του Παν.Β.Δημακάκου
Καθηγητού Αγγειοχειρουργικής
του Πανεπιστημίου Αθηνών
Η τρισχιλιετής ιστορία της πατρίδος μας από της αρχαιότητος έως και της σύγχρονης Ελλάδος, θαυμάζεται για τους λαμπρούς ηγέτες της αλλά και κάποιες εποχές αμαυρώνεται από τις πράξεις κάποιων άλλων. Από της προχριστιανικής εποχής αθάνατες προσωπικότητες, το κύρος των οποίων και σήμερα θαυμάζεται, κατηγορήθησαν, διασύρθησαν ή θανατώθησαν. Άλλοι συκοφαντήθησαν (Περικλής), άλλοι εξορίσθηκαν (Μιλτιάδης, Αριστείδης Θεμιστοκλής, Πλάτων), άλλοι ήπιαν το κώνειο (Σωκράτης, Δημοσθένης) και άλλοι πέθαναν από την πείνα (Αριστοφάνης). Αιτία, η αχαριστία, η ζήλεια, η διχόνοια και ο φθόνος, όλα εγκατεστημένα στις εμπαθείς ρίζες του πολιτικού μας συστήματος.
Η σημερινή κρίση ηγεσίας δεν είναι αποκλειστικά ελληνική αλλά διεθνής. Εξέλιπαν δυστυχώς τα ηθικά πρότυπα παλαιοτέρων γενεών, έσβησαν τα ιδανικά, ο αυτοσεβασμός και η ανθρωπιά. Οι σημερινοί ηγέτες είναι μικρόψυχοι, ματαιόδοξοι, εκμεταλλεύονται τους λαούς κατευθυνόμενοι είτε από κέντρα εξουσίας της αλλοδαπής, είτε παρακινούμενοι από ίδιες ωφελιμιστικές μικρότητες. Γιατί άλλωστε να μη ζητούν να υπηρετήσουν την πατρίδα, τιμητικά ως εθνικοί αντιπρόσωποι ορισμένης διάρκειας χωρίς αμοιβή. Πώς δεν αισθάνονται ντροπή ως ισάξιοι και περισσότερο σεβαστοί για την προσφορά τους στην κοινωνία πολίτες, να μην μπορούν να κυκλοφορούν μόνοι και ελεύθεροι στους δρόμους χωρίς προστάτες αστυνομικούς. Να τους χαιρετά ο κόσμος στο δρόμο και να χαίρονται για τους επαίνους που θ’ ακούγαν από άγνωστους ανθρώπους, όπως παρατηρείται σ’ άλλα επαγγέλματα;
Υπάρχουν αδιαμφισβήτητα παραδείγματα ότι ένας άνδρας, άξιος ηγέτης, αλλάζει την πορεία ενός έθνους, αποκαθιστά την τάξη, διαιωνίζει παράδοση και ιστορία και χαρίζει ευημερία στον λαό του. Τέτοιο παράδειγμα υπήρξε ο Περικλής που χάρισε στους Αθηναίους τον χρυσού αιώνα, και ο Μέγας Αλέξανδρος που πολεμούσε με τους στρατιώτες του στην πρώτη γραμμή διαδίδοντας ταυτόχρονα και τον ελληνικό πολιτισμό.
Πώς επιμερίζεται η ευθύνη προόδου όμως μεταξύ πολιτών και ηγετών, λαού και πρωθυπουργού; Ο Άγιος Αναστάσιος ο Σιναΐτης θεωρεί κα τους δύο υπεύθυνους αναφέροντας το παράδειγμα του σκληρού αυτοκράτορα Φ. Φωκά (602-610) μαζί και του σκληροπυρηνικού του υπουργού Βονόσου, ο οποίος αντιμετώπιζε τον λαό του με αιματοχυσίες και διωγμούς. Όταν ένας ευλαβής Κωνσταντινουπολίτης γέρων ρώτησε απλά τον Θεό «Κύριε γιατί έκανες τέτοιο βασιλιά;» πήρε την απάντηση του Θεού «διότι δεν ευρήκα άλλον χειρότερο», επιβεβαιώνοντας τον προφήτη Ιερεμία ο οποίος είπε «θα σας δώσω άρχοντας συμφώνως προς τας καρδίας σας» (γ΄ 15). Η σύγχρονη εποχή στις αρχές του 21ου αιώνα χαρακτηρίζεται από πνευματική έκπτωση στην οποία ο πόλεμος των όπλων άλλων εποχών έχει αντικατασταθεί από τον μαμωνά, τον θεό του πλούτου με όπλα τις τράπεζες, τα χρηματιστήρια και τα διεθνή ταμεία σε μία παγκοσμιοποιημένη κοινωνία υλισμού, ευδαιμονισμού και αθεΐας, ώστε ακόμη και όποιες συρράξεις, φωτιές, επιδημίες, ξηρασίες να μας αφήνουν αδιάφορους.
Ο P. Deschanel πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας το 1920 ήτο ψυχοπαθής. Η Ιατρική Σχολή των Παρισίων με δική της πρωτοβουλία όρισε τους γνωστούς νευρολόγους καθηγητές Babinski και Widal ν’ αποφανθούν για τον πρόεδρο. Πιστοί στην αποστολή τους οι κορυφαίοι αυτοί γιατροί απεφάνθησαν ότι η κατάσταση επέβαλλε την παραίτησή του. Έτσι η Γαλλία δεν υπέστη τις συνέπειες ενός παρανοϊκού ηγέτη. Ο Λουδοβίκος ο Β΄ της Βαυαρίας (1845-1886) παρουσίασε συμπτώματα σχιζοφρένειας. Η ιατρική επιτροπή με πρόεδρο ψυχίατρο επιβεβαίωσε την βαριά νόσο και παραιτήθη. Τις επόμενες ημέρες πνίγηκε στη λίμνη συμπαρασύροντας και τον ψυχίατρο, πρόεδρο της επιτροπής, που ευρίσκετο μαζί του. Ο Woodrow Wilson, πρόεδρος των ΗΠΑ κατά την περίοδο του Α’ παγκόσμιου πολέμου, ευφυής προσωπικότητα, υπέστη πολλαπλά ισχαιμικά εγκεφαλικά επεισόδια με αποτέλεσμα την ανάπτυξη εγκεφαλικής δυσλειτουργίας. Αυτό υπήρξε αιτία να μην ανταποκριθεί στο Τραπέζι Ειρήνης των Παρισίων το 1919 με τους άλλους συμμάχους και πιθανώς να είχε αποφευχθεί ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος.
Ο Φρ. Ν. Ρούσβελτ, ο οποίος τετράκις εξελέγη πρόεδρος των ΗΠΑ, έπασχε από υπέρταση και αρτηριοσκλήρυνση, σοβαρά εξασθενημένος, δεν κατάφερε να επιβληθεί στον Στάλιν, ο οποίος ευρίσκετο έτσι σε πλεονεκτική θέση στο τέλος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου και έξι μήνες αργότερα στις 12/4/1945 απεβίωσε από εγκεφαλική αιμορραγία. Αλλά και ο Στάλιν δεν είχε καλύτερη τύχη, στις 5 Μαρτίου 1953 απεβίωσε από εγκεφαλικό επεισόδιο, πιθανή εμβολή, παρ’ όλο που ιστορικά συζητώνται και η δηλητηρίαση ή η δολοφονία του. Ο Τσώρτσιλ στις αρχές του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου σε ταξίδι στις ΗΠΑ υπέστη έμφραγμα μυοκαρδίου. Υπέρβαρος, αλκοολικός, καπνιστής, υπερτασικός, μανιοκαταθλιπτικός με γενικευμένη αρτηριοσκλήρυνση, έπασχε από διάχυτη μικροϊσχαιμική εγκεφαλοπάθεια. Το 1953 παρουσίασε το πρώτο και το 1965 το δεύτερο εγκεφαλικό επεισόδιο συνέπεια του οποίου και αυτός όπως και οι δυο προγενέστεροι απεβίωσε από εγκεφαλικό επεισόδιο. Ο Στάλιν γνώστης του αλκοολικού του ελαττώματος, γράφεται ότι εκμεταλλεύτηκε επιτυχώς την αδυναμία αυτή του Τσώρτσιλ, με πλούσιο σε ουίσκι γεύμα κατά τις συζητήσεις μαζί του, στο τέλος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου για τα δικά του σχέδια.
Στην πατρίδα μας ο Ελ. Βενιζέλος την 1η Μαρτίου του 1935 στην Νεάπολη της Ιταλίας καθ’ οδόν για το Παρίσι ευρέθη αναίσθητος στο κρεβάτι. Ο γιατρός διέγνωσε «εγκεφαλική συμφόρηση» και επέστησε την προσοχή του κινδύνου υποτροπής του. Στις 13 του Μάρτη του 1936, ένα έτος ακριβώς αργότερα, στις 8 η ώρα το πρωί στο Παρίσι παρουσίασε τη δεύτερη «εγκεφαλική συμφόρηση». Η σύζυγός του Έλενα τον βρήκε ακίνητο με το βλέμμα καρφωμένο και το στόμα τραβηγμένο προς τα δεξιά και εψεύδιζε. Μετ’ ολίγον συνήλθε μόνος του και μη έχοντας συναίσθηση του γεγονότος ρώτησε τι του είχε συμβεί; Πάλεψε ακολούθως πέντε ολόκληρα 24ωρα με τον θάνατο, για να ταφεί στις 19 Μαρτίου 1936, μία πικρή ημέρα για τον Ελληνισμό στη γενέτειρΆ του. Ο ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης (1855-1935) παραιτήθηκε τον Δεκέμβριο του 1929 από το αξίωμα του προέδρου της Δημοκρατίας για λόγους υγείας όταν παρουσίασε τα πρώτα συμπτώματα της νόσου Parkinson. Στην επιστολή παραιτήσεως προς τον πρωθυπουργό της Ελλάδος Ελ. Βενιζέλο γράφει: «Παραιτήθηκα γιατί αυτό επέβαλε το εθνικό συμφέρον. Τα χέρια μου άρχισαν να τρέμουν. Όταν θα ήρχοντο να με επισκέπτονται ξένοι πρέσβεις θα το αντιλαμβάνοντο. Οι σκέψεις και οι κρίσεις τους θα ήσαν δυσμενείς δια τη πατρίδα». Ο Κουντουριώτης παραμένει λαμπρό ανεπανάληπτο φαινόμενο αγάπης προς την πατρίδα, παράδειγμα αιώνιο προς μίμηση. Υπάρχουν άραγε σήμερα πολιτικοί ηγέτες τέτοιου εθνικού αναστήματος ή σε προθανάτια ακόμη κατάσταση, βαριά ασθενείς, πραγματικά ερείπια αρνούνται να εγκαταλείψουν την εξουσία; Ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος αναφέρει ότι «αληθής άρχων είναι εκείνος ο οποίος είναι άρχων της αρετής μάλλον παρά της εξουσίας», ώστε με σύνεση να επιλέγει το ορθόν και με ανδρεία να επιβάλει το πρέπον. Και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος παρατηρεί «εκείνοι που δεν ημπορούν να κυβερνήσουν τους εαυτούς τους, πΏς ημπορούν να οδηγούν άλλους να φυλάττουν τους νόμους» (MPG 47,388). Η σημερινή πολιτική ορολογία πειστικά ανευρίσκεται ήδη τον προηγούμενο αιώνα στην γραφίδα του κοσμοκαλόγερου Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη: «Η γενεαλογία της πολιτικής είναι συνεχής και γνησία κατά τους προγόνους. Η αργία εγέννησε την πενία. Η πενία έτεκε την πείναν. Η πείνα παρήγαγε την όρεξιν. Η όρεξις εγέννησε την αυθαιρεσίαν. Η αυθαιρεσία εγέννησε την ληστείαν. Η ληστεία εγέννησε τη πολιτικήν. Ιδού η αυθεντική καταγωγή του τέρατος τούτου, τότε και τώρα, πάντοτε καυτή…». Την «ποιητική πεζογραφία» αυτή ολοκληρώνουν τ’ απλά λόγια του Μακρυγιάννη στ’ απομνημονεύματά του: «Και βγήκαν τώρα κάτι δικοί μας κυβερνήτες, Έλληνες σπορά της Εβραιουργίας, που είπαν να μας σβήσουν την Αγία Πίστη, την Ορθοδοξία διότι η Φραγκιά δεν μας θέλει με τέτοιο ντύμα ορθόδοξον. Και εκκάθησα και έκλαιγα για τα νέα παθήματα. Και επήγα πάλιν εις τους φίλους μου τους Αγίους. Άναψα τα καντήλια και ελιβάνισα και σκουπίζοντας τα δάκρυά μου τους είπα: Δεν βλέπετε που θέλουν να κάνουν την Ελλάδα παλιοψάθα; Βοηθείστε, διότι μας παίρνουν αυτοί οι μισοέλληνες και άθρησκοι ό,τι πολύτιμον τζιβαϊρικόν έχομεν».
Η ιστορία αυτόπτης μάρτυς των ιστορικών γεγονότων διδάσκει ότι ακμή ή παρακμή, πόλεμος ή ειρήνη, φτώχεια ή ευημερία εξαρτώνται από το ήθος και την αφοσίωση στην αποστολή των δημοσίων ανδρών που κατέχουν την εξουσία. Βασική προϋπόθεση για χρηστή διοίκηση αποτελεί η αρετή και η τόλμη του ηγέτη, η πνευματική και σωματική του υγεία παράγωγα κληρονομικών κα επίκτητων εμφανών και αφανών παραγόντων οι οποίοι καθορίζουν την ποιοτική παραγωγή του έργου του. Η ιατρική επιστήμη σε νοσηρές καταστάσεις έχει ακριβώς την αποστολή της πρόβλεψης και αποφυγής και επί εμφανίσεως της έγκαιρης παρέμβασης, επ’ αγαθώ της κοινωνίας και του κράτους αλλά και του ίδιου του ατόμου. Η ψυχοσωματική ασθένεια του Ηγέτη αυτόματα επηρεάζει την υγεία κα το μέλλον κάθε ανώνυμου πολίτη. Γι’ αυτό άτομα σε ηγετικές θέσεις πρέπει δια νόμου να ευρίσκονται υπό τακτική ιατρική παρακολούθηση, ωφέλιμο για τους ίδιους αλλά ακόμη περισσότερο για την ευημερία του λαού.
Συνηθίζεται ο πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο πρωθυπουργός, οι υπουργοί και άλλες προσωπικότητες σε ηγετικές θέσεις να παραμένουν στη σκιά του προσωπικού γιατρού. Πρόκειται για άτομο ευαίσθητο, πειθαρχημένο, υπάκουο, εχέμυθο και ανεκδήλωτο το οποίο κινείται στη σφαίρα του απορρήτου, παίρνοντας μαζί του και στην άλλη ζωή κατά κανόνα όλα τα μυστικά της υγείας του ατόμου στο οποίο συμπαρίστατο, γι’ αυτό άλλωστε ελάχιστα γνωστοποιούνται μετά τον θάνατο ηγετών. Ο Λένιν μετά από πολλαπλά εγκεφαλικά επεισόδια απεβίωσε αρχές του 1924. Στις 6 Νοεμβρίου 1917 καθοδόν προς το κέντρο των επαναστατημένων κομμάτων ελέγχεται από περίπολο, δεν αναγνωρίζεται, εκλαμβάνεται ως «μεθυσμένος αλήτης» και δεν συλλαμβάνεται. Εάν είχε συλληφθεί ή η αγγειοχειρουργική είχε προοδεύσει ενωρίτερα και είχε θεραπευτεί η μορφή της ανθρωπότητας πιθανώς να ήτο διαφορετική σήμερα. Αυτό αποδεικνύει τον ρόλο της ιατρικής στην παγκόσμια ιστορία σε τέτοιες κρίσιμες στιγμές: «Ηγετών υγεία Λαών ευημερία».
Η τακτική ιατρική παρακολούθηση των ατόμων αυτών συνταγματικά κατοχυρωμένη, επιβάλλεται αφού δεν αποφασίζουν για το άτομό τους ή την οικογένειά τους, αλλά για την ασφάλεια και την πρόοδο ολοκλήρου της πολιτείας. Η επιτροπή αποτελούμενη από καθηγητές, ειδικούς γιατρούς του προσωπικού γιατρού συμπεριλαμβανομένου, ψυχιάτρου αν μη προέδρου, βασικού στελέχους όμως της επιτροπής και νομικού εκπροσώπου. Ουδέτεροι κοινωνικά, πιστοί στον όρκο τους και αγνοί στην κρίση, ανεξάρτητοι εκλογικών γεγονότων, να εκτελούν την υψηλή εθνική τους αποστολή. Έτσι επί αδυναμίας λήψεως και εκτελέσεως αποφάσεων του ηγέτου η επιτροπή φέρει συνταγματικά την ευθύνη και αποφασίζει για το τί μέλλει γενέσθαι. Η απόφαση είναι αναμφισβήτητη σοβαρή, εξ ίσου και απαραίτητη όχι όμως πολυσύνθετη για να τοποθετηθεί στην σωστή της διάσταση με την καλύτερη λύση για το καλό του συνόλου.