Α.Α.
Μεταφραστής, καθηγητής
Η ιστορία του έθνους μας είναι γεμάτη με ένδοξες σελίδες αλλά και πολύ πόνο…Πόνο που προκαλείται από το αιματοκύλισμα των λαών στα συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων. Μια τέτοια σελίδα έζησε ως γνωστό και ο ελληνισμός της Μικράς Ασίας…
Μετά τη γενοκτονία των Ποντίων και τη Μικρασιατική Καταστροφή υπογράφτηκε το Σύμφωνο για την ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας στις 30 Ιανουαρίου 1923, το οποίο στη συνέχεια κατέστη μέρος της Συνθήκης της Λωζάνης της 24ης Ιουλίου του ίδιου έτους. Η Συνθήκη της Λωζάνης θεωρήθηκε ως μια πιο πολιτισμένη μορφή εθνοκάθαρσης σε σχέση με τις εθνoκαθάρσεις που προηγήθηκαν Για χιλιάδες ανθρώπους όμως ήταν πολύ αργά. Το 1915 τα 2/3 περίπου των Αρμενίων χάθηκαν σε κακουχίες στρατοπέδων εργασίας και εξοντωτικές πορείες.
Κατά τη Σύμβαση αυτή η ανταλλαγή δεν ήταν πλέον εκούσια και ελεύθερη αλλά υποχρεωτική και αποτέλεσμα όρου πολεμικής ήττας. Στη Συνδιάσκεψη της Λωζάννης η Ελλάδα, μολονότι αντιτίθονταν στη άποψη και της εκούσιας ανταλλαγής (καταστροφική για τον ευημερούντα Ελληνισμό της Μικράς Ασίας), εντούτοις πιεζόμενη από το ατυχές αποτέλεσμα του πολέμου, δήλωσε να συζητήσει εκούσια και αμοιβαία ανταλλαγή. Η Τουρκία όμως δεν δέχθηκε ούτε εκούσια ούτε αμοιβαία αλλά υποχρεωτική. Μάταια το Οικουμενικό Πατριαρχείο διαμαρτυρήθηκε για κήρυξη της Εκκλησίας «εν διωγμώ». Αλλά και οι διαμαρτυρίες της τότε ελληνικής κυβέρνησης προς τη Τουρκία και τις Μεγάλες Δυνάμεις υπήρξαν ατελέσφορες.
Τελικά η Συνδιάσκεψη απεφάνθη ότι το μέτρο της υποχρεωτικής ανταλλαγής πληθυσμών ήταν το μόνο ενδεδειγμένο στη περίπτωση και συνέστησε την αποδοχή αυτής. Τότε η Ελλάδα που είχε εγκαταλειφθεί απ’ όλους τους Συμμάχους αναγκάσθηκε να υποκύψει και να υπογράψει την παραπάνω Σύμβαση της υποχρεωτικής ανταλλαγής με την οποία χιλιάδες Έλληνες της Μικράς Ασίας, μεταξύ αυτών και ο Πατριάρχης Κωνσταντίνος ΣΤ΄, εξαναγκάσθηκαν σε εκπατρισμό.
Η ανταλλαγή δεν ήταν πάνω στο κριτήριο της εθνότητας αλλά στο κριτήριο του θρησκεύματος που για την Τουρκική πλευρά αποτελούσε κριτήριο εθνότητας. Ούτε ήταν το κριτήριο του αυτοπροσδιορισμού. Το κριτήριο επιβλήθηκε και σε 30.000-40.000 ΤουρκοΚρητικούς που λίγα Τουρκικά κατείχαν. Πιθανόν θεωρούνταν εξισλαμισθέντες, όπως στην Κύπρο οι λινοβάμβακοι. Οι Τούρκοι τους θεωρούσαν μισοάπιστους, όχι πλήρεις Μουσουλμάνους. Η γλώσσα τους και ο πολιτισμός τους ήταν Κρητικός. Το ίδιο και οι Καραμανλήδες της Καππαδοκίας που ήταν ορθόδοξοι, γνώριζαν όμως μόνο Τουρκικά και λειτουργούσαν στις εκκλησίες τους στην Τουρκική. Ούτε οι μεν, ούτε οι δε ήθελαν ν’ ανταλλαχθούν. Εξαιρέθηκαν μόνο οι ΄Ελληνες της Κωνσταντινούπολης, της ΄Ιμβρου και Τενέδου, οι Τούρκοι της Δυτικής Θράκης και οι Τσάμηδες της Θεσπρωτίας.
Η κίνηση της ανταλλαγής επηρέασε περισσότερους από 1.5 εκ. ανθρώπους, ΄Ελληνες και Τούρκους.
Στην Τουρκία η επίσημη γραμμή ήταν η αποσιώπηση της ανταλλαγής των πληθυσμών και η διαμόρφωση της εθνικής ταυτότητας βασισμένης στην «τουρκικότητα» της Μικράς Ασίας από την αρχαιότητα. Μόνο μετά το 1960 και ιδιαίτερα μετά το 1980 Τούρκοι συγγραφείς της Αριστεράς τολμούσαν αναφορές στην παλαιότερη ύπαρξη ελλήνων και Αρμενίων στη Μικρά Ασία και την ανταλλαγή των πληθυσμών. Το αίσθημα των χαμένων πατρίδων ήταν διάχυτο κυρίως στου Έλληνες αλλά και στους Τούρκους πρόσφυγες. Ωστόσο η επίσημη τουρκική πολιτική ήταν η απάλλειψη από τη συλλογική μνήμη του γεγονότος της ανταλλαγής των πληθυσμών και για πολλές δεκαετίες ελάχιστες αναφορές υπήρχαν στην τουρκική λογοτεχνία για την ύπαρξη των ελλήνων στη Μικρά Ασία.
Γνωρίζοντας λοιπόν αυτό το ιστορικό υπόβαθρο της σύγχρονης Τουρκίας κατανοούμε τον δημοσιογράφο και τουρκολόγο που λέει χαρακτηριστικά, πως «η σημερινή Τουρκία, αναπροσδιορίζεται επίσημα σαν μια ισλαμική, σουνιτικού δόγματος τουρκική χώρα. Και όμως, η ταυτότητα αυτής της χώρας και ως προς το θρήσκευμα, αλλά και ως προς τον εθνικό προσδιορισμό, φαίνεται πως είναι μια πολύ μπερδεμένη υπόθεση. Άλλωστε αυτό γίνεται αντιληπτό σε κάθε έμπειρο παρατηρητή, όταν επισκέπτεται και γυρίζει στις πόλεις και τα χωριά της Μικράς Ασίας και της ανατολική Θράκης. Ένα αδιόρατο ελληνοχριστιανικό υπόβαθρο, ακόμα και σήμερα, μετά από πολλές δεκαετίες από την ανταλλαγή των πληθυσμών, εμφανίζεται με απροσδόκητο τρόπο σε πολλές»…
Ας δούμε λοιπόν ένα ζωντανό παράδειγμα αυτού του εθνικού και θρησκευτικού «μπερδέματος» της σύγχρονης Τουρκίας.
Το παρακάτω e-mail ήρθε στην ορθόδοξη τουρκόφωνη ιστοσελίδα (στο e-mail επικοινωνίας με το κοινό) αντειοχειανού ιερέως (έχουν αλλαχτεί ονόματα και τοπωνύμια για ευνόητους λόγους):
Αξιότιμοι σύντροφοι,
Πώς είστε; Εγώ είμαι από την Καππαδοκία (αναφέρει ακριβώς το χωριό) και κατάγομαι από ορθόδοξους ρωμηούς, τους Καραμανλήδες.
Το 1924 ο παππούς μου, για να παραμείνει στην Ανατολία έγινε μουσουλμάνος κι έτσι παρέμεινε εκεί. Μερικά πράγματα δεν έγιναν όπως πρέπει αλλά εγώ δεν κατηγορώ κανέναν σχετικά με το παρελθόν κι ότι έγινε. Τα αδέλφια του παππού μου μετοίκησαν ως ρωμιοί στην Ελλάδα όμως εκείνος προτίμησε να συνεχίσει τη ζωή του στην Τουρκία, ως τούρκος μουσλουμάνος.
Εγώ σπούδασα στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Πολυτεχνείου της Σμύρνης και έκανα μάστερ στην Πολεοδομία.. Εργάστηκα 15 χρόνια στην Τουρκία ως κρατικός λειτουργός. Αργότερα παντρεύτηκα και λόγω της συζύγου μου ήρθα στην Κορέα.. Εδώ και αρκετά χρόνια ζω στην Κορέα, είμαι 43 ετών.
Χρόνια ολόκληρα μελετώ την ορθοδοξία στην Τουρκία και στο εξωτερικό. Και πιστέψτε με εδώ και 15 χρόνια ζω ως ρωμιός ορθόδοξος χριστιανός. Προτίμησα να ζήσω στο εξωτερικό λόγω των θρησκευτικών πιέσεων και μεροληπτικών καταστάσεων της χώρας μου. Πάντα όμως έδειξα σεβασμό στο κράτος μου. Κράτησα κρυφή την πίστη μου για να μην έχει αρνητικές επιπτώσεις στην οικογένειά μου. Όλοι στην οικογένειά μου κρατούσαμε πάντα κρυφό το ότι ήμασταν ορθόδοξοι καραμανλήδες. Στο Ικόνιο, στο Karaman, στη Νίγδη, στην Καισάρεια και στη Νεάπολη πολλοί άνθρωποι έχουν την ίδια καταγωγή με μας. Έχω ερευνήσει ακόμα και τους οικογενειακούς μας τάφους και τα ελληνικό καραμανλίδικο αλφάβητο. Γνωρίζω καλά αγγλικά και κορεατικά..
Ως τώρα έμεινα σιωπηλός εξ αιτίας της εσωτερικής μου επιφυλακτικότητας. Τώρα πια θέλω να ζήσω ως ρωμιός ορθόδοξος χριστιανός. Άλλωστε εδώ στην Κορέα δεν αντιμετωπίζω κανένα πρόβλημα, έχω πάρει και κορεατική υπηκοότητα και έχω δική μου δουλειά. Το πρόβλημα είναι μέσα μου. Έφτασε πια η ώρα να διακηρύξω σε όλους την πραγματική μου ταυτότητα και το όνομά μου. Θέλω να έχω όνομα χριστιανικό και να ζω σαν πραγματικός χριστιανός.
Ονομάζομαι Κ.Λ. που προέρχεται από το καραμανλήδικο Υιοί του…. Θέλω να έρθω σε επαφή με την Ελληνική Πρεσβεία της Κορέας ή οποιονδήποτε Έλληνα ορθόδοξο ιερέα στην Κορέα.. Εδώ έχουμε ορθόδοξη Εκκλησία. Σας παρακαλώ να μου εξηγήσετε τι πρέπει να κάνω για να γίνω μέλος της ελληνικής ορθόδοξης Εκκλησίας.. Θα σας στείλω και τις εργασίες που έχω κάνει σχετικά με τους καραμανλήδες.
Τι πιστεύετε ότι πρέπει να κάνω όταν επιστρέψω στην χώρα μου;
Υπάρχουν κάποιοι ορθόδοξοι με τους οποίους μπορώ να έρθω σε επαφή εδώ στην Κορέα;
Ξέρω την ορθόδοξη εκκλησία αλλά δεν ξέρω κανέναν εκεί…
Σας παρακαλώ διαφωτίστε με και βοηθήστε με. Ιδιαίτερα με ενδιαφέρει να έρθω σε επαφή με ελληνικές εκκλησίες και Έλληνες κληρικούς και λαϊκούς. Δεν θέλω να χάσουμε την επαφή μας.
Με σεβασμό και αγάπη
Κ.Λ.
Ο τ. επίσκοπος Κορέας επικοινώνησε αμέσως μαζί του. Την αμέσως επόμενη Κυριακή κανονίστηκε ραντεβού στη Σεούλ και ο Κ.Λ. ήρθε σε επαφή με έλληνες και κορεάτες ορθοδόξους. Η χαρά του ήταν απερίγραπτη. Άρχισε αμέσως κατήχηση. Ειδοποίησε τον πατέρα του στην Τουρκία ο οποίος του είπε συγκινημένος : παιδί μου συγχαρητήρια, θα βαπτιστείς ορθόδοξος! Κατάφερες αυτό που χρόνια προσπαθούσαμε και δεν καταφέραμε εμείς…
Είναι γεμάτος ενθουσιασμό και αγάπη. Γράφει συνεχώς ότι είναι απόγονος του Βυζαντίου, ρωμιός. Περιγράφει τα ρωμαίικα έθιμα της οικογενείας του. «Θα κάνω απόλυτη υπακοή στον επίσκοπο» γράφει. Το όνειρό του είναι λέει να ξαναγίνει ορθόδοξη η πατρίδα του η Καππαδοκία. Πώς θα το καταφέρουμε αυτό; ρωτάει. Έχει διαβάσει πολύ κι έχει ψάξει το θέμα. Ξέρει πως το μεγαλύτερο κομμάτι των κατοίκων είναι ρωμιοί. Ψάχνει τους χορούς και τα τραγούδια τους. Είναι ένας ρωμιός με τέτοια αγάπη για την πατρίδα και την ορθοδοξία που θα ζήλευαν πολλοί ελλαδίτες!
Όλοι του οι συγγενείς είναι μορφωμένοι (γιατροί κλπ) και λέει πως τα παιδιά εκεί γίνονται έξυπνα επειδή τρέφονται με πετιμέζι από μικρά. Η γιαγιά του μιλούσε πολλές γλώσσες αλλά καλύτερα απ΄ όλες τα ελληνικά. Όταν τη ρωτούσε που τα έμαθε, απέφευγε να του απαντήσει. Το συγκλονιστικό δε είναι, ότι ο παππούς του, που όλοι ήξεραν ότι δεν πήγαινε στο τζαμί αλλά προσευχόταν στο σπίτι, τον «βάπτισε», όταν ήταν μικρός, λέει, στο ποτάμι του χωριού τους! Τρεις γενιές χωρίς παπά και δεσπότη, διατήρησαν τη φλόγα της πίστης μέσα από απλά τελετουργικά…
Μετά από συστηματική κατήχηση ενός έτους, ο Κ.Λ. βαπτίστηκε ορθόδοξος χριστιανός στη μακρινή Σεούλ και πήρε χριστιανικό όνομα όπως το επιθυμούσε. Λίγους μήνες μετά επέστρεψε στην πατρίδα του όπου αγωνίζεται να επιβιώσει μέσα σε δύσκολες συνθήκες. Λίγοι άνθρωποι του περιβάλλοντός του γνωρίζουν την πίστη του. Ας μην τον ξεχνάμε στις προσευχές μας.
Η ιστορία του Κ.Λ. δεν είναι μοναδική, αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα ενός λαού –ή μερίδας του λαού- που ψάχνει την ταυτότητά του.
(πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό ΠΑΡΕΜΒΟΛΗ τευχ.102)
Γεύμα μετά τη λειτουργία
Θεία Λειτουργία
Παντού Χριστιανικά σύμβολα μαρτυρούν το ορθόδοξο παρελθόν της περιοχής
Υπόσκαφες εκκλησίες στην Καππαδοκία
Oρθόδοξος ναός στη Υokohama