Κωνσταντῖνος Δεσποτόπουλος
Ἀκαδημαϊκός – πρώην ὑπουργός Παιδείας
Παλλάδιο ἠθικό τῶν Ἑλλήνων τῆς γενεᾶς μου, ἡ ἐπί αἰῶνες πολλούς παρουσία τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους στήν ἱστορία τῆς ἀνθρωπότητας, ἀπό τούς πρό Χριστοῦ χρόνους ἕως τήν ἐποχή μας καί μέ συμβολή μεγαλουργό κάποτε, ἀμφισβητεῖται καί πάλι, ἀπό Ἕλληνες τώρα μάλιστα, καί χαρακτηρίζεται ἕωλο θεώρημα, γέννημα τοῦ ἑλληνικοῦ ρομαντισμοῦ τοῦ ΙΘ΄ αἰώνα εἴτε κατασκεύασμα ἰδεολογικό της ἐκπαιδευτικῆς πολιτικῆς τοῦ νεοσύστατου κράτους.
Δέν κατονομάζω πρόσωπα, ἐφόσον ἀδυνατῶ νά τά ἐπαινέσω. Δέν ἀνέχομαι ὅμως τήν οἰκτρή αὐτή ἀπάρνηση τῆς ἱστορικῆς ἀλήθειας, συνοδευμένη, ἄλλωστε, καί ἀπό τήν ἀξίωση νά εἰσαχθεῖ στά διδακτικά βιβλία τῆς Ἱστορίας.
Ἐπικαλοῦμαι, λοιπόν, τά ἑξῆς πρός τούς διδασκάλους τῆς Ἱστορίας ἤ καί πρός τό Παιδαγωγικό Ἰνστιτοῦτο:
1. Ὁ φιλόσοφος Πλήθων, στόν 15ο αἰώνα, εἶχε ζητήσει, πρίν ἀπό τήν Ἅλωση, ὁ τελευταῖος αὐτοκράτωρ τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, νά ἀνακηρυχθεῖ Βασιλεύς τῶν Ἑλλήνων, ὥστε καί νά συμμορφωθεῖ πρός τήν ἱστορική τότε πραγματικότητα.
2. Ὁ πρῶτος μετά τήν Ἅλωση Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, ἀπευθυνόμενος στούς μοναχούς της Πάτμου, τονίζει πρός αὐτούς ὅτι μέ τήν περίσωση τῶν εὐρισκομένων στή Μονή χειρογράφων της ἀρχαίας ἑλληνικῆς γραμματείας συμβάλλουν στήν ἐπιβίωση τοῦ ὑπόδουλου Γένους.
3. Ὁ Ἰανός Λάσκαρις καί ἄλλοι Ἕλληνες λόγιοι στήν Ἰταλία, πολύ πρίν ἀπό τόν 19ο αἰώνα, ὄχι μόνο διδάσκουν τά κείμενα τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων, ἀλλά καί μέ ἀμείωτο ζῆλο ἐπιδιώκουν νά προκαλέσουν πολεμική ἐπιχείρηση τῶν Δυτικοευρωπαίων γιά τήν ἀπελευθέρωση τῶν συγχρόνων τους Ἑλλήνων.
4. Στόν 17ο αἰώνα, ὁ Ἕλληνας Ἐπίσκοπος Βελιγραδίου ἔγραφε γιά τόν σύγχρονό του φιλόσοφο Θεόφιλον Κορυδαλλέα ὅτι δέν ὑστερεῖ ὄχι μόνο τῶν διάσημων τότε φιλοσόφων της Ἰταλίας, ἀλλά καί τῶν ἡμετέρων φιλοσόφων της ἀρχαίας ἐποχῆς.
5. Ὁ μέγας ζωγράφος Θεοτοκόπουλος, στόν 17ο αἰώνα, ὀνομάζεται γιά τούς Εὐρωπαίους «Ἔλ Γκρέκο», ὁ Ἕλληνας μέ ὅσα ἔνδοξα ὑποβάλλει τότε ἡ λέξη αὐτή, ἐνῷ καί ὑπενθύμιζε τήν ὕπαρξη τοῦ Γένους τῶν Ἑλλήνων, μεγαλουργοῦ ἄλλοτε καί ὑπόδουλου τότε.
6. Ἀλλά καί στόν 18ο αἰώνα, Ἕλληνες ἔμποροι καί λόγιοι, πού ζοῦσαν καί δροῦσαν στίς εὐρωπαϊκές χῶρες, ἰδιαίτερα στή σημερινή Ρουμανία, διατηροῦσαν ἀκμαῖο τό ἑλληνικό φρόνημά τους, μάλιστα ἤκμαζαν τότε οἱ «Ἀδελφότητες» Ἑλλήνων στήν Ἰταλία καί σέ ἄλλες χῶρες τῆς Εὐρώπης.
7. Ὁ Διονύσιος Σολωμός, στόν Ὕμνον εἰς τήν Ἐλευθερίαν, γραμμένον πρίν νά ὑπάρξει ἀκόμη ἑλληνικό ἀνεξάρτητο κράτος, ὄχι λοιπόν ὡς φερέφωνο τῆς ἐκπαιδευτικῆς πολιτικῆς του, ἀναφέρεται σέ «περασμένα μεγαλεῖα» καί χαρακτηρίζει «σάν πρῶτα ἀντρειωμένη» τήν ἐλευθερία, δηλαδή ἐμπνέεται ἀπό τήν ἱστορική διάρκεια τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους.
8. Ὁ φιλελληνισμός, τό ὑπέροχο αὐτό κίνημα τῶν ἠθικά αἰσθαντικῶν Εὐρωπαίων καί Ἀμερικανῶν, ἐξηγεῖται μόνο ἀπό τήν πεποίθηση τῶν ὅτι ἕνα μεγαλουργό στούς ἀρχαίους χρόνους ἔθνος ἔχει ἐξεγερθεῖ γιά τήν ἀπόσειση τῆς ἐπί αἰῶνες δουλείας του.
9. Ἐκφραστικότατο εἶναι καί ὅ,τι διακήρυξε ὁ ραδιοσταθμός τῆς Μόσχας τόν Νοέμβριο τοῦ 1940: Οἱ Ἕλληνες στήν Πίνδο ἔγραψαν νέον Μαραθώνα. Καί ὁ ρωσικός φιλελληνισμός ὑπάρχει ἔντονος ἤδη ἀπό τόν δέκατο ὄγδοο αἰώνα.
10. Δέν πρέπει νά παραγνωρίζεται ἡ συγκινητική ἀντοχή τοῦ ἑλληνικοῦ φρονήματος συμπαγῶν ἑλληνικῶν πληθυσμῶν ὑπό ἐξουσία τουρκική ἐπί αἰῶνες σέ περιοχές τῶν ἐσχατιῶν τῆς Μικρᾶς Ἀσίας καί ἰδιαίτερά του Πόντου, ὅπου ἡ τοπική ἑλληνική γλώσσα διατήρησε χαρακτηριστικά στοιχεῖα τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς πολύ ἔκδηλα.
Ἡ διαχρονική συνέχεια τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους, λοιπόν, εἶναι διάτορα μαρτυρημένη ἀπό τήν ἱστορική πραγματικότητα καί δέν εἶναι ἁπλῶς ἐφεύρημα τοῦ «ἑλληνικοῦ ρομαντισμοῦ τοῦ 19ου αἰώνα», πρός ἰδεολογική στήριξη «ἐθνικῶν ἐπεκτατισμῶν», ὅπως ἐπιπόλαια γράφεται σέ πρόσφατο δημοσίευμα. Στόν 19ο αἰώνα συζητήθηκε ἁπλῶς ἡ «διαχρονική συνέχεια τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους» μέ ἀφορμή τήν ἀμφισβήτησή της ἀπό μή Ἕλληνες. Πρίν δέν συζητοῦσαν γι’ αὐτήν, καθώς δέν συζητεῖ κανείς γιά τά δεδομένα καί αὐτονόητα.
Οἱ πολέμιοι τῆς ἱστορικῆς ἀλήθειας γιά τήν ἀδιάκοπη ἐπί αἰῶνες πολλούς ὕπαρξη τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους δέν ἐπιτρέπεται νά συγχέουν τή λεγόμενη συχνά «προγονοπληξία» μέ τή νηφάλια ἐπίγνωση ἀπό τούς σημερινούς Ἕλληνες τῶν ἀρχαιότατων ἐθνικῶν τίτλων τους, ἐμπνευστική μᾶλλον πρός ἐθνική ἀξιοπρέπεια ἤ καί ὑποκινητική σέ προσπάθεια γιά ἱστορική μεγαλουργία. Στούς ἀρχαίους Ἕλληνες διάχυτη κατά Ἡρόδοτον ἦταν ἡ πίστη ὅτι «ἀπεκρίθη ἐκ παλαιτέρου τοῦ βαρβάρου ἔθνεος τό ἑλληνικόν, ἐόν καί δεξιώτερον καί ἠλιθίου εὐηθείης ἀπηλλαγμένον μᾶλλον». Ἡ πίστη αὐτή ὅμως δέν τούς ἐμπόδισε νά μεγαλουργήσουν.
*ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ‘Ἐρῶ’ , Δ΄ ΤΕΥΧΟΣ, ΟΚΤ.-ΔΕΚ. 2010