Κάσσανδρου Γάτσιου
Τὸ ἱπποφαὲς εἶναι ἕνα φυτὸ γιὰ τὸ ὁποῖο οἱ ἀρχαῖοι συγγραφεῖς ἀναφέρουν ὅτι ἦταν ἕνα φαρμακευτικὸ φυτὸ ποὺ ἔδινε λαμπρὸ χρῶμα στὸ τρίχωμα τῶν ἀλόγων (ἵππος, φαὸς=λαμπρός) τοῦ Μ. Ἀλέξανδρου καὶ μεγάλη ἀντοχὴ τῶν στρατιωτῶν του στὶς κακουχίες. Εἶναι φυτὸ ποὺ χρησιμοποιεῖται στὴν παραδοσιακὴ ἰατρικὴ τῶν Κινέζων καὶ τῶν Ρώσων ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὴ σύγχρονη θεραπευτικὴ λόγῳ τῶν πάρα πολλῶν ὠφέλιμων οὐσιῶν. Τὸ φυτὸ αὐτὸ εἶναι ἕνας φυλλοβόλος θάμνος ποὺ φθάνει σὲ ὕψος τὰ 2, 5-3 μὲ τὰ φύλλα του μοιάζουν μὲ τῆς ἰτιᾶς, οἱ περισσότερες ποικιλίες του φέρουν ἀγκάθια, ἐνῷ παράγει μικροῦ μεγέθους πορτοκαλὶ χρώματος καρπούς. Τὸ σχῆμα τοῦ καρποῦ ποικίλει ἀπὸ τὸ ὠοειδές, τὸ κυλινδρικὸ ἕως τὸ σφαιρικὸ ἐνῷ περικλείει ἕναν σπόρο. Ὑπάρχουν φυτὰ ποὺ παράγουν μόνο θηλυκὰ ἄνθη καὶ φυτὰ ποὺ παράγουν μόνο ἀρσενικά, δηλαδὴ εἶναι φυτὸ δίοικο. Καρποὶ παράγονται μόνο ἀπὸ τὰ θηλυκά. Τὰ ἀρσενικὰ χρησιμοποιοῦνται γιὰ τὴν ἐπικονίαση τῶν θηλυκῶν ἀνθέων.
Συνθῆκες περιβάλλοντος ποὺ καλλιεργεῖται
Τὸ ἱπποφαὲς εἶναι εἶδος ποὺ προσαρμόζεται καλὰ στὶς ἀντιξοότητες τοῦ κλίματος. Τὸ φυτὸ αὐτὸ μπορεῖ νὰ ἀνεχθεῖ θερμοκρασίες ποὺ κυμαίνονται ἀπὸ -43 C μέχρι + 42 C ἐνῷ ἀπὸ τὴν ἄποψη τῶν βροχοπτώσεων μπορεῖ νὰ καλλιεργηθεῖ σὲ περιοχὲς ποὺ ἔχουν ἐπάνω ἀπὸ 400 mm βροχῆς. Στὴ φύση ἀπαντᾶται σὲ περιοχὲς ποὺ δέχονται ὕψος βροχῆς ἀπὸ 50 mm μέχρι 1.300 mm. Δηλαδὴ ἀπὸ τὴν ἄποψη τοῦ κλίματος ὅλες οἱ περιοχὲς τῆς Ἑλλάδος εἶναι κατάλληλες γιὰ τὴν καλλιέργειά του.
Τὸ ἱπποφαὲς εἶναι φυτὸ ποὺ προσαρμόζεται σὲ μεγάλη ποικιλία ἐδαφῶν καὶ μπορεῖ νὰ ἀναπτυχθεῖ ἀκόμη καὶ σὲ ὁριακὰ καὶ ἄγονα ἐδάφη, ὅπως εἶναι τὰ χαλικώδη ἐδάφη ἢ τὰ ἀμμώδη καὶ μὲ ὑψηλὴ ἁλατότητα ποὺ εἶναι φτωχὰ σὲ θρεπτικὲς οὐσίες καὶ τὰ ὁποῖα ἔχουν μικρὴ δυνατότητα συγκράτησης τοῦ ὕδατος.
Φαρμακευτικὲς ἰδιότητες τοῦ ἱπποφαοῦς
Ἡ φαρμακευτικὴ ἀξία τοῦ εἴδους αὐτοῦ μνημονεύεται σὲ βιβλία τῆς παραδοσιακῆς θιβετιανῆς ἰατρικῆς καὶ τῆς ρωσικῆς παραδοσιακῆς ἰατρικῆς, ἀλλὰ καὶ οἱ πρόσφατες ἐπιστημονικὲς ἐργασίες, ποὺ ἔγιναν σὲ διάφορα μέρη τοῦ κόσμου, ἀπέδειξαν τὴν μεγάλη ἀξία τοῦ φυτοῦ αὐτοῦ. Ἄλλωστε γιὰ τὸ φυτὸ αὐτὸ ἔγιναν μέχρι σήμερα πέντε διεθνῆ συνέδρια. Οἱ ἐρευνητὲς σήμερα ἀποδίδουν τὶς κυριότερες φαρμακευτικές του ἰδιότητες, στὴν ἀφθονία τῶν ἀντιοξειδωτικῶν καὶ τῶν πολυακόρεστων λιπαρῶν του ὀξέων.
Ἡ συγκέντρωσή του σὲ βιταμίνη C, εἶναι 30 φορὲς μεγαλύτερη ἀπὸ ἐκείνη τοῦ πορτοκαλιοῦ καὶ 5 φορὲς μεγαλύτερη ἀπὸ τὴν ἀντίστοιχη συγκέντρωση τοῦ ἀκτινιδίου. Ἡ περιεκτικότητά του σὲ βιταμίνη Ε, εἶναι πιὸ μεγάλη ἀπὸ ἐκείνη τοῦ σίτου καὶ τοῦ ἀραβόσιτου. Τὰ πολυακόρεστα ὀξέα, ω-3 καὶ ω-6, ἀποτελοῦν τὸ μεγαλύτερο ποσοστὸ τῆς περιεκτικότητας τῶν ἐλαίων τῶν σπόρων του καὶ φθάνουν μέχρι τὸ 75%, ἐνῷ τὸ ἔλαιο τῆς πούλπας του περιέχει περισσότερο ἀπὸ τὸ 50% τῆς περιεκτικότητάς του σὲ παλμιτικὸ ὀξύ (ω-7). Ἐπίσης καὶ δύο κατηγορίες ἐλαίων περιέχουν μεγάλες ποσότητες βιταμίνης Ε καὶ πολλῶν ἄλλων πολύτιμων οὐσιῶν. Περιέχουν ἐπίσης πολλὲς φυτοστερόλες ποὺ ξεπερνοῦν κατὰ πολὺ σὲ ποσότητα ἐκεῖνες τοῦ ἐλαίου τῆς σόγιας. Οἱ οὐσίες αὐτὲς θεωροῦνται ὡς οὐσίες ποὺ προλαμβάνουν τὶς καρδιακὲς παθήσεις ἐνῷ οἱ τοκοφερόλες, τὰ φλαβονοειδῆ καὶ τὰ καροτίνια ποὺ περιέχει εἶναι πολύτιμες οὐσίες ποὺ προστατεύουν τὸν ὀργανισμὸ ἀπὸ διάφορες ἄλλες ἀσθένειες.
Οἱ Ρῶσοι καὶ οἱ Κινέζοι ἀλλὰ καὶ πολυάριθμοι δυτικοὶ ἐπιστήμονες τὸ τοποθετοῦν στὴν πρώτη δεκάδα τῶν πιὸ ἰσχυρῶν θεραπευτικῶν φυτῶν στὸν κόσμο. Τὸ φυτὸ αὐτὸ πέραν τῆς μεγάλης του περιεκτικότητας σὲ βιταμίνη C ἔχει καὶ περισσότερη βιταμίνη Α ἀπὸ τὸ καρότο καὶ τὸ κράταιγο. Οἱ διάφορες χημικὲς οὐσίες του ἔχουν ἀκόμη ἰσχυρὴ ἀντιοξειδωτική, ἀντιφλεγμονώδη, ἀντιμικροβιακή, ἀναλγητικὴ καὶ ἐπουλωτικὴ δράση. Γιὰ ὅλους αὐτοὺς τοὺς λόγους χρησιμοποιεῖται ὡς συμπλήρωμα διατροφῆς, ὡς συστατικὸ φαρμακευτικῶν σκευασμάτων, ἀλλὰ καὶ ὡς αὐτούσιο φαρμακευτικὸ σκεύασμα γιὰ πλῆθος παθήσεων. Πολὺ μεγάλη εἶναι ἡ χρήση του καὶ ἀπὸ τὴν βιομηχανία τῶν καλλυντικῶν λόγῳ τῶν πολλῶν ἀντιοξειδωτικῶν ποὺ περιέχουν οἱ καρποί του.
Οἱ χρήσεις τοῦ ἱπποφαοῦς
Οἱ καρποὶ τοῦ ἱπποφαοῦς συγκαταλέγονται μεταξὺ τῶν πιὸ θρεπτικῶν καὶ τῶν πιὸ πλούσιων σὲ πάρα πολλὲς πολύτιμες γιὰ τὸν ὀργανισμὸ οὐσίες. Ἂν καὶ ἡ γεύση τῶν καρπῶν του μοιάζει μὲ ἕνα μεῖγμα διάφορων καρπῶν μὲ βάση τὸν ἀνανᾶ, γιὰ τοὺς περισσότερους ἀνθρώπους ἡ κατανάλωση τῶν καρπῶν του σὲ νωπὴ κατάσταση δὲν εἶναι ἀρεστή, ἐπειδὴ ἔχουν πολὺ ὄξινη γεύση καὶ γι᾿ αὐτὸ χρησιμοποιοῦνται γιὰ τὴν παρασκευὴ χυμοῦ ποὺ ἔχει πολύτιμες ἐνισχυτικὲς ἰδιότητες γιὰ τὸν ὀργανισμό, ἄλλωστε οἱ Κινέζοι τὸν χρησιμοποιοῦν στὴ διατροφὴ τῶν ἀθλητῶν τους στοὺς Ὀλυμπιακοὺς Ἀγῶνες.
Ὁ χυμός του ἐπίσης χρησιμοποιεῖται σὲ μείγματα χυμῶν μὲ ἄλλους καρπούς, σὲ μαρμελάδες, σὲ παγωτά, σὲ γλυκά, σὲ σάλτσες καὶ σὲ λικὲρ ποὺ ἔχουν ἐξαιρετικὴ γεύση. Ἐπίσης χρησιμοποιοῦνται γιὰ τὴν παρασκευὴ τῶν λεγόμενων «λειτουργικῶν τροφίμων», δηλαδὴ τῶν τροφίμων ἐκείνων ποὺ πέραν τῆς ἀξίας τους ὡς τροφίμων ἔχουν καὶ ἰδιαίτερα ὑψηλὲς συγκεντρώσεις σὲ ὁρισμένες οὐσίες καὶ ἑπομένως εἶναι πολύτιμα στὴν ἀντιμετώπιση ὁρισμένων προβλημάτων τῆς ὑγείας τῶν ἀνθρώπων. Τὸ φυτὸ αὐτὸ μπορεῖ νὰ ἀξιοποιηθεῖ πλήρως. Ἀπὸ τὴν πούλπα τῶν καρπῶν παράγεται χυμὸς καὶ ἔλαιο ποὺ περιέχει πολύτιμες γιὰ τὸν ὀργανισμὸ οὐσίες, ἀλλὰ καὶ σὰν ζωοτροφὴ μετὰ τὴν μεταποίησή τους. Ἀπὸ τοὺς σπόρους τῶν καρπῶν παράγεται τὸ πολυτιμότατο ἔλαιο. Τὰ φύλλα του χρησιμοποιοῦνται ὡς ἀψέφημα καὶ ὡς ζωοτροφή.
Ἀπὸ τὸν φλοιό του παράγονται διάφορες χημικὲς οὐσίες, ἐνῷ τὸ ξύλο του χρησιμοποιεῖται σὲ μικροκατασκευὲς (ξύλινα μπαστούνια, πίπες κ.λπ.). Τὸ φυτὸ αὐτὸ θεωρεῖται ὅτι εἶναι πολύτιμο στὴν προστασία τοῦ περιβάλλοντος κυρίως τῶν ἐπικλινῶν ἐδαφῶν, λόγῳ τοῦ ὅτι ἀναπτύσσει ἕνα πυκνὸ ἐπιφανειακὸ ριζικὸ σύστημα ποὺ συγκρατεῖ τὸ ἔδαφος. Τὸ ἱπποφαὲς εἶναι γνωστὸ σὲ ὅλο τὸν κόσμο ὡς φυτὸ ποὺ προστατεύει τὸ ἔδαφος ἀπὸ τὴ διάβρωση καὶ γι᾿ αὐτὸ χρησιμοποιεῖται γιὰ τὴν ἀποκατάσταση τῶν ὑποβαθμισμένων ἐδαφῶν. Ἐπίσης ἀποτελεῖ ἕνα ἀπὸ τὰ λίγα φυτὰ (χωρὶς νὰ εἶναι ψυχανθὲς) τοῦ ὁποίου οἱ ρίζες συμβιώνουν μὲ μικροοργανισμοὺς ποὺ ἔχουν τὴν ἰδιότητα νὰ δεσμεύουν τὸ ἄζωτο ἀπὸ τὴν ἀτμόσφαιρα καὶ νὰ τὸ ἀποδίδουν στὸ ἔδαφος αὐξάνοντας τὴ γονιμότητά του.
Γιὰ τὸν λόγο αὐτό, ἐπειδὴ κατὰ τὴν καλλιέργειά του, δὲν καταναλώνονται σχεδὸν καθόλου ἀζωτοῦχα λιπάσματα, ὅπως στὰ ἄλλα φυτά, προστατεύει τὸ περιβάλλον, ὅπως καὶ τὰ ὑπόγεια καὶ ἐπιφανειακὰ νερὰ ἀπὸ τὴ ρύπανση καὶ τὴν ὑποβάθμιση, ἐνῷ ταυτόχρονα μπορεῖ νὰ ἀξιοποιήσει τὰ πιὸ ἄγονα ἐδάφη στὰ ὁποῖα ἐλάχιστα φυτὰ ἀποδίδουν. Τὸ ἱπποφαὲς εἶναι ἕνα φυτὸ μοναδικὸ ποὺ μπορεῖ νὰ καλλιεργηθεῖ σὲ ἐγκαταλελειμμένα γεωργικὰ ἐδάφη, σὲ ἀκαλλιέργητες ἐκτάσεις, σὲ ἀμμώδεις παραθαλάσσιες ἐκτάσεις, ἐπειδὴ ἀντέχει σὲ ἐδάφη μὲ μεγάλη ἁλατότητα, σὲ πυρόπληκτα ἐπικλινῆ ἐδάφη ἢ σὲ βραχώδη νησιά. Ἐπίσης σὲ πολλὲς χῶρες χρησιμοποιεῖται γιὰ ἐμπλουτισμὸ τῆς χλωρίδας κυνηγότοπων, ἐπειδὴ εἶναι ἄριστο φυτὸ γιὰ τὴν ἀνάπτυξη τῆς πτηνοπανίδας καὶ κυρίως τῶν φασιανῶν. Τὸ ἱπποφαὲς θεωρεῖται ὡς ἕνα ἀπὸ τὰ καλύτερα οἰκολογικὰ φυτὰ τοῦ πλανήτη.
Ἐπιμέλεια Κάρτα Ἠλία Ἐφημ. «ΛΙΜΝΗ ΒΕΓΟΡΙΤΙΔΑ»
ΠΗΓΗ: Επιλεγμένα αποσπάσματα από το δέκατο τεύχος του περιοδικού ΕΡΩ.