Ευφροσύνη Δ. Βλάχου
Θεολόγος
Ομιλία στον Ι.Ν. Αγίων Ραφαήλ, Νικολάου και Ειρήνης
Νέα Μουδανιά Χαλκιδικής, 30/1/2017
Σεβαστοί Πατέρες,
αγαπητοί συνάδελφοι,
αγαπητά παιδιά
ιερό εκκλησίασμα.
Σήμερα η Εκκλησία μας τιμά, τους τρεις Ιεράρχες από κοινού: τον Βασίλειο τον Μέγα, τον Γρηγόριο τον Θεολόγο και τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο.
Ποιος, αλήθεια, γιορτάζει σήμερα και γιατί γιορτάζει; Ποια πρόταση ζωής εμπνέει στο μαθητή, στο δάσκαλο και στο γονιό; Ποιον άνθρωπο διαπλάθουμε στο σχολείο μας σήμερα; Τι σχέση μπορεί να έχει η άσκηση στην αλήθεια της ζωής που μας υπέδειξαν οι τιμώμενοι Ιεράρχες, με την καθημερινότητα του σχολείου που βιώνουμε; Και ενώ κλείνουμε αυτή τη μέρα τα σχολειά μας και ψελλίζουμε αμήχανα πως γιορτάζει η παιδεία όλοι ξέρουμε πως κρυφά αιμορραγεί.
Αφού η παιδεία μας είναι άδεια από ιδανικά και αξίες, και η εποχή μας δεν επιθυμεί πρόσωπα με υπόσταση αλλά άτομα και αριθμούς. Άτομα ανέστια και ξεριζωμένα από κάθε παρελθόν. Η παιδεία μας χωρίς πρότυπα αφήνει τα παιδιά μας συγχυσμένα και αγχωμένα χωρίς μια χαραμάδα φωτός με μόνο οδηγό τις επιθυμίες, τους φόβους και τα ένστικτά τους. Και μετά απορούμε γιατί δεν μπορούν να κατανοήσουν την γιορτή, και προσπαθούμε να τους μιλήσουμε για την ζωή των Τριών Ιεραρχών με εκδηλώσεις και μακροσκελείς βιογραφίες και λησμονούμε ότι η θεολογία των μεγάλων αυτών πατέρων είναι τρόπος ζωής, είναι πνευματικές αρχές και όχι καθηκοντολογία.
Η κοινή εορτή των Τριών Ιεραρχών της 30ής Ιανουαρίου θεσπίστηκε στα μέσα 11ου αιώνα. Αφορμή για τον κοινό τους εορτασμό ήταν οι έριδες που ξέσπασαν μεταξύ των Χριστιανών για το ποιος από τους τρεις ήταν ο σπουδαιότερος καθώς η πνευματική τους ακτινοβολία ήταν τεράστια και οι πιστοί δεν μπορούσαν να τους ξεχωρίσουν.
Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας οι πρόγονοί μας καθιέρωσαν τη μέρα των Τριών Ιεραρχών ως μέρα των Ελληνικών γραμμάτων, της παιδείας και ως σχολική εορτή τιμώντας έτσι την αγιοσύνη των τριών Πατέρων της Εκκλησίας και συγγραφέων, την ιεραποστολική τους δράση, την ευρυμάθειά τους, το ανεπανάληπτο δογματικό τους έργο και την οικουμενικότητα τους.
Το νεοσύστατο ελληνικό κράτος με την απόφαση της Συγκλήτου του Πανεπιστημίου Αθηνών, το Ακαδημαϊκό έτος 1843-44 καθιερώνει επίσημα τη γιορτή «ως γιορτή των Ελληνικών γραμμάτων».
Μελετώντας προσεκτικά την πορεία και τη δράση των τριών Ιεραρχών στον κόσμο, αλλά και το ογκώδες έργο τους διαπιστώνουμε ότι πράγματι η εποχή τους υπήρξε καθοριστική για την μετέπειτα πορεία του Χριστιανισμού. Διαμόρφωσαν και θεμελίωσαν την φιλοσοφική και θεολογική επιστήμη.
Και οι Τρεις προέρχονταν από τον ανατολικό Χριστιανισμό: Από τη Συρία ο άγιος Ιωάννης και από την Καππαδοκία ο Βασίλειος και ο Γρηγόριος.
O Μέγας Βασίλειος είχε σπουδάσει φιλοσοφία, ιατρική, αστρονομία, νομικές επιστήμες, μουσική. Ήταν αυτός που έθεσε τις βάσεις και ανέπτυξε το τριαδικό δόγμα.
Ο ιερός Χρυσόστομος ως βαθύς γνώστης της χριστιανικής και της ελληνικής γραμματείας, κάτοχος και των δύο κόσμων και ως άριστος ρήτορας και συγγραφέας γράφει τα πλέον διαχρονικά και άξια θαυμασμού συγγράμματα. Ο Γρηγόριος ο Θεολόγος είναι ένας από τους μεγαλύτερους ποιητές και λογοτέχνες. Κοσμεί την εκκλησιαστική γραμματεία.
Ευθύς εξαρχής όλοι τους χρησιμοποίησαν την ελληνική σοφία για να κάνουν κατανοητή στους ανθρώπους την χριστιανική εξ αποκαλύψεως γνώση του Θεού.
Καλλιέργησαν την ελληνική γλώσσα και χρησιμοποιώντας την ως εργαλείο αποσαφήνισαν και έκαναν κατανοητούς όρους, όπως: ομοούσιο, υπόσταση, αγέννητο. Και οι Τρεις τους γεφύρωσαν το χάσμα μεταξύ Ελληνισμού και Χριστιανισμού
Πρόσφεραν τη θεογνωσία που την αναζητούσαν εναγωνίως οι άνθρωποι της εποχής τους: το λέει καθαρά το τροπάριό τους: «τους την κτίσιν πάσαν θεογνωσίας νάματι καταρδεύσαντας».
Ο βίος και η πολιτεία των τριών Ιεραρχών μας παραδειγματίζει διαχρονικά:
Η λιτή μοναχική ζωή του Μ. Βασιλείου (ατομική του περιουσία ήταν ένα βιβλίο και το ράσο του) είναι ο αντίποδας της σύγχρονης σπάταλης και της καταναλωτικής μανίας του ανθρώπου, είναι η απέναντι πλευρά της εκκοσμίκευσης.
Διδασκόμαστε από την παροιμιώδη φιλανθρωπία και ασκητικότητα του Βασιλείου. Είναι ο πρώτος οργανωτής του νοσοκομείου-ορφανοτροφείου, της «Βασιλειάδας. Ο Μ. Βασίλειος δε δίσταζε ακόμη και λεπρούς να ασπαστεί ενώ πολλές φορές η σύγχρονη κοινωνία θέτει στο περιθώριο όχι μόνο αυτούς που πάσχουν από μεταδοτικά νοσήματα, αλλά και αυτούς που έχουν διαφορετική άποψη και γνώμη.
Διδασκόμαστε από την ήρεμη και ασκητική φύση του ποιητή Γρηγορίου του Θεολόγου, με τα ποιήματα του οποίου δοξάζουμε το Θεό στις εκκλησιές μας μέχρι σήμερα.
Η ζωή του Χρυσοστόμου γίνεται διδαχή για μας.
Έλαβε μέτρα στην Αντιόχεια για τη βελτίωση του ηθικού και του μορφωτικού επιπέδου του κλήρου, απομάκρυνε από το θυσιαστήριο τους μη ικανούς, βελτίωσε τη θέση των γυναικών στην εκκλησία, επανέφερε την βαθμίδα των διακονισσών στους ναούς, έδωσε πνευματική και υλική αρωγή στους τότε σκληρά εργαζόμενους από ανατολής μέχρι δύσης του ηλίου, με την καθιέρωση της εσπερινής λειτουργίας και τη σίτισή τους. Είχε όλο το λαό με το μέρος του γιατί ο ίδιος τους είχε εμφυσήσει την δυναμική της αγάπης. Αγωνίστηκε εναντίον της μανίας για σπατάλη και για την κενή περιεχομένου πίστη. Η μεγάλη εκτίμηση και αγάπη του λαού, μαζί με τη ρητορική του δεινότητα προκάλεσαν το φθόνο πολλών, αλλά και ορισμένων επισκόπων. Καταδικάστηκε σε θάνατο και πέθανε καταβεβλημένος στην εξορία.
Στην εποχή της μας στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, πολλούς αιώνες πριν την εμφάνιση του όρου αυτού, πρώτη η Εκκλησία μίλησε τη γλώσσα της οικουμενικότητας. Πρωτίστως ως βίωμα και όχι ως ιδέα.
Την οικουμενικότητα τη βλέπουμε στη ζωή και στο έργο των τριών Ιεραρχών: είναι για αυτούς βιωμένη εμπειρία ζωής, «τους την οικουμένην ακτίσι δογμάτων θείων πυρσεύσαντας».
Κατά την παράδοση της Εκκλησίας ο Θεός είναι ο των όλων Θεός και Κύριος. Αυτός ο Θεός των όλων έπρεπε να γίνει κατανοητός σ’ όλους τους ανθρώπους ανεξάρτητα από καταγωγή, φύλο, ιδεολογία, χρώμα, θρησκεία, κοινωνική θέση.
Η οικουμενική διάσταση της σκέψης των Τριών Ιεραρχών είναι η απάντηση στα σύγχρονα προβλήματα της προσφυγιάς, της εξαθλίωσης και της αδικίας.
Η αδιαφορία για τον πλησίον, η έλλειψη του σεβασμού της διαφορετικότητας, οι προκαταλήψεις και τα στερεότυπα δημιουργούν κάθε είδους φανατισμούς, χωρίζουν τους ανθρώπους και αλλοιώνουν το πνεύμα του Ευαγγελίου.
Αυτή την κληρονομιά της ανοχής και της αποδοχής που δίδαξε πρώτος ο Χριστός και οι Απόστολοι και στη συνέχεια η Εκκλησία μας με τους Τρεις Ιεράρχες την συνεχίζουν επάξια ο λαός μας και οι απλοί παπάδες όπως αποδεικνύεται από την προσφορά και τον εθελοντισμό των κατοίκων των νησιωτικών περιοχών προς τους πρόσφυγες. Επειδή η προσφυγιά δεν έχει χρώμα. Η φυλή, η καταγωγή και το θρήσκευμα δεν είναι εμπόδια στην αγάπη. Γιατί η Χριστιανική αγάπη είναι πάντα σταυρούμενη και θυσιαστική.
Οι Τρεις Ιεράρχες συνδυάζουν την πράξη με τη θεωρία, την βίωση του Ευαγγελίου με τη γνώση για την επίλυση των προβλημάτων του ανθρώπου που υποφέρει. Ο πλησίον είναι ο εγγύς και ο μακράν. Ο άλλος δεν είναι ο διαφορετικός, αλλά ο έτερος άνθρωπος. Αυτό διδάσκει ο Χριστιανισμός, αυτό εφάρμοσαν οι Τρεις Ιεράρχες. Εδώ αποκτά η λέξη αλληλεγγύη το πραγματικό της περιεχόμενο: εγγύς προς αλλήλους
Με τον Μέγα Βασίλειο, τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο και τον Γρηγόριο τον Θεολόγο βιώνουμε την όντως ορθόδοξη παράδοση. Η ενοποιός προς τους ανθρώπους δράση τους είναι το παράδειγμα για μας.
Η σκέψη τους αποτελεί γνώμονα για την Ελληνική παιδεία. Προσφέρει ήθος, προάγει πολιτισμό. Αναβαθμίζει την παιδεία. Πολλοί πιστεύουν σήμερα ότι οι παραδόσεις, οι εορτασμοί, τα ήθη και έθιμα, αλλά και η θρησκεία δεν έχουν να προσφέρουν τίποτα το ελπιδοφόρο στον άνθρωπο της εποχής μας. Η τεχνικη-οικονομική ανάπτυξη πρέπει να είναι ο κύριος στόχος της παιδείας κατ’ αυτούς. Παιδεία όμως δίχως αξίες δεν υπάρχει. Οι Τρεις Ιεράρχες έβλεπαν τον άνθρωπο ως κέντρο της δημιουργίας, όχι φυσικά ως κέντρο που για χάρη του πρέπει να λεηλατηθούν τα πάντα, αλλά ως κοινωνό του Θεού και προστάτη της φύσης. Τον θεωρούσαν πρόσωπο με υπόσταση και όχι άτομο προς εκμετάλλευση. Οι άνθρωποι δεν ήταν για αυτούς αναλώσιμη μάζα, αλλά ανεπανάληπτες και μοναδικές προσωπικότητες που θα έπρεπε να διδάσκονται δια βίου. Η παιδεία τους ανυψώνει το άνθρωπο από το επίπεδο του ατόμου στο επίπεδο του προσώπου.
Μολονότι και οι Τρεις Ιεράρχες είχαν αναχωρητική και μοναχική διάθεση, ανέλαβαν δράση και έδωσαν μάχες στο δημόσιο χώρο για την αλήθεια και την δικαιοσύνη, με παρρησία και πνεύμα διακονίας όταν το απαιτούσαν οι συνθήκες. Ως γνωστόν, ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος ήλθε σε ανοιχτή σύγκρουση με την αυτοκρατορική εξουσία με επακόλουθο την εξορία του.
Ο λαός μας διακρίνεται για την προσήλωσή του στις παραδόσεις μας. Αυτές δεν είναι μουσειακό είδος, ούτε φανατική άρνηση για το καινούργιο αλλά ταπεινή πηγή ζωής που σε καιρούς άνυδρους και εποχές στέγνιας έχουν να προσφέρουν πολλά στον τόπο, να καταξιώσουν τη ζωή και τον πολιτισμό, να καρποφορήσουν ελπίδα. Καθώς αντλούμε από τους θησαυρούς του παρελθόντος, ζούμε το παρόν και εμπλουτίζουμε το μέλλον. Οι παραδόσεις μας είναι η βιωμένη εμπειρία αιώνων. Άλλωστε τα ήθη και έθιμα και προ πάντων οι εκκλησιαστικές παραδόσεις δεν επιβάλλονται, βιώνονται. Είναι μία διαχρονική προσήλωση, μια συνεχής μνήμη, μια αδιάκοπη βίωση.
Οι Τρεις Ιεράρχες καλλιέργησαν ήθος και φρόνημα. Mε τη σοφία, τη γλώσσα και τη γνώση τους έθεσαν γερά θεμέλια στην παιδεία. Η αγάπη και των Τριών προς τους νέους τους καθιστά κορυφαίους παιδαγωγούς.
Δεν απέρριψαν τον παλαιό αρχαίο κόσμο ως ειδωλολατρικό αλλά γνωρίζοντας τον πνευματικό του πλούτο του, τον προήγαγαν, τον σεβάστηκαν και απάντησαν στις αναζητήσεις τους περί Θεού.
Οι ιδέες τους ταξίδεψαν στο χρόνο πότισαν τη παιδεία, την φιλοσοφία, τις επιστήμες και λειτούργησαν στο πολιτικό και πολιτιστικό επίπεδο του νεώτερου Ελληνισμού. Αυτοί ένωσαν την ανατολή με τη δύση, αυτοί τον αρχαίο με το νέο κόσμο του Χριστιανισμού
Σ’ αυτά τα πλαίσια της παράδοσης τοποθετείται και η γιορτή που τιμούμε σήμερα. Και οι Τρεις είναι παρόντες σχεδόν σε κάθε εκκλησιαστική ακολουθία που δοξολογούμε το Θεό: ο Βασίλειος και ο Χρυσόστομος με τα κείμενα των ιερών λειτουργιών και ο Γρηγόριος με την ποίησή του. Στα πρόσωπά τους τιμούμε την τρισηλίου Θεότητα, τον Θεό των όλων που τους ανέδειξε φωστήρες της Οικουμένης, για χάρη μας, για χάρη όλων των ανθρώπων.
Χρόνια πολλά.