Δρ. Εἰρήνης Ἀρτέμη
θεολόγου – φιλολόγου
PHD & MA Θεολογίας
ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΣΤΗΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΑΔΙΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 21Ο ΑΙΩΝΑ
Ἡ Ἑλλάδα ἀπό τά τέλη τοῦ 19ου καί σχεδόν ὁλόκληρο τόν 20ό αἰῶνα θά μποροῦσε νά χαρακτηριστῆ «ὡς χώρα ἀποστολῆς μεταναστῶν». Οἱ Ἕλληνες ἰδιαίτερα μετά τήν κρίση τῆς σταφίδος πού ξέσπασε τό 1893, ἄρχισαν μαζικά νά ἀναζητοῦν τήν τύχη τους σέ χῶρες ὅπου ἡ ἀνάπτυξη τῆς βιομηχανίας θά τούς παρῆχε μία εὐκαιρία γιά ἀνεύρεση ἐργασίας. Στήν συνέχεια ἡ Κατοχή, ὁ Ἐμφύλιος καί οἱ γενικώτερα δύσκολες συνθῆκες διαβιώσεως στίς ἀγροτικές κυρίως περιοχές σέ συνδυασμό μέ τήν καλλιέργεια τοῦ ὀνείρου ὅτι οἱ χῶρες προορισμοῦ τῶν μεταναστῶν φάνταζαν ὡς «γῆ τῆς ἐπαγγελίας», ἀποτέλεσαν σημαντικές αἰτίες γιά τήν μετανάστευση τῶν Ἑλλήνων τήν περίοδο αὐτή.
Οἱ Ἕλληνες ἐγκαταλείπουν τήν πατρίδα τους ἀναζητώντας ἕνα καλύτερο μέλλον διαβιώσεως τόσο γιά τούς ἴδιους, ὅσο καί γιά τά παιδιά τους. Ἐπί πλέον πολλοί θά μποροῦσαν νά συντηρήσουν οἰκονομικά τούς γονεῖς τους ἤ νά ἐξασφαλίσουν τήν προίκα γιά τίς ἀνύπαντρες ἀδελφές τους. Στά τέλη τοῦ 20οῦ αἰῶνα καί ἕως τό 1924, οἱ Η.Π.Α. ὑπῆρξαν βασικός μεταναστευτικός προορισμός τῶν Ἑλλήνων. Μετά τό τέλος τοῦ Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ἡ Ἑλλάδα μαστίζεται ἀπό τόν Ἐμφύλιο. Ἀπό τότε καί ἕως τίς ἀρχές τῆς δεκαετίας τοῦ 1980 τό μεταναστευτικό ρεῦμα γίνεται ὅλο καί πιό μαζικό. Καλύπτει μάλιστα τό 72% τῆς συνολικῆς ἐξωτερικῆς μεταναστεύσεως μετά τήν ἵδρυση τοῦ ἑλληνικοῦ κράτους (1).
Τήν ἐποχή αὐτή ἡ Ἀμερική δέν ἀποτελεῖ τόν βασικό προορισμό τῶν Ἑλλήνων. Πολλοί Ἕλληνες μεταναστεύουν πρός τήν Δυτική Γερμανία, τήν Βόρειο Εὐρώπη, τήν Αὐστραλία, ἀλλά λιγώτερο πρός τήν Νότιο Ἀφρική. Στήν ἀρχή θεωροῦσαν ὅτι ἡ μετανάστευσή τους ἦταν κάτι τό προσωρινό, ἐνῶ προσδοκοῦσαν τήν ἐπιστροφή στήν πατρίδα τους. Μόνο ὅμως τό 40% τῶν μεταναστῶν τοῦ 20οῦ αἰῶνα κατόρθωσε ἤ ἤθελε νά ἐπιστρέψη πίσω στήν πατρίδα (2).
Στά τέλη τοῦ 20οῦ αἰῶνα καί στίς ἀρχές τοῦ 21ου αἰῶνα τό φαινόμενο τῆς μεταναστεύσεως τῶν Ἑλλήνων κάνει ξανά τήν ἐμφάνισή του. Αὐτή τήν φορά καλύτερη τύχη σέ χῶρες τῆς Ἀμερικῆς, τῆς
Αὐστραλίας καί τῆς Εὐρώπης ἀναζητοῦν ὄχι οἱ ἀμόρφωτοι Ἕλληνες, ἀλλά οἱ μορφωμένοι κάτοχοι πτυχίων, μεταπτυχιακῶν, διδακτορικῶν, ξένων γλωσσῶν, κινοῦνται σέ χῶρες ὅπου ἡ μόρφωση καί ἡ ἐξειδίκευση ἐπιστημόνων σέ διαφόρους τομεῖς εἶναι ἀπαραίτητη. Αὐτό τό εἶδος τῆς μεταναστεύσεως ἴσως νά εἶναι καί μία σημαντικώτερη καί σοβαρώτερη πληγή αἱμορραγίας γιά τήν Ἑλλάδα,
ἀπό ὅ,τι οἱ μεταναστεύσεις τοῦ ἁπλοῦ ἐργατικοῦ δυναμικοῦ τοῦ προηγουμένου αἰῶνα.
Η ΑΠΟΔΗΜΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΩΝ ΣΗΜΕΡΑ. ΝΕΑ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΗ ΠΛΗΓΗ
Ἡ «διαρροή ἐπιστημονικοῦ δυναμικοῦ» ἤ «μετανάστευση ταλέντων» (brain drain), εἶναι ἡ μετακίνηση ἐπιστημόνων ὁποιασδήποτε εἰδικότητος ἀπό τήν χώρα τους σέ περισσότερο ἀναπτυγμένες, στίς ὁποῖες οἱ γνώσεις τους καί ἡ ἐξειδίκευσή τους βοηθᾶ περισσότερο τήν ἤδη ἀναπτυγμένη ἐπιστημονικά χώρα προορισμοῦ τους (3). Ἄν καί στήν περίπτωση αὐτή, πάλι τίθεται τό θέμα τῆς μεταναστεύσεως ἑλληνικοῦ δυναμικοῦ, ἐν τούτοις ὑπάρχει μία βασική διαφορά μεταξύ τῶν τότε καί τῶν τώρα μεταναστῶν. Ἡ εἰδοποιός διαφορά τους εἶναι ἡ μόρφωση. Ὁ παράγοντας αὐτός εἶναι καί τό κριτήριο γιά τήν κατάταξη τοῦ μετανάστου σέ διαφορετική «κοινωνική τάξη», μέ διαφορετικό εἶδος ἀπολαβῶν καί διαφορετική μεταχείριση ἀπό τούς πολῖτες τῶν χωρῶν ὑποδοχῆς τους. Ἔτσι θετικώτερη ἀνταπόκριση καί ἀποδοχή εἰσπράττει ἕνας Ἕλληνας γιατρός, πολιτικός μηχανικός καί γενικώτερα ἕνας ἐπιστήμονας ἀπό ὅ,τι ἕνας ἀνειδίκευτος ἐργάτης. Τόν πρῶτο τόν θεωροῦν ὡς μοχλό γιά τήν ἀνάπτυξη τῆς ἑκάστοτε ἐπιστήμης τῆς χώρας ― ἐάν πρόκειται γιά τόν ἀκαδημαϊκό χῶρο ἤ γιά τήν ἔρευνα ― ἤ τήν τεχνολογία, γιά τήν ἀνάπτυξη νέων μεθόδων στήν βιομηχανία, στήν κατασκευή κτιρίων καί δημοσίων ἔργων κ.λπ., ἐνῶ τόν δεύτερο ὡς ἐκεῖνον πού ἀναλαμβάνει ἐργασίες καθαρά χειρωνακτικές.
Ἐξ αἰτίας αὐτῆς τῆς θετικῆς ἀποδοχῆς τῶν Ἑλλήνων ἐπιστημόνων στίς περισσότερο ἀναπτυγμένες ἐπιστημονικά καί τεχνολογικά χῶρες, πολλοί ἀπό αὐτούς ἀποποιοῦνται τόν ὅρο «μετανάστες» καί καλλιεργοῦν τόν ὅρο «κοσμοπολῖτες» (4), ἐνῶ ὡς μετανάστες θεωροῦν μόνον τούς ἐργάτες. Ὁ ὅρος «μετανάστης» χαρακτηρίζεται ἀπό τήν μελανότητα τοῦ παρελθόντος, ὅταν φτωχοί καί ἀμόρφωτοι Ἕλληνες ἐγκατέλειπαν τήν πατρίδα τους γιά νά ἐργαστοῦν ἀποκλειστικά ὡς χειρώνακτες σέ χῶρες μέ ὑψηλώτερο βιοτικό ἐπίπεδο ἀπό τήν Ἑλλάδα, ἐνῶ ὁ ὅρος «κοσμοπολίτης» δημιουργεῖ τήν ψευδαίσθηση ὅτι ἐξ αἰτίας τῆς παγκοσμιοποιήσεως (5) οἱ ἐπιστήμονες ― μετανάστες μποροῦν νά ἀξιοποιήσουν τίς γνώσεις τους σέ ἕνα ἄλλο μέρος τῆς γῆς τό ὁποῖο οἱ ἴδιοι ἐπιλέγουν. Ἄλλωστε σήμερα πολλοί ἔχουν υἱοθετήσει τήν ἀντίληψη ὅτι δέν εἶναι πολῖτες μόνον τῆς Ἑλλάδος, ἀλλά τοῦ κόσμου. Ἡ «διαρροή ἐπιστημονικοῦ δυναμικοῦ» δίνει στούς μορφωμένους Ἕλληνες μετανάστες τήν εὐκαιρία νά ἐργαστοῦν πάνω στό ἀντικείμενο τῶν σπουδῶν τους γιά τό ὁποῖο δαπάνησαν πολύ χρόνο καί πολύ κόπο.
Παλαιώτερα ἡ μόρφωση ἑνός παιδιοῦ ἀποτελοῦσε ἐγγύηση γιά τήν ἀνεύρεση μίας ἀξιοπρεποῦς ἐργασίας. Ἡ εἴσοδος στό Πανεπιστήμιο ἦταν ταυτόσημη μέ τήν μελλοντική ἐξασφάλιση μίας ἐπαγγελματικῆς σταδιοδρομίας πού θά ἔφερνε στόν πτυχιοῦχο ὄχι μόνο μία καλή ἐργασία, ἀλλά καί ἕνα καλό εἰσόδημα, ἀλλά γενικώτερα θά τόν βοηθοῦσε νά ἀποκτήση μία καλύτερη κοινωνι-
κή θέση, θά βελτίωνε δηλαδή, τό status quo του. Σήμερα τά πράγματα στήν χώρα μας ἔχουν ἀλλάξει ἄρδην. Πολλοί πτυχιοῦχοι ἀναζητοῦν μία θέση ἐργασίας ἀκόμα καί ἐάν αὐτή δέν ἀνταποκρίνεται οὔτε στίς σπουδές τους, οὔτε στίς προσδοκίες τους. Μήν μπορώντας νά ἐργαστοῦν στήν χώρα τους ἀναγκάζονται νά ὁδηγηθοῦν στήν φυγή. Ἔχει υἱοθετηθῆ ἡ ἀντίληψη ὅτι ἡ διαρροή ἐπιστημονικοῦ δυναμικοῦ ὀφείλεται στήν «ὑπερεκπαίδευση» τῶν Ἑλλήνων (6). Κατά πόσο αὐτό εἶναι ὀρθό καί ποιοί παράγοντες τό καλλιεργοῦν, θά τό ἐξετάσουμε ἀμέσως.Ἡ «ὑπερεκπαίδευση», ἄραγε, ἀποτελεῖ γεγονός γιά τήν Ἑλλάδα; Στό σημεῖο αὐτό ὀφείλουμε νά παραδεχτοῦμε ὅτι ναί μέν ἡ Ἑλλάδα ἔχει ἕνα ἀρκετά ὑψηλό ποσοστό πτυχιούχων, ἀλλά συγχρόνως αὐτό δέν μπορεῖ νά θεωρηθῆ ὡς ἕνα φαινόμενο «ὑπερεκπαιδεύσεως» (7).
Εἶναι ἀναμφισβήτητο τό γεγονός ὅτι ἡ αὔξηση τοῦ ἀριθμοῦ τῶν φοιτητῶν στήν τριτοβάθμια ἐκπαίδευση εἶναι μεγαλύτερη τά τελευταῖα χρόνια ἀπό ὅ,τι στό παρελθόν. Αὐτό ὅμως δέν ὀφείλεται ἀποκλειστικά στό ὅτι ἡ τριτοβάθμια ἐκπαίδευση τῆς χώρας μας γίνεται τόπος ὑποδοχῆς τῶν καλυτέρων μαθητῶν ἢ τῶν καλύτερα προετοιμασμένων ὑποψηφίων. Τά τελευταῖα χρόνια παρατηρήθηκε τό φαινόμενο εἰσαγωγῆς στήν τριτοβάθμια ἐκπαίδευση μαθητῶν πού συγκέντρωσαν πάρα πολύ χαμηλή βαθμολογία. Αὐτό ἦταν συνέπεια τῆς ἐφαρμογῆς διαφόρων πολιτικῶν σκοπιμοτήτων, ὅπως ἡ λειτουργία καί ἡ ἵδρυση διαφόρων Σχολῶν σέ περιοχές τῆς Ἑλλάδος χωρίς μεγάλη ἀνάπτυξη, ἡ συγκάλυψη τῶν ποσοστῶν τῆς ἀνεργίας, ἀφοῦ ὁ σπουδαστής ἤ φοιτητής δέν ἀποτελοῦν ἀνέργους κ.λπ.
Ἡ εἰσαγωγή στήν τριτοβάθμια ἐκπαίδευση γινόταν ὄνειρο γιά παιδιά καί γονεῖς, ὄχι ἀποκλειστικά γιά τήν ἀπόκτηση γνώσεων, ἀλλά γιά τήν εὕρεση μίας ἐργασίας πού θά ἔδινε τήν εὐκαιρία στούς νέους νά φύγουν μακριά ἀπό τήν πόλη τους ἤ τό χωριό τους. Ταυτόχρονα μέ τήν αὔξηση τοῦ ἀριθμοῦ τῶν φοιτητῶν καί τῶν σπουδαστῶν στά Ἱδρύματα τῆς ἀνωτάτης ἐκπαιδεύσεως, σέ συνδυασμό μέ τήν μείωση τῶν ὑψηλῶν ποσοστῶν ἐπιδόσεώς τους στίς Πανελλήνιες ἐξετάσεις, ἔγινε φανερό ὅτι περισσότεροι ἦταν ἐκεῖνοι πού ἀποκτοῦσαν τήν ἰδιότητα τοῦ φοιτητῆ, ἀλλά πολύ λιγώτεροι ἐκεῖνοι πού ἀποκτοῦσαν τήν ἰδιότητα τοῦ πτυχιούχου. Ταυτόχρονα πολλοί καί ἀπό τούς πτυχιούχους ἀκόμη δέν ἔχουν ἐπαρκεῖς γνώσεις ἤ τήν ἱκανότητα νά ἐξασκήσουν τό ἐπάγγελμα τό
ὁποῖο σπούδασαν. Ἄλλωστε εἶναι γνωστό «τοῖς πᾶσι» ὅτι ἡ τριτοβάθμια ἐκπαίδευση στήν Ἑλλάδα νοσεῖ. Πολλοί φοιτητές λαμβάνουν τό πτυχίο τους εἴτε μέ τήν «βοήθεια» τῶν καθηγητῶν τους, εἴτε μέ τήν «βοήθεια» πολιτικῶν μέσων, εἴτε καταφεύγοντας σέ «ἀγορά» τῶν γνώσεων κάποιων ἄλλων πτυχιούχων συναφῶν εἰδικοτήτων, πολλοί καθηγητές διορίζονται ἀναξιοκρατικά, ἐνῶ τέλος, δέν ὑπάρχει σύνδεση ἐκπαιδεύσεως καί ἐργασίας στήν κοινωνία μας. Τό ἀποτέλεσμα ὅλων αὐτῶν εἶναι ἡ ἀπόκτηση τοῦ πτυχίου νά παρέχη στόν κάτοχό του τήν ἰδιότητα τοῦ μορφωμένου πτυχιούχου, ὄχι ὅμως καί τοῦ εἰδικευμένου ἐπιστήμονα, τοῦ πτυχιούχου πού γνωρίζει καλά τό ἀντικείμενό του καί μπορεῖ νά θέση τίς γνώσεις του σέ ἐφαρμογή στόν τομέα τῆς ἐργασίας του.
Ἔρευνες ἔχουν ἀποδείξει ὅτι σύμφωνα μέ τόν πληθυσμό τῆς Ἑλλάδος δέν ὑπάρχει κάποια ὑψηλή ἀναλογία τῶν πτυχιούχων σέ σχέση μέ τούς κατοίκους τῆς Ἑλλάδος (8). Φυσικά ὑπάρχει αὔξηση τῶν φοιτητῶν, ὅπως προαναφέρθηκε, καί ἰδιαίτερα τελευταῖα παρατηρεῖται μία τάση αὐξήσεως τῶν πτυχιούχων πού ἐπιδίδονται στόν ἀγῶνα ἀποκτήσεως μεταπτυχιακῶν τίτλων ἤ διδακτορικῶν. Αὐτό γίνεται στήν προσπάθεια νά πετύχουν μία ἐπί πλέον ἐξειδίκευση πού θά τούς ἀνοίξη τίς πύλες ἀνευρέσεως ἐργασίας. Αὐτό ὅμως εἶναι ἕνα φαινόμενο τό ὁποῖο δέν παρατηρεῖται στήν Ἑλλάδα σέ μεγαλύτερο ποσοστό ἀπό ὅ,τι στίς ἀναπτυγμένες χῶρες τοῦ ἐξωτερικοῦ. Ἡ προσπάθεια γιά ἐξειδίκευση τῶν σπουδῶν μᾶλλον ἀποτελεῖ παγκόσμιο φαινόμενο, παρά κυρίως ἐθνικό. Σήμερα περισσότερο ἀπό ποτέ εἶναι ἐμφανής ὁ κίνδυνος τῆς μεγάλης μεταναστεύσεως τῶν Ἑλλήνων πτυχιούχων στό ἐξωτερικό. Αὐτό εἶναι συνέπεια τῆς οἰκονομικῆς δυσπραγίας στήν ὁποία βρίσκεται ἡ χώρα μας, τῆς μή ὀρθῆς παρατηρήσεως καί προσπαθείας γιά τήν κάλυψη τῶν πραγματικῶν ἀναγκῶν τῆς κοινωνίας πού θά ὁδηγοῦσαν ἀφ᾿ ἑνός στόν ἐξορθολογισμό τοῦ τρόπου ἐκπαιδεύσεως τῶν Ἑλλήνων καί ἀφ᾿ ἑτέρου στήν δυνατότητα ἀντιστοιχήσεως τοῦ ἀριθμοῦ τῶν πτυχιούχων μέ ἐκεῖνον πού θά χρειαζόταν ἡ ἑλληνική κοινωνία καί ἡ οἰκονομία (9) γιά νά ὁδηγηθῆ στήν ἀνάπτυξη.
Ἔτσι ἄν δέν ὑπῆρχε «ὑπερπληθωρισμός» ― περισσότεροι νομικοί, γιατροί, ἀρχιτέκτονες, ἐκπαιδευτικοί κ.λπ. ἀπό ὅ,τι χρειάζονται ― δέν θά ὑπῆρχε ἀνεργία, ὑποαπασχόληση, ἑτεροαπασχόληση ἤ μετανάστευση ἤ θά ἦταν πολύ μικρότερος ὁ ἀριθμός ἀπό αὐτόν πού ὑπάρχει σήμερα (10). Βέβαια ὁ «ὑπερπληθωρισμός» δέν ἀποτελεῖ τήν βασική αἰτία μεταναστεύσεως σήμερα. Ἄλλος ἕνας παράγοντας εἶναι ἡ ἀμοιβή τῶν Ἑλλαδιτῶν ἐπιστημόνων σέ σχέση μέ ἐκείνη τῶν ἀντιστοίχων ἐπιστημόνων τοῦ ἐξωτερικοῦ. Ἔτσι πολλοί πτυχιοῦχοι προτιμοῦν νά μεταναστεύσουν σέ χῶρες πού θά τούς παρέχεται ἡ δυνατότητα νά ἐργαστοῦν ὄχι μόνο σέ ἀξιοπρεπεῖς συνθῆκες καί μέ ξεκάθαρους ὅρους ἐργασίας, ὅπως τό ὡράριο καί τά καθήκοντά τους, ἀλλά καί μέ μισθούς μεγαλυτέρους τῶν 700 ἤ 1.000 εὐρώ στήν καλύτερη περίπτωση πού θά ἐξασφάλιζαν στήν πατρίδα τους.
Ἄλλωστε στίς μέρες μας ἡ κατάσταση στήν ἀμοιβή τῶν πτυχιούχων γίνεται ὁλοένα καί πιό ἀσφυκτική, ἀφοῦ ὁ μισθός ἑνός πρωτοδιοριζομένου ἐκπαιδευτικοῦ μετά δυσκολίας ἀγγίζει τά 600 εὐρώ. Τήν στιγμή πού χῶρες τοῦ ἐξωτερικοῦ προσφέρουν μεγάλες οἰκονομικές ἀπολαβές σέ Ἕλληνες πτυχιούχους. Πολλοί ὑποστηρίζουν ὅτι ἀπό τήν διαρροή τοῦ ἐπιστημονικοῦ δυναμικοῦ ἐλλοχεύει ὁ κίνδυνος ἡ Ἑλλάδα νά μετατραπῆ σέ μία χώρα ἐργατῶν καί παρόχων τουριστικῶν ὑπηρεσιῶν. Φυσικά ὁ κίνδυνος αὐτός εἶναι ὑπαρκτός σέ ἕνα βαθμό. Πολλοί ὅμως ἐπιστήμονες πού φεύγουν γιά τό ἐξωτερικό, προσδοκοῦν ὅτι κάποια μέρα θά ἐπιστρέψουν στήν χώρα τους. Παράλληλα ἀποτελοῦν ἕνα σημαντικό παράγοντα διαφημίσεως γιά τήν Ἑλλάδα. Ἡ Ἑλλάδα γιά τήν μείωση τοῦ κόστους τῆς ἀπωλείας τοῦ ἐπιστημονικοῦ της δυναμικοῦ θά πρέπη νά κάνη προσπάθειες γιά νά ἀντισταθμίση τίς ἀπώλειες αὐτές. Θά πρέπη νά μελετήση σχέδια, πῶς θά μπορέση νά πετύχη τόν ἐπαναπατρισμό ὅσων τόν ἐπιδιώκουν, ἀξιοποιώντας τήν γνώση καί τήν τεχνογνωσία πού ἀπέκτησαν σέ μεγάλο βαθμό ἐργαζόμενοι στό ἐξωτερικό. Θά πρέπη ἐπίσης οἱ νέοι πτυχιοῦχοι ― ἐπιστήμονες, οἱ ὁποῖοι κατάφεραν νά ἐργαστοῦν σέ διαφόρους ἐπιστημονικούς τομεῖς στήν Ἑλλάδα, νά ἀποβάλουν τήν ψευδαίσθηση τῆς δῆθεν μεγαλοφυΐας τους.
Ἡ τελευταία ὄχι μόνο εἶναι φενάκη, ἀλλά ἀποτελεῖ καί ἀσπίδα πίσω ἀπό τήν ὁποία κρύβεται ἡ ἀνεπάρκειά τους ὡς ἐπιστημόνων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αὐτῆς τῆς προβληματικῆς, ἀποτελεῖ
ἡ περίπτωση τοῦ διακεκριμένου Ἕλληνα φυσικοῦ Δ. Νανοπούλου νά γίνη δεκτός στό διδακτικό προσωπικό Πανεπιστημίου τῆς ἡμεδαπῆς (11), ὅπως καί ἡ περίπτωση τῆς ἐρευνητρίας γιά τό ἐμβόλιο τοῦ καρκίνου Β. Ἀποστολοπούλου νά γίνη δεκτή ἀπό τόν ἰατρικό κόσμο τῆς χώρας μας (12). Πολλοί ἀπό τά «ἐπιστημονικά ταλέντα» ὁδηγοῦνται, λοιπόν, στήν μετανάστευση ἔχοντας τήν φιλοδοξία μίας καλύτερης καί διεθνοῦς καριέρας, ἀλλά συγχρόνως καί μίας ὑψηλῆς ποιότητος ζωῆς (13), ὄνειρο πού φαίνεται οὐτοπικό στήν Ἑλλάδα, ἀφοῦ ἡ πραγματοποίησή του θεωρεῖται ἀνεδαφική ἀπό πολλούς νέους ἐπιστήμονες.
Χωρίς ἐπιστήμονες ὅμως ἡ Ἑλλάδα εἶναι καταδικασμένη νά ἀποτύχη σέ πολλούς τομεῖς, κυρίως στήν βελτίωση τῶν κοινωνικῶν δομῶν της, ἀλλά καί στήν παροχή καλύτερης ζωῆς στούς ἀνθρώπους της. Στόχος τῶν κυβερνήσεων δέν θά πρέπη νά εἶναι ἡ ἐξασφάλιση τῶν πολιτικῶν συμφερόντων τους, ὅπως ὁ διορισμός ἀνθρώπων σέ τομεῖς πού λειτουργοῦν παρασιτικά γιά τήν οἰκονομία ― διάφορες ὑπηρεσίες τοῦ δημοσίου μέ μεγάλο ποσοστό προσλήψεων ἀνθρώπων ὑποχρεωτικῆς ἤ μέσης ἐκπαιδεύσεως ― ἀφήνοντας συγχρόνως χωρίς κάλυψη θέσεις ἐξειδικευμένου ἐπιστημονικοῦ προσωπικοῦ, ὅπως συμβαίνει σέ κέντρα, ὅπως ὁ «Δημόκριτος», τό «Ἰνστιτοῦτο Παστέρ» κ.ἄ.(14). Ἡ ἀνάπτυξη τῆς ἐπιστημονικῆς ἔρευνας στήν χώρα μας θά πετύχη νά «χορτάση» τήν δίψα τῶν νέων ἐπιστημόνων γιά μελέτες καί ἔρευνες σέ διαφόρους τομεῖς, ἐνῶ ταυτόχρονα οἱ ἀνακαλύψεις τους καί οἱ ἐφευρέσεις τους θά προσελκύσουν χορηγούς ― χρηματοδότες πού θά θέλουν νά θέσουν τίς μελέτες αὐτές καί τά ἀποτελέσματά τους κάτω ἀπό τήν μέριμνά τους. Τό τελευταῖο συμβαίνει σέ πολλούς τομεῖς ἐπιστημονικούς στό ἐξωτερικό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα εἶναι οἱ χορηγίες τῶν φαρμακευτικῶν ἑταιρειῶν, προκειμένου νέοι ἐπιστήμονες νά ἀσχοληθοῦν μέ μελέτες γιά τήν δημιουργία νέων φαρμάκων πού ἐκεῖνες μέ τήν σειρά τους θά τά ἐμπορευτοῦν.
Ἐπίσης θετική θά μποροῦσε νά ἀποδειχτῆ ἡ στράτευση κάποιων ἐπιστημόνων ἀπό ἰδιωτικούς ἤ δημοσίους παράγοντες πού μέ τήν βοήθεια Σεμιναρίων θά μετέδιδαν μέρος τῶν γνώσεών τους καί τῆς ἐμπειρίας τους γιά νά δημιουργηθοῦν, νά ἀναπτυχθοῦν ἤ καί νά βελτιωθοῦν οἱ ἀντίστοιχοι τομεῖς τοῦ ἐξωτερικοῦ καί στήν Ἑλλάδα. Ἔτσι ἡ χώρα θά κέρδιζε πολλαπλά, ἀφοῦ οἱ «μετανάστες» ἐπιστήμονες δέν θά ἔκοβαν τήν σχέση τους μέ τήν πατρίδα, ἐνῶ ταυτόχρονα θά ἀποτελοῦσαν διαφήμιση τῆς Ἑλλάδος στό ἐξωτερικό καί παράλληλα θά «μετάγγιζαν» τήν γνώση, τήν τεχνοτροπία καί τίς μεθόδους ἀναπτύξεως τῶν διαφόρων ἐπιστημῶν στήν «ἀναιμική» στήν ἐπιστημονική ἀξιοποίηση πατρίδα τους (15).
ΕΠΙΛΟΓΟΣ ― ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Ἡ μετανάστευση τῶν Ἑλλαδιτῶν ἐπιστημόνων δέν ἀποτελεῖ φαινόμενο καινούργιο. Ὑπῆρχε πάντοτε, ἁπλῶς τώρα ἐπιτείνεται λόγῳ τῆς οἰκονομικῆς κρίσεως. Πολλοί ἀπό τούς ἐπιστήμονες πού
ἐγκαταλείπουν τήν Ἑλλάδα ἔχουν κάνει πολυετεῖς σπουδές καί εἶναι κάτοχοι πολλῶν πτυχίων. Πολλοί ἀπό αὐτούς στηριζόμενοι οἰκονομικά ἀπό τήν οἰκογένειά τους, στρέφονται γιά διαμονή καί
ἐργασία στό ἐξωτερικό. Φυσικά εἶναι καί ἐκεῖνοι πού σπουδάζουν στό ἐξωτερικό καί ὁλοκληρώνοντας τίς σπουδές τους δέν ἐπιθυμοῦν νά ἐγκαταλείψουν μία χώρα πού ἔχει ὑποδομές καί κοινω-
νικές ὑπηρεσίες καλύτερες ἀπό ἐκεῖνες τῆς χώρας τους.
Σίγουρα στίς μέρες μας τό φαινόμενο εἶναι ἀρκετά σημαντικό καί ἀποτελεῖ πληγή γιά τήν ἀνάπτυξη τῆς χώρας. Ἐάν ὅμως ἀξιοποιηθῆ κατάλληλα θά μπορέση νά ἀποτελέση μοχλό πού θά βοηθήση
στήν ἀνάπτυξη. Ἐπίσης σημαντικό εἶναι οἱ κυβερνῶντες νά μπορέσουν νά ἐξετάσουν κριτικά, ποιές ἀνάγκες ἐπιστημόνων ὑπάρχουν στήν χώρα καί πῶς μποροῦν νά ἀξιοποιηθοῦν γιά νά μπορέση ἡ ἐκπαίδευση νά προσφέρη τό ἐπιστημονικό δυναμικό πού ἔχει ἀνάγκη στούς διαφόρους τομεῖς της καί ὄχι νά παράγη ἐπιστήμονες χωρίς ἀντικείμενο ἀπασχολήσεως. Οἱ Ἑλλαδῖτες ἐπιστήμονες πού σκέπτονται τήν μετανάστευση, πρέπει νά σκεφτοῦν σοβαρά τά πλεονεκτήματα καί τά μειονεκτήματα τῆς ζωῆς καί τῆς ἐργασίας στό ἐξωτερικό. Ἐπί πλέον ἀκόμα καί ὅταν φύγουν, δέν πρέπει νά ἀποκοποῦν ἀπό τήν Ἑλλάδα, ἐνῶ ἡ Ἑλληνική πολιτεία θά πρέπη νά φτειάξη τίς κατάλληλες ὑποδομές γιά νά πετύχη τόν ἐπαναπατρισμό τους, ἀξιοποιώντας τίς γνώσεις καί τήν ἐμπειρία τους ὡς ἐργαζομένων στό ἐξωτερικό.
1. Λ. Βεντούρα, «Οἱ δρόμοι τῆς μεγάλης φυγῆς τῶν Ἑλλήνων», Τό Βῆμα 19/12/1999.
2. Αὐτόθι.
3. Λ. Λαμπρινιάδη, Ἐπενδύοντας στή Φυγή. Ἡ Διαρροή Ἐπιστημόνων ἀπό τήν Ἑλλάδα στήν Ἐποχή τῆς Παγκοσμιοποίησης», ἐκδ. Κριτική, Ἀθήνα 2011, σ. 17.
4. Αὐτόθι, σ. 18.
5. Παγκοσμιοποίηση εἶναι ἡ προσπάθεια νά ὑπάρξη μία ὁμοιομορφία τοῦ τρόπου ζωῆς τῶν ἀνθρώπων καί ἡ θεμελίωση ἑνός νέου παγκοσμίου πολιτισμοῦ. Σέ αὐτό συμβάλλει τό ἄνοιγμα τῶν αγορῶν, στίς ὁποῖες οἱ ἀγορές φιλελευθεροποιοῦνται, ἡ «κατάργηση» τῶν συνόρων πού δίνει τήν δυνατότητα στούς ἀνθρώπους νά μετακινοῦνται σέ περισσοτέρους προορισμούς εὐκολώτερα εἴτε ὡς ἐργαζόμενοι, εἴτε ὡς τουρίστες, ἡ ἀνταλλαγή ἐπιστημονικῶν γνώσεων καί δεδομένων, ἡ δημιουργία διεθνῶν ὀργανισμῶν γιά τήν καταπολέμηση τῆς φτώχειας, προασπίσεως τῶν διαφόρων ἀτομικῶν συμφερόντων κ.λπ. Φυσικά ἡ παγκοσμιοποίηση ἔχει καί τήν ἀρνητική της πλευρά, στήν ὁποία κυριαρχεῖ ἡ ἐπικράτηση τοῦ ἰμπεριαλισμοῦ, ἐνῶ ἀπειλεῖ τόσο στόν οἰκονομικό τομέα, ὅσο καί στόν πολιτιστικό νά ἐξαφανίση χῶρες πού δέν θά μποροῦν νά πετύχουν μία συνεχῶς ἀναπτυγμένη οἰκονομία καί δέν μποροῦν νά διαφυλάξουν τήν ἐθνική τους πολιτισμική καί πολιτιστική ταυτότητα, παρά τήν θυσιάζουν στόν βωμό τῆς «προοδευτικότητος» μέ κίνδυνο τόν ἀφανισμό τους ὡς ἔθνους. Πρβλ. Λ. Λεοντίδου, Ἀγεωγράφητος Χώρα, Ἑλληνικά Γράμματα, Ἀθήνα 2005, σ. σ. 346 ― 353.
6. Λ. Λαμπρινιάδη, ὅπ.π., σ. 20.
7. Αὐτόθι, σ. 121.
8. Αὐτόθι, σ.σ. 121 ― 129.
9. Αὐτόθι, σ. 160.
10. Αὐτόθι, σ. 154.
11. http://hellenicrevenge.blogspot.com/2011/01/cernvideo.html (2012)
12. http://news.in.gr/greece/article/?aid=151841 (2012)
13. Λ. Λαμπρινιάδη, ὅπ. π., σ. 354.
14. Παράδοξο εἶναι ἡ Ἑλλάδα νά εἶναι μία πολύ πλούσια σέ ἀρχαῖα εὑρήματα χώρα καί οἱ ἀρχαιολόγοι νά εἶναι ἄνεργοι ἤ νά καλύπτουν θέσεις καθηγητῶν Ἱστορίας σέ σχολεῖα.
15. Λ. Λαμπρινιάδη, ὅπ.π., σ.σ. 356 ― 357.
Βιβλιογραφία
Βεντούρα Λ., «Οἱ δρόμοι τῆς μεγάλης φυγῆς τῶν Ἑλλήνων», Τό Βῆμα 19/12/1999. «Ἑλληνισμός τῆς Διασπορᾶς», Β΄ καί Γ΄ , ἔκδ. ΕΑΠ, Πάτρα 2003.
Λεοντίδου Λ., Ἀγεωγράφητος Χώρα, Ἑλληνικά Γράμματα, Ἀθήνα 2005.
Λαμπρινιάδη Λ., «Ἐπενδύοντας στή Φυγή. Ἡ Διαρροή Ἐπιστημόνων ἀπό τήν Ἑλλάδα στήν Ἐποχή τῆς Παγκοσμιοποίησης», ἔκδ. Κριτική, Ἀθήνα 2011.
Διαδικτυακοί ἱστότοποι:
http://hellenicrevenge.blogspot.com/ 2011/01/cernvideo.html (2012)
http://news.in.gr/greece/article/ ?aid=151841 (2012)