοφόλι καὶ βιβλιάρια καταθέσεων. Ἀλλὰ καὶ στὴ διασκέδαση ὄχι πάντα μαζί… Πολὺ μοντέρνο οἱ ξεχωριστὲς διακοπές. Εἶναι δὲ χαρακτηριστικὸ ὅτι σὲ ὅλα αὐτὰ πρωτοστατοῦν κυρίως οἱ λεγόμενες χειραφετημένες – μοντέρνες γυναῖκες. Οἱ μονογονεϊκὲς οἰκογένειες συνεχῶς πληθαίνουν, ἐνῷ διαδίδονται ὅλο καὶ περισσότερο οἱ «κοινωνικὲς ἑνώσεις», δηλ. οἱ ὁμοφυλόφιλες οἰκογένειες. Ὁ γάμος γιὰ πάρα πολλοὺς ἔχει γίνει πλέον ἀσφυκτικὸς κλοιὸς καὶ ἡ οἰκογενειακὴ ζωὴ θεωρεῖται φυλακή. Γι᾿ αὐτὸ καὶ ἡ ἀποφυγὴ τοῦ γάμου καὶ ἡ διάλυση τῆς οἰκογένειας εἶναι πλέον μιὰ συνηθισμένη πραγματικότητα καὶ στὴ δική μας κοινωνία. Τὸ σύνθημα: «ἀγαπῶ τοὺς ἄνδρες μου, ὅπως τὰ αὐτοκίνητά μου… Γρήγορα καὶ δυνατὰ … καὶ ἕνα μοντέλο κάθε χρόνο», ποὺ ἀλλοῦ ὁδηγεῖ παρὰ στὸν χωρισμό; Ὁ καθένας νὰ τραβήξει τὸν δρόμο του γιὰ νὰ δοκιμάσει κάπου ἀλλοῦ… Οἱ ὑποχρεώσεις στὸν καρπὸ τῆς συζυγίας τους –τὰ παιδιὰ– λύνονται μὲ τὴν κάλυψη τῶν ὑλικῶν ἀναγκῶν τους, τὶς ὁποῖες φυσικὰ πλουτίζουν … μὲ τὸ «δηλητήριο», ποὺ χύνει ὁ ἕνας γονιὸς ἐναντίον τοῦ ἄλλου, χωρὶς νὰ προβληματίζονται γιὰ τὶς βαθειὲς πληγὲς καὶ τὰ ὑποσυνείδητα συμπλέγματα, ποὺ ἀνοίγουν στὶς τρυφερὲς ψυχὲς τῶν παιδιῶν τους. Ἀλλά, δόξα τῷ Θεῷ, δὲν ἔλειψαν τὰ νέα ἐκεῖνα ζευγάρια καὶ οἱ οἰκογένειες, ποὺ βιώνουν τὶς διαχρονικὰ ἀναγνωρισμένες ἀξίες τῆς προσφορᾶς, ἀγάπης καὶ θυσίας καὶ ἀγωνίζονται νὰ ζήσουν γνήσια τὸν ρόλο τους–τῆς συζύγου, τοῦ πατέρα, τῆς μάνας, καὶ ἀργότερα τοῦ παπποῦ καὶ τῆς γιαγιᾶς. Οἱ «ὑγιεῖς» νέοι ἄλλωστε, εἶναι διαπιστωμένο, πραγματοποιοῦν κοινωνικὲς ἀλλαγὲς καὶ ρήξεις μὲ τὴ στείρα παράδοση, ἐνῷ συγχρόνως ἀναπτύσσουν νέες θετικὲς στρατηγικὲς καὶ βρίσκουν καινούργιους δρόμους γιὰ τὴ μόρφωση, τὴν ἐπαγγελματικὴ ἀνέλιξη καὶ γενικὰ τὴν προσωπικὴ καὶ οἰκογενειακὴ εὐτυχία τους. Ἔτσι οἱ σύζυγοι ζοῦν τὴν γνήσια συ– ζυγία, βοηθῶντας ὁ ἕνας τὸν ἄλλο καὶ σ᾿ αὐτὲς ἀκόμη τὶς δουλειὲς τοῦ σπιτιοῦ. Δὲν θεωρεῖται πλέον «ἐξευτελιστικὸ» γιὰ τὸν ἄνδρα νὰ ἀλλάξει π.χ. τὸ μωρό, γιὰ νὰ προλάβει ἡ σύζυγος νὰ ἑτοιμάσει τὸ αὐριανὸ φαγητό … Σήμερα ὁ πατέρας καὶ ἡ μητέρα, στὰ νέα ἀνδρόγυνα, ὅλο καὶ περισσότερο μοιράζονται τόσο τὶς ἐξωτερικὲς ἐργασίες, ὅσο καὶ τὶς ὑποχρεώσεις μέσα στὸ σπίτι. Μέσα σ᾿ αὐτὸ τὸ πνεῦμα τῆς ἀλληλοπροσφορᾶς δὲν αἰσθάνονται –ἰδιαίτερα ἡ γυναῖκα– ὡς θύματα, οὔτε δυσανασχετοῦν, ἀλλὰ ἐνισχύονται ὁ ἕνας ἀπὸ τὴν καλὴ πρόθεση καὶ διάθεση γιὰ ἀνακούφιση τοῦ ἄλλου. Ἡ μητέρα μὲ τὴν οὐσιαστικὴ κυρίως παρουσία της –ἔστω καὶ ἂν δὲν εἶναι συνεχής, λόγῳ τῆς ἐξωτερικῆς ἀπασχόλησής της– ἐκδηλώνει τὸ ἐνδιαφέρον καὶ τὴν ἀγάπη της ἀφειδώλευτα πρὸς ὅλα τὰ μέλη τῆς οἰκογένειας καὶ μεταγγίζει τὴν ἠρεμία, γαλήνη καὶ συναισθηματικὴ ἰσορροπία. Ἐπιδιώκει νὰ ἑνώνει τὴν οἰκογένειά της μὲ τὸν εὐρύτερο συγγενικὸ καὶ φιλικὸ κύκλο, δημιουργῶντας εὐκαιρίες γι᾿ αὐτὴν τὴν ἀγαπητικὴ συνάντηση. Τὸ κυριακάτικο τραπέζι π.χ. εἶναι μιὰ πολὺ πρόσφορη εὐκαιρία. Δὲν αἰσθάνεται μειωμένη, ἐπειδὴ δὲν ἔκαμε γρήγορη καριέρα, οὔτε παρουσιάζεται συνεχῶς κουρασμένη καὶ ἐκνευρισμένη, ἐπειδὴ ἐργάζεται σκληρὰ καὶ μέσα καὶ ἔξω ἀπὸ τὸ σπίτι. Ἀλλὰ εἶναι ἐκείνη ποὺ δοξολογεῖ τὸν Θεὸ καὶ χαίρεται μέσα στὴν κούρασή της, γιὰ ὅσα κατορθώνει νὰ δημιουργεῖ καὶ προσφέρει καθημερινὰ στὰ ἀγαπημένα της πρόσωπα καὶ ὅπου ἀλλοῦ ἡ ἀνοιχτή της καρδιὰ τὴν ὁδηγήσει. Εἶναι ἀκόμη ἐκείνη, ποὺ συγχωρεῖ, ποὺ διώχνει τοὺς φόβους καὶ γεμίζει τὸ σπιτικό της μὲ τὴ δυναμικὴ καὶ συνετὴ παρουσία της. Ὁ πατέρας πάλι, εἶναι προσιτός, εὐχάριστος, πρόθυμος νὰ ξεκουράσει καὶ βοηθήσει. Παίζει καὶ συζητᾶ μὲ τὰ παιδιὰ καὶ τὰ βοηθᾶ μὲ τὴν παρουσία, τὴν πείρα καὶ τὶς γνώσεις του στὶς δικές τους δυσκολίες. Εἶναι μία εἰκόνα πολὺ διαφορετικὴ ἀπὸ ἐκείνη τοῦ πατέρα τῶν παλαιοτέρων χρόνων. Χαρίζει ἔτσι τὴν εὐχάριστη ἀτμόσφαιρα, ἀλλὰ καὶ τὴ σιγουριὰ τῆς παρουσίας του. Ἀλλὰ καὶ ὡς γονεῖς, τὰ νέα αὐτὰ παιδιά, ἀγαποῦν τὴ ζωή, ποὺ φέρνουν στὸν κόσμο καὶ γι᾿ αὐτὸ χαίρονται τὴν παρουσία τῶν παιδιῶν τους, ποὺ εἶναι καρπὸς ἐπίγνωσης, ὑπευθυνότητας καὶ ἀγάπης. Ἀκόμη καὶ τὰ ὁμολογουμένως σκληρὰ βάρη, ποὺ ἐπωμίζεται ἡ σύγχρονη οἰκογένεια καὶ τὰ ὁποῖα κατὰ πολὺ συντελοῦν στὸν περιορισμὸ τῶν γεννήσεων, αὐτοὶ μὲ ἐνθουσιασμὸ τὰ ξεπερνοῦν καὶ ὁδηγοῦνται, μὲ τὴ βοήθεια τοῦ Θεοῦ, καὶ στὴν πολυτεκνία, πού στὴν πλειονότητά της ἀναδεικνύεται καὶ καλλιτεκνία. Γενικὰ σ᾿ ἕνα τέτοιο σπιτικὸ δὲν κυριαρχεῖ καμμιὰ ἐξουσιαστικὴ τάση καὶ ἀσυδοσία, ἀλλὰ ἡ ἰσότιμη συνεργασία καὶ γνήσια συζυγία, χωρὶς τὶς ἀρρωστημένες ὑπερβολὲς, ποὺ δημιουργεῖ ἡ ὑπερτροφικὴ κτητικὴ ἀγάπη. Ἀναλαμβάνουν ὅλοι, μὲ ὑπευθυνότητα καὶ χαρά, ἀνάλογα μὲ τὴν ἡλικία, ὑποχρεώσεις, προσπαθῶντας ὁ ἕνας νὰ ξεκουράσει καὶ ἀνακουφίσει τὸν ἄλλο. Ἀναδύεται ἔτσι ὁ κοινοτικός, ἀγαπητικὸς χαρακτῆρας τῆς ἀληθινῆς οἰκογένειας καὶ ἡ οἰκογενειακὴ ζωὴ ἀποκαλύπτεται ὡς ὁ μικρὸς ἐπίγειος παράδεισός τους. Παρὰ τὶς ἠθικὲς μεταστροφὲς καὶ διαστροφὲς τῆς ἐποχῆς μας ὑπάρχουν πολλὰ καὶ ἐλπιδοφόρα σημάδια γιὰ μία αὐξανόμενη ἀναγνώριση τοῦ γεγονότος ὅτι στὴν καρδιὰ κάθε ὑγιοῦς κοινωνίας ὑπάρχει ὁ σεβασμὸς καὶ ἡ πίστη στὶς ἀξίες τῆς οἰκογενειακῆς ζωῆς. Πολλοὶ φωτισμένοι ἄνθρωποι προσπαθοῦν νὰ βάλουν σὲ ἰσχὺ νομοθεσίες, ὑπηρεσίες, συλλόγους, πρακτικές, γενικὰ μέσα ὑποστήριξης τῆς οἰκογενειακῆς ζωῆς, καθὼς ἀντιλαμβάνονται ὅτι ἡ οἰκογένεια θεμελιώνει κοινωνίες καὶ ἔθνη, ἡ δὲ οἰκογενειακὴ συνοχὴ ἔχει οὐσιώδη σημασία γιὰ τὴ δημοκρατία, τὴν εἰρήνη καὶ τὴν ἀνάπτυξη τῆς ἀνθρωπότητας. Ἡ ὑγιὴς οἰκογένεια πάντα ὑπῆρξε ὁ πυρῆνας τῆς ἐξέλιξης καὶ ἀνάπτυξης τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλὰ καὶ τῆς συγκρότησης τῆς κοινωνίας. Εἶναι χρέος ὅλων νὰ δοθεῖ στὴν οἰκογένεια μεγαλύτερη ἐνθάρρυνση καὶ προστασία. Οἱ γονεῖς –σχεδὸν ὅλοι– κατὰ τὴ διάρκεια κάποιων οἰκογενειακῶν κρίσεων χρειάζονται ὑποστήριξη, ἠθικὴ καὶ ὑλικὴ πολλὲς φορές, γιὰ νὰ ἐκπληρώσουν τὸ καθῆκον τους, ὥστε νὰ προσφέρουν φροντίδα καὶ κάλυψη τῶν ποικίλων ἀνάγκων τῶν παιδιῶν τους. Ἀκόμη περισσότερο, χρέος ὅλων εἶναι νὰ βοηθηθοῦν οἱ οἰκογένειες ποὺ ἔχουν ἄτομα μὲ εἰδικὲς ἀνάγκες, οἱ ἀθέλητα μονογονεϊκὲς οἰκογένειες, προπάντων οἱ πολύτεκνες, ἀλλὰ καὶ οἱ οἰκογένειες μεταναστῶν καὶ προσφύγων. Χρέος ὅλων, Πολιτείας, Ἐκκλησίας, Παιδαγωγῶν, Κοινωνικῶν Φορέων, Συλλόγων εἶναι ἡ ἐνθάρρυνση καὶ ἐνίσχυση, ἠθικὴ καὶ ὑλική, τῆς οἰκογένειας, τῆς πιὸ ζωτικῆς μονάδας τῆς κοινωνίας μας, γιὰ νὰ ἀναδεικνύονται πρόσωπα καὶ κοινωνίες μὲ ποιότητα καὶ καθολικότητα ζωῆς. Τότε ἡ ἐλπίδα καὶ προσδοκία μας γιὰ μία ἀνθρωπινότερη καὶ εἰρηνικότερη παγκόσμια κοινωνία θὰ γίνει μία εὐλογημένη πραγματικότητα.