Ο ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Ο ΕΚ ΣΑΜΑΡΙΝΗΣ
Εἰσαγωγικὸ πλαίσιο
Κατὰ καιροὺς ὑπῆρξαν καὶ συνεχίζουν νὰ ὑπάρχουν, παρὰ τὶς φιλότιμες προσπάθειες ἐπιστημόνων,
στερεότυπες ἀντιλήψεις γιὰ τοὺς Βλάχους, οἱ ὁποῖες δὲν συνάδουν μὲ τὴν ἱστορικὴ πραγματικότητα αὐτῆς τῆς φυλῆς καὶ ἀποτελοῦν ἁπλᾶ μυθεύματα χωρὶς κάποιο ἱστορικὸ ὑπόβαθρο.Οἱ Βλάχοι σύμφωνα μὲ σύγχρονους μελετητὲς κάνουν τὴν ἐμφάνισή τους ὡς διάσπαρτοι πληθυσμοὶ στὴν Ἤπειρο, τὴν Θεσσαλία, τὴν Μακεδονία καὶ τὴν Ἀλβανία στὰ τέλη τοῦ 10 αἰ.. Ἀναφέρεται μάλιστα ὅτι ὁ αὐτοκράτορας Βασίλειος Β΄ γύρω στὰ 980, τοποθετεῖ τὸν Λαρισαῖο πρόκριτο Νικολίτσα στὴ θέση τοῦ Ἀρχηγοῦ Βλάχων Ἑλλάδος.
Ἐπίσης ἐνδιαφέρον παρουσιάζει καὶ ἡ ἀναφορὰ τοῦ Πουκεβὶλ γιὰ τὸ βυζαντινὸ παρελθὸν τοῦ χωριοῦ Περιβόλι Γρεβενῶν, ὅπου ἀναφέρει σχετικὰ πὼς πρὶν ἀπὸ τὴν ὀθωμανικὴ κατάκτηση τὸ χωριὸ ἦταν μετόχι, δηλαδὴ περιουσία τῆς ἐκκλησίας τῆς Ἁγίας Σοφίας στὴν Κωνσταντινούπολη. Κατὰ τὴ διάρκεια
τοῦ 11 αἰ. ἔχουμε πιὰ πολὺ περισσότερες ἀναφορὲς γιὰ τὴν ὕπαρξη καὶ τὴ στάση τῶν διάσπαρτων βλάχικων πληθυσμῶν. Ἀπὸ δῶ καὶ πέρα ἡ θέση τῶν Βλάχων ἰσχυροποιεῖται καὶ γίνονται ἕνας σημαντικὸς πολιτικὸς παράγοντας μέσα στὴ βυζαντινὴ ἱστορία καὶ τὶς ἀντιπαραθέσεις τῶν Βυζαντινῶν.
Ὀθωμανικοὶ Χρόνοι.
Οἱ Ὀθωμανοὶ Τοῦρκοι ἔκαναν τὴν ἐμφάνισή τους στὴ Θεσσαλία τὸ 1303.Ὅταν τὸ 1430 προσπαθοῦν νὰ κυριεύσουν τὰ Ἰωάννινα, περνοῦν τὶς διαβάσεις τῆς Πίνδου ἀπὸ τὴν Θεσσαλία πρὸς τὴν Ἤπειρο. Ἡ μετάβασή τους θὰ πρέπει νὰ ἔγινε χωρὶς προστριβὲς καὶ πιθανότατα μὲ τὴ συνδρομὴ τῶν
κατοίκων τοῦ Μετσόβου ἂν καὶ κάποιοι κάτοικοι τῆς περιοχῆς τοῦ Μαλακασίου φαίνεται πὼς εἶχαν ἐπιχειρήσει νὰ ἐμποδίσουν τοὺς Τούρκους γι’ αὐτὸ καὶ συγκρούστηκαν μαζί τους κοντὰ στὴ μονὴ τοῦ Βουτσᾶ.
Ἀπὸ τότε φαίνεται νὰ παραχωρήθηκαν προνόμια στοὺς βλάχικους ὀρεινοὺς πληθυσμούς, διότι προφανῶς δὲν μποροῦσαν νὰ τοὺς ὑποτάξουν μὲ τὰ ὅπλα καὶ εἶχαν ἀνάγκη συνεργασίας τους. Καθὼς ὅμως ἡ τουρκικὴ κατάκτηση ἑδραιωνόταν δὲν μποροῦσε νὰ ὑφίσταται καὶ εἰρηνικὴ συμβίωση. Ἀναφέρεται ὅτι τὸ 1440 οἱ Βλάχοι καὶ ἄλλοι ὀρεινοὶ πληθυσμοὶ τῆς Πίνδου συνεργάστηκαν μὲ τὸν
αὐτοκράτορα Κωνσταντῖνο Θ΄ Δραγάση Παλαιολόγο, ποὺ τότε ἀκόμη βρισκόταν στὸν Μυστρὰ καὶ ἐπιτέθηκαν κατὰ τῶν Ὀθωμανῶν στὰ πεδινά της Θεσσαλίας.
Τὰ χρόνια τῆς Ἐπαναστάσεως τοῦ 1821.
Μεγάλη ὑπῆρξε ἡ συμβολὴ τῶν Βλάχων στὴν Ἐπανάσταση τοῦ 1821.Δημιουργῶντας συνδέσμους πατριωτικούς, ἐγκαθίστανται στὸ ἐξωτερικὸ καὶ βοηθοῦν στὸν ἀγῶνα μὲ πατριωτικοὺς λόγους, ζωντανεύοντας τὴν ἰδέα τῆς Ἐλευθερίας. Σὰν σύμβολο τῆς ὅλης προσπάθειάς τους στάθηκε ὁ Ρήγας Φεραῖος.Ὡστόσο δὲν παραλείπεται καὶ ἡ ἀναφορὰ στὴν προσφορὰ τῶν Βλάχων τοῦ Ἐσωτερικοῦ, οἱ ὁποῖοι συμμετεῖχαν στὸν ἀγῶνα περνῶντας διάφορες ταλαιπωρίες, ὅπως λεηλασίες καὶ ἀναγκαστικὲς ἐξόδους ἀπὸ τὰ χωριά τους.Οἱ ἀναμνήσεις τοῦ ἀγωνιστῆ τοῦ 1821 Νικολάου Κασομούλη παραμένουν μία
ἀπὸ τὶς ἰσχυρότερες μαρτυρίες τῶν χρόνων ἐκείνων.Ἡ πτώση τοῦ Ἀλῆ πασᾶ καὶ ὁ θάνατός του τὸ 1822 δὲν ἀπάλλαξαν τὰ βλαχοχώρια ἀπὸ τὶς καταστροφές. Τὰ ἁρματολίκια τοῦ Ἀσπροποτάμου ἀναστατώνονται καὶ ἀκολουθοῦν ἀμέσως τὸ κάλεσμα τῆς Ἐπανάστασης. Ἀπὸ τὰ βλαχοχώρια ποὺ πλήρωσαν περισσότερο τὴν συμμετοχή τους στὴν Ἐπανάσταση ἦταν τὸ Συρράκο καὶ οἱ Καλαρίτες.
Τὸν Ἰούνιο τοῦ 1823 στρατεύματα Τουρκαλβανῶν, ξεκινῶντας ἀπὸ τὴν Πύλη Τρικάλων ἀνέβαιναν στὰ βλαχοχώρια καὶ λεηλατοῦσαν τὰ πάντα στὸ πέρασμά τους.Τὰ βλαχοχώρια Περτούλι, Νεραϊδοχώρι καὶ Πύρρα κυριολεκτικὰ ἰσοπεδώνονται.Ἡ περιοχὴ τοῦ Μετσόβου συμμετέχει καὶ αὐτὴ στὴν Ἑλληνικὴ Ἐπανάσταση καθὼς πολλοὶ κάτοικοι ἀποτελοῦσαν μέλη τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας.Ἀπὸ τὴν Μηλιὰ ἀναδεικνύεται ὁ Ζήνων Ἰσαυρίδης.Τὸν Μάιο καὶ Ἰούλιο τοῦ 1822 περνάει ἀπὸ τὸ Μετσοβο ὁ Χουρσὶτ πασὰς καὶ συλλαμβάνει τοὺς «Φιλικούς», Δημήτριο Τζίμα, Ζιῶγο Παπαϊωάνου καὶ Ἰωάννη Τσάπο καὶ τοὺς κρεμάει στὴ Λάρισα.Ὁ ὁπλαρχηγὸς Γούσιο Πρίχος μὲ 120 παλλικάρια, χτύπησε τοὺς λησταντάρ-
τες τοῦ Ἀλβανοῦ Ταχὴρ Μπάκου στὴν Κλεισούρα τῆς Κρανιᾶς καὶ τοὺς ἔτρεψε σὲ φυγή, τὸν Νοέμβριο τοῦ 1822. Τὸν Αὔγουστο τοῦ 1822 150 Μετσοβίτες ἔδωσαν μάχη καὶ ἀνέτρεψαν Ἀρβανίτες Μπέηδες ληστές. Τὸ 1826 δολοφονεῖται ὁ ὁπλαρχηγὸς Γιαννούλας Ζιάκας, ὁ ὁποῖος εἶχε ὀργανώσει τὸ λημέρι του
στὴ Βάλια Κάλντα ἀπὸ τὸ 1824 μετὰ ἀπὸ ἐπέμβαση τοῦ Χουρσίτ.Ὁ Ζιάκας ἦταν μέλος τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας καὶ συμμετεῖχε καὶ στὴν ὑπεράσπιση τοῦ Μεσολογγίου.Γενικότερα γιὰ τὴν συμμετοχὴ τῶν Βλάχων στὴν ἐπανάσταση θὰ ἀρκοῦσε μόνο ἡ ἀναφορὰ στὸ γνωστὸ δημοτικὸ τραγούδι «Παιδιὰ τῆς Σαμαρίνας», ὅπου ὑμνεῖ τὴν συμμετοχὴ τῶν Σαμαρινιωτῶν στὴν πολιορκία καὶ τὴν Ἔξοδο τοῦ Μεσολογγίου, ὅπου μὲ ἀρχηγὸ τὸν Μίχο Φλῶρο ἐπέστρεψαν στὸ χωριὸ τοὺς μόνο 33.
Ὁ ἅγιος Δημήτριος ὁ ἐκ Σαμαρίνης.
Δὲν θὰ μποροῦσε νὰ μὴν γίνει ἀναφορὰ στὸν βίο τοῦ ἁγίου Δημητρίου ὅπου ἡ ἁγιότητά του σκεπάζει τὰ βλαχοχώρια τῶν Γρεβενῶν, τῆς Ἠπείρου καὶ ἰδιαίτερα τὴν Σαμαρίνας μιᾶς καὶ
ἀποτελεῖ πολιοῦχο της.Ὁ Ὁσιομάρτυς Δημήτριος γεννήθηκε περὶ τὰ τέλη τοῦ 18 αἰ. στὴν Σαμαρίνα. Ἐγκατέλειψε τὰ ἐγκόσμια γιατί ποθοῦσε τὸν μοναχικὸ βίο. Προσῆλθε στὴν Μονὴ τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς τῆς πατρίδος του καὶ ἐκάρη μοναχός. Μετὰ τὴν κατάπνιξη τῆς ἐπαναστάσεως τὸ ἔτος 1808 ἀπὸ τὸν Ἀλὴ πασά, ἡ ὁποία ὑποκινήθηκε ἀπὸ τὸν παπα-Εὐθύμιον Βλαχάβα, ὁ Δημήτριος, ἐξῆλθε ἀπὸ τὴν Μονὴ ἐμφορούμενος ἀπὸ ἀποστολικὸ ζῆλο, καὶ ἄρχισε νὰ κηρύττει τὸν λόγο τοῦ Κυρίου στὰ χωριὰ τῆς Θεσσαλίας.Δίδασκε τὴν ὑπομονὴ καὶ τὴν καρτερία.Ὁ Ἅγιος συκοφαντηθείς, συνελήφθη ἀπὸ τοὺς Τούρκους καὶ σύρεται στὰ βασανιστήρια τοῦ Ἀλῆ πασᾶ τῶν Ἰωαννίνων. Τὸ μαρτύριό του ταυτίζεται μὲ
τὸ κίνημα τοῦ παπα–Βλαχάβα. Οἱ περιοδεῖες καὶ τὰ κηρύγματά του χαρακτηρίζονται ὕποπτες κινήσεις γιὰ τὴν ἐξέγερση τοῦ λαοῦ.Ἔτσι λοιπὸν τὸ μαρτύριο τοῦ Ἁγίου ἀρχίζει. Προσερχόμενος ὁ Ἅγιος ἐνώπι-
όν του Ἀλῆ πασᾶ ὁμολογεῖ ὅτι σκοπὸς τοῦ κηρύγματός του ἦταν ἡ στερέωση τῶν εὐσεβῶν στὴν πίστη τοῦ Χριστοῦ,ἡ παρηγορία τῶν χριστιανῶν καὶ ἡ ὑπακοὴ στοὺς νόμους τῆς ἐξουσίας. Ἂν καὶ δὲν βρῆκε ὁ τύραννος ἐνδείξεις ἐνοχῆς στὴν μαρτυρία τοῦ Ἁγίου, ἐντούτοις διέταξε τὸν θάνατο τοῦ παπα-Εὐθυμίου,
τὴν φυλάκιση καὶ τὸν βασανισμὸ τοῦ ἁγίου Δημητρίου.Τὸ ἀσκητικὸ σῶμα τοῦ ἁγίου Δημητρίου δέχεται τὴν ὀργὴ τῶν βασανιστῶν, ἀλλὰ ὁ νεομάρτυρας παραμένει ἀτρόμητος καὶ ἀτάραχος ἐπικαλούμενος
συνεχῶς τὸ ὄνομα τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ.Ὁ Ἀλὴ πασὰς βλέποντας πὼς δὲν ὑπῆρχε τρόπος μετὰ ἀπὸ τὰ τόσα βασανιστήρια νὰ μεταπείσει τὸν Δημήτριο, διατάζει νὰ τὸν τοποθετήσουν ἐντὸς τοίχου καὶ νὰ ἀφήσουν ἐκτὸς μόνο τὴν κεφαλή του μὲ σκοπὸ νὰ τρέφεται καὶ νὰ παραταθεῖ τὸ μαρτύριο.Ὁ ἅγιος παρέμεινε ἐν ζωῇ 10 ἡμέρες καὶ παρέδωσε τὸ πνεῦμα του στὸν Κύριο τὸ ἔτος 1808 στὰ Ἰωάννινα.Ἡ μνήμη τοῦ ὁσιομάρτυρος τιμᾶται στὶς 18 Αὐγούστου.
Σάρρος Ν. Γεώργιος, Ἀθήνα 2006, Ἱστορικὸ Λεύκωμα Κουτσούφλιανης, Ἐκδόσεις Δρόμων.
Οἰκονόμου Γ. Φωτίου, Ἀθῆναι, Ἁγιολόγιον πάντων τῶν ἐν Ἠπείρῳ Ἁγίων.
Κουκούδης Ἰ. Ἀστέριος, Θεσσαλονίκη 2000,
Οἱ Μητροπόλεις καὶ ἡ Διασπορὰ τῶν Βλάχων, Ἐκδόσεις Ζῆτρος.