ΝΙΚΟΥ ΧΕΙΛΑΔΑΚΗ*
Δημοσιογράφος-Συγγραφέας-Τουρκολόγος
Το μεγάλο σκάνδαλο της επανέναρξης από την αρχή των εργασιών ανακαίνισης της ιστορικής μονής της Παναγίας Σουμελά του Πόντου μετά από το συνολικό φιάσκο των μέχρι τώρα εργασιών των Τούρκων «ειδικών», αποκαλύπτει η ίδια η τουρκική εφημερίδα Sabah σε δημοσίευμα της στις 13 Ιουνίου 2013. Σύμφωνα με την τουρκική εφημερίδα οι επί δεκαέξι χρόνια συνεχόμενες εργασίες αναπαλαίωσης και συντήρησης της ιστορικής μονής και ιδιαίτερα των ανεκτίμητης αξίας ψηφιδωτών απέτυχαν παταγωδώς με αποτέλεσμα να υπάρχει άμεση ανάγκη να αρχίσουν τα έργα από την αρχή. Για τον σκοπό αυτό, όπως αναφέρει η τουρκική εφημερίδα, εγκρίθηκε ένα κονδύλιο 4 εκατομμυρίων τουρκικών λιρών, (περίπου δυο εκατομμύρια ευρώ). Τις διαπιστώσεις του μεγάλου αυτού φιάσκου της ανακαίνισης της μονής τις έκανε ο ίδιος ο υπουργός Πολιτισμού της Τουρκίας, Ertuğrul Günay. Μάλιστα είναι χαρακτηριστική η δήλωση του προέδρου της Ένωσης των Τούρκων ταξιδιωτικών πρακτόρων, Başaran Ulusoy, ο οποίος δήλωσε όταν επισκέφτηκε πρόσφατα την μονή και παρακολούθησε το αποτέλεσμα των έργων ανακαίνισης ότι έπαθε κυριολεκτικά… σοκ, καθώς διαπίστωσε την ασχετοσύνη όλων όσων έγιναν από υποτιθεμένους «ειδικούς» για την Παναγία Σουμελά. Χαρακτηριστικό είναι ότι χρησιμοποιήθηκε …τσιμέντο για τα τοιχία της μονής ενώ τραγικά λάθη διαπιστώθηκαν και στην αναπαλαίωση των ψηφιδωτών καθώς και στην εξωτερική όψη του κτίσματος.
Αλλά το σήριαλ αυτό της ανακίνησης της ιστορικής μονής έχει μεγάλη προϊστορία, (διαβάστε σχετικά στο βιβλίο του υποφαινόμενου, «Η Επιστροφή του Ελληνισμού στην Μικρά Ασία», εκδόσεις αδελφών Κυριακίδη). Συγκεκριμένα στις 26 Οκτωβρίου του 1998 η τουρκική εφημερίδα Hürriyet ανήγγειλε για πρώτη φορά πως θα άρχιζαν έργα συντήρησης και αναπαλαίωσης του ιστορικού μνημείου της Παναγίας Σουμελά. Έργα που θα κρατούσαν σε πρώτη φάση 10 ολόκληρα χρόνια για να καταλήξουν στο τέλος και εδώ είναι το εντυπωσιακό, στο ίδιο σημείο της αρχής, δηλαδή στην ανάγκη επανέναρξης των έργων από την αρχή. Το μυστήριο αυτό «σήριαλ» που εκτυλίσσονταν σαν να ήθελε η θεία οικονομία να αποδείξει πως δεν μπορούν άνθρωποι που δεν πιστεύουν πραγματικά στην Παναγία, σαν την μόνη Θεοτόκο, να εκτελέσουν αυτό το σημαντικό έργο, πέρασε από πολλές και ενδιαφέρουσες φάσεις, θυμίζοντας την γνωστή ιστορία του γεφυριού της Άρτας. Πράγματι μετά από λίγα χρόνια τα έργα αυτά το μόνο που είχαν πετύχει ήταν να δημιουργήσουν ένα χάος που δυστυχώς πρόσβαλε με βάναυσο τρόπο την εικόνα του μνημείου. Στις 15 Μαΐου 2000, η ίδια τουρκική εφημερίδα Hürriyet, κατήγγειλε στις τουρκικές αρχές ότι έχουν σταματήσει τα έργα αναπαλαίωσης του ιστορικού μνημείου της Παναγίας Σουμελά, ενώ έχουν μετατρέψει το ιστορικό μοναστήρι σε ένα απέραντο γιαπί με σκαλωσιές που κάθε άλλο παρά τιμούν τον ιερό χώρο. Το δημοσίευμα έρχονταν να υπενθυμίσει ότι το έτος εκείνο, δηλαδή το 2000, η Τουρκία το είχε κηρύξει σαν έτος θρησκευτικού τουρισμού. Για τον λόγω αυτό είχαν γίνει μεγάλες προσπάθειες να προσελκυστούν τουρίστες για τα διάφορα θρησκευτικά μνημεία της Τουρκίας, όπως ανέφερε η Hürriyet, που τόνιζε πως το μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά παρουσίαζε ένα χαρακτηριστικό χάλι. Είναι αξιοσημείωτο ότι και ο ίδιος ο διευθυντής του υπουργείου Τουρισμού της Τουρκίας, έσπευσε να δηλώσει ότι αναμένονταν πολλοί τουρίστες από την Ελλάδα που θα έρθουν στην περιοχή της Παναγίας Σουμελά, γι’ αυτό και πρέπει να γίνει μια μεγάλη προσπαθεί να τελειώσουν τα έργα αναπαλαίωσης της μονής μέσα στον Μάρτιο. Το πρόβλημα όμως ήταν, όπως το ομολογούσε η τουρκικής εφημερίδα, ότι ενώ το κόστος ανακατασκευής του μνημείου είχε υπολογιστεί σε 1 τρισεκατομμύριο τουρκικές λίρες, είχαν διατεθεί μόνο 125 δισεκατομμύρια, κάτι που δυσκόλευε την προσπάθεια περατώσεως του έργου, για το οποίο οι Τούρκοι υπολόγιζαν να βγάλουν από τους τουρίστες, κυρίως Έλληνες, άφθονο και πολύτιμο συνάλλαγμα. Η ίδια τουρκική εφημερίδα, η Hürriyet, στις 30 Ιουνίου του 2000 αποκάλυπτε πως το ιστορικό μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά άλλαζε ιδιοκτήτη και από το τουρκικό υπουργείο Τουρισμού που ανήκε μέχρι τότε, και το οποίο επιδίωκε την ανοικοδόμηση και τουριστική προβολή της μονής, η περιουσία του μεταβιβάζονταν στην Διεύθυνση Θρησκευτικών Κτημάτων της Τουρκίας, ενώ όλα τα ιστορικά μνημεία της περιοχής θα αποτελούσαν εφ’ εξής περιουσία της Ισλαμικής Διεύθυνση Θρησκευτικών Κτημάτων, (Βακουφιών). Ο σκοπός αυτής της κίνησης, όπως διαφαίνονταν, ήταν η αποτροπή αξιοποίησης και μετατροπής του μοναστηριού κατά κάποιο τρόπο σε ένα σημείο συγκέντρωσης όλων των «ανατρεπτικών» (;;;) στοιχείων του Πόντου, αλλά το κυριότερο, να μην μετατραπεί σε ένα σύμβολο που είναι δυνατόν να ανακινήσει ξεχασμένες συνειδήσεις στους Ποντίους της Τουρκίας, οι δεσμοί του των οποίων με τους Ποντίους της Ελλάδας, θα μπορούσαν να δυναμιτίσουν την σταθερότητα δημιουργώντας ένα πολύ μεγάλο πρόβλημα με την συνειδητοποίηση ακόμα μιας μειονότητας στην ίδια την Τουρκία, της ποντιακής μουσουλμανικής μειονότητας.
Στις 1 Σεπτεμβρίου του 2003 γίνονταν γνωστό από τον ίδιο τον τουρκικό τύπο πως παρά τις τελευταίες εργασίες συντήρηση και αναπαλαίωσης των περίφημων ψηφιδωτών χριστιανικών εικόνων που βρίσκονται στο ιστορικό μοναστήρι, διάφοροι βέβηλοι που επισκέπτονται το μοναστήρι εξακολουθούσαν να γράφουν ονόματα και επιγραφές πάνω στις άγιες εικόνες της Μονής. Σύμφωνα με αποκαλυπτικό δημοσίευμα της τουρκικής εφημερίδας Hürriyet, το ιστορικό μοναστήρι που κτίστηκε το 375-395 μ. Χ. γίνονταν για άλλη μια φορά θύμα των διαφόρων βέβηλων, καθώς τα μέτρα προστασίας και φύλαξής του είναι σκανδαλωδώς ανεπαρκή. Η εφημερίδα τόνιζε ότι παρά του ότι η Τουρκία προσδοκά τα μέγιστα συναλλαγματικά οφέλη από την προσέλευση των τουριστών για να επισκεφτούν την ιστορική Μονή, τα μέτρα φύλαξης, δεν επαρκούν για να προστατεύσουν τα εγκαταλειμμένα ιστορικά και θρησκευτικά μνημεία της Μονής. Έτσι διάφοροι επιτήδειοι πηγαίνουν στο μοναστήρι για να μουντζουρώσουν τα ιερά ψηφιδωτά, τα οποία πρόσφατα μάλιστα το τουρκικό υπουργείο Πολιτισμού είχε αναθέσει σε ορισμένες «ειδικές» ομάδες την αναπαλαίωση και ανακαίνισή τους. Αποτέλεσμα ήταν η θλιβερή κατάσταση πάνω στις ιερές και ανεκτίμητης αξίας άγιες εικόνες, να βλέπει κανείς χαραγμένα διάφορα τουρκικά ονόματα, χρονολογίες που μαρτυρούν κάποια επιδρομή βέβηλων επισκεπτών, καθώς και χτυπήματα που δείχνουν το μένος κάποιων αντιχριστιανικών ανθελληνικών στοιχείων. Και σαν να μην έφταναν όλες αυτές οι βεβηλώσεις των διαφόρων επιτήδειων, στις 27 Ιουλίου του 2004 σύμφωνα με το τουρκικό κανάλι CNNTürk η Παναγία Σουμελά έμενε εδώ και δυόμισι μήνες …χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα.. Το αποτέλεσμα αυτού του νέου σκανδάλου ήταν ότι οι χιλιάδες τουρίστες που επισκέπτονταν από όλο τον κόσμο την μονή, να μην μπορούν να θαυμάσουν τα ιστορικά μνημεία και τις εικόνες που βρίσκονται σε χώρους που φωτίζονται από ηλεκτρικό φως. Το ρεύμα προς την ιστορική μονή είχε κοπεί εδώ και καιρό γιατί… δεν είχαν πληρωθεί οι λογαριασμοί. Παράλληλα είχαν σταματήσει από την τοπική Διεύθυνση Τουρισμού και Τέχνης, οι εργασίες αναπαλαίωσης και αναστύλωσης της ιστορικής μονής. Για τον λόγω αυτό, όπως καταγγέλλονταν φανερά, είχαν σταματήσει και όλες οι εργασίες πάνω στα ιστορικά ψηφιδωτά της μονής, τα οποία είχαν εγκαταλειφθεί από τις τοπικές πολιτιστικές αρχές . Μάλιστα σύμφωνα με ομολογία του τοπικού διευθυντή του τουρκικού υπουργείου Τουρισμού, Mehmet Öncel Koç, όλες οι εργασίες του τουρκικού υπουργείου Πολιτισμού που γίνονταν εδώ και χρόνια στην ιστορική μονή είχαν σταματήσει και υπήρχε άμεση ανάγκη να δοθεί λύση στο πρόβλημα για να ξαναρχίσουν οι εργασίες αναστύλωσης της μονής. Στην απαράδεκτη κατάσταση που επικρατούσε με αυτό το πρωτοφανές σκάνδαλο, είχαν αναφερθεί και ορισμένοι επισκέπτες της ιστορικής μονής. Μιλώντας στο τουρκικό κανάλι τόνισαν πως είναι ντροπή για την Τουρκία να μην δίνεται ρεύμα σε ένα ιστορικό τόπο μεγάλης πολιτιστικής αξίας, που είναι πόλος έλξης χιλιάδων τουριστών. Χαρακτηριστικό είναι, όπως ανάφερε τότε το ίδιο το CNNTürk, ένα εκατομμύριο τουρίστες επισκέπτονται την ιστορική μονή Παναγιάς Σουμελά ετησίως, δίνοντας τεράστια οικονομική ώθηση στην επαρχία της Μάτσκας, (Ματσούκας), όπου βρίσκεται η ιστορική μονή.
Τα σκάνδαλα όμως με την ιστορική μονή φαίνεται πως δεν είχαν τέλος ενώ έδιναν άλλη μια αφορμή να ευαισθητοποιηθούν κάποιοι Τούρκοι που φαίνεται πως τους «πλήγωνε» η όλη κατάσταση. Στις 31 Οκτωβρίου του 2007, σύμφωνα με δημοσιεύματα των ίδιων τουρκικών εφημερίδων, Milliyet, 31/10/07 με τίτλο, «Sümela yok ediliyor», δηλαδή, «Η Σουμελά καταστρέφεται», Radikal, στις 31/10/07 με τίτλο, «Sümela’ da 40 yılın sonu Facia», δηλαδή «Σουμελά αποτέλεσμα σαράντα ετών: Καταστροφή», και Zaman, «Sümela Manastırı, yeniden restore edilecek», δηλαδή «Το μοναστήρι της Σουμελά θα αναστυλωθεί από την αρχή», το τουρκικό υπουργείο Πολιτισμού κατάστρεφε την ιστορική μονή της Παναγίας Σουμελά στον Πόντο. Οι τοπικοί παράγοντες και η Ένωση Τουριστικών Πρακτόρων της Τουρκίας, κατήγγελλαν τις εργασίες αναστύλωσης που γίνονταν από το τουρκικό υπουργείο Πολιτισμού. Σοβαρές καταγγελίες για κακότεχνη αλλοίωση ιστορικών ψηφιδωτών και για αυθαίρετες αλλοιώσεις των κτισμάτων της μονής αποκαλύπτονταν από τον ίδιο τον τουρκικό τύπο. Η εφημερίδα Zaman έκανε αναφορά και για παρόμοιες καταστροφές που έχουν γίνει στο μοναστήρι της Βαζελώνας, ενώ σε όλες τις εφημερίδες περιγράφονταν η έντονη οργή της «Ένωσης Τούρκων Ταξιδιωτικών Πρακτόρων» οι οποίοι επισήμαιναν ότι τα μοναστήρια αυτά είναι από τις κυριότερες πηγές τουριστικού συναλλάγματος και επέκριναν έντονα τις τουρκικές πολιτιστικές αρχές για τις καταστροφές που έχουν επιφέρει ιδιαιτέρα στην Παναγία Σουμελά. Αλλά το σκάνδαλο αυτό είχε και απροσδόκητη συνέχεια. Σύμφωνα με δημόσια καταγγελία στις 7 Ιανουαρίου του 2008 του Τούρκου καθηγητή ιστορίας και πολιτισμού, Murat Belge, που προκάλεσε πολλές αντιδράσεις, με το πρόσχημα της αναστύλωσης καταστρέφονταν και κακοποιούνταν βάναυσα ο βυζαντινός χαρακτήρας της Παναγίας Σουμελά στον Πόντο, ενώ αγιογραφίες ανυπολόγιστης αξίας, έχουν παραδοθεί στον καταστροφικό ερασιτεχνισμό αυτών που κάνουν τις εργασίες αναπαλαίωσης τους. Για το ίδιο θέμα στις 5 Μαρτίου του 2008 η τουρκική εφημερίδα Milliyet έκανε την πρωτοφανή ομολογία ότι τα τελευταία είκοσι χρόνια έχουν γίνει σοβαρά λάθη στις εργασίες αναστύλωσης του ιστορικού και θρησκευτικού μνημείου της Παναγίας Σουμελά, με αποτέλεσμα να υπάρχει ανάγκη οι εργασίες να αρχίσουν ξανά από την αρχή. Σύμφωνα με την τουρκική εφημερίδα, επικαλουμένη αναφορά του τουρκικού υπουργείου Πολιτισμού, έχουν γίνει βασικά και σοβαρά λάθη στις εργασίες αναστύλωσης του μνημείου με αποτέλεσμα να παρατηρούνται σοβαρές ρωγμές στο εξωτερικό τείχος. Παράλληλα και στο εσωτερικό υπάρχουν επίσης σοβαρές ρωγμές ενώ στις τοιχογραφίες έχουν γίνει παράτυπες και λανθασμένες χρωματικές παρεμβάσεις, με αποτέλεσμα να δίνεται μια παραποιημένη εικόνα του θρησκευτικού μνημείου. Ο διευθυντής του μουσείου της Τραπεζούντας, Yılmazer Sahiloğlu, ανέφερε στην τουρκική εφημερίδα ότι το 2007 σταμάτησαν οι εργασίες αναστύλωσης της Παναγίας Σουμελά που είχαν αρχίσει από το 1987 και έχουν κοστίσει ένα εκατομμύριο 700 χιλιάδες τουρκικές λίρες. Το αποτέλεσμα όμως, σύμφωνα με τον Sahiloğlu, είναι τόσο άσχημο, ώστε όπως ανέφερε χαρακτηριστικά στην Milliyet, θα πρέπει όλη η διαδικασία και οι εργασίες αναστύλωσης να αρχίσουν ξανά από την αρχή. Φτάσαμε δηλαδή μετά από δέκα περίπου χρόνια ξανά στο ίδιο σημείο της αρχής. Η Παναγία Σουμελά φαίνεται πως δεν είχε δεχτεί χέρια βέβηλων να αναστυλώσουν τα ιερά της κτισίματα και να ξαναπλάσουν τις ιστορικές αγιογραφίες της. Είχε τιμωρήσει την βεβήλωση αυτή με τις ρωγμές στα τοιχία και την πλαστή εικόνα που παρουσίαζαν στους χιλιάδες επισκέπτες οι τοιχογραφίες της.
Παρ’ όλα αυτά, όπως είναι γνωστό, το καλοκαίρι του 2010 το ιστορικό μοναστήρι ξανάνοιξε τα «φτερά» του και ο φάρος της Ορθοδοξίας σε πείσμα όλων των τουρκικών κακοτεχνιών περιμένει την οριστική του επαναφορά στην πανάρχαια δόξα του.
ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΄΄ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ΄΄