Μοναστήρι Παναγίας Σουμελά, σήμερα«Σουμελά μαναστίρ». Τόπος ιερός, τόπος μαγευτικός, τόπος μυστηρίου, ελληνισμούκαι ορθοδοξίας, τόπος πόνου και μαρτυρίου και αυτόπτης μάρτυρας της μεγάληςποντιακής γενοκτονίας. Τόπος προαιώνιου προσκυνήματος. Ακόμα και σήμεραχιλιάδες επισκέπτες, (σύμφωνα με τα στοιχεία του τουρκικού υπουργείου Τουρισμού,η Παναγία Σουμελά, η Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης και οι λαξευτές εκκλησίεςτης Καππαδοκίας είναι τα πρώτα σε αριθμό επισκεπτών τουριστικά μέρη τηςΤουρκίας) έρχονται να δούνε το θαυμαστό αυτό μνημείο. Χιλιάδες προσκυνητές,κυρίως Έλληνες, αλλά και Τούρκοι, έρχονται να προσκυνήσουν. Γυναίκες με τηνκλασική ισλαμική μαντίλα ανεβαίνουν υπομονετικά τα σκαλοπάτια που οδηγούν στομοναστήρι και με ευλάβεια προσκυνούν τη Μεριέμ Αννά, την Παναγία Σουμελά.Ελληνόφωνοι πόντιοι της Τουρκίας ακόμα και σήμερα τραγουδάνε την ΠαναγίαΣουμελά, άλλο ένα στοιχείο της για πολλούς μπερδεμένης ταυτότητάς τους, ένακολοσσιαίο πρόβλημα για όλη την σημερνή Τουρκία.
Η ΟΜΟΛΟΓIΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΥ
Η Παναγία Σουμελά είναι ένας σπάνιοςτόπος που σε γοητεύει με την επιβλητικότητά του καθώς πλησιάζεις από κάτωαγναντεύοντας την βουνοπλαγιά όπου είναισκαρφαλωμένη, γράφει στις 9 Ιουνίου του 2001, ο γνωστός αρθογράφος τηςτουρκικής εφημερίδας Μιλιέτ, (πρώτη σε κυκλοφορία εφημερίδα στην Τουρκία),Γκιουνγκιόρ Αράς, σε μια επίσκεψη που έκανε στο ιστορικό μοναστήρι. Ο Τούρκοςαρθογράφος που αφήνει την πένα του να περιγράψει τη γοητεία του μοναστηριού, μιαγοητεία που ασκεί ακόμα και στους Τούρκους επισκέπτες, αναφέρει πως το 1461ο ίδιος ο σουλτάνος, Μωάμεθ οΠορθητής, επισκέφτηκε το μοναστήρι και αφού συνομίλησε με τους μοναχούςγοητεύτηκε από τις γνώσεις τους και την ευφράδεια τους. Για τον λόγω αυτό εξέδωσεένα φιρμάνι με το οποίο τους παραχωρούσε όλα τα προνόμια που τους εξασφάλιζαντην επιβίωσή τους μέσα στο εχθρικό περιβάλλον, όπως αυτό είχε διαμορφωθεί καιμετά την πτώση της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας στους Οθωμανούς. Σύμφωνα μετον Αράς, η Παναγία Σουμελά τον επόμενο αιώνα έκανε ένα μεγάλο θαύμα που έμεινεστην οθωμανική ιστορία. Το 1512, ο τότε σουλτάνος Σελίμ ο «Γιαβούζ», δηλαδήΣελίμ ο «Σκληρός», όταν βρίσκονταν στην Τραπεζούντα προσβλήθηκε από μια άγνωστηασθένεια και υπέφερε πολύ. Κάποιοι σύμβουλοί του τότε του ανέφεραν για τομοναστήρι της Παναγιάς Σουμελά και τα πολλά και μεγάλα θαύματα που γίνοντανεκεί. Επηρεασμένος ο σουλτάνος από αυτές τις αναφορές έστειλε εκπρόσωπό του στομοναστήρι και ζήτησε από τους μοναχούς να προσευχηθούν για να γίνει καλά. Πραγματικάκαι έτσι έγινε με αποτέλεσμα την επόμενη μέρα κατά θαυμαστό τρόπο η υγεία τουσουλτάνου να αρχίζει να βελτιώνεται εντυπωσιακά. Ο σουλτάνος ευχαριστημένοςαλλά και εντυπωσιασμένος από την Παναγία, μόλις έγινε τελείως καλά γέμισε πολλάγαϊδούρια με διάφορα δώρα και τα έστειλε στο μοναστήρι με τις θερμές τουευχαριστίες για την ίαση που του πρόσφερε η Παναγία Σουμελά.
Από το 1923 και μετά την αναχώρηση τωνμοναχών από την Παναγία Σουμελά, όπως αναφέρει ο Γκιουνγκιόρ Ουράς στη Μιλιέτ,έπεσε νεκρική σιγή στο ιστορικό μοναστήρι. Μονάχα τα πουλιά και κάποιοι Άγγλοιπεριηγητές έδιναν σημεία ζωής στο απότομο και μαρτυρικό τοπίο που κάποτε οιχιλιάδες πιστοί συνέρρεαν για να πανηγυρίσουν τη δόξα της Παναγιάς. Το 1931 ηθαυματουργή εικόνα της Παναγίας που είχε κρυφτεί σε κάποιο μυστικό μέρος,μεταφέρθηκε στην Ελλάδα. Από τότε, μέχρι την δεκαετία του πενήντα, το ιστορικόμοναστήρι είχε αφεθεί στην τύχη του. Πού και πού όμως, όπως λένε και οι μαρτυρίες, κάποια μοναχική φιγούρα συνήθως με τη χαρακτηριστική μαντίλα, ανέβαινε τοεγκαταλειμμένο πια μονοπάτι προς τη Μονή και κάποια φλόγα από κάποιο κερί μέσαστα ερείπια του μοναστηριού, πρόδιδε ότι η ελληνορθόδοξη πίστη δεν είχε χαθείεντελώς από τον ιστορικό Πόντο. Το 1953 μετά την είσοδο της Τουρκίας στο ΝΑΤΟκάποιοι Αμερικανοί αξιωματικοί έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον και θέλησαν ναεπισκεφτούν το μοναστήρι. Τελικά, παρά του ότι η περιοχή ήταν σχεδόναπαγορευμένη τους δόθηκε η άδεια και οι Αμερικανοί έφτασαν στο μοναστήρι μέσααπό το γνωστό μονοπάτι που το σκέπαζαν χόρτα και σκόρπιοι θάμνοι. Το κλειδί όμωςτης εισόδου στο μοναστήρι το είχε ο σταθμός της τοπικής δασοφυλακής και για νατο πάρουν οι Αμερικανοί χρειάστηκε επέμβαση από την Άγκυρα. Οι ξένοι αυτοίεπισκέπτες μόλις εισήλθαν στο μοναστήρι έμειναν άφωνοι από τη μεγαλόπρεπα τωντοιχογραφιών και την ιερότητα που ανέδυε ο χώρος, αρκετές δεκαετίες μετά τηνπλήρη εγκατάλειψή του. Αφού κάθισαν επί ώρες να κοιτάζουν εκστασιασμένοι τιςεικόνες, τα κτίσματα και το μαγευτικό τοπίο της πανέμορφης χαράδρας, συνέταξανμια αναφορά προς το τουρκικό υπουργείο Πολιτισμού τονίζοντας τον μεγάλο αυτόθησαυρό που βρίσκεται στα τουρκικά χέρια και ότι θα πρέπει να γίνουν τααπαραίτητα έργα για την διάσωσή του. Πέρασαν πολλά χρόνια από τότε και μόνο το1972 το τουρκικό υπουργείο Πολιτισμού αποφάσισε να ενδιαφερθεί για πρώτη φορά επίσημαγια την Παναγία Σουμελά, η οποία ήδη είχε αρχίσει να γίνεται πόλος έλξης πολλώνεπισκεπτών και προσκυνητών κυρίως από την Ευρώπη και την Αμερική. Το 1986 γιαπρώτη φορά καθιερώθηκε εισιτήριο για την είσοδο στην ιστορική μονή. Από τότεκάθε χρόνο το τουριστικό συνάλλαγμα ρέει όλο και περισσότερο στα τουρκικάταμεία. Η Παναγία Σουμελά άρχισε να τραβάει επισκέπτες από τα τέσσερα σημείατου ορίζοντα και η φήμη της άρχισε να φτάνει στα πέρατα της γης. Ο Τούρκοςαρθογράφος, τελειώνοντας την πολύ ενδιαφέρουσα αναφορά-ομολογία του για τηνΠαναγία Σουμελά, αποκάλυψε ότι πολλά ιερά βιβλία αλλά και άλλα ιερά αντικείμεναπου βρέθηκαν στο μοναστήρι, φυλάγονται σήμερα στην Άγκυρα. Η προσωπική τουμαρτυρία δείχνει πως το «Σουμελά Μαναστιρί», είναι ιερός τόπος και για τους σημερινούςμουσουλμάνους κατοίκους της Μικράς Ασίας. Άλλωστε, η Μεριέμ Αννά είναι ιερόπρόσωπο και για το Κοράνι
ΤΟ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ ΤΩΝ ΣΤΡΑΤΗΓΩΝ
Στις 16 Ιουνίου του 2000, έκπληκτοι οικάτοικοι της περιοχής της Μάτσκας του Πόντου, (Ματσούκα στα ελληνικά ), όπουβρίσκεται και η Παναγία Σουμελά, αντίκριζαν το πρωί όταν σηκώθηκαν από τακρεβάτια τους μια ασυνήθιστη και έντονη στρατιωτική κινητοποίηση. Στρατιωτικάοχήματα ανέβαιναν προς την περιοχή του μοναστηριού, ενώ ακόμα και πολεμικάελικόπτερα πετούσαν στην γύρω ορεινή ζώνη. Τι συνέβη που είχε έτσι ξαφνικάαναστατώσει την ηρεμία στην γύρω περιοχή και την καθημερινότητα των κατοίκων ;Δεν άργησε να γίνει γνωστή η αιτία όλης αυτής της αναστάτωσης. Προς μεγάληέκπληξη όλων των κατοίκων της περιοχής έγινε γνωστό πως οι αρχηγοί τωντουρκικών ενόπλων δυνάμεων με τον αρχηγότου τουρκικού Γενικού Επιτελείου και με τις συζύγους τους… επισκέπτονταν τηνιστορική, ελληνορθόδοξη, σταυροπηγιακή, Μονή της Παναγίας Σουμελά. Συγκεκριμένα,με τρία στρατιωτικά ελικόπτερα ο τότε αρχηγός του ΓενικούΕπιτελείου, Χουσεΐν Κιβρίκογλου, ο τότε αρχηγός του Επιτελείου Στρατού, ΑττίλαΑτές, ο τότε αρχηγός του Επιτελείου Αεροπορίας, Εργκίν Τζελασίν, ο τότε αρχηγόςτου Επιτελείου Ναυτικού, Ιλχαμί Ερντίλ και ο τότε ο αρχηγός της Στρατοχωροφυλακής, Ρασίμ Μπετίρ, έφτασαν στη Μάτσκα όπου τουςυποδέχθηκε ο νομάρχης Τραπεζούντας, Αντί Γιαζάρ. Υπήρξε γενική κινητοποίησηστην περιοχή και με τη συνοδεία του ταξίαρχου της Στρατοχωροφυλακής, ΑιντεμίρΤζουλτζούολγου και με τα στρατιωτικάελικόπτερα οι Τούρκοι στρατηγοί στη συνέχειαπέταξαν προς την ιστορική μονή. Μόλις έφτασαν εκεί κοντά αποβιβάστηκαν σε μια ειδικήδιαμορφωμένη εξέδρα και στη συνέχεια όλοι μαζί, δηλαδή οι στρατηγοί και οι γυναίκεςτους ανέβηκαν με τα πόδια στο ιστορικό μοναστήρι. Το τι έγινε εκεί δεν υπάρχεικαμιά μαρτυρία να μας το αναφέρει, αλλά ήδη η αναταραχή και το νέο είχε κάνειτο γύρο της Τουρκίας δημιουργώντας πολύ μεγάλη αίσθηση. Όλα τα σχόλια τουτουρκικού τύπου για την επίσκεψη αυτή, ήταν ότι ήταν μια καθαρά τουριστικήεπίσκεψη, πολλοί όμως δεν παρέλειπαν να επισημάνουν το γεγονός πως η ίδιαστρατιωτική ιεραρχία διάλεξε την χριστιανική αυτή μονή για να κάνει μια προσκυνηματική εκδρομή. Η Παναγία Σουμελάγια άλλη μια φορά έδειχνε τη δύναμή της καθώς οι ίδιοι οι πανίσχυροι Τούρκοιστρατηγοί, ήρθαν εκεί και ανέβαιναν με τα πόδια για να την τιμήσουν και ναπροσκυνήσουν έστω και με τον τρόπο τους το ιστορικό μοναστήρι.
Σχεδόν τρία χρόνια μετά, όσο και αν αυτόακούγεται απίστευτο, το εκπληκτικό αυτό γεγονός επαναλήφθηκε για άλλη μια φορά.Στις 28 Ιουλίου του 2003, ακριβώς λίγες μέρες πριν από τις σημαντικές ετήσιεςκρίσεις της τουρκικής στρατιωτικής ιεραρχίας και ενώ τότε στην Τουρκία το πολιτικό κλίμα ήταν βαρύ εξ αιτίαςτης αντιπαράθεσης των κεμαλικών και των«ευρωπαϊστών», για τις μεταρρυθμίσεις που προωθούνταν στα πλαίσια εναρμόνισηςμε τα ευρωπαϊκά δεδομένα, σύσσωμο το τουρκικό Γενικό Επιτελείο έρχονταν για ένα ταξίδι με «πολλαπλήσημασία», στην Παναγία Σουμελά του Πόντου. Συγκεκριμένα ο τότε αρχηγός του τουρκικού ΓενικούΕπιτελείου, στρατηγός Χιλμί Οζκιόκ, ο τότε γραμματέας του Εθνικού Συμβουλίου,στρατηγός Τουντζέρ Κιλίτς, ο τότε αρχηγός του Στρατού, στρατηγός ΑϊτάτςΓιαλμάν, ο τότε αρχηγός της Αεροπορίας, πτέραρχος Τζουμχούρ Ασπαρούχ, ο τότεαρχηγός του Ναυτικού, ναύαρχος ΜπουλέντΆλπκαγιά και ο τότε αρχηγός τηςΣτρατοχωροφυλακής, στρατηγός Σενέρ Ερουγιούρτ, από τις 14 έως στις 19 Ιουλίου βρέθηκαν στον τουρκικό Πόντο και στις18 ανέβηκαν πεζή από το στενό δρόμο πουοδηγεί στο απόκρημνο μοναστήρι για να επισκεφτούν όλοι μαζί το ιστορικό κτίσμαπου δεσπόζει στην ορεινή αυτή περιοχή της Μάτσκας, (Ματσούκας).
Φαίνεται πως οι Τούρκοι στρατηγοί, όσοκαι αν αυτό ακούγεται παράδοξο, ήθελαν για άλλη μια φορά να προσκυνήσουν την πασίγνωστη διεθνώς πια Παναγία Σουμελάτου Πόντου και να νιώσουν τις ευεργετικές της επιδράσεις, αφού κάθε φορά πουπρόκειται να γίνουν μεγάλες αλλαγές στην τουρκική στρατιωτική ιεραρχία, δενπαραλείπουν να την επισκεφτούν και να μείνουν για λίγο μέσα στο κτίσμα, της πάλαι ποτέ ένδοξης ιστορικής ελληνορθόδοξημονής. Έτσι για δεύτερη φορά μέσα σε τρία χρόνια, οι Τούρκοι στρατηγοί βρέθηκανξανά στην ιστορική μονή της Παναγίας Σουμελά και περιηγήθηκαν στο ιστορικόμοναστήρι, που επί τόσα χρόνια ήταν η ψυχή της Ορθοδοξίας στην περιοχή τουΠόντου. Η επίσκεψη αυτή αποκτούσε καιιδιαίτερη σημασία, καθώς οι τρεις από τους στρατηγούς που βρέθηκαν στο «περίεργο» για τα τουρκικά ΜΜΕαυτό προσκύνημα στην Παναγιά Σουμελά, θα αποστρατεύονταν στις ερχόμενεςκρίσεις. Συγκεκριμένα ο αρχηγός της Αεροπορίας, πτέραρχος Τζουμχούρ Ασπαρούχ, οαρχηγός του Ναυτικού Ναύαρχος Μπουλέντ Άλπκαγιά και ο γενικός γραμματέας τουΕθνικού Συμβουλίου, στρατηγός Τουντζέρ Κιλίτς, επρόκειτο να αποχωρήσουνσυνταξιοδοτούμενοι στις κρίσεις του Αυγούστου του 2003
Όπως ήταν επόμενο για άλλη μια φορά οιτουρκικές εφημερίδες προσπάθησαν να δικαιολογήσουν την επίσκεψη αυτή αποδίδοντάςτης καθαρά τουριστικό χαρακτήρα, αν και αρκετοί σχολίασαν με έμφαση αυτή την «περίεργη»προτίμηση των στρατηγών να επισκέπτονται το ιστορικό αυτό μνημείο, μάρτυρα τηςπροαιώνιας παρουσίας της ελληνικής ορθοδοξίας στην περιοχή. Ίσως η Παναγία να ασκούσετη γοητεία της ακόμα και στην πανίσχυρη στρατιωτική τουρκική ηγεσία, πουθεωρούσε ευλογία να βρεθεί κάτω από το αόρατο σκήπτρο της στην ιστορική μονήτης Παναγίας Σουμελά.
Αλλά η θρησκευτική σημασία της ΠαναγίαΣουμελά ξανάρθε στη επιφάνεια με ένατελείως απροσδόκητο τρόπο στις 1 Ιουνίου του 2005 όταν και τελείως ξαφνικά, ητουρκική εφημερίδα Σαμπάχ, επικαλούμενη υποτιθέμενες πηγές του τουρκικούυπουργείου Πολιτισμού, ανέφερε ότι το μοναστήρι θα ξαναλειτουργήσει σανορθόδοξο μοναστήρι και θα επιτραπεί να γίνουν θείες λειτουργίες στο εσωτερικότου. Η είδηση αυτή προκάλεσε θύελλασυζητήσεων και αντιδράσεων και την επόμενη, 2 Ιουνίου, ο Τούρκος νομάρχης τηςπεριοχής, Χουσεΐν Γιαβουζντεμίρ, σύμφωνα πάλι με δημοσίευα της τουρκικήςεφημερίδας Σαμπάχ, ξεκαθάρισε ότι δενυπάρχει κανένα τέτοιο ενδεχόμενο και ότι η Παναγία Σουμελά είναι ένα ιστορικόμνημείο και ότι η λειτουργία του έχει μουσειακό και μόνο χαρακτήρα. Άραγε ποιαήταν η πηγή που είχε τροφοδοτήσει αυτή την είδηση και σε τι σκόπευε, ίσως δεν θα το μάθουμε ποτέ.
ΤΟ ΠΟΝΤΙΑΚΟ «ΓΕΦΥΡΙ ΤΗΣ ΑΡΤΑΣ»
Στις 26 Οκτωβρίου του 1998 η τουρκικήεφημερίδα Χουριέτ ανήγγειλε για πρώτη φορά πως θα άρχιζαν έργα συντήρησης καιαναπαλαίωσης του ιστορικού μνημείου της Παναγίας Σουμελά. Έργα που θα κρατούσαν10 ολόκληρα χρόνια για να καταλήξουν στο τέλος και εδώ είναι το εντυπωσιακό,στο ίδιο σημείο της αρχής, δηλαδή στην ανάγκη επανέναρξης των έργων από τηναρχή. Το μυστήριο αυτό «σήριαλ» που εκτυλίσσονταν σαν να ήθελε η θεία οικονομίανα αποδείξει πως δεν μπορούν άνθρωποι που δεν πιστεύουν πραγματικά στην Παναγία,σαν τη μόνη Θεοτόκο, να εκτελέσουν αυτό το σημαντικό έργο, πέρασε από πολλέςκαι ενδιαφέρουσες φάσεις, θυμίζοντας τη γνωστή ιστορία του γεφυριού της Άρτας.
Πράγματι μετά από λίγα χρόνια τα έργααυτά το μόνο που είχαν πετύχει ήταν να δημιουργήσουνένα χάος που δυστυχώς πρόσβαλε με βάναυσο τρόπο την εικόνα του μνημείου. Στις15 Μαΐου 2000, η ίδια τουρκική εφημερίδα Χουριέτ, κατήγγειλε στις τουρκικέςαρχές ότι έχουν σταματήσει τα έργα αναπαλαίωσης του ιστορικού μνημείο τηςΠαναγίας Σουμελά, ενώ έχουν μετατρέψειτο ιστορικό μοναστήρι σε ένα απέραντο γιαπί με σκαλωσιές που κάθε άλλο παράτιμούν τον ιερό χώρο. Το δημοσίευμα έρχονταν να υπενθυμίσει ότι το έτος εκείνο,δηλαδή το 2000, η Τουρκία το είχε κηρύξει σαν έτος θρησκευτικού τουρισμού. Για τον λόγωαυτό είχαν γίνει μεγάλες προσπάθειες να προσελκυστούν τουρίστες για τα διάφοραθρησκευτικά μνημεία της Τουρκίας, όπως ανέφερε η Χουριέτ, που τόνιζε πως τομοναστήρι της Παναγίας Σουμελά παρουσίαζε ένα χαρακτηριστικό χάλι. Είναιαξιοσημείωτο ότι και ο ίδιος ο διευθυντής του υπουργείου Τουρισμού τηςΤουρκίας, Βολκάν Τζαναλίογλου, έσπευσε να δηλώσει ότι φέτος αναμένονται πολλοίτουρίστες από την Ελλάδα που θα έρθουν στην περιοχή της Παναγίας Σουμελά, γι’αυτό και πρέπει να γίνει μια μεγάληπροσπάθεια να τελειώσουν τα έργα αναπαλαίωσης της μονής μέσα στον Μάρτιο. Το πρόβλημα όμως ήταν, όπως το ομολογούσε η τουρκική εφημερίδα,ότι ενώ το κόστος ανακατασκευής του μνημείου είχε υπολογιστεί σε 1τρισεκατομμύριο τουρκικές λίρες, είχαν διατεθεί μόνο 125 δισεκατομμύρια, κάτιπου δυσκόλευε την προσπάθεια περατώσεως του έργου, για το οποίο οι Τούρκοι υπολόγιζαννα βγάλουν από τους τουρίστες, κυρίως Έλληνες, άφθονο και πολύτιμο συνάλλαγμα. Ηίδια τουρκική εφημερίδα, η Χουριέτ, στις 30 Ιουνίου του 2000 αποκάλυπτε πως το ιστορικό μοναστήρι της ΠαναγίαςΣουμελά άλλαζε ιδιοκτήτη και από τοτουρκικό υπουργείο Τουρισμού που ανήκε μέχρι τότε, και το οποίο επιδίωκε τηνανοικοδόμηση και τουριστική προβολή της μονής, η περιουσία του μεταβιβάζονταν στη Διεύθυνση Θρησκευτικών Κτημάτων τηςΤουρκίας, ενώ όλα τα ιστορικά μνημεία της περιοχής θα αποτελούσαν εφ’ εξήςπεριουσία της Ισλαμικής Διεύθυνση Θρησκευτικών Κτημάτων, (Βακουφιών). Ο σκοπόςαυτής της κίνησης, όπως διαφαίνονταν, ήταν η αποτροπή αξιοποίησης καιμετατροπής του μοναστηριού κατά κάποιο τρόπο σε ένα σημείο συγκέντρωσης όλωντων «ανατρεπτικών» (;;;) στοιχείων του Πόντου, αλλά το κυριότερο, να μην μετατραπεί σε ένα σύμβολο που είναιδυνατόν να ανακινήσει ξεχασμένες συνειδήσεις στους Ποντίους της Τουρκίας, οι δεσμοί των οποίων με τους Ποντίους της Ελλάδας θα μπορούσαν να δυναμιτίσουν τησταθερότητα δημιουργώντας ένα πολύ μεγάλο πρόβλημα με τη συνειδητοποίηση ακόμαμιας μειονότητας στην ίδια την Τουρκία, της ποντιακής μουσουλμανικήςμειονότητας.
ΟΙ «ΠΛΗΓΕΣ» ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ
Στις 30 Σεπτεμβρίου του 2001 έχουμε νέοεπεισόδιο στο «σήριαλ ανακαίνισης» της ιστορικής μονής που έδειχνε και τηνασυνειδησία κάποιων παραγόντων της περιοχής. Σύμφωνα με δημοσίευμα καταγγελίατης εφημερίδας Χουριέτ, το ιστορικόμοναστήρι της Παναγίας Σουμελά, διέτρεχε άμεσο κίνδυνο να πληγεί ανεπανόρθωτααπό δυναμίτες που τοποθετούνταν σεορυχεία τα οποία βρίσκονταν ακριβώς πάνω από το ιστορικό μνημείο και ανήκουν σε τοπικούςπολιτικούς παράγοντες. Όπως ανέφερε η τουρκική εφημερίδα, πολιτικέςσκοπιμότητες και κυρίως ο τότε τοπικόςπρόεδρος του κόμματος της Μητέρας Πατρίδας, Μουράτ Αλτνιντάς, βρίσκονταν πίσωαπό αυτά τα ορυχεία που λειτουργούσαν πάνω από το μοναστήρι και απειλούσαν μεπλήρη κατάρρευση την Παναγία Σουμελά. Σημειωτέονότι αυτά τα ορυχεία είχαν κλείσει πριναπό τρία χρόνια με τότε εντολή της τοπικής διοίκησης για να διαφυλαχθεί ημνημειακή ακεραιότητα της μονής. Παρ’ όλα αυτά όμως και λόγω πολιτικών σκοπιμοτήτωνείχαν ξαναρχίσει να λειτουργούν και μάλιστα αυτή τη φορά χρησιμοποιούντανεκρηκτικά μεγάλης ισχύος, με αποτέλεσμα να κινδυνεύει άμεσα η ιστορική μονή.
Αυτό το πρόβλημα των ορυχείων είχεαπασχολήσει και στο παρελθόν τοντουρκικό τύπο. Συγκεκριμένα στις 15 Μαρτίου 2001 είχαν σημειωθεί μεγάλεςκατολισθήσεις βράχων που βρίσκονται υπεράνω της μονής με αποτέλεσμα να πληγούνσοβαρά οι ερειπωμένοι τοίχοι της ιστορικής μονής, ενώ το όλο κτιριακόσυγκρότημα που βρίσκεται σε πολύ άσχημη κατάσταση απειλούνταν με ολικήκαταστροφή.
Σύμφωνα με τις τότεδημοσιογραφικές πληροφορίες, οι κατολισθήσεις παρέσυραν στο πέρασμά τους καικάποια γιγάντια δέντρα τα οποία στη συνέχεια χτύπησαν κάποια τμήματα της μονής.Η κατάσταση χαρακτηρίστηκε τότε σανάκρως επικίνδυνη από πιθανή νέα κατολίσθηση που ήταν δυνατόν να προκαλέσειμοιραία χτυπήματα στο ήδη καταταλαιπωρημένο ιστορικό μοναστήρι. Η Παναγία Σουμελά«τραυματίζονταν» και «πονούσε» από την αδιαφορία των παραγόντων που είχανταχτεί να την προστατεύσουν. Ο τότε νομάρχηςΤραπεζούντας, Αντίλ Γιαζάρ, αναφερόμενος στο γεγονός έστειλε επείγουσα αναφοράστα τουρκικά Υπουργεία Δασών και Πολιτισμού, καθώς και στη Γενική ΔιεύθυνσηΕθνικών Πάρκων της Τουρκίας, στην οποία αφού εξέπεμπε SOS για την ιστορική Μονή, ζητούσε ναληφθούν το δυνατόν συντομότερο όλα τα αναγκαία και απαραίτητα μέτρα για ναδιαφυλαχθεί η υπάρχουσα κτιριακή ακεραιότητα της μονής. Για τον ίδιο λόγο είχεζητήσει να διακοπεί για ένα χρονικό διάστημακάποιων ημερών η πρόσβαση στο μοναστήρι, για να μπορέσουν να γίνουν τακατάλληλα έργα προστασίας από πιθανές νέες κατολισθήσεις. Στην αναφορά του είχετονίσει χαρακτηριστικά ότι, «Κινδυνεύουν άμεσα τα ιστορικά κτίρια της μονής μεολική καταστροφή».
Δεν σταμάτησαν όμως να «πληγώνουν» την Παναγία Σουμελά. Στις 1 Σεπτεμβρίουτου 2003 γίνονταν γνωστό από τον ίδιο τον τουρκικό τύπο πως παρά τις τελευταίεςεργασίες συντήρησης και αναπαλαίωσης των περίφημων ψηφιδωτών χριστιανικώνεικόνων που βρίσκονται στο ιστορικό μοναστήρι, διάφοροι βέβηλοι πουεπισκέπτονται το μοναστήρι εξακολουθούσαν να γράφουν ονόματα και επιγραφές πάνω στις άγιεςεικόνες της Μονής. Σύμφωνα μεαποκαλυπτικό δημοσίευα της τουρκικής εφημερίδας Χουριέτ, το ιστορικό μοναστήριπου κτίστηκε το 375-395 μ.Χ. γίνονταν για άλλη μια φορά θύμα των διαφόρων βέβηλων, καθώς τα μέτραπροστασίας και φύλαξής του είναι σκανδαλωδώς ανεπαρκή. Η εφημερίδα τόνιζε ότι παράτου ότι η Τουρκία προσδοκάει τα μέγιστα συναλλαγματικά οφέλη από την προσέλευση τωντουριστών για να επισκεφτούν την ιστορική Μονή, τα μέτρα φύλαξης, δεν επαρκούν για να προστατεύσουν ταεγκαταλειμμένα ιστορικά και θρησκευτικά μνημεία της Μονής. Έτσι διάφοροιεπιτήδειοι πηγαίνουν το μοναστήρι για να μουντζουρώσουν τα ιερά ψηφιδωτά, ταοποία πρόσφατα μάλιστα το τουρκικό υπουργείο Πολιτισμού είχε αναθέσει σεορισμένες «ειδικές» ομάδες την αναπαλαίωση και ανακαίνισή τους. Αποτέλεσμα ήτανη θλιβερή κατάσταση πάνω στις ιερές και ανεκτίμητης αξίας άγιες εικόνες, ναβλέπει κανείς χαραγμένα διάφορα τουρκικά ονόματα, χρονολογίες που μαρτυρούνκάποια επιδρομή βέβηλων επισκεπτών, καθώς και χτυπήματα που δείχνουν το μένοςκάποιων αντιχριστιανικών ανθελληνικών στοιχείων.
Και σαν να μην έφταναν όλες αυτές οι βεβηλώσειςτων διαφόρων επιτήδειων, στις 27 Ιουλίου του 2004 σύμφωνα με το τουρκικό κανάλιCNNTürk η ΠαναγίαΣουμελά έμενε εδώ και δυόμισι μήνες …χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα.. Το αποτέλεσμα αυτούτου νέου σκανδάλου ήταν ότι οι χιλιάδες τουρίστες που επισκέπτονταν από όλο τονκόσμο την μονή, να μην μπορούν να θαυμάσουν τα ιστορικά μνημεία και τις εικόνεςπου βρίσκονται σε χώρους που φωτίζονται από ηλεκτρικό φως. Το ρεύμα προςτην ιστορική μονή είχε κοπεί εδώ και καιρό γιατί… δεν είχαν πληρωθεί οι λογαριασμοί. Παράλληλα είχαν σταματήσει από την τοπικήΔιεύθυνση Τουρισμού και Τέχνης, οι εργασίες αναπαλαίωσης και αναστύλωσης τηςιστορικής μονής. Για τον λόγο αυτό, όπως καταγγέλλονταν φανερά, είχανσταματήσει και όλες οι εργασίες πάνω στα ιστορικά ψηφιδωτά της μονής, τα οποία είχαν εγκαταλειφθείαπό τις τοπικές πολιτιστικές αρχές . Μάλιστα σύμφωνα με ομολογία του τοπικούδιευθυντή του τουρκικού υπουργείου Τουρισμού, Μεχμέτ Οντζέλ Κοτς, όλες οιεργασίες του τουρκικού υπουργείου Πολιτισμού που γίνονταν εδώ και χρόνια στηνιστορική μονή είχαν σταματήσει και υπήρχε άμεση ανάγκη να δοθεί λύση στοπρόβλημα για να ξαναρχίσουν οι εργασίες αναστύλωσης της μονής.
Στην απαράδεκτη κατάσταση που επικρατούσεμε αυτό το πρωτοφανές σκάνδαλο, είχαν αναφερθεί και ορισμένοι επισκέπτες της ιστορικής Μονής. Μιλώντας στοτουρκικό κανάλι τόνισαν πως είναι ντροπή για την Τουρκία να μη δίνεται ρεύμα σεένα ιστορικό τόπο μεγάλης πολιτιστικής αξίας, που είναι πόλος έλξης χιλιάδωντουριστών.
Χαρακτηριστικόείναι, όπως ανάφερε τότε το ίδιο το CNNTürk, ένα εκατομμύριο τουρίστες επισκέπτονται την ιστορικήμονή Παναγίας Σουμελά ετησίως, δίνοντας τεράστια οικονομική ώθηση στην επαρχίατης Μάτσκας, (Ματσούκας), όπου βρίσκεται η ιστορική μονή.
ΤΟ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ ΣΚΑΝΔΑΛΟ
Τα σκάνδαλα όμως με την ιστορική Μονήφαίνεται πως δεν είχαν τέλος. Στις 31 Οκτωβρίου του 2007, σύμφωνα μεδημοσιεύματα των ίδιων τουρκικών εφημερίδων, Μιλιέτ, 31/10/07 με τίτλο, «Sümela yokediliyor», δηλαδή, « ΗΣουμελά καταστρέφεται», Ραντικάλ στις 31/10/07 με τίτλο, «Sümela’ da 40 yılın sonuFacia», δηλαδή «Σουμελά,αποτέλεσμα σαράντα ετών: Καταστροφή», και Ζαμάν «Sümela Manastırı, yeniden restoreedilecek», δηλαδή «Τομοναστήρι της Σουμελά θα αναστυλωθεί από την αρχή», το τουρκικό υπουργείοΠολιτισμού κατέστρεφε την ιστορική μονή της Παναγίας Σουμελά στον Πόντο. Οιτοπικοί παράγοντες και η Ένωση Τουριστικών Πρακτόρων της Τουρκίας, κατήγγειλαντις εργασίες αναστύλωσης που γίνονταν από το τουρκικό υπουργείοΠολιτισμού. Σοβαρές καταγγελίες γιακακότεχνη αλλοίωση ιστορικών ψηφιδωτών και για αυθαίρετες αλλοιώσεις τωνκτισμάτων της μονής αποκαλύπτονταν από τον ίδιο τον τουρκικό τύπο. Η εφημερίδαΖαμάν έκανε αναφορά και για παρόμοιες καταστροφές που έχουν γίνει στο μοναστήριτης Βαζελώνας, ενώ σε όλες τις εφημερίδες περιγράφονταν η έντονη οργή της«Ένωσης Τούρκων Ταξιδιωτικών Πρακτόρων» οι οποίοι επισήμαιναν ότι τα μοναστήριααυτά είναι από τις κυριότερες πηγές τουριστικού συναλλάγματος και επέκρινανέντονα τις τουρκικές πολιτιστικές αρχές για τις καταστροφές που έχουν επιφέρειιδιαιτέρα στην Παναγία Σουμελά.
Αλλά το σκάνδαλο αυτό είχε και απροσδόκητη συνέχεια. Σύμφωνα με δημόσια καταγγελία στις7 Ιανουαρίου του 2008 του Τούρκου καθηγητή ιστορίας και πολιτισμού, Μουράτ Μπελγκέ,που προκάλεσε πολλές αντιδράσεις, με το πρόσχημα της αναστύλωσης καταστρέφοντανκαι κακοποιούνταν βάναυσα ο βυζαντινός χαρακτήρας της Παναγίας Σουμελά στονΠόντο, ενώ αγιογραφίες ανυπολόγιστης αξίας, έχουν παραδοθεί στον καταστροφικόερασιτεχνισμό αυτών που κάνουν τις εργασίες αναπαλαίωσής τους. Για το ίδιο θέμα στις 5 Μαρτίου του 2008 ητουρκική εφημερίδα Μιλιέτ έκανε την πρωτοφανή ομολογία ότι τα τελευταία είκοσιχρόνια έχουν γίνει σοβαρά λάθη στις εργασίες αναστύλωσης του ιστορικού καιθρησκευτικού μνημείου της Παναγίας Σουμελά, με αποτέλεσμα να υπάρχει ανάγκη οιεργασίες να αρχίσουν ξανά από την αρχή. Σύμφωνα με την τουρκική εφημερίδα, επικαλούμενηαναφορά του τουρκικού υπουργείου Πολιτισμού, έχουν γίνει βασικά και σοβαρά λάθηστις εργασίες αναστύλωσης του μνημείου με αποτέλεσμα να παρατηρούνται σοβαρέςρωγμές στο εξωτερικό τείχος. Παράλληλα και στο εσωτερικό υπάρχουν επίσηςσοβαρές ρωγμές ενώ στις τοιχογραφίες έχουν γίνει παράτυπες και λανθασμένεςχρωματικές παρεμβάσεις, με αποτέλεσμα να δίνεται μια παραποιημένη εικόνα τουθρησκευτικού μνημείου. Ο διευθυντής του μουσείου της Τραπεζούντας, ΓιλμαζέρΣαχίλογλου, ανέφερε στην τουρκική εφημερίδα ότι το 2007 σταμάτησαν οι εργασίεςαναστύλωσης της Παναγίας Σουμελά που είχαν αρχίσει από το 1987 και έχουνκοστίσει ένα εκατομμύριο 700 χιλιάδες τουρκικές λίρες. Το αποτέλεσμα όμως,σύμφωνα με τον Σαχίλογλου, είναι τόσο άσχημο, ώστε όπως ανέφερε χαρακτηριστικάστη Μιλιέτ, θα πρέπει όλη η διαδικασία και οι εργασίες αναστύλωσης να αρχίσουνξανά από την αρχή.
Φτάσαμε δηλαδή μετά από δέκα περίπουχρόνια ξανά στο ίδιο σημείο της αρχής. Η Παναγία Σουμελά φαίνεται πως δεν είχε δεχτείχέρια βέβηλων να αναστυλώσουν τα ιερά της κτισίματα και να ξαναπλάσουν τις ιστορικέςαγιογραφίες της. Είχε τιμωρήσει την βεβήλωση αυτή με τις ρωγμές στα τοιχία καιτην πλαστή εικόνα που παρουσίαζαν στουςχιλιάδες επισκέπτες οι τοιχογραφίες της.
ΝΙΚΟΣ ΧΕΙΛΑΔΑΚΗΣ