Ο ιερός Ναός Αγίου Νικολάου Πατρών είναι κτισμένος στο πάνω μέρος της ομώνυμης οδού, αριστερά από τις σκάλες που ενώνουν την Κάτω Πόλη με την Άνω και το Φρούριο. Παλαιότερα ονομαζόταν και Άγιος Νικόλαος Βλατερού, από τη συνοικία στην οποία βρίσκεται, για να ξεχωρίζει από τον Άγιο Νικόλαο του Μώλου (παλαιός ναός στο κάτω μέρος της ίδιας οδού, ο οποίος εγκαταλείφθηκε αργότερα). Ο ναός έχει μακρά παρουσία στην πόλη των Πατρών, με τις πρώτες γραπτές μαρτυρίες να ανάγονται στις αρχές του 14ου αιώνος. Στις πηγές άλλοτε αναφέρεται ως ναός και άλλοτε ως μονή με κελλιά, που διέθετε ακόμη και νοσοκομείο. Επί Φραγκοκρατίας ήταν έδρα του Λατίνου Αρχιεπισκόπου Πατρών. Μάλιστα, από τον άμβωνα του ναού ο Λατ. Αρχιεπίσκοπος Γουλιέλμος εκφώνησε αφορισμό κατά των Καταλανών το έτος 1332, πράξη που επανέλαβε το 1335. Με την ανάκτηση των Πατρών από τους Βυζαντινούς το 1429, οι κάτοικοι συγκεντρώθηκαν στο ναό του Αγίου Νικολάου και ορκίστηκαν πίστη στον Δεσπότη του Μωρέως, και μετέπειτα Αυτοκράτορα, Κωνσταντίνο Παλαιολόγο. Έκτοτε ο ναός του Αγίου Νικολάου θα παραμείνει σε ορθόδοξη λατρεία. Να σημειωθεί ότι στο ναό λειτουργούσε και κοιμητήριο, και ότι γίνονταν ενταφιασμοί εδώ έως και τις αρχές του 19ου αιώνος.
Από τις καταστροφές που υπέστη ο Άγιος Νικόλαος η σημαντικότερη ήταν το 1811 από έκρηξη της πυριτιδαποθήκης του Φρουρίου, ενώ αναστηλώθηκε το 1818. Το 1840 το Δημοτικό Συμβούλιο ενέκρινε την ανέγερση νέου ναού, δεξιά του προϋπάρχοντος, εκεί που βρίσκονται οι σκάλες. Οι εργασίες θα αρχίσουν μόλις το 1881, για να διακοπούν όμως και πάλι μετά το 1885 λόγω κατολισθήσεως. Το εργοτάξιο εγκαταλείφθηκε, και ο σημερινός ναός κτίσθηκε τελικά στα ίχνη του παλαιότερου.
Ο ναός είναι κτισμένος σε ρυθμό τρίκλιτης βασιλικής, που εσωτερικά δημιουργεί την αίσθηση ενός ευρύχωρου παραλληλογράμμου και μαγνητίζει τον επισκέπτη. Ιδιαίτερα εντυπωσιακός είναι ο γύψινος διάκοσμος του τέμπλου, το οποίο είναι νεοκλασικού ρυθμού, αλλά και της οροφής, που εικονίζει το ουράνιο στερέωμα (έργα του 1919). Εξαιρετικής τέχνης είναι επίσης και οι αγιογραφίες του ναού, οι περισσότερες με επιρροές από τη Ρωσική και τη Δυτική θρησκευτική ζωή. Ο κυριότερος καλλιτέχνης είναι ο μοναχός Ιωαννίκιος ο Καυσοκαλυβίτης, ο οποίος φιλοτέχνησε το 1916 τις εικόνες του τέμπλου, μεγάλους πίνακες από μουσαμά με σκηνές από τη ζωή του Κυρίου στους πλαϊνούς τοίχους, εικόνες τη οροφής κ.α. Οι ιεράρχες στην κόγχη του Ιερού είναι έργο του Κων/νου Φραγκόπουλου το 1936, ενώ ο ναός κοσμείται και από τα έργα των Τάκη Α. Πριονά και Σπυρ. Ψαρρού. Η παλαιότερη εικόνα του ναού είναι μια φορητή εικόνα του Αγίου Νικολάου, που χρονολογείται στα μέσα του 17ου αιώνος. Επίσης υπάρχουν αξιόλογες μεγάλες φορητές εικόνες, μεταξύ των οποίων αυτές του Νυμφίου (1850) και του Αγίου Κων/νου του Υδραίου (1852), που έχουν ιστορηθεί από τον Δημ. Χατζηαλσάνη-Βυζάντιο. Δεσπόζει φυσικά η εικόνα του ένθρονου Αγίου Νικολάου στο κεντρικό προσκυνητάρι, που φέρει περίτεχνη αργυρή επένδυση (έργο Νικητόπουλου, 1913).
Η κύρια πανήγυρις του ναού είναι κατά την εορτή της μνήμης του Αγίου Νικολάου, προστάτου των ναυτικών (6 Δεκεμβρίου), κατά την οποία μάλιστα τελείται Δοξολογία για το Πολεμικό μας Ναυτικό και τις νικηφόρες ναυμαχίες του 1912-1913, παρουσία αξιωματικών, τιμητικών αγημάτων, και πλήθος κόσμου. Με ιδιαίτερη λαμπρότητα επίσης εορτάζεται και η ανακομιδή των λειψάνων του Αγίου Νικολάου (10 Μαΐου), η μνήμη της Αγίας Θεοπρομήτορος Άννης (25 Ιουλίου), και του Αγίου Κων/νου του Υδραίου (14 Νοεμβρίου), η εικόνα του οποίου έχει προσφερθεί στον ναό από τους Υδραίους των Πατρών το 1852.
