Νικολάου Χειλαδάκη
Δημοσιογράφου-Συγγραφέα-Τουρκολόγου
«Ὁ Ἰησοῦς εἶναι ὁ υἱὸς τῆς Μαρίας, ὁ ἀπεσταλμένος τοῦ Ὕψιστου καὶ ὁ Λόγος Του. Τὸν ἔστειλε στὴν Μαρία. Εἶναι ἡ πνοή Του»
ΚΟΡΑΝΙ ΚΕΦ 4 σουρὰ 169.
Μία ἀπὸ τὶς πιὸ σημαντικὲς ἀλλὰ καὶ ἄγνωστες σελίδες τῆς Ὀθωμανικῆς ἱστορίας τὴν ὁποία ἀποφεύγει σὰν «κόκκινο πανί» ἡ σύγχρονη Τουρκία, εἶναι ἡ ἀναφορὰ στοὺς μεγάλους ἐκείνους μουσουλμάνους «ἁγίους» ποὺ τελικὰ ἀποδέχτηκαν τὴν ἀνωτερότητα τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἔναντι τοῦ Μωάμεθ καὶ μάλιστα σὲ πολλὲς περιπτώσεις μαρτύρησαν καὶ ἐκτελεστῆκαν γιὰ αὐτὴ τοὺς τὴν πίστη. Οἱ μουσουλμάνοι αὐτοὶ δὲν βαπτίστηκαν χριστιανοὶ καὶ φυσικὰ δὲν κατατάσσονται στὸν συναξάρι τῶν ἁγίων της Ὀρθοδοξίας μας, ἀποτελοῦν ὅμως ἕνα μεγάλο κόλαφο γιὰ τὸ Ἰσλὰμ καὶ εἰδικὰ γιὰ τὴν σημερινὴ ἰσλαμικὴ Τουρκία, ποὺ ἀκροβατεῖ ἐπικίνδυνα πάνω σὲ ἕνα χάρτινο οἰκοδόμημα μίας ἐπίπλαστης καὶ τεχνητῆς ἐθνοθρησκευτικῆς ταυτότητας.
ΣΕΙΧΗΣ ΜΠΕΝΤΡΕΝΤΙΝ
Στὰ τέλη τοῦ δέκατου τέταρτου καὶ στὶς ἀρχὲς τοῦ δέκατου πέμπτου αἰώνα ἐμφανίστηκε στὴν Μικρὰ Ἀσία ὁ Σεΐχης Μπεντρεντὶν Μαχμούτ, (1359- 1420), ἕνας θρησκευτικὸς καὶ λαϊκὸς ἡγέτης ὁ ὁποῖος ἀπὸ πολλοὺς μουσουλμάνους λατρεύετε ἀκόμα καὶ σήμερα σὰν ἅγιος. Ὁ Μπεντρεντὶν γεννήθηκε στὴν πόλη Σιμὰβ τῆς Ἀνατολίας, σὲ μία ἐποχὴ ποὺ ἡ θρησκευτικὴ ταυτότητα ἦταν πολὺ μπερδεμένη καὶ συμβίωναν μαζὶ χριστιανοὶ ὀρθόδοξοι, χριστιανοὶ αἱρετικοί, μουσουλμάνοι καὶ ἐξισλαμισμένοι μὲ ἀτελῆ θρησκευτικὴ συνείδηση. Ἦταν Ρωμιὸς ἀπὸ τὴν μητέρα του καὶ εἶχε ἀνατραφεῖ μὲ χριστιανικὰ πρότυπα ἐνῷ μιλοῦσε πολὺ καλὰ τὰ ἑλληνικὰ καὶ ἤξερε ἀρκετὲς χριστιανικὲς προσευχές. Ἡ χριστιανικὴ ἑλληνορθόδοξη παιδεία τοῦ τὸν ἐπηρέασε καθοριστικὰ στὴν μετέπειτα περιπετειώδη ζωή του, ποὺ σημαδεύτηκε ἀπὸ μία μεγάλη ἀνταρσία ἐνάντια στὸ θρησκευτικὸ μουσουλμανικὸ κατεστημένο. Ἔκανε θρησκεύτηκες σπουδὲς στὴν Αἴγυπτο καὶ ὅταν γύρισε στὴν Μικρὰ Ἀσία ἄρχισε νὰ κηρύττει τὴν διδασκαλία του σὲ ἕνα κοινὸ ποὺ τὸν δέχτηκε σὰν μεγάλο δάσκαλο. Κήρυττε τὴν ἰσότητα μεταξὺ χριστιανῶν καὶ μουσουλμάνων, ἐνῷ τὸ κήρυγμα τοῦ περιεῖχε βασικὲς χριστιανικὲς θέσεις. Ἀλλὰ τὸ κυριότερο στοιχεῖο τῆς διδασκαλίας του ποὺ τὸν ἔκανε καὶ πολὺ γνωστό, ἦταν ὅτι κήρυττε τὴν λατρεία πρὸς τὸν Ἰησοῦ Χριστό, σὲ σημεῖο μάλιστα νὰ προκαλέσει τοὺς δογματικοὺς μουσουλμάνους καὶ νὰ κατηγορηθεῖ σὰν ἐπικίνδυνος γκιαούρης.
Κάποιοι τὸν εἶχαν χαρακτηρίσει, (Χαλὶλ Ἰναλτσίκ), σὰν θεολόγο, ἅγιο, μυστικιστὴ ἀλλὰ πολὺ περισσότεροι μουσουλμάνοι θεολόγοι τὸν θεωροῦσαν ἄπιστο καὶ καταραμένο. Εἶχε μία καταπληκτικὴ ἱκανότητα νὰ διεγείρει τὸ ποίμνιό του καὶ ἐμφανίζονταν σὰν τοὺς χριστιανοὺς Ἀποστόλους περιοδεύοντας σὲ πόλεις καὶ χωριά, κηρύττοντας τὴν νέα του διδασκαλία ποὺ ἀνέτρεπε τὴν μέχρι τότε ἐπικράτηση τοῦ Ἰσλὰμ στὴν Μικρὰ Ἀσία. Οἱ περισσότεροι ὀπαδοὶ τοῦ προέρχονταν ἀπὸ τὶς περιοχὲς τῆς Σμύρνης, τοῦ Σαρουχᾶν, (δυτικὴ Μικρὰ Ἀσία), καὶ ἀπὸ τὴν περιοχὴ τῶν Βαλκανίων, δηλαδὴ περιοχὲς ὅπου πλειοψηφοῦσε τὸ ἑλληνορθόδοξο χριστιανικὸ στοιχεῖο. Τὸ ἐντυπωσιακὸ ἦταν πὼς τὸν δεχτῆκαν καὶ τὸν πίστεψαν ἀμέσως οἱ ἑλληνορθόδοξοι χριστιανοί. Τὸν ἀκολουθοῦσαν πολλοὶ χριστιανοὶ ἀγρότες ποὺ ἔβλεπαν στὸ πρόσωπο τοῦ τὸν λυτρωτῆ ἀπὸ τὴν καταπίεση ποὺ ὑφίσταντο. Ὁ Σεΐχης Μπεντρεντὶν πίστευε στὸν Χριστό, γι’ αὐτὸ καὶ οἱ χριστιανοὶ τὸν λάτρευαν σὰν ἅγιο ἐνῷ κήρυττε πὼς τὸ πνεῦμα τοῦ Χριστοῦ εἶναι αἰώνιο. Ἕνα ἄλλο ἰδιαίτερο στοιχεῖο ποὺ τὸν ἔκανε νὰ ταυτίζετε μὲ τὸν χριστιανισμό, ἦταν ὅτι ἐπέτρεπε τὸ κρασὶ στοὺς ὀπαδούς του, κάτι ποὺ τὸ Ἰσλὰμ τὸ θεωρεῖ ἁμαρτία, ἐνῷ δὲν ἔδινε καμιὰ σημασία ἂν ὁ ὀπαδὸς τοῦ ἦταν μουσουλμάνος, ὀρθόδοξος, αἱρετικός, ἢ χριστιανός. Μάλιστα ἦταν τόσο αὐστηρὸς στὸ θέμα αὐτό, ὥστε κήρυττε πὼς ὅποιος μουσουλμάνος ἔλεγε καὶ χαρακτήριζε ἀπίστους τους χριστιανούς, θὰ ἔπρεπε νὰ θεωρηθεῖ ὁ ἴδιος ἄπιστος.
Ἀπὸ τὶς ἀρχὲς τῆς δεύτερης δεκαετίας τοῦ δέκατου πέμπτου αἰώνα οἱ ὀπαδοὶ τοῦ εἶχαν γίνει τόσο πολλοί, ὥστε ἄρχισαν νὰ ἀπειλοῦν τὴν ἰδὶα τὴν ὀθωμανικὴ ἐξουσία. Γύρω στὰ 1416 ὁ Μπεντρεντὶν ἀρχίζει μία κανονικὴ ἀνταρσία, ὅπως τὴν χαρακτήρισαν οἱ Ὀθωμανοί, ἐνάντια στὸ μουσουλμανικὸ θρησκευτικὸ κατεστημένο. Ὁ σουλτάνος γιὰ νὰ τὸν ἀντιμετωπίσει πρὶν ἡ ἐξέγερση πάρει ἐπικίνδυνες διαστάσεις, ἔστειλε ἰσχυρὸ στρατὸ καὶ ἄρχισε νὰ τὸν κυνηγᾶ. Γρήγορα ὅμως κατάλαβε πὼς ἦταν πολὺ δύσκολο νὰ τὸν καταβάλει καθὼς οἱ ὀπαδοί του καὶ ἰδιαιτέρα οἱ ὀρθόδοξοι χριστιανοὶ Ἕλληνες ὀπαδοί του, ἦταν ἕτοιμοι νὰ θυσιαστοῦν γιὰ τὸν δάσκαλό τους. Τελικὰ μετὰ ἀπὸ πολλὲς μάχες καὶ σκληρὴ καταδίωξη ὁ Μπεντρεντὶν συλλαμβάνετε καὶ ὁδηγεῖτε στὴν πόλη τῶν Σερρῶν, στὴν ἀνατολικὴ Μακεδονία, γιὰ νὰ δικαστεῖ ἀπὸ μουσουλμανικὸ δικαστήριο. Ἐκεῖ τὸν κατηγοροῦν ἀνοιχτὰ ὅτι ἀπαρνήθηκε τὴν πατρική του θρησκεία, τὸ Ἰσλάμ, καὶ ὅτι κήρυττε τὴν ἐπιστροφὴ στὸν χριστιανισμό. Στὶς Σέρρες ὁ Μπεντρεντὶν καταδικάστηκε σὲ θάνατο καὶ κρεμάστηκε δημόσια γιὰ νὰ παραδειγματιστοῦν οἱ ὀπαδοί του.
ΜΟΥΣΤΑΦΑ ΜΠΟΡΚΛΟΥΤΖΕ
Οἱ δυὸ κυριότεροι μαθητὲς τοῦ Μπεντρεντίν, ἦταν ὁ Τοπρὰκ Κεμὰλ καὶ ὁ Μουσταφὰ Μπορκλουτζέ. Ἡ περίπτωση τοῦ Μπορκλουτζὲ εἶναι ἐξαιρετική, γιατί ἡ ζωή του, ὅπως ἐξιστορήθηκε ἀπὸ τοὺς ὀπαδούς του, δείχνει τὴν μεγάλη ἐπίδραση ποὺ εἶχε πάνω τοὺς ἡ ζωὴ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ὁ Μπορκλουτζὲ ἦταν ἕνας δάσκαλος ποὺ δίδαξε στὸ ποίμνιό του, τὴν ἀνωτερότητα τοῦ χριστιανισμοῦ πιάστηκε ἀπὸ τοὺς μουσουλμάνους Ὀθωμανούς, δικάστηκε, καταδικάστηκε σὲ θάνατο, σταυρώθηκε καὶ πέθανε πάνω στὸν σταυρό. Ἀλλὰ τὸ πιὸ ἐκπληκτικὸ εἶναι, ὅπως διαδόθηκε μετὰ τὸν θάνατό του, ὅτι ἐπανῆλθε στὴν ζωὴ καὶ κυκλοφοροῦσε στὴν νῆσο Σάμο μέχρι νὰ χαθεῖ μὲ ἕνα περίεργο τρόπο γιὰ πάντα. Εἶναι δηλαδὴ προφανὴς ἡ παρομοίωσή του μὲ τὸν Χριστὸ ποὺ τοῦ ἔγινε ἀπὸ τοὺς πιστοὺς ὀπαδούς του. Ὁ Μπορκλουτζέ, ὅπως ὑποστήριξαν οἱ ὀπαδοί του, ἦταν ἕνας δάσκαλος ποὺ θυσιάστηκε γιὰ τοὺς μαθητὲς καὶ ὀπαδούς του, ἀλλὰ καὶ ἕνας μύθος, ἕνας θρύλος ποὺ παρουσιάστηκε σὰν μία παράλληλη μορφὴ μὲ τὸν ἴδιο τὸν Ἰησοῦ Χριστό, σὲ ἕνα μουσουλμανικὸ περιβάλλον, γι’ αὐτὸ καὶ ἀποτελεῖ μία ἐξόχως ἰδιαίτερη περίπτωση.
Ἔζησε καὶ αὐτὸς στὰ τέλη τοῦ δέκατου τέταρτου καὶ στὶς ἀρχὲς τοῦ δέκατου πέμπτου αἰώνα. Σὰν γενέτειρα τοῦ ἀναφέρετε ἡ πόλη τοῦ Ἀϊδίνου, στὴν εὐρύτερη περιφέρεια τῆς Σμύρνης, μία περιοχὴ ὅπου πάντα κατοικοῦσε πυκνὸς ἑλληνορθόδοξος πληθυσμός. Ἀκολούθησε τὸν δάσκαλο τοῦ Μπεντρεντίν, ἀλλὰ γρήγορα ἀπέκτησε τὸ δικό του ποίμνιο στὴν περιοχὴ τῆς δυτικῆς Μικρᾶς Ἀσίας. Λέγετε ὅτι τὸν ἀκολουθοῦσαν, κατὰ ἄλλους 4.000, κατὰ ἄλλους 10.000 πιστοὶ ὀπαδοί του. Ὁ Μπορκλουτζέ, (ποὺ θεωρήθηκε σὰν ὁ διάδοχος τοῦ Μπεντρεντίν), κήρυττε ὅπως καὶ ὁ Μπεντρεντὶν τὴν ἀνωτερότητα τοῦ χριστιανισμοῦ ἔναντι τοῦ Ἰσλάμ. Εἶχε ὅμως προχωρήσει ἀκόμα περισσότερο ἀπὸ τὸν Μπεντρεντὶν καὶ συμπεριφέρονταν στοὺς χριστιανοὺς σὰν νὰ ἦταν ἄγγελοι, ἀνεβάζοντας τοὺς πιὸ πάνω ἀπὸ τοὺς μουσουλμάνους. Μάλιστα ἔφτασε στὸ σημεῖο νὰ καλέσει τοὺς παπάδες τῆς Χίου νὰ προσχωρήσουν στὸ κήρυγμά του. Ἔτσι μετὰ ἀπὸ λίγο καιρὸ παρατηρήθηκε νὰ τὸν ἀκολουθοῦν ἀνάμεσα στοὺς ὀπαδούς του καὶ ἑλληνορθόδοξοι ἱερεῖς, δίνοντας μία ἰδιαίτερη διάσταση στὴν διδασκαλία του στὴν περιοχὴ τῆς δυτικῆς Μικρᾶς Ἀσίας.
Τὸ κίνημά του, ὅπως καὶ τὸ κίνημα τοῦ Μπεντρεντίν, θεωρήθηκε ἀπὸ τὸν σουλτάνο σὰν ἀνταρσία καὶ στάλθηκε ἰσχυρὴ στρατιωτικὴ δύναμη νὰ τὸν ἀντιμετωπίσει. Οἱ δυνάμεις τοῦ σουλτάνου προέβησαν σὲ σφαγὲς χιλιάδων ὀπαδῶν του. Τελικὰ μετὰ ἀπὸ ἕνα ἄγριο κυνηγητὸ ὁ Μουσταφὰ Μπορκλουτζὲ συνελήφθη καὶ ὑπέστη ἀπὸ τοὺς ἄντρες τοῦ σουλτάνου, ὅπως χαρακτηριστικὰ ἱστοροῦσαν οἱ ὀπαδοί του, τὰ βάσανα τοῦ ἴδιου του Ἰησοῦ Χριστοῦ. Τὸν ὁδήγησαν σὲ ἕνα λόφο ὅπου καὶ τὸν σταύρωσαν μὲ τὴν κατηγορία ὅτι δὲν εἶναι μουσουλμάνος, ἀλλὰ γκιαούρης καὶ σύμμαχος τῶν χριστιανῶν τοὺς ὁποίους αὐτὸς καὶ οἱ ὀπαδοὶ τοῦ θεωροῦσαν ἀγγέλους. Τὸ μαρτύριο αὐτὸ τοῦ Μπορκλουτζὲ θρηνήθηκε ἔντονα ἀπὸ τοὺς ὀπαδούς του, ἀλλὰ τὸ ἐκπληκτικό, καὶ αὐτὸ δείχνει τὴν μεγάλη λατρεία ποὺ τοῦ εἶχαν οἱ ὀπαδοί του, ἦταν πὼς μετὰ τὸν θάνατο τοῦ πάνω στὸν σταυρό, πίστεψαν πὼς ἀναστήθηκε, (Olumunden sonra asl?nda olmeyip Sisam Adas?nda yasamaya devam ettigi yay?ld? = Μετὰ τὸν θάνατό του στὴν πραγματικότητα δὲν πέθανε καὶ διαδόθηκε πὼς συνέχισε τὴν ζωή του στὴν νῆσο Σάμο). Ἀπὸ τότε πολλοὶ θρύλοι καὶ τραγούδια τραγούδησαν τὸν μάρτυρα Μουσταφὰ Μπορκλουτζέ, ποὺ πέθανε πάνω στὸν σταυρὸ
ΜΟΛΑ ΚΑΜΠΙΖ
Τὸν δέκατο ἕκτο αἰώνα ἐμφανίστηκε στὴν Μικρὰ Ἀσία ἕνας πολὺ σημαντικὸς μουσουλμάνος σεΐχης, ὁ Μολὰ Καμπίζ, Ὁ Καμπὶζ δίδασκε στοὺς μουσουλμάνους ὅτι ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς ἦταν κατὰ πολὺ ἀνώτερος ἀπὸ τὸν προφήτη Μωάμεθ ἀλλὰ καὶ τὴν ὑπεροχὴ τῆς ἑλληνορθόδοξης θρησκείας ἔναντι τοῦ ἰδιότυπου Ἰσλὰμ ποὺ εἶχε ἐπικρατήσει στὴν Μικρὰ Ἀσία. Ἄρχισε τὴν διδασκαλία τοῦ πολὺ νωρὶς καὶ ἀπέκτησε χιλιάδες ὀπαδοὺς καὶ στὴν Μικρὰ Ἀσία ἀλλὰ καὶ στὴν Ρούμελη. Τὸ ἐκπληκτικὸ μὲ τὸν Μολὰ Καμπίζ, ἦταν πὼς δίδασκε φανερὰ πὼς ὁ Χριστὸς ἦταν ἀνώτερος ἀπὸ τὸν Μωάμεθ. Τὸ γεγονὸς αὐτὸ θεωρήθηκε ἐκπληκτικὸ ἀπὸ ἕνα κατὰ ἐπίφαση μουσουλμάνο.
Μόλις ἔγινε εὐρέως γνωστὴ ἡ διδασκαλία του, ἡ φήμη τοῦ ἔφτασε καὶ στὴν ὀθωμανικὴ αὐλὴ προκαλώντας μεγάλη ταραχὴ στὸ μουσουλμανικὸ ἱερατεῖο. Ἡ διδασκαλία τοῦ ἐξόργισε τοὺς θρησκευτικοὺς κύκλους τῆς ὀθωμανικῆς αὐλῆς καὶ ἀφοῦ τὸν συνέλαβαν τὸν παρέπεμψαν σὲ δίκη. Ἐκεῖ ἐμφανίστηκε ἀγέρωχος, σίγουρος καὶ σταθερὸς στὴν πίστη του ὅτι ὁ χριστιανισμὸς εἶναι ἀνώτερος ἀπὸ τὸ Ἰσλὰμ καὶ ὅτι ὁ Χριστὸς εἶναι κατὰ πολὺ ἀνώτερος ἀπὸ τὸν Μωάμεθ. Τελικὰ τὸ δικαστικὸ συμβούλιο τῶν καζασκέρηδων δὲν κατάφερε, ἐξ αἰτίας τῆς μεγάλης του εὐγλωττίας μὲ τὴν ὁποία στήριξε τὰ ἐπιχειρήματά του, νὰ τὸ καταδικάσουν γιὰ νὰ τὸν ἐκτελέσουν. Εἶναι χαρακτηριστικὸ πὼς ὁ Μολὰ Καμπὶζ ἔφερε σὰν ἐπιχειρήματα γιὰ νὰ στηρίξει τὴν διδασκαλία του, ρητὰ ἀπὸ τὸ ἴδιο τὸ Κοράνι ὑποστηρίζοντας ὅτι ἔτσι ἐπαληθεύετε ἡ ἄποψή του πὼς ὁ Χριστὸς εἶναι ἀνώτερος ἀπὸ τὸν Μωάμεθ. Τὸ ἀποτέλεσμα τῆς δίκης καὶ ἡ προσωρινὴ ἀθώωση ἐξόργισε τὸν τότε σουλτάνο, Σουλεϊμᾶν τὸν Μεγαλοπρεπῆ. Ὁ σουλτάνος ὀργισμένος, γιατί «ὁ ἄπιστος αὐτὸς ποὺ ἐξευτέλιζε τὴν δόξα τοῦ Προφήτη κατάφερε νὰ φύγει ἀτιμώρητος», συγκάλεσε γρήγορα μία ἄλλη δίκη μὲ τὴν παρουσία τοῦ ἰδίου τοῦ τότε Σειχουλισλάμη, (θρησκευτικοῦ ἀρχηγοῦ τῶν μουσουλμάνων), Κεμάλπασα –Ζαντὲ καὶ τὸ καδὴ τῆς Κωνσταντινούπολης. Ἀκολούθησε ἔντονη λογομαχία ἀνάμεσα στὸν Σειχουλισλάμη καὶ τὸν Μολὰ Καμπίζ. Ὁ Σεΐχουλισλαμης πάσχιζε νὰ ἀποστομώσει τὸν Καμπὶζ χωρὶς ὅμως νὰ τὸν καταφέρει νὰ ἀποκηρύξει τὶς ἀπόψεις του. Στὸ τέλος τὸ δικαστήριο, (τὸ 1527), κάτω ἀπὸ τὴν ἔντονη πίεση τοῦ σουλτάνου Σουλεϊμᾶν τοῦ πρώτου, τὸν καταδίκασε σὲ θάνατο.
Τελικὰ ὁ Μολὰ Καμπὶζ ἐκτελέστηκε γιατί δὲν δίστασε μπροστὰ στὸ ἀνώτατο θρησκευτικὸ συμβούλιο τῆς αὐτοκρατορίας νὰ ὑπερασπιστεῖ τὴν πίστη του μὲ θάρρος καὶ μὲ ἀντίτιμο τὴν ἴδια του τὴν ζωή. Ἡ δίκη τοῦ παρομοιάστηκε ἀπὸ τοὺς ὀπαδούς του μὲ τὴν δίκη τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ ἡ καταδίκη του σὲ σταυρικὸ θάνατο θρηνήθηκε μὲ ἔντονο τρόπο. Οἱ ὀπαδοὶ τοῦ Καμπὶζ ἀναφέρονται ὅτι ὑπῆρχαν μέχρι τὰ τέλη τοῦ δεκάτου ἕκτου αἰώνα. Ἡ διδασκαλία τοῦ εἶχε διαδοθεῖ σὲ πολλὲς περιοχὲς τῆς Μικρᾶς Ἀσίας ἀλλὰ καὶ τῆς Θράκης καὶ μέχρι σήμερα ἀναφέρετε πὼς ὑπάρχουν πυρῆνες ὀπαδῶν του στὴν μικρασιατικὴ Ἀνατολία.