Μεγάλη αίσθηση για άλλη μια φορά προκάλεσαν στην Τουρκία τα πρόσφατα συμπεράσματα μιας διεθνούς ομάδας καθηγητών στην οποία μετείχαν και Έλληνες όπως και Τούρκοι καθηγητές του πανεπιστημίου Μπογατζισί της Κωνσταντινούπολης, για τον ιστορικό ναό της Αγίας Σοφίας και για τον «μυστήριο», όπως χαρακτηρίστηκε, τρόπο κατασκευής του. Το θέμα των εργασιών ήταν η αρχιτεκτονική και στατική δομή του κτίσματος, το οποίο άντεξε επί τόσους αιώνες στους αμέτρητους καταστρεπτικούς σεισμούς, ενώ άλλα μεγάλα σύγχρονα κτίρια της Πόλης υπέστησαν σοβαρότατες ζημιές.
ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΣΥΜΒΟΛΟ
Σαν το σύμβολο της πολιτιστικής πρωτεύουσας της Ευρώπης, που φέτος είναι η Κωνσταντινούπολη, αποφάσισαν οι Τούρκοι να προβάλλουν τον ναό της Αγίας Σοφίας, το μεγαλοπρεπέστερο και ιστορικότερο κτίριο της πρωτεύουσας δυο αυτοκρατοριών και της Βασιλίδας των πόλεων. Αλλά εκτός από σύμβολο, η Αγία Σοφία τελευταία προξενεί και ένα ιδιότυπο δέος στους Τούρκους, ενώ σε κάποιους προκαλεί εσχατολογικές φοβίες, ακόμα και την αίσθηση της… ανασύστασης της βυζαντινής αυτοκρατορίας.
Στις 24 Ιουλίου του 2009, η τουρκική εφημερίδα Χουριέτ πρώτη αποκάλυπτε ότι ένα μεγάλο πραγματικά θαυμαστό γεγονός συνέβη στην Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης που εξέπληξε τους Τούρκους ειδικούς που εργάζονταν στην συντήρηση κάποιων ψηφιδωτών στον τρούλο του ναού. Ξαφνικά και υπό το φως του ήλιου που είχε διαχυθεί από τα παράθυρα του τρούλου, εμφανίστηκε το πρόσωπο ενός αγγέλου που είχε φιλοτεχνηθεί στο μέρος αυτό και είχε μείνει στο σκοτάδι, όπως ανέφερε η εφημερίδα, 160 χρόνια. Συγκεκριμένα, πριν από 160 χρόνια ο τότε σουλτάνος Αμπντουλμετζίτ, είχε δώσει εντολή σε έναν Ελβετό αρχιτέκτονα, τον Γκασπάρ Φοσάτι, να επεξεργαστεί κάποια ψηφιδωτά στον τρούλο του τότε μουσουλμανικού τεμένους. Ο Φοσάτι κατά τη διάρκεια των εργασιών του είχε ανακαλύψει, όπως αναφέρετε από τα χρονικά της εποχής, την προσωπογραφία αυτή, μια καταπληκτική αγγελική προσωπογραφία, αλλά στη συνέχεια την είχε σκεπάσει με ασβέστη γιατί όπως γνωρίζουμε η μουσουλμανική θρησκεία δεν επιτρέπει τέτοιες απεικονίσεις και θα θεωρούνταν σκάνδαλο να την αφήσει σε ένα τόσο υψηλό σημείο του τεμένους. Τώρα, όπως ανέφερε χαρακτηριστικά η τουρκική εφημερίδα, ίσως είχε έρθει η ώρα το πρόσωπο αυτού του πραγματικά μυστήριου και εντυπωσιακού αγγέλου, να εμφανιστεί, γεγονός που κατάπληξε όσους το αντίκρισαν. Οι πληροφορίες των ειδικών ανάφεραν ότι η προσωπογραφία αυτού του αγγέλου θα έπρεπε να ήταν από τον ένατο, ή κατά άλλους από τον δέκατο τρίτο αιώνα, γεγονός που καθιστούσε την αξία του ψηφιδωτού ακόμα μεγαλύτερη. Τις επόμενες μέρες σχεδόν όλες οι τουρκικές εφημερίδες έκαναν λόγω με πολλά «περίεργα» υπονοούμενα για το μεγάλο αυτό θαύμα του αγγέλου της Αγίας Σοφίας, με εντυπωσιακούς πράγματι τίτλους όπως η Μιλιέτ, «Αποκαλύφτηκε κριμένος θησαυρός στην αγία Σοφία», η ισλαμική Γιενή Σαφάκ, «Μια σημαντική για την παγκόσμια κοινότητα μέρα» και τόνιζε το θαύμα της εικόνας αυτής ενώ έκανε και νύξεις για σημαδιακή εμφάνιση μέσα στον ιστορικό ναό της Αγίας Σοφίας που ίσως έχει και άλλες προεκτάσεις. Μάλιστα πολλοί αναρωτιόνταν αν θα υπάρξουν και άλλες τέτοιες εμφανίσεις στον ιερό ναό και όλα αυτά τι άραγε σημαίνουν για τον μέλλον της Πόλης και την θρησκευτική της ταυτότητα.
Όμως το θέμα του αγγέλου της Αγίας Σοφίας επανήλθε πριν από λίγο καιρό με πράγματι πολύ εντυπωσιακό τρόπο. Ο πρόεδρος του «Σααντέτ», ενός ισλαμικού κόμματος που είναι το μητρικό κόμμα του ίδιου του Ερντογάν, ο Νουμάν Κουρτουλμούς, σε μια ομιλία του που έκανε στην Κωνσταντινούπολη σε ένα κλειστό στάδιο προς τους οπαδούς του κόμματός του, αναφερόμενος στην αποκάλυψη του αγγέλου της Αγίας Σοφίας, δήλωσε πως η αποκάλυψη αυτή ήταν ένα προμήνυμα σε συνδυασμό με τις εξελίξεις των τελευταίων ετών για τον τελικό διαμελισμό και της οριστική κατάρρευση της σύγχρονης Τουρκίας. Η δήλωση αυτή προκάλεσε μεγάλη αίσθηση, καθώς ο Τούρκος ισλαμιστής πολιτικός υποστήριξε πως το γεγονός αυτό του εξαπτέρυγου αγγέλου, όπως εμφανίστηκε στον τρούλο της Αγίας Σοφίας, είναι μια προειδοποίηση ότι αν δεν γίνει τίποτα η Τουρκία πρόκειται να καταρρεύσει και να διασπαστεί επαναφέροντας στην επικαιρότητα το μεγάλο άγχος της επικείμενης διάσπασης της σημερινής Τουρκίας, που διακατέχει και πολλούς πολιτικούς της, (όπως τον αρχηγό της αντιπολίτευσης, Ντενίζ Μπαικάλ, που έχει δηλώσει πολλές φορές ότι η Τουρκία θα ακολουθήσει το παράδειγμα της Γιουγκοσλαβίας).
ΤΟ «ΜΥΣΤΗΡΙΟ» ΤΟΥ ΚΤΙΣΜΑΤΟΣ
Αλλά το εκπληκτικό με την Αγία Σοφία, όπως φαντάζει μεγαλοπρεπέστατη, είναι το πως παραμένει σταθερή στην θέση της επί τόσους αιώνες παρά τους τόσους μεγάλους σεισμούς που δοκίμασαν την αντοχή της. Κατά καιρούς πολλοί Τούρκοι αλλά και Ευρωπαίοι μελετητές προσπάθησαν να εξηγήσουν αυτό το αρχιτεκτονικό θαύμα. Είναι γεγονός πως σε διεθνές επίπεδο αλλά και για τους ίδιους τους Τούρκους και σύμφωνα με τα πορίσματα αυτών των ερευνών όπως αναφέρονται από το τουρκικό υπουργείο Πολιτισμού, για το κτίσιμο και για τα θεμέλια της Αγίας Σοφίας εφαρμόστηκαν τεχνικές πρωτόγνωρες και «μυστήριες» για τα τότε, αλλά ακόμα και για τα σημερινά δεδομένα, γεγονός που φανερώνει τη μαγική άξια του κτίσματος.
Είναι χαρακτηριστικό πως 1600 χρόνια περίπου μετά το κτίσιμο του ναού, ο μεγάλος σεισμός της 17ης Αυγούστου 1999 που έγινε στην Τουρκία δεν πείραξε καθόλου τα θεμέλια της Αγίας Σόφιας, ενώ έκανε μεγάλες ζημιές στα έργα ανακαίνισης που είχαν γίνει τα τελευταία 14 χρόνια, με αποτέλεσμα να γκρεμιστούν όλοι οι αναπαλαιωμένοι σοβάδες και να έχει δημιουργηθεί μεγάλο πρόβλημα στις εργασίες ανακαίνισης του ιστορικού κτίσματος. Το γεγονός αυτό απέδειξε και την κακή δουλειά που είχε γίνει από αυτούς που είχαν αναλάβει τις εργασίες αναπαλαίωσης του μνημείου, εργασίες που είχαν αρχίσει ουσιαστικά από το 1980 και τα τελευταία χρόνια είχαν προστεθεί νέοι σοβάδες σε πολλά τμήματα του βυζαντινού ναού. Έτσι παρουσιάστηκε το ιδιαίτερο φαινόμενο να πληγούν από τον μεγάλο σεισμό τα έργα αναπαλαίωσης, ενώ οι ιστορικές βάσεις να μείνουν ανέπαφες. Οι μελετητές έδωσαν μεγάλη σημασία στη μελέτη των παλαιών θεμελίων, γιατί όπως τονίστηκε θα βγούνε πολλά χρήσιμα συμπεράσματα από την αντοχή που επέδειξε το θαυμάσιο αυτό μνημείο στον τελευταίο σεισμό.
Αλλά η Αγία Σόφια, όπως φαίνεται και από το ιστορικό που παρέθεσαν οι ίδιοι οι Τούρκοι, έχει αντέξει και σε παλαιοτέρους σεισμούς χωρίς να υποστεί σοβαρές ζημιές. Συγκεκριμένα, τον Αύγουστο του 553 μ.Χ. γίνεται μεγάλος σεισμός στην Κωνσταντινούπολη. Η Αγία Σοφία εκτός από μικροζημιές δεν έχει σοβαρές βλάβες. Μεγάλο σεισμός γίνεται στις 14 Δεκεμβρίου 557. Ο ιστορικός ναός παθαίνει μικρές ζημιές. Ιανουάριος 869. Από τον μεγάλο σεισμό πέφτει ο ένας μικρός τρούλος. Οκτώβριος 1344. Γίνεται μεγάλος σεισμός και παθαίνει ζημιές η ανατολική πτέρυγα. 10 Ιουλίου 1894. Η Αγία Σόφια είναι πια μουσουλμανικό τέμενος. Γίνεται μεγάλος σεισμός και πέφτουν μεγάλα κομμάτια από το μωσαϊκό και κομμάτια τοίχου. Για μικρό χρονικό διάστημα το τέμενος κλείνει για να επιδιορθωθεί. 1931. Αρχίζουν οι εργασίες επανεμφάνισης των ψηφιδωτών εικόνων, ενώ στις 1 Φεβρουαρίου 1935, ο ιστορικός ναός ανακηρύσσεται από τον Κεμάλ Ατατούρκ, μουσείο.
Τους τελευταίους μήνες έχει αρχίσει να ξετυλίγεται ένα νέο μυστήριο σχετικά με τις υπόγειες διόδους της Αγίας Σοφίας για τις οποίες μερικοί Τούρκοι αρχαιολόγοι και ερευνητές υποστηρίζουν ότι φτάνουν μέχρι… τα Πριγκηπόνησα και ότι είναι άλλο ένα από τα θαύματα της Αγίας Σοφίας που είχε κατασκευαστεί από τους βυζαντινούς αυτοκράτορες για περιπτώσεις εκτάκτων καταστροφών, σαν διάδρομος διάσωσης των ιερών κειμηλίων, αλλά και των πιστών του μεγάλου αυτού ναού. Όλη αυτή η καινούργια ιστορία έχει προκαλέσει μια αναζωπύρωση παλιών θρύλων σχετικά με την Αγία Σοφία και την αποκατάστασή της στον παλιό της ρόλο σαν σύμβολο του ελληνορθόδοξου κόσμου
ΤΟ ΣΚΑΝΔΑΛΟ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ
Εκτός όμως από τα μυστήρια της, η Αγία Σοφίας, που είναι το πρώτο μνημείο σε επισκεψιμότητα ξένων τουριστών και συνεπώς το μεγαλύτερο τουριστικό έσοδο της Τουρκίας, που ανέρχεται σε πολλά εκατομμύρια δολάρια, έχει προκαλέσει την επικαιρότητα και για κάποια σκάνδαλα που βαρύνουν την επίσημη τουρκική στάση έναντι της θρησκείας που ανάδειξε ο ιστορικός αυτός ναός. Το μεγαλύτερο ήταν στις 22 Δεκεμβρίου του 2003 όταν η τουρκική εφημερίδα Ζαμάν, αποκάλυπτε ότι χιλιάδες χριστιανικά ψηφιδωτά πολύτιμης αξίας της Άγιας Σοφίας αλλά και της γειτονική Αγίας Ειρήνης, έχουν εγκαταλειφθεί στην υγρασία και καταστρέφονται, ενώ τμήματά τους πέφτουν στο έδαφος. Το σκάνδαλο αυτό πρώτος αποκάλυψε με επίσημη καταγγελία ο Τούρκος καθηγητής της Ιστορίας της Τέχνης, Σεμαβί Εϊτζέ, ο οποίος κατήγγειλε ότι η διοίκηση του μουσείου της Αγίας Σοφίας σιωπά με σκανδαλώδη τρόπο ενώπιον αυτής της ιστορικής καταστροφής.
Σύμφωνα με τις καταγγελίες του Τούρκου καθηγητή, που δημοσίευσε η τουρκική εφημερίδα Ζαμάν, περίπου 1500 ψηφιδωτά μεγάλης ιστορικής, θρησκευτικής και αρχαιολογικής αξίας, σαπίζουν από την υγρασία χωρίς να λαμβάνεται κανένα μέτρο προστασίας τους. Τα περισσότερα από αυτά τα ψηφιδωτά, που βρίσκονται στον τρούλο της Αγίας Σοφίας, είναι από τον έκτο μέχρι τον δέκατο αιώνα, ενώ έχουν γίνει διάφορες προσθήκες μέχρι τον δέκατο τέταρτο αιώνα, οπότε και ο ιερός ναός μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τέμενος από τον Μωάμεθ τον Πορθητή και τα περισσότερα ψηφιδωτά καλύφτηκαν γιατί το Ισλάμ απαγορεύει τις απεικονίσεις αγίων προσώπων.
Τα ψηφιδωτά αυτά, όπως αναφέρεται, απεικονίζουν κυρίως τον Χρίστο και την Παναγιά. Έχουν γίνει από ειδικά υλικά όπως χρυσός, ασήμι και ειδικά χρώματα από τα οποία ξεχωρίζουν το αυτοκρατορικό πορφυρό, το μοβ και το πράσινο και κοσμούν τους ιερούς ναούς της Αγίας Σοφίας και Αγίας Ειρήνης.. Ο Τούρκος καθηγητής κατήγγειλε επίσης ότι τα περισσότερα από αυτά εκτός του ότι σαπίζουν, είναι απροστάτευτα από τον οποιοδήποτε επιτήδειο αρχαιοκάπηλο, που μπορεί ακόμα και να τα αποσπάσει για να τα μεταφέρει εκτός ναού και στη συνέχεια στο εξωτερικό. Τις καταγγελίες αυτές, ειδικά για των πτώση τμημάτων των πολύτιμων ψηφιδωτών, προσπάθησε να αντικρούσει ο πρόεδρος των «Ιδρυμάτων Τέχνης Κωνσταντινούπολης», Σαΐντ Μπασαράν, ο οποίος απέδωσε την πτώση τμημάτων των ψηφιδωτών στο έδαφος από τον σεισμό που είχε γίνει το 1999, όπως επίσης από τα… τραμ που περνάνε κοντά από τον ναό, αλλά και από διάφορα κονσέρτα που έχουν οργανωθεί στον ιερό χώρο της Αγίας Σοφίας.
ΝΙΚΟΣ ΧΕΙΛΑΔΑΚΗΣ