Κυριάκος Ἠ. Γεωργιάδης,
Φιλόλογος
Σέρρες, Αὔγουστος 2016
Συνηθισμένη σκηνὴ πρώτη : Τὸ καθημερινὸ τρέξιμο τῶν γονέων καὶ τῶν παιδιῶν, γιὰ νὰ προλάβουν τὶς δραστηριότητες (ἀθλητισμός, μουσική, μπαλέτο, ἀγγλικά …..). Συνεννοήσεις, βοήθεια ἀπὸ παπποῦδες καὶ γιαγιάδες, ἀγῶνας μὲ τὸ ῥολόι! Εὔλογο (ἢ καὶ ἀκατανόητο γιὰ τοὺς πολλούς) ἐρώτημα: Γιατὶ τὰ Ἑλληνικὰ δὲν εἶναι μέσα στὶς βασικὲς προτεραιότητές μας; Ἐδῶ καὶ δεκαετίες ἀκοῦμε νὰ συζητεῖται δημόσια ἡ λεξιπενία τῶν νέων μας.
Συνηθισμένη σκηνὴ δεύτερη : Παιδιά, περπατῶντας στὸ δρόμο, παρακολουθοῦν καὶ ἀσχολοῦνται μὲ τὸ φορητό τους τηλέφωνο (κακῶς τὸ λέμε κινητό) διακινδυνεύοντας ἀκόμη καὶ τὴν σωματική τους ἀκεραιότητα. Ἐρώτημα : Τί εἶναι αὐτὸ ποὺ τοὺς δεσμεύει κατὰ τόσο ἀπόλυτο τρόπο τὴν προσοχή; Γιατὶ δὲν ἀποχωρίζονται γιὰ λίγο τὸ φορητό τους τηλέφωνο, οὔτε ὅταν κάθονται νὰ πιοῦν μιὰ πορτοκαλάδα στὴν καφετέρια; Δὲν ἔχουν τίποτε νὰ ποῦν μεταξύ τους; Δὲν χαίρονται τὴν ἐπικοινωνία, νιώθουν τόσο μεγάλη ἀμηχανία, ὥστε στρέφονται ὡς σανίδα σωτηρίας στὸ θαυματουργὸ φορητό τους;
Κρίσιμος δείκτης : Τί κάνει ἕνα παιδὶ στὸν ἐλεύθερο χρόνο του; Ὅταν δηλαδὴ εἶναι πραγματικὰ ἐλεύθερο νὰ διαθέσει τὸ χρόνο του κατὰ τὸ δοκοῦν; Ἡ ἀπάντηση σὲ αὐτὸ τὸ ἐρώτημα θὰ μᾶς δώσει καὶ τὴν κρίσιμη πληροφορία γιὰ τὸ ποῦ πραγματικὰ βρισκόμαστε. Ἐὰν στὸν ἐλεύθερο χρόνο του ἕνα παιδὶ παίζει ἠλεκτρονικὰ παιχνίδια ἢ βλέπει τηλεόραση ἢ ἀσχολεῖται μὲ τὸ φορητό του, τότε τὰ πράγματα εἶναι δύσκολα. Ὅλα δείχνουν ὅτι σὲ αὐτὴ τὴν περίπτωση ἔχει μιᾶς μορφῆς ἐξάρτηση, ἀπόδειξη τῆς ὁποίας εἶναι καὶ ἡ «βαρεμάρα» ποὺ νοιώθει – στὴν καλύτερη περίπτωση – ὅταν τοῦ ἀποκόπτεις, ἔστω καὶ προσωρινά, τὴν πρόσβαση στὰ τεχνολογικὰ μέσα.
Ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά, ἐὰν μέσα στὶς ἐπιλογές του εἶναι τὸ παραδοσιακὸ παιχνίδι – κατὰ μόνας ἢ καὶ μὲ ἄλλα παιδιά – ἡ ἀνάγνωση λογοτεχνίας ἢ ἄλλων βιβλίων γνώσεων, ἡ ἐνασχόληση μὲ κατασκευὲς καὶ πειράματα, ὁ περίπατος, ἡ ἐπικοινωνία μὲ τοὺς άλλους, τότε τὰ πράγματα εἶναι καλά. Καὶ θὰ δεῖτε ὅτι ἕνα τέτοιο παιδὶ μπορεῖ νὰ λειτουργήσει καὶ λειτουργεῖ καὶ ὡς μαθητής. Τοῦ ἀρέσει δηλαδὴ νὰ μαθαίνει, ἐνθουσιάζεται εὔκολα μὲ τὴ νέα πληροφορία καὶ εἶναι ἀνοικτὸ στὸ νέο, δὲν βαριέται, ἔχει ἐπιλογές, θέτει ἐρωτήματα. Ἐνῷ στὴν πρώτη περίπτωση λέγεται μαθητὴς μόνο κατ᾿ ὄνομα. Στὴν οὐσία δὲν βρίσκει καθόλου γοητευτικὸ τὸ νὰ μαθαίνει· γι᾿ αὐτὸ καὶ σπάνια ῥωτάει, κουράζεται εὔκολα διανοητικὰ καὶ προβάλλει χίλιες δυὸ δικαιολογίες καὶ προφάσεις, προκειμένου νὰ τὸ ἀφήσουν ἥσυχο.
Ἡ δική μου περίπτωση – πρόταση
Ἔχοντας τὸ προνόμιο νὰ ἔρχομαι σὲ ἐπαφὴ μὲ λυκειόπαιδες ἀπὸ τὸ 1994 διδάσκοντας φιλολογικὰ μαθήματα, παρατήρησα κατὰ τὴν διάρκεια αὐτῶν τῶν ἐτῶν τὴν σταδιακὴ πτώση τοῦ ἐπιπέδου τῶν παιδιῶν καὶ ὅσον ἀφορᾷ τὴν γλωσσική τους ἔκφραση, ἀλλὰ καὶ τὴν ἔκπτωσή τους ἀπὸ τὸ βάθρο τοῦ μαθητῆ· μὲ τὴν ἔννοια ὅτι ἔπαυσαν νὰ ἐνδιαφέρονται γιὰ τὴν γνώση αὐτὴ καθ᾿ ἑαυτή, ἔπαυσαν νὰ ἔχουν ἀπορίες, χάθηκε ἡ ζωντάνια τους καὶ κατέληξαν «ἐπαγγελματίες» μαθητές, ποὺ μαθαίνουν κάτι ὑπὸ τὴν προϋπόθεση ὅτι θὰ τοὺς χρειασθεῖ, γιὰ νὰ εἰσαχθοῦν στὴ σχολὴ ποὺ θὰ τοὺς προσφέρει ἐπαγγελματικὴ ἀποκατάσταση. Τώρα ποὺ ἐξέλιπε – ἢ ἐκλείπει σταδιακά – καὶ αὐτό, ἡ κατάσταση ἐξελίσσεται ἐπὶ τὰ χείρω.
Βιώνοντας λοιπὸν αὐτὴ τὴν κατάσταση καὶ βλέποντας τὰ πράγματα καὶ ἀπὸ τὴν πλευρὰ τοῦ γονέα πλέον – ἀπὸ τὸ 2005 καὶ ἑξῆς – ἀποφάσισα νὰ κάνω κάτι. Καὶ ἔκανα.
Ἐδῶ καὶ τέσσερα χρόνια, συγκεκριμένα ἀπὸ τὸν Σεπτέμβριο τοῦ 2012, παρέχω μαθήματα Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσας, Ἱστορίας καὶ Πολιτισμοῦ σὲ παιδιὰ Δημοτικοῦ ἀλλὰ καὶ σὲ ἐνήλικες. Τὶς ἐμπειρίες ποὺ ἀποκόμισα ἀπὸ αὐτὰ τὰ μαθήματα παρουσίασα καὶ ἀνέδειξα σὲ ἐκτενὲς ἄρθρο, ποὺ μπορεὶ κανεὶς νὰ τὸ διαβάσει στὴν ἱστοσελίδα τοῦ Φροντιστηρίου Γνώμων : www.gnomonpedia.gr
Ἐδῶ ἁπλῶς νὰ ἀναφέρω πὼς εἶναι ἡ πρώτη φορὰ στὴν ἐκπαιδευτική μου σταδιοδρομία ποὺ βλέπω ἁπτὰ ἀποτελέσματα. Βιώνω γιὰ πρώτη φορὰ σὲ τόση ἔκταση τὴν περίφημη ἀλληλεπίδραση, τὰ ζωηρὰ μάτια, τὸν ἐνθουσιασμό, τὶς ἐρωτήσεις, τὶς ἐπιθυμίες γιὰ τοῦτο καὶ τὸ ἄλλο. Σύνηθες ἐρώτημα : Μὰ εἶναι δυνατὸν στὴ σημερινὴ ἐποχή – τῆς τεχνολογίας καὶ τῶν πολλῶν ὑποχρεώσεων καὶ δραστηριοτήτων – ἕνα παιδί νὰ μαθαίνει Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ καὶ μάλιστα ἀπὸ τὴν μικρὴ ἡλικία;
Ἀπαντῶ δι᾿ ἐρωτήματος : ἐὰν ἕνα παιδὶ τύχει τῆς δέουσας προσοχῆς – βλέπε λελογισμένη χρήση τῶν τεχνολογικῶν μέσων – καὶ διδαχθεῖ ἀπὸ νωρὶς τὴν ἀρχαία ἑλληνικὴ γλῶσσα, ὄχι μόνο ὡς γλωσσικὴ δομὴ ἀλλὰ κυρίως ὡς φορέα τοῦ Ἑλληνικοῦ Τρόπου, ποιὸ θὰ εἶναι τὸ ἀποτέλεσμα; Μήπως ἕνα παιδὶ κριτικὰ σκεπτόμενο, μὲ πολλὰ ἐνδιαφέροντα, ἕτοιμο νὰ χαρεῖ τὸ δῶρο τῆς ζωῆς ὡς ἐνεργὸ μέλος τῆς κοινωνίας; Πιστεύω πὼς αὐτὸ ἀκριβῶς εἶναι τὸ ἀποτέλεσμα. Ὅσον ἀφορᾷ τώρα τὸ δικό μας πρόγραμμα, εἶναι ὁρατὲς οἱ θετικὲς συνέπειες, μὲ διαφοροποιήσεις ὅμως ποὺ ὀφείλονται στὶς διαφορετικὲς διαδρομὲς ποὺ ἔχουν τὰ παιδιὰ μέχρι τώρα. Ἄλλη ταχύτητα καὶ βάθος πρόσληψης ἔχει ἕνα παιδὶ ποὺ δὲν παρακολούθησε ἢ καὶ δὲν παρακολουθεῖ τηλεόραση καὶ δὲν ἔχει «κολλήσει» μὲ βιντεοπαιχνίδια – πιστέψτε με, ὑπάρχουν καὶ τέτοια παιδιά – καὶ ἄλλη ἕνα παιδὶ ποὺ μεγάλωσε μὲ τὴν τηλεόραση ὡς ὀργανικὸ παρακολούθημα τῆς ζωῆς του καὶ τὰ βιντεοπαιχνίδια εἶναι πλέον μέρος τῆς καθημερινότητάς του. Σὲ κάθε περίπτωση ὅμως τὰ παιδιὰ παρακολουθοῦν εὐχάριστα τὸ μάθημα – ἕνας μικρὸς μάλιστα δήλωσε πὼς θὰ συνεχίσει νὰ τὸ παρακολουθεῖ καὶ τὰ ἑπόμενα χρόνια, διότι εἶναι σὰν νὰ μὴν εἶναι μάθημα! Ἀπὸ τὴν στιγμὴ ποὺ κερδήθηκε αὐτὸ τὸ στοίχημα – ἡ ἑκούσια καὶ μὲ χαρὰ συμμετοχὴ δηλαδή – ἀναλαμβάνουν ἔργο ἡ ἐτυμολογία, ἡ ἱστορία, τὸ ἑλληνικὸ διήγημα, ἡ ὑμνολογία, ἡ μελοποιημένη ποίηση, οἱ βίοι ἁγίων, οἱ ἡρωικὲς μορφὲς καὶ ἄλλα ἀκόμη μυρίπνοα ἄνθη τοῦ Ἑλληνικοῦ Πολιτισμοῦ, γιὰ νὰ δώσουν στοὺς μικροὺς μαθητές, ἀλλὰ καὶ στοὺς ἐνήλικες, τὴν πνευματικὴ ἐκείνη τροφὴ ποὺ δυναμώνει τὸ πνεῦμά μας καὶ τὸ μυαλό μας.
Ἡ ἀντίδραση τῶν γονέων : Πολλοὶ γονεῖς δυσκολεύονται νὰ συνειδητοποιήσουν τὴν χρησιμότητα ἑνὸς τέτοιου μαθήματος. Αὐτὸ πιθανότατα ὀφείλεται στὸ ὅτι τὰ Ἑλληνικὰ βρίσκονται ἐδὼ καὶ χρόνια σὲ πορεία ἐσκεμμένης περιθωριοποιήσεως. Εἶναι λοιπὸν ἐκτὸς τῆς γενικῆς εἰκόνας, ὅπως αὐτὴ διαμορφώνεται καὶ ἀπὸ τὰ Μ.Μ.Ἐ. Ἔτσι, ἐνῷ δὲν χρειάζεται νὰ ἐπιχειρηματολογήσει κανείς, γιὰ νὰ πείσει γιὰ τὴν ἀναγκαιότητα ἐκμάθησης μιᾶς ἢ καὶ δύο ξένων γλωσσῶν, ὅσον ἀφορᾷ τὰ Ἑλληνικά, πρέπει νὰ ἐξαντλήσει ὅλη τὴν ἐπιχειρηματολογική του δεινότητα μὲ ἀμφίβολα ἀποτελέσματα. Ὄχι ὅτι εἶναι ἀρνητικοί, ἁπλῶς δὲν συνειδητοποιοῦν τὴν κρισιμότητα τοῦ χρονικοῦ παράγοντα. Ἡ λέξη-κλειδὶ εἶναι : ΕΓΚΑΙΡΑ. Ἡ προσκόλληση στὴν τεχνολογία κατὰ τὴν πρώιμη, τρυφερὴ ἡλικία τοῦ παιδιοῦ, προκαλεῖ πολλά – ἐν πολλοῖς μὴ ἀναστρέψιμα – προβλήματα στὸ παιδί. Μερικὰ ἀπὸ αὐτὰ εἶναι : ἀδικαιολόγητη ταχύτητα, χαμηλὴ μνήμη, ἔλλειψη ὑπομονῆς, διάσπαση προσοχῆς.
Πολλοὶ μὲ ῥωτοῦν γιὰ τὸ ὑλικὸ ποὺ χρησιμοποιοῦμε, ἂν ὑπάρχει κάποιο βιβλίο, μιὰ μέθοδος, κάτι… Ἡ ἀπάντηση εἶναι ἡ ἑξῆς : Δὲν ὑπάρχει κάτι ἄγνωστο, ὅλα εἶναι κοινὰ καὶ προσβάσιμα σὲ ὅλους. Ἡ ὕλη τοῦ κάθε μαθήματος, ἀλλὰ καὶ ὅλης τῆς σειρᾶς σὲ ὁρίζοντα ἐκπαιδευτικῆς περιόδου, καθορίζεται ἀπὸ τὸ τί παιδιὰ ἔχεις ἀπέναντί σου. Τρεῖς εἶναι οἱ βασικοὶ παράγοντες γιὰ νὰ τελεσφορήσει ἕνα τέτοιο ἐγχείρημα:
Α. Ἡ τέχνη τοῦ δασκάλου (καὶ τὸ νὰ μαθητεύει αὐτὸς «νῦν καὶ ἀεί» καὶ νὰ ἀρδεύεται ἀπ᾿ τὶς πηγὲς τοῦ Ἑλληνικοῦ Πολιτισμοῦ). Β. Ὁ μαθητὴς νὰ εἶναι μαθητής, νὰ θέλει δηλαδὴ νὰ μάθει καὶ Γ. Οἱ γονεῖς νὰ στηρίζουν ἀδιατάρακτα τὴν ὅλη προσπάθεια προσέχοντας τὸ παιδὶ στὸ σπίτι καὶ νὰ εὑρίσκονται σὲ συνεχῆ ἐπικοινωνία μὲ τὸν δάσκαλο, γιὰ νὰ ἀντιμετωπίζονται σωστὰ οἱ ὅποιες ἀναταράξεις, μέχρι τὸ παιδὶ νὰ ἀνακαλύψει τὸ μεγαλεῖο τοῦ Πολιτισμοῦ του καὶ νά «πάρει φωτιά». Ἀπὸ ἐκεῖ καὶ μετά, ὅλα ἁπλοποιοῦνται!