(24 Μαρτίου 1973)
Τιμῶντες τοὺς ἥρωας καὶ νεκρούς, οἵτινες προσέφερον διὰ τῶν ἐνδόξων αὐτῶν ἀγώνων τὴν Ἐλευθερίαν, εἰς τὴν νεωτέραν Ἑλλάδα ἑορτάζομεν σήμερον ἐν τῷ Ἀνωτάτῳ Πνευματικῷ τῆς Χώρας Ἱδρύματι, τὴν 152αν ἐπέτειον τῆς Ἐθνικῆς ἡμῶν Ἀναστάσεως.
Ἐκ τῆς μακραίωνος ἱστορίας τοῦ Ἑλληνισμοῦ, ἡ 25η Μαρτίου τοῦ 1821 δέον νὰ παραμείνῃ εἰς τὴν ψυχὴν παντὸς Ἕλληνος ἀρρήκτως συνδεδεμένη μὲ τὴν ἔννοιαν τῆς Ἐθνικῆς Ἀναστάσεως ἀλλὰ καὶ τοῦ ὑπερτάτου Ἐθνικοῦ Χρέους.
Πίπτων ἐπὶ τῶν ἐπάλξεων τῆς Βασιλευούσης ὁ τελευταῖος τῶν Ἑλλήνων αὐτοκράτωρ, καταλείπει αἱματηρὰν ὑποθήκην εἰς τοὺς Ἐπιγόνους: «Ἐνθυμηθῆτε ὅτι εἶσθε Ἕλληνες».
Ὡς ἔγραφε προσφυῶς ὁ Σπυρίδων Λάμπρος, ἡ ἔννοια τῆς ἀδιαιρέτου Ἑλλάδος, παλαιὰ ἔννοια τῆς Ἑλληνικῆς ἱστορίας, καθίσταται ἐντονωτέρα κατὰ τοὺς χρόνους τῆς δουλείας.
«Ἡ χάρτα τοῦ Ρήγα εἶναι πολὺ εὐρυτέρα τοῦ χάρτου τῶν Σπαρτιατῶν καὶ τοῦ Δημοσθένους.
Ὁ Ἑλληνισμός, ἀνανήφων ἐκ τοῦ ἐφιάλτου τῆς δουλείας καὶ ἐπιχειρῶν νὰ ἀνακτήσῃ τὴν ἀπολεσθεῖσαν ἐλευθερίαν του ἐξεγείρεται μεγαλειότερος τοῦ ἐνδόξου ἀρχαίου Ἑλληνισμοῦ κατὰ τοῦτο, ὅτι δὲν εἶναι Ἑλληνισμὸς μόνον τῶν Ἀθηνῶν καὶ τῆς Σπάρτης, τῶν Θηβῶν καὶ τῆς Πέλλης, τῆς Ἀλεξανδρείας καὶ τῆς Ἀντιοχείας, τῆς Νικομηδείας καὶ τῆς Περγάμου, ἀλλ’ εἶναι Ἑλληνισμὸς διήκων ἀνὰ πᾶσαν τὴν Ἑλληνικὴν Ἀνατολήν, ἁπανταχοῦ ἔνθα ἔδρασε καὶ ἐμαγαλύνθη κατὰ τοὺς ἀρχαίους καὶ μεσαιωνικοὺς χρόνους ἡ Ἑλλάς, ἁπανταχοῦ ἔνθα διέδωσαν οἱ Ἀπόστολοι τὸν Ἑλληνικὸν Χριστιανισμόν, ἁπανταχοῦ ἔνθα ἐμαρτύρησεν ὁ Ἑλληνισμὸς ἐπὶ τοῦ Σταυροῦ, ἔνθα ἠγωνίσθη εἰς τὰ πεδία πολυνέκρων μαχῶν, ἔνθα ἠνδραγάθησαν Ἕλληνες βασιλεῖς καὶ οἱ Ἑλληνικοὶ λαοί, ἁπανταχοῦ ἔνθα ὁμιλεῖται ἡ Ἑλληνικὴ γλῶσσα, ἁπανταχοῦ ἔνθα τὸ ἔδαφος ἐβάφη δι’ αἵματος Ἑλληνικοῦ».
Ἀναμφιβόλως, ἡ ἐπανάστασις τοῦ 1821 εἶναι τὸ πλέον σημαντικὸν ἐθνικόν, πολιτικὸν καὶ ἠθικὸν γεγονὸς τῆς νεοελληνικῆς ἡμῶν ὑποστάσεως, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὰ πλέον ἀξιοσημείωτα συμβάντα τῆς νεωτέρας Εὐρωπαϊκῆς ἱστορίας.
Ἡ Ἑλλὰς εἶναι ἡ πρώτη ἐθνότης, ἡ ὁποία διεξεδίκησε τὰ ἀναφαίρετα ἐθνικὰ της δικαιώματα ἀπὸ ὅλας τὰς ὑποδούλας ἐθνότητας τῆς Εὐρώπης καὶ μετέβαλεν εἰς πρᾶξιν τὰ μεγάλα ἰδεώδη τῆς Ἐλευθερίας, Ἰσότητος καὶ Δικαιοσύνης τῆς Γαλλικῆς Ἐπαναστάσεως.
Οἱ λαοὶ τῆς ἐλευθέρας Εὐρώπης εὐγνωμόνως ὀφείλουν νὰ στρέφουν τὴν μνήμην πρὸς τὸν ἡρωϊκὸν αὐτὸν βράχον, ὁ ὁποῖος ἔδειξε τὸν δρόμον τῆς Τιμῆς καὶ τῆς Ἀνθρωπίνης Ἀξιοπρεπείας, τόσον κατὰ τοὺς ἀπωτάτους τῆς ἀρχαιότητος χρόνους, ὅσον καὶ κατὰ τὴν νεωτέραν ἐποχὴν διὰ τοῦ μεγαλουργήματος τοῦ 1821.
Εἰς τὴν ὁλοκλήρωσιν τῶν προϋποθέσεων διὰ τὴν πραγματοποίησιν τοῦ Ἀπελευθερωτικοῦ Ἀγῶνος συνέβαλον ἀποφασιστικῶς δύο στοιχεῖα: Πρῶτον ἡ ὡρίμανσις τοῦ Ἑλληνικοῦ λαοῦ εἰς ἑνιαῖον, ὁμόγλωσσον καὶ ὁμόθρησκον σύνολον καὶ δεύτερον ἡ διαμόρφωσις ἐθνικῆς βουλήσεως εἰς πρᾶξιν δυναμικὴν ὑπὸ τῶν διαφόρων ἐπαναστατικῶν ὀργανώσεων καὶ κινημάτων.
Τὴν ἐξέγερσιν τοῦ μεγάλου καὶ ἑνιαίου Ἑλληνισμοῦ παρεσκεύασεν ἡ δουλεία, τὴν ἀνάστασιν ἐπεχείρησεν ὁ μέγας ἀγών. Οἱ παῖδες μετεβλήθησαν εἰς μαχητάς, αἱ γυναῖκες εἰς ἄνδρας, οἱ ἄνδρες εἰς λέοντας, οἱ διδάσκαλοι εἰς στρατιώτας, οἱ ἱεράρχαι καὶ καλόγηροι εἰς μάρτυρας. Αἱ πόλεις ὠχυρώθησαν εἰς φρούρια, τὰ πεδία καὶ τὰ ὄρη ἀντήχησαν τὰς ἰαχὰς τῶν νικώντων, αἱ θάλασσαι ἐξήστραψαν ἀπὸ τὴν λάμψιν τῶν πυρπολικῶν. Μετ’ ἀγῶνας ὑπερανθρώπους καὶ ἀπαραμίλλους θυσίας ἀνέστη ἐκ τῆς τέφρας ὁ φοῖνιξ τῆς Ἐλευθερίας.
Ἀλλὰ ποῖον ἦτο τὸ φρόνημα, τὰ συναισθήματα καὶ τὰ ἰδεώδη τὰ δονοῦντα ψυχὴν καὶ καρδίαν τῶν ἀσυγκρίτων μαχητῶν τῶν ἡμερῶν ἐκείνων; Λέγει ὁ Σπυρίδων Λάμπρος ὅτι οἱ ἰδικοὶ μας λόγοι θὰ ἦσαν ἀσθενεῖς, ὅπως ἴσως καὶ ἀλλαχοῦ, ὅπου συνέρχονται, ἐν ὀνόματι τῆς Ἑλλάδος, Ἕλληνες ἑορτασταὶ τῆς μεγάλης Πανηγύρεως, διὰ τὸν χαρακτηρισμὸν των.
Ἡ ἀνάγνωσις ὀλίγων σελίδων τοῦ Εὐαγγελίου τῆς Ἀναστάσεως τὸ ὁποῖον ἐχάραξαν οἱ δημιουργήσαντες εἰς ἡμᾶς καὶ δι’ ἡμᾶς τὴν ἐλευθέραν Πατρίδα συνθέτει τὴν καλυτέραν εἰκόνα τοῦ μεγαλείου των.
Τὰ κείμενα ταῦτα δύνανται νὰ μεταβάλουν τὸ ἀκροατήριον εἰς ἐκκλησιαζομένους, μετὰ στοργῆς ἐνωτιζομένους τὰ εὐαγγελικὰ ἐκεῖνα ρήματα, θαυμάζοντας τοὺς ἡρωϊκούς τελετουργοὺς τῆς ἐλευθερίας καὶ εὐλογοῦντας τὸν Θεόν, τὸν μέγαν τῆς Ἑλλάδος Θεόν, τὸν ἐλευθερώσαντα τοὺς δεσμώτας καὶ ἀναστήσαντα τὴν Νέαν Ἑλλάδα.
Ἐπιτρέψατέ μοι νὰ παραθέσω κείμενα τῆς ἐποχῆς ἐκείνης.
Ἡ Ἑλλὰς κοιμᾶται ἀκόμη, ἤδη ὅμως πολεμεῖ κατὰ τοῦ Ἀλῆ τὸ Σούλι. Ὁ Φῶτος, τοῦ καπετὰν Λάμπρου Τζαβέλλα ὁ υἱός, εὑρίσκεται ὅμηρος εἰς τὰς χεῖρας τοῦ τυράννου, παραδοθεὶς ὑπ’ αὐτοῦ τοῦ πατρός, ὅστις διὰ τοῦ ἐνυχέρου ἐκείνου κατώρθωσε νὰ πείσῃ τὸν Ἀλῆ νὰ ἀφήσῃ ἐλεύθερον τὸν ἴδιον, τὸν γενναῖον ὑπέρμαχον τῶν Σουλιωτικῶν βουνῶν. Ἐπιστρέψας δὲ εἰς τὴν πάτριον φωλεὰν τῶν ἡρώων γράφει ὁ Λάμπρος πρὸς τὸν Ἀλῆν:
«Ἀλῆ πασᾶ, χαίρομαι ὁποῦ ἐγέλασα ἕνα δόλιον. Εἶμαι δῶ νὰ διαφεντεύσω τὴν πατρίδα μου ἐναντίον εἰς ἕνα κλέπτην. Ὁ υἱός μου θέλει ἀποθάνει, ἐγὼ ὅμως ἀπελπίστως θέλει τὸν ἐκδικήσω πρὶν νὰ ἀποθάνω. Κάποιοι Τοῦρκοι, καθὼς ἐσένα, θέλουν εἰποῦν, ὅτι εἶμαι ἄσπλαχνος πατέρας, μὲ τὸ νὰ θυσιάσω τὸν υἱόν μου διὰ τὸν ἰδικὸν λυτρωμόν, ἀποκρίνομαι, ὅτι ἂν ἐσὺ πάρῃς τὸ βουνόν, θέλεις σκοτώσει τὸν υἱόν μου μὲ τὸ ἐπίλοιπον τῆς φαμελίας μου καὶ τοὺς συμπατριώτας μου. Τότε δὲν θὰ ἠμπορέσω νὰ ἐκδικήσω τὸν θάνατόν του, ἀμὴ ἂν νικήσωμεν, θέλει ἔχω ἄλλα παιδιά, ἡ γυναῖκα μου εἶναι νέα. Ἐὰν ὁ υἱός μου, νέος καθὼς εἶναι, δὲν εἶναι εὐχαριστημένος νὰ θυσιασθῇ διὰ τὴν πατρίδα του, αὐτὸς δὲν εἶναι ἄξιος νὰ ζήσῃ καὶ νὰ γνωρίζεται ὡς υἱός μου, μήτε πρέπει νὰ ὀνομάζεται ἄξιος υἱὸς τῆς Ἑλλάδος πατρίδος μας, ἐὰν μὲ γενναιότητα δὲν ὑποφέρῃ τὸν θάνατον. Προχώρησε λοιπόν, ἄπιστε, εἶμαι ἀνυπόμονος νὰ ἐκδικηθῶ.
Ἐγὼ ὁ ὠμοσμένος ἐχθρὸς σου
ΚΑΠΕΤΑΝ ΛΑΜΠΡΟΣ ΤΖΑΒΕΛΛΑΣ»
Ἡ ἐπιστολὴ αὕτη δὲν ἀντικατοπτρίζει ὅλον τὸν ἡρωϊσμὸν τῶν Σουλιωτῶν, τοὺς διωγμοὺς αὐτῶν καὶ τὴν ἄπελπιν πάλην, τοὺς ὑπερανθρώπους ἀγῶνας καὶ τὰ δάκρυα ἐπὶ τῇ ἁλώσει τῶν πατρίων βουνῶν, τὴν πικρίαν τῆς ἐγκαταλείψεως τοῦ ἡρωϊκοῦ Σουλίου καὶ ὅλο ἐκεῖνο τὸ σθένος, τὸ ὁποῖο ἠρύοντο ἔπειτα ἐκ τῶν ἀναμνήσεων προγενεστέρων ἀγώνων καὶ θυσιῶν, κατὰ τὰς ἡμέρας τῆς μεγάλης ἐπαναστάσεως αἱ οἰκογένειαι τῶν Τζαβελλαίων , τῶν Βοτσαραίων;
Ἂς μεταφερθῶμεν τώρα διὰ τῆς φαντασίας τέσσαρα ἔτη μετὰ τὴν ἐπιστολὴν τοῦ Λάμπρου Τζαβέλλα, ἐκ τῶν βράχων τοῦ Σουλίου εἰς τὰς ρύμας τῆς Βιέννης. Βυσσοδομεύει ἐκεῖ τοῦ γένους ἀνάστασιν ὁ μέγας Θεσσαλὸς Ρήγας ὁ Φεραῖος. Ἐπηρεασμένος ὑπὸ τῶν κηρυγμάτων τῆς μεγάλης Γαλλικῆς ἐπαναστάσεως σχεδιάζει ἐν τῇ Δημοκρατικῇ του Προπαιδείᾳ τρίχρουν, ὀλίγον παρηλλαγμένην τῆς Γαλλικῆς, τὴν σημαίαν τοῦ μέλλοντος νὰ παλαίσῃ Ἔθνους. Τὰ χρώματα αὐτῆς εἶναι τὸ λευκόν, τὸ μέλαν καὶ τὸ ἐρυθρόν. Ἀκούσατε τὰς ὡραίας λέξεις διὰ τῶν ὁποίων ὁ Ρήγας ἐπεξηγεῖ τὰ τρία χρώματα τῆς νέας αὐτῆς ἐθνικῆς σημαίας.
«Τὸ κόκκινον σημαίνει τὴν αὐτοκρατορικὴν πορφύραν καὶ αὐτεξουσιότητα τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦ· τὸ ἐμεταχειρίζοντο οἱ προπάτορές μας ὡς ἔνδυμα πολέμου, θέλοντες νὰ μὴ φαίνωνται αἱ πληγαὶ ὁπού ἔτρεχον αἷμα διὰ νὰ μὴ δειλιῶσιν οἱ στρατιῶται.
Τὸ ἄσπρον σημαίνει τὴν ἀθῳότητα τῆς δικαίας ἡμῶν ἀφορμῆς κατὰ τῆς τυραννίας.
Τὸ μαῦρον σημαίνει τὸν ὑπὲρ τῆς Πατρίδος καὶ Ἐλευθερίας ἡμῶν θάνατον».
Ἀλλὰ μετ’ ὀλίγους μῆνας, ὁ μέγας εἰσηγητὴς τῆς ἐλευθερίας, συλλαμβάνεται ἐν Τεργέστῃ καὶ ἄγεται πρὸ τοῦ Βιενναίου ἀνακριτοῦ. Ἡ κατάθεσίς του ἀποτελεῖ τὸν μέγιστον τῶν ὕμνων τοῦ Θεσσαλοῦ πατριώτου καὶ ἐκ τῶν σκονισμένων ἀρχείων τῆς Βιέννης, ἐκ τῶν πεπαλαιωμένων ἐγγράφων τοῦ ἀνακριτικοῦ γραφείου, διαπηδοῦν πρὸς ἡμᾶς αἱ φωτοβόλοι γραμμαί, αἱ περιβάλλουσαι δίκην στεφάνου δόξης τὴν κεφαλὴν τοῦ πρωτομάρτυρος, τοῦ ὁποίου ἡ εὐθαρσὴς ὁμολογία ὡδήγησε μετ’ οὐ πολὺ εἰς στραγγαλισμὸν ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ τοῦ Βελιγραδίου αὐτὸν καὶ τοὺς φιλοπάτριδας ἑταίρους.
«Ὁμολογεῖ ὁ Ρήγας, ‘’λέγει τὸ ἔγγραφον τοῦ ἀνακριτοῦ’’, ὅτι πάντοτε ἐπεθύμει τὴν ἀπελευθέρωσιν τῆς Ἑλλάδος ἀπὸ τοῦ Τουρκικοῦ ζυγοῦ καὶ δὴ ὅτι μετὰ τὴν σωτηρίαν τῆς ψυχῆς του ἔχει ὡς πρῶτον πόθον, νὰ ἴδῃ ἐκδιωκομένους τοὺς κατακτητὰς ἐκ τῆς Ἑλλάδος».
Ὁ σπόρος τὸν ὁποῖον ἔσπειρεν ὁ Ρήγας, ἐβλάστησε μετ’ οὐ πολὺ καὶ ἡ Φιλικὴ Ἑταιρία ἐξήγειρε τὰς κοιμωμένας ψυχάς, παρεσκεύασε τοὺς βραχίονας, τοὺς ἀργοῦντας. Ὁποία ἡ δύναμις τῆς θελήσεως ἡ ἐμψυχοῦσα τοὺς κρυφίως μυουμένους εἰς τὸ εὐαγγέλιον τῆς ἀναστάσεως, τὸ μυστικῶς κηρυττόμενον ὑπὸ τῶν Φιλικῶν, δεικνύει ἡ Ἀφιέρωσις τῶν εἰς τὴν Ἑταιρίαν προσχωρούντων.
«Φέρω μάρτυρα τὸν ἀλάνθαστον ὀφθαλμὸν τοῦ Δημιουργοῦ μας, εἰς τὸν ὁποῖον κανεὶς συλλογισμὸς καὶ ἐπιθυμία δὲν εἶναι ἀπόκρυφος, ὅτι ἐπιθυμῶν τῆς ταλαιπώρου Πατρίδος μας καὶ τοῦ δυστυχοῦς Γένους τὴν ἀνάστασιν, ἐμβαίνω μέλος εἰς αὐτὴν τὴν Ἀδελφότητα. Ὅτι ἡ ἀφιέρωσίς μου γίνεται, χωρὶς νὰ παρακινηθῶ ἀπὸ καμμίαν ἄλλην αἰτίαν, εἰ μὴ μόνον ἀπὸ ἀληθῆ πατριωτισμόν, ὅτι ἔδωσα τὸν Ὅρκον μου μὲ ἐλευθέραν θέλησιν, εὑρισκόμενος ὑγιὴς καὶ κατὰ τὸν νοῦν καὶ κατὰ τὸ σῶμα. Τὸν Ὅρκον τοῦτον ὑπόσχομαι, ὡς τίμιος ἄνθρωπος καὶ ὀμνύω εἰς τὸ πανάγιον καὶ φοβερὸν ὄνομα τοῦ Θεοῦ, νὰ φυλάξω ἀπαρασάλευτον. Ἂν ὅμως ποτὲ λησμονήσω τὴν ὑπόσχεσίν μου καὶ δὲν φερθῶ ὡς πιστὸς Πατριώτης καὶ ὡς ἀληθινὸς Ἀφιερωμένος, τὸ μὲν σῶμα μου ἀφήνω εἰς ὅλα τὰ βάσανα καὶ δυστυχίας ταύτης τῆς προσκαίρου ζωῆς καὶ τὸν σκληρότατον καὶ ἀτιμότατον θάνατον, νὰ μὴν ἀξιωθῶ ταφῆς καὶ εὐλογίας τῆς ἁγίας μας Ἐκκλησίας, τὴν δὲ ψυχήν μου παραδίδω δι’ αἰώνιον κόλασιν εἰς τὰς χεῖρας τῶν δαιμόνων, τῶν ἐχθρῶν τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ καὶ τῆς Ἱερᾶς Πίστεώς μας καὶ τὸ ὄνομά μου νὰ γίνῃ τὸ ὄνομα τῆς κατάρας καὶ τοῦ ἀναθέματος. Σὺ λοιπόν, Ἀδελφέ, δέξου τὴν ἀφιέρωσίν μου, τὴν ὁποίαν τώρα καὶ διὰ πάντα προσφέρω εἰς τὸ Γένος μου διὰ τὴν Ἐλευθερίαν του. Δέξου με Ἀδελφὸν Ἀφιερωμένον εἰς αὐτὸν τὸν Ἱερὸν Δεσμόν».
Εἶναι ὅρκος ἢ διαθήκη τὸ θαυμάσιον τοῦτο κείμενον; Μόνον ὃταν ὅλον τὸ σῶμα καὶ ἡ ψυχὴ ὁλόκληρος ἀφοσιοῦται εἰς τὴν πατρίδα, καθ’ ἃ ἀπήτει ὁ ὅρκος τῶν Φιλικῶν, εἶναι δυνατὸν νὰ ἐγερθῶσιν ἐκ τῆς νάρκης τὰ ἔθνη.
Καὶ μετ’ οὐ πολὺ ἐσαλπίσθη πράγματι τὸ ἐγερτήριον. Ἀπὸ τοῦ Γενικοῦ στρατοπέδου τοῦ Ἰασίου, κατερχόμενος ὡς ἡγέτης τοῦ μεγάλου ἀγῶνος ὁ ἡγεμονικὸς γόνος τῶν Ὑψηλαντῶν, ἐξεκάλεσε πρὸ τῶν ψυχῶν τῶν Ἑλλήνων τὰς σκιὰς τῶν μεγάλων προγόνων καὶ παρέστησεν εἰς τοὺς ταλαιπωρημένους, τοὺς συντετριμμένους, τοὺς ἀλυτρώτους, τὰς σκιὰς ἐκείνας συναγωνιζομένας καὶ χαιρούσας ἐπὶ τῇ εὐαγγελιζομένῃ ἀπολυτρώσει.
Τὸ Ἐθνικὸν ὅραμα 400 ἐτῶν δουλείας ἐπραγματοποιήθη δι’ ἐπιπόνου ἀγῶνος ὀκτὼ ὁλοκλήρων ἐτῶν. Τὴν προσδοκίαν καὶ παρόρμησίν του εἶχεν ἄνευ ἀναβολῆς ἐγκολπωθῆ ὁλόκληρον τὸ Ἔθνος.
Ὁ ὑπόδουλος Ἑλληνισμός, ἐνστερνιζόμενος ὅτι μόνον διὰ καθολικοῦ ἀγῶνος μέχρις ἐσχάτων κερδίζεται τὸ Ἀνώτατον Ἀγαθόν, μετέβαλε τοὺς λόγους τοῦ Ὑψηλάντου εἰς Ἔργον Ἐθνικόν.
«Καὶ οἱ κροῖσοι τοῦ χρήματος ἤνοιξαν τοὺς θησαυροὺς των. Οἱ ἱεροὶ ποιμένες ἐνεψύχωσαν τὸν λαὸν διὰ τοῦ ἰδίου των παραδείγματος. Οἱ πνευματικοὶ ἡγέται ἐχάραξαν τὴν πορείαν διὰ τῶν σοφῶν των παραινέσεων, οἱ ἐν τῇ ξένῃ διακεκριμένοι Ἕλληνες συνεισέφερον εἰς τὴν Πατρίδα τὸν χρεωστούμενον φόρον».
Ἀλλ’ ὑπεράνω τῶν προσδοκιῶν τῶν ὑποδούλων Ἑλλήνων ὑπῆρχεν ἡ πίστις ὅτι τὸ ἐθνικὸν κίνημα ηὐλόγει ὁ μέγας τῆς Ἑλλάδος Θεός.
Ἔγραφεν ὁ Μακρυγιάννης:
«Ἐσύ, Κύριε, θ’ ἀναστήσης τοὺς πεθαμένους Ἕλληνες, τοὺς ἀπογόνους αὐτηνῶν τῶν περίφημων ἀνθρώπων, ὁπού στόλισαν τὴν ἀνθρωπότη μ’ ἀρετή. Καὶ μὲ τὴ δύναμή του καὶ τὴ δικαιοσύνη σου θέλεις νὰ ξαναζωντανέψης τοὺς πεθαμένους. Καὶ ἡ ἀπόφασή σοῦ εἶναι δίκια νὰ μεταειπωθῆ ἡ Ἑλλὰς νὰ λαμπρυνθῆ αὐτήνη καὶ ἡ θρησκεία τοῦ Χριστοῦ καὶ νὰ ὑπάρξουν οἱ τίμιοι καὶ οἱ ἀγαθοὶ ἄνθρωποι, ἐκεῖνοι ὁπού ‘περασπίζονται τὸ δίκαιον».
Μεγαλουργοῦν οἱ ἀσύγκριτοι μαχηταὶ ὡς «ὑπερασπισταὶ τοῦ δικαίου». Ἐπιτελοῦν τὸ Γεγονὸς – σύμβολον. Τοποθετοῦν τὸν λίθον – θεμέλιον, βάσιν τῆς νεωτέρας Ἑλληνικῆς ἱστορίας.
Ὡς ἀπόηχος τῶν ἡρωϊκῶν ἐκείνων ἡμερῶν φθάνει τὸ μήνυμα εἰς ἡμᾶς καὶ ἀποτελεῖ φάρον λαμπρὸν διὰ τὴν περαιτέρω πορείαν τοῦ Ἔθνους.
Ἡ ὀλιγάριθμος ἐκείνη δρὰξ τῷ προγόνων ἐμαγαλούργησε διὰ τῆς συνειδητοποιήσεως τοῦ Ἐθνκοῦ Χρέους, τῆς συμπνοίας, τῆς ἑνότητος καὶ τῆς πνευματικῆς καὶ ἠθικῆς συνεχείας καὶ συνεπείας, ἐξουδετεροῦσα τὰς ὑπαρχούσας κατ’ ἐπανάληψιν τάσεις πρὸς διχόνοιαν.
Ἡ Φιλικὴ Ἑταιρία ἀποτελεῖ τὴν πρώτην τυπικὴν ἐνέργειαν ἐμπράκτου ἐκπληρώσεως τοῦ Ἐθνικοῦ Χρέους. Οἱ ἐμπνευσταὶ της ἀντελήφθησαν ὅτι, μόνον ὅτε ὅλον τὸ σῶμα καὶ ἡ ψυχὴ ὁλόκληρος ἀφοσιοῦται εἰς τὴν Πατρίδα καὶ ἑνώσωσι τὰς δυνάμεις των οἱ ὑπόδουλοι, εἶναι δυνατὸν νὰ ἐγερθοῦν ἐκ τῆς νάρκης τὰ ἔθνη.
Τὸ ἴδιον κεντρικὸν νόημα, τοῦ Ἐθνικοῦ Χρέους, διὰ τὸν ὑπὲρ πάντα ἀγῶνα εἶχε καὶ τὸ ἐγερτήριον σάλπισμα ἐκ τοῦ στρατοπέδου τοῦ Ἰασίου τοῦ πρίγκηπος Ὑψηλάντου, πρώτου στρατιωτικοῦ ἡγέτου τῶν πεδίων τῆς μάχης τοῦ 1821, ὁ ὁποῖος μεταξὺ ἄλλων ἔλεγεν:
«Ἂς κινηθῶμεν λοιπὸν μὲ ἕν κοινὸν φρόνημα… Μὲ τὴν ἕνωσιν, ὦ συμπολῖται, μὲ τὸ πρὸς τὴν ἱερὰν θρησκείαν σέβας, μὲ τὴν εὐτολμίαν καὶ σταθερότητα ἡ νίκη μας εἶναι βεβαία καὶ ἀναπόφευκτος. Αὐτὴ θέλει στεφανώσει μὲ δάφνας ἀειθαλεῖς, αὐτὴ μὲ χαρακτῆρας ἀνεξαλείπτους θέλει χαράξει τὰ ὀνόματα ἡμῶν εἰς τὸν ναὸν τῆς ἀθανασίας διὰ τὸ παράδειγμα τῶν ἐπερχομένων γενεῶν».
Πεντακόσιοι λόγιοι ἔφηβοι ἐκ τῶν πρώτων νεκρῶν τοῦ ἱεροῦ Ἀγῶνος. Ἡ Ἑλληνικὴ νεολαία τῶν γυμνασίων καὶ σχολείων τῶν Ἡγεμονιῶν καὶ τῆς μεσημβρινῆς Ρωσίας ἀφωσιώθη εἰς τὸ ἐθνικὸν κίνημα μετ’ ἀπαραμίλλου προθυμίας. Νέοι οἱ ὁποῖοι εἶχον ὅλας τὰς ἀρετάς, τὴν πειθαρχίαν, τὴν τόλμην, τὴν ἀφοσίωσιν εἰς τὰς ἐθνικὰς ὑποθήκας.
Δι’ ἐγγράφου μνημειακοῦ ἐκήρυττεν ἐν ὀνόματι τῆς Ἁγίας Τριάδος ἡ Α΄ Ἐθνικὴ Συνέλευσις τὴν πολιτικὴν ὕπαρξιν καὶ ἀνεξαρτησίαν τοῦ Ἔθνους τῶν Ἑλλήνων, ἡ δὲ ἱστορικὴ Διακήρυξις τῆς Συνελεύσεως τῆς Ἐπιδαύρου πρὸς τοὺς πολιτισμένους λαοὺς τονίζει τὴν ἱστορικὴν συνέχειαν λέγουσα:
«Ἀπόγονοί τοῦ σοφοῦ καὶ φιλανθρώπου Ἔθνους τῶν Ἑλλήνων, σύγχρονοι τῶν νῦν πεφωτισμένων καὶ εὐνομουμένων λαῶν τῆς Εὐρώπης, καὶ θεαταὶ τῶν καλῶν…».
Ἂς μοὶ ἐπιτραπῇ ὅπως μὴ ἀναφερθῶ ἔτι περισσότερον εἰς τὰς σελίδας ἐκείνας τῶν Εὐαγγελίων τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Ἔθνους τὰς ὁποίας ἔγραψαν χρυσοῖς γράμμασιν οἱ δημιουργοί τοῦ μεγάλου ἔπους τοῦ 1821.
Ἀναπέμπω μίαν μόνον λέξιν, ἀνακεφαλαιοῦσαν ὅλα τὰ αἰσθήματα τὰ πλημμυροῦντα τὴν καρδίαν μας, συνοψίζουσαν ὅλας τὰς ἐπαγγελίας τῶν ὁποίων βαρυτάτην ἀναλογιζόμεθα τὴν εὐθύνην, τὴν μίαν λέξιν: Εὐγνωμονοῦμεν.
Ταπεινὸς δέκτης τοῦ μεγάλου καὶ ἱστορικοῦ διὰ τὸ Ἔθνος μας μηνύματος τοῦ Ἐθνκοῦ Χρέους, τῆς Ἐθνικῆς Ἑνότητος καὶ τῆς Πνευματικῆς Συνεχείας, ἐπιθυμῶ νὰ τονίσω τὴν σημασίαν τῆς ἱστορικῆς ὑποθήκης ἡ ὁποία ἀποτελεῖ ἐθνικὴν ἐπιταγὴν διὰ τὴν Χώραν μας.
Ὅ,τι χαρακτηρίζει τὸν Ἕλληνα εἰς στιγμὰς καὶ περιόδους ἐθνικοῦ μεγαλείου καὶ ἀνατάσεως εἶναι ἡ Ἐπίγνωσις τοῦ Ἐθνικοῦ Χρέους. Ἡ ὑπευθυνότης τῶν Ἑλλήνων ὅτι τὸ Ἔθνος καλεῖται νὰ κατακτήσῃ κορυφὰς ἱστορικοῦ μεγαλείου εἶναι φαινόμενον μοναδικὸν καὶ ἰδιαζόντως χαρακτηριστικόν.
Ὁ Ἑλληνικὸς Χῶρος λάμπει, καταυγάζεται ἀπὸ τὴν ἰδίαν φλόγα καὶ ἐκφράζεται εἰς μίαν ἁρμονίαν συνόλου ἡ ὁποία δύναται νὰ θεωρηθῇ ὡς συγκλονιστική.
Ἱστορικὴ συνέπεια, ἑνότης καὶ πνευματικὴ πλήρωσις προσδιορίζουν τὴν συνεχῆ καὶ διεθνῶς ἀκτινοβολοῦσαν ἐθνικὴν δημιουργίαν.
Ὑποχρέωσις τῶν ἐπιζώντων εἶναι νὰ διατηρήσωμεν ἀκεραίας τὰς ὑψηλὰς καὶ μεγάλας ἐκείνας δυνάμεις, διὰ τῶν ὁποίων ἠδυνήθη ὁ Ἑλληνισμὸς νὰ μείνῃ ἀλώβητος διὰ τῶν αἰώνων, νὰ τελετουργήσῃ τὸ θαῦμα, τὴν «ἐκ τοῦ τάφου ἀνάστασιν» καὶ νὰ προβῇ εἰς νέους θριάμβους διεθνοῦς ἀκτινοβολίας.
Ὡς ἔγραφε καὶ ὁ Ζαμπέλιος πρὸς Καποδίστριαν:
«Τὸ φρονεῖν καὶ πράττειν Ἑλληνικὰ»
εἶναι ἡ πεμπτουσία τῆς ἐθνεγερσίας τοῦ 1821.
Ὁσάκις τὸ Ἑλληνικὸν πνεῦμα ἐμεγαλούργησεν, ἀρχαῖοι καὶ νέοι ἥρωες συμβαδίζουν ὡς σύγχρονοι ἐπὶ τῆς αὐτῆς δαφνοστρώτου ὁδοῦ, δημιουργοὶ ἱστορικῶν σταθμῶν δι’ ὁλόκληρον τὴν ἀνθρωπότητα.
Ἔγραφεν ὁ πολὺς Μακρυγιάννης:
«Ὅλοι οἱ προκομμένοι ἄντρες τῶν παλαιῶν Ἑλλήνων, οἱ γοναῖγοι ὅλης τῆς ἀνθρωπότης, ὁ Λυκοῦργος, ὁ Πλάτων, ὁ Σωκράτης, ὁ Ἀριστείδης, ὁ Θεμιστοκλῆς, ὁ Λεωνίδας, ὁ Δημοστένης κι’ οἱ ἐπίλοιποι πατέρες γενικῶς τῆς ἀνθρωπότης, κοπιάζαν καὶ βασανίζονταν νύχτα κι’ ἡμέρα μ’ ἀρετή, μὲ ‘λικρίνειαν, μὲ καθαρὸν ἐνθουσιασμὸν νὰ φωτίσουνε τὴν ἀνθρωπότη καὶ νὰ τὴν ἀναστήσουν νὰ ‘χη ἀρετὴ καὶ φῶτα, γενναιότητα καὶ πατριωτισμόν… Ἔντυναν τοὺς ἀνθρώπους ἀρετή, τοὺς γύμνωναν ἀπὸ κακὴ διαγωγή… καὶ γένονταν δάσκαλοι τῆς ἀλήθειας».
Καὶ ἰδοὺ πῶς περιέγραφε τὴν ἱστορικὴν συνέχειαν καὶ συνέπειαν τῆς φυλῆς μὲ τὴν ἁπλότητα καὶ εὐαισθησίαν, ἡ ὁποία διακρίνει τὸ ἔργον του, πλουσίαν κληρονομίαν διὰ τοὺς νεοέλληνας:
«Πᾶμε… νὰ ἰδοῦμεν τοὺς παλιούς τοὺς Ἕλληνες εἰς τὸ μέρος ὁπού κατοικοῦνε νὰ βροῦμε τὸ γέρο Σωκράτη, τὸν Πλάτωνα, τὸν Θεμιστοκλῆ, τὸν λεβέντη Λεωνίδα, καὶ νὰ τοὺς εἰποῦμε τὶς χαροποιὲς εἰδήσεις, ὅτι ἀναστήθηκαν οἱ ἀπόγονοί τους… Δι’ αὐτοὺς ἦταν τὰ ἔργα τους ἀγῶνες τῆς ἀρετῆς. Δία τοῦτο θέλησε ὁ Θεὸς ὁ δίκιος κι’ ἀνάστησε καὶ τοὺς ἀπογόνους τους…».
«Οἱ χαροποιὲς εἴδησες», σοφὰ τὸ ἐκφράζει, εἶναι «οἱ ἀγῶνες τῆς ἀρετῆς». Καὶ σήμερον, ἐποχὴν ἀντιηρωϊκήν, ὅτε τοὐλάχστον αἱ μέχρι τοῦδε γνωσταὶ προϋποθέσεις, ἐθνικοὶ φαντισμοὶ καὶ ἀνακατατάξεις γεωπολιτικοὶ ἐκλείπουν, τὸ βαθύτεον μήνυμα τοῦ ἔπους τοῦ 1821 διὰ τοὺς ἐπιγόνους εἶναι «οἱ ἀγῶνες τῆς ἀρετῆς».
Καθῆκον ὑπέρτατον ἡ μετάδοσις εἰς τοὺς ἐπιγόνους καὶ ἰδιαιτέρως σήμερον εἰς τὴν νεωτέραν γενεὰν τοῦ ἱστορικοῦ μηνύματος, ἡ παράδοσις τῆς ἱερᾶς δᾳδός.
Συνειδητοποιοῦντες τὸ πλούσιον ἱστορικὸν παρελθὸν καὶ ἀτενίζοντες μὲ ἐλπίδας τὸ μέλλον –εἴθε νὰ μὴ διαψευσθῶμεν- βαρυνόμεθα μὲ τὴν δύσκολον ἀποστολήν, τὴν ἐθνικὴν ἐντολήν, νὰ διατηρήσωμεν ἁρμονικὴν καὶ ἄρρηκτον τὴν Ἑλληνικὴν ἅλυσον.
Καὶ ὡς ὁ ποιητὴς διὰ τοῦ «σοφοὶ δὲ προσιόντων» προσδιορίζει, ἔχει ἡ πνευματικὴ ἡγεσία κυρίαν ἀποστολὴν νὰ διαισθάνεται καὶ προβλέπει τὰς παγκοσμίους ἐξελίξεις καὶ νέα ρεύματα, δίδουσα εἰς τὴν νεωτέραν γενεὰν –διὰ τῶν ναμάτων τῆς Ἑλληνικῆς ἱστορίας- τὴν δύναμιν ἐκείνην ἡ ὁποία θὰ τὴν καθιστᾷ ἱκανὴν διὰ μίαν σταθερῶς ἐνεργὸν παρουσίαν εἰς τὸν διεθνῆ χῶρον.
Ἐμπνεόμενοι ἀπὸ τοὺς ἥρωας τῆς Παλιγγενεσίας τοῦ 1821, ἂς σπείρωμεν τὸν σπόρον τοῦ Ἐθνικοῦ Χρέους εἰς τὰς καρδίας τῆς νέας τῶν Ἑλλήνων γενεᾶς.
Δύσκολος ἡ κληρονομία τοῦ Νεοέλληνος. Ἡ ὡραιοτέρα καὶ βαρυτέρα. Συνεχῆ παρουσίαν εἰς τὸ παγκόσμιον προσκήνιον ὑποχρεώνει. Θὰ ἐπιτευχθῇ αὕτη;
Δι’ ἐντόνου συναισθηματισμοῦ συχνὰ ἐκφράζεται τὸ Ἑλληνικὸν πνεῦμα. Συγκινησιακὰ στοιχεῖα ἀναμιγνύονται εἰς τὸν αὐστηρὸν χῶρον τοῦ πνεύματος, τὰ ὁποῖα εἰς τὰς ἀνοδικὰς πορείας τοῦ Ἑλληνισμοῦ δημιουργοῦν ἐπιτεύγματα, τὰ ὁποῖα ἐκπλήσσουν τὴν ἀνθρωπότητα. Γίνεται οἰκουμενικὴ ἐπιταγὴ ὁ Ἑλληνικὸς Λόγος. Τὰ ἴδια ταῦτα συγκινησιακὰ στοιχεῖα, ἰδιαζόντως Ἑλληνικά, γίνονται πρόξενοι, ἐὰν ἀφεθοῦν ἀπειθάρχητα, περιόδων ἐκτονώσεως τοῦ Ἑλληνικοῦ πνεύματος.
Ἡ καθοδικὴ τροχιὰ γίνεται τόσον περισσότερον ἐπικίνδυνος, ὅσον ἀπομακρυνόμεθα τοῦ χώρου τοῦ Λόγου.
Περίεργον, ἀλλ’ ἀληθὲς τὸ φαινόμενον· συχνάκις ἰδέαι αἱ ὁποῖαι χωλαίνουν τρέχουν γρηγορώτερα τῶν ἄλλων…
Μόνον ὅτε τὰ ἄτομα εἶναι πλήρη ἐσωτερικῆς ἐλευθερίας καὶ ἀρετῆς προφυλάσσονται ἀπὸ τὴν παγίδα, ἥτις «μὲ δόλωμα» τὴν Ἐλευθερίαν ὁδηγεῖ δι’ ἐπικινδύνων διὰ τὴν ἐθνικὴν ἑνότητα ὁδῶν εἰς τὴν ἀνελευθερίαν.
Ὁ ἱερὸς ἀγὼν τοῦ 21 ἔχει τόσας ὄψεις, ἐκφράσεις καὶ ἡμέρας, ὥστε ἑκάστη νὰ δύναται νὰ διδάξῃ, νὰ φρονηματίση, νὰ συγκινήσῃ.
Σαφὴς ἡ ἀποστολὴ τοῦ Νεοέλληνος: Συνείδησις τοῦ Ἐθνικοῦ Χρέους, διατήρησις τῆς ἑνότητος τοῦ Ἑλληνισμοῦ διὰ συνεχοῦς ἀναβαπτίσματος εἰς τὰς πηγὰς καὶ τὴν ἐθνικὴν παράδοσιν. Ἡ πλέον σαφὴς ἐπίγνωσις τοῦ Χρέους δὲν εἶναι ἡ κατάκτησις κορυφῶν κατὰ περιόδους. Ὄχι ὀλίγοι λαμπροὶ σταθμοί, ἀλλὰ συνεχὴς δημιουργία.
Σήμερον κατ’ ἐξοχήν, ὅτε ἡ Ἑλλὰς ἀντὶ τοῦ εὐρυτέρου Ἑλληνικοῦ χώρου ἔχει περιορισθῆ εἰς τὸ Ἑλλαδικὸν ἔδαφος καὶ ὑφισταμένη τὰς εἰρηνικὰς πιέσεις μιᾶς ὑπερχειλιζούσης εἰς παλμόν, πνευματικὰς καὶ οἰκονομικὰς δραστηριότητας Εὐρώπης, ὀφείλομεν ὡς Ἕλληνες, διὰ νὰ μὴ ἀφομοιωθῶμεν ἀπὸ τὴν πληθυσμιακὴν τῆς ἀνθρωπότητος πλημμυρίδα, νὰ διατηρήσωμεν Ἐθνικὴν Ἑνότητα, δύναμιν τοῦ Λόγου, Ἀρετήν. Ἀκριβῶς ὅ,τι μᾶς κατέλιπεν ὡς πολύτιμον δίδαγμα καὶ ἐθνικὴν ἐπιταγὴν ἡ Ἐπανάστασις τοῦ 1821. Τὰ ἱστορικὰ ἐπιτεύγματα τοῦ Ἔθνους δὲν ἀποτελοῦν «μνημεῖα» διὰ κατάθεσιν στεφάνων καὶ ἀναλόγους πανηγυρισμούς, ἀλλὰ λαμπροὺς φάρους φωτίζοντας τὴν περαιτέρω πορείαν τοῦ Ἔθνους.
Ὑπερηφάνους, ἐλευθέρους πολίτας τῆς ἀνθρωπότητος ἂς μᾶς διατηρήσῃ ἐσαεὶ ἡ ἐπιταγὴ τῆς ἱστορίας.
Εἰς τὴν σύγχρονον λαίλαπα τῆς πληθυσμιακῆς παγκοσμίου γιγαντώσεως, ἂς ἀντιπαρατάξωμεν τὸ οἰκουμενικὸν πνεῦμα τοῦ Ἑλληνισμοῦ, ἐνωτιζόμενοι τὸ Δημοκρίτειον ἀπόφθεγμα:
«ἀνδρὶ σοφῷ πᾶσα γῆ βατὴ ψυχῆς γὰρ ἀγαθῆς πατρὶς ὁ ξύμπας κόσμος».
Ἡ δᾲς μὲ ἄσβεστον τὴν ἱερὰν φλόγα μὲ εὐλάβειαν παραδίδεται εἰς τὴν νεωτέραν γενεάν.
Φέρει τὸ μήνυμα:
Ἐθνικὴ δημιουργία καὶ Ἀρετή.
Ἐπικαλούμενοι τὸν Μέγαν τῆς Ἑλλάδος Θεόν, εὐελπιστοῦμεν ὅτι, παρὰ τὴν διεθνῆ σύγχυσιν, ἡ Ἑλληνικὴ Νεολαία θ’ ἀνταποκριθῇ εἰς τοῦτο καὶ ἀπὸ τοῦ αὐτοῦ βήματος τοῦ Ἀνωτάτου τούτου Πνευματικοῦ Ἱδρύματος θὰ ἐκφωνηθῇ εἰς τὸ μέλλον, ὁ ἀντίστοιχος Πανηγυρικός, μὲ τὴν ἰδίαν συγκίνησιν καὶ σεβασμὸν καὶ ἴσως περισσοτέραν ἱστορικὴν συνέπειαν.
Τὸ ἐλπίζω καὶ τὸ εὔχομαι. Δι’ ἡμᾶς θὰ εἶναι ἡ ὡραιοτέρα τῶν ἱκανοποιήσεων, ἡ μεγαλυτέρα τῶν ἀμοιβῶν.