Λίγες μέρες μετά την προβολή της όπερας “οι γάμοι του Φίγκαρο”, το κανάλι arte πρόβαλε ντοκιμαντέρ για έναν “νέο” Μότσαρτ, τον “πρώτο pop-star της ιστορίας”. Το ντοκιμαντέρ αυτό αποτελούσε “πακέτο” με την όπερα και στήριζε ιδεολογικά τη σκηνοθετική της “άποψη”. Αμφότερα προβλήθηκαν κάτω από τον ίδιο γενικό τίτλο: “Mozart Superstar”, ενώ στιγμιότυπα του ντοκιμαντέρ παρουσιάστηκαν στο ημίωρο διάλειμμα της όπερας. Τι νέο λοιπόν ανακαλύπτει το ντοκιμαντέρ για τον “μοντέρνο”, τον “σημερινό” Μότσαρτ; Τι θέλει να πει ο ποιητής;
Η ιστορία ξαναγράφεται παντού
Με δυο λόγια: Το κύρος του Mozart καλείται να στηρίξει τα νέα, συμπαντικά δόγματα. Η ευρύτατη διάδοση και η αποδοχή του Mozart γίνεται η πλατφόρμα πειθούς / επιβολής νέων κοινωνικών ηθών. Εννοείται πως μεσολαβεί η κατάλληλη ιστορική μετασκευή. Το στοχευμένο πακέτο “Mozart Superstar” “ενανθρωπίζει” τον “θεϊκό” Μότσαρτ, τον ξαναβαφτίζει -ουσιαστικά- από Theophilus σε Liberophilus και τον χρησιμοποιεί για να υποστηρίξει την σημερινή, γνωστή, παγκόσμια προωθούμενη πολιτική. Μια πολιτική που εννοεί κάπως….
ιδιότυπα τις έννοιες “ελευθερία” και “πολίτης”.
Τα “νέα” στοιχεία στα οποία βασίζει την άποψή του το ντοκιμαντέρ μπορεί να τα δει ο καθένας. Η εισαγωγή είναι κλασική: το παιδί-θαύμα. Γρήγορα όμως ο Μότσαρτ παραλληλίζεται με τους σταρ του 20ου αιώνα, επειδή πούλησε (ετεροχρονισμένα) πολλούς δίσκους, είχε θαυμαστές, υπήρξε πρωτοπόρος, είχε ως αρχικό μάνατζερ τον πατέρα του. Το κλασικό στοιχείο της εξαιρετικής ιδιοφυΐας του χρησιμοποιείται για να υπηρετήσει την επιζητούμενη εικόνα: ο Μότσαρτ υπήρξε στην εποχή του ο χολυγουντιανός / ροκ / ποπ σταρ, κάτι αντίστοιχο της Μαντόνα, του Μάικλ Τζάκσον, του Λεονάρντο ντι Κάπριο, της Μπρίτνεϊ Σπίαρς… Έτσι οχυρώνεται και ο πυρήνας, αφού μια διαφωνία, εκτρέπει εύκολα το βασικό θέμα, φέρνοντας στο προσκήνιο το άστοχο ζήτημα της ενιαίας, διαχρονικής αξιολόγησης των ανθρώπων της τέχνης με κριτήρια 20ου αιώνα. Φυσικά, το ντοκιμαντέρ δεν μπαίνει στον κόπο να εξηγήσει γιατί ο (πολύπλευρος) μουσικός του 18ου αιώνα στη συνέχεια, σπάζει σε επί μέρους ρόλους μέσα στο νέο, αστικό περιβάλλον, γιατί σταδιακά ο δημιουργός υποβαθμίζεται έναντι του μαέστρου, του θεωρητικού χωρίς πράξη και (κυρίως) του εκτελεστή. Ροκ και Ποπ γίνονται ένας γενικός αχταρμάς μέσα στο ντοκιμαντέρ, χωρίς τον παραμικρό διαχωρισμό σε ανερμάτιστη μουσική της σόου μπιζ και μουσική κοινωνικής έκφρασης / κριτικής.
Το κυρίως μενού είναι η προσωπικότητα του Μότσαρτ, που ξεπροβάλλει σιγά σιγά μέσα από το τοπίο που διαμόρφωσε η εισαγωγή: ένας Μότσαρτ επιπόλαιος, εκκεντρικός, προκλητικός, σκανδαλώδης, σκανδαλιστής, εκχυδαϊστής, ελευθεριάζων, ακόλαστος. Απομονωμένα και εμφατικά παρουσιάζονται κάποια στοιχεία της ερωτικής του ζωής, προκειμένου να στηριχθεί η ελευθεριότητα ως πρόταση ζωής προς τη σημερινή δυτική κοινωνία [αφού το έκανε ο Μότσαρτ τότε, γιατί όχι κι εμείς σήμερα;]. Ο ερωτισμός “συγχέεται” με την λαγνεία. Η μπουφονική αλλαγή ρόλων “συγχέεται” με την ομοφυλοφιλία.
Ερωτικά πλάνα του 18ου και 20ου αιώνα παρουσιάζονται ανάμικτα, με έμφαση στην δημόσια επιδοκιμασία της φιληδονίας. Πλάνα του κινηματογραφικού “Amadeus” (1984) επιλέγονται για να υποστηρίξουν το αντίθετο από αυτό που λέει η ιστορική ταινία και σ’ αυτό το επίπεδο. Η κατάληξη είναι αναμενόμενη: ο Μότσαρτ χαρακτηρίζεται “επαναστάτης”, κάτι αληθές. Αυτό που δεν μας λέει το ντοκιμαντέρ είναι προς ποια κατεύθυνση. Είναι εύκολο να πιστέψει κάποιος που ανεπιφύλακτα δέχεται τον (δημιουργό) Mathias Goudeau, ότι ο Μότσαρτ θα μπορούσε να είχε οργανώσει την Γαλλική Επανάσταση και να είχε εισηγηθεί το ηθικό της πλαίσιο. Άλλωστε ο μονότονος παραλληλισμός του με την pop-star Μαντόνα δείχνει την επιθυμία του δημιουργού να τον τοποθετήσει κι αυτόν -like a prayer- δίπλα στους καιγόμενους σταυρούς και στον Άγιο Θωμά (;) που από το ευρύ κοινό εκλαμβάνεται ως εναλλακτικός, μαύρος Ιησούς. Αν μη τι άλλο, η προσέγγιση αυτή επιβεβαιώνει έμμεσα ότι μεγάλο μέρος της παγκόσμιας show-biz του 20ου αιώνα δεν έχει προκύψει τυχαία.
Το “Φύρδην μίγδην”, των οικογενειακών και ερωτικών σχέσεων σαφέστατα επικροτούνται μέσα από την κατασκευασμένη superstar ζωή του Μότσαρτ, μέσα από τη σκηνοθεσία της όπερας και προτείνονται ως σύγχρονη κοινωνική ηθική (morale). Με δεδομένη τη σύνδεση αυτού του Μότσαρτ με το “προοδευτικό” ρεύμα της εποχής, το ερώτημα που προκύπτει, είναι: σχετίζεται ο διαφωτισμός του 18ου αιώνα με την ηθική; Η απάντηση είναι ένα ολοκάθαρο “Ναι”, μόνο που το στοιχείο αυτό δεν έχει προβληθεί από την ευρωπαϊκή ιστορία. Spinoza, Hobbes, Locke, Hume, Smith, Kant, Bayle, Montesquieu, Voltaire, Diderot, Mirabeau, Bentham… ασχολήθηκαν λιγότερο ή περισσότερο με το θέμα μιας κοσμικής ηθικής ως υποκατάστατο της χριστιανικής. Η νέα αυτή ηθική ενέπιπτε στον “νόμο”, στο πολιτικό δηλαδή υποκατάστατο της συνειδησιακής πολιτισμικής θεώρησης και περιελάμβανε την κερδοσκοπία, και την ελευθεριότητα. Αμφότερες οι έννοιες παρουσιάστηκαν ως “φιλελευθερισμός” με συνιστώσες το ελεύθερο εμπόριο, το μη παρεμβατικό κράτος, τον ωφελιμισμό, τη χρησιμοθηρία, την “ανεκτικότητα” στο θρήσκευμα / τις σεξουαλικές προτιμήσεις και -φανερά ή κρυφά- την εχθρότητα προς τον χριστιανισμό, που συνήθως εμφανιζόταν ως αγνωστικισμός, πανθεϊσμός, αθεϊσμός. Από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία είναι ότι τα ήθη και η ηθική του συγκεκριμένου διαφωτισμού συνδέθηκαν με τα έθνη. Έτσι, πέρα από την κοσμικό κράτος, προωθήθηκε και ο εθνικισμός των πολιτικών συνόρων. Συνεπώς, τα ερωτήματα πολλαπλασιάζονται. Αν σήμερα γίνεται προσπάθεια περαιτέρω υπαγωγής της ανθρώπινης συνείδησης στον νόμο των δυτικών κρατών, μήπως η προσπάθεια αυτή σχετίζεται με την διακηρυγμένη πρόθεση προς έναν παγκόσμιο νόμο, μια παγκόσμια διακυβέρνηση; Τυχαία μεταποιούνται και επιστρατεύονται ακόμα και οι παράγοντες της αντίπερα όχθης; Είναι ο Μότσαρτ περίπτωση μοναδική; Συνδέεται η πολιτισμική επίθεση με άλλες, σημερινές πολιτικές;
Η ΝΕΑ ιστορία οδηγεί στη ΝΕΑ εποχή. Ποια είναι αυτή;
Δεν έχει παρά να παρακολουθήσει κανείς τις πολιτικές συμπτώσεις ως προς τον πολιτισμό, την παιδεία, να παρακολουθήσει τι αναδεικνύεται, τι επικρίνεται και πώς. Άπειρο μελάνι χύθηκε για τους συμβολισμούς της τελετής έναρξης των Ολυμπιακών αγώνων. Το θέμα είναι τεράστιο και δεν θα ασχοληθούμε. Όμως στην τελετή έναρξης ο αντίστοιχος ελευθεριάζων “Mozart” ήταν παρών και μάλιστα κατά τον προσδιορισμό της “αγάπης”.
Το νεανικό “I love you” ντύθηκε οπτικά με 10 διάσημα φιλιά. Δυο απ’ αυτά είναι τα πλέον αξιοπρόσεκτα. Η τελετή έναρξης των Παραολυμπιακών ήταν περισσότερο αποκαλυπτική. Νεύτων και Σαίξπηρ επαναπροσδιορίστηκαν και προσδιόρισαν (αντίστοιχα με τον Μότσαρτ) την νέα εποχή με άξονα έναν ιστορικό διαφωτισμό-λάστιχο. Είναι τουλάχιστον οξύμωρο, η τελετή έναρξης να φέρει τον τίτλο “Διαφωτισμός”, όταν η πολιτική που τον εξυμνεί, από τη μια προσπαθεί να πείσει για τις ανθρωπιστικές της προθέσεις μέσω της ισότιμης κοινωνικής αντιμετώπισης των ΑΜΕΑ, από την άλλη συνεχίζει να φιμώνει, να πατάσσει, να κατακρεουργεί τους ανθρώπους και την ελευθερία προκειμένου να ελέγξει τις ενεργειακές πηγές του πλανήτη.
Είναι παιδαριώδες να προσποιείται η ευρωπαϊκή πολιτική ότι καλοπροαίρετα σχεδιάστηκε το κοινό νόμισμα και τα προβλήματα προέκυψαν όταν κάποιες κακές “αγορές”, άσχετες με τα επίσημα κέντρα λήψης αποφάσεων, εμφανίστηκαν ισχυρότερες του αναμενομένου. Στην τελετή των Παραολυμπιακών επιστρατεύτηκαν τμήματα του έργου “Τρικυμία” του Σαίξπηρ για να πειστεί η ανθρωπότητα ότι χάρη στους διεθνείς οργανισμούς όλοι βαδίζουμε προς ένα υπέροχο μέλλον ενός παγκοσμιοποιημένου πολιτισμού. Ποιου πολιτισμού, με ποια διοίκηση και σε υποκατάσταση ποιων, αδύναμων να αντιμετωπίσουν τα ανθρώπινα θέματα; Αποτελεί το μέλλον αυτό μια παγκόσμια απαίτηση των λαών; Αποτελεί το μέλλον αυτό πρόταση κάποιων φωτισμένων ηγεσιών;
Τι είναι περισσότερο κωμικό; Να ισχυρίζεσαι ότι η οικονομική κρίση είναι συστημική / οφείλεται στον απατεώνα Έλληνα πολίτη ή να ισχυρίζεσαι ότι ο Μότσαρτ, ο Σαίξπηρ και ο Νεύτων ταυτίστηκαν με την ηθική του Bentham, την οικονομία του Hume, την ευημερία του Smith, το φως του Kant, την πολυθρησκεία του Βολταίρου, τα πολιτικά δικαιώματα του Ρουσσώ; Πού βρίσκεται σήμερα η αξία των Συνταγμάτων και των ατομικών δικαιωμάτων;
Γιατί από το 8ο λεπτό του ντοκιμαντέρ “Mozart superstar” εκθειάζεται έμμεσα η κατάργηση των ευρωπαϊκών συνόρων και το κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα; Γιατί αντίστοιχα, η νεωτερική ελληνική ιστορία δεν αρκείται στην εξύψωση του Μαυροκορδάτου, αλλά πασχίζει να εντάξει στον πυρήνα της πολιτικής του και τον Καποδίστρια; Αφού η βιομηχανική επανάσταση και ο διαφωτισμός είχαν τόσο θετική συμβολή, πώς εξηγείται αυτή η οικονομική-κοινωνική κρίση της Δύσης; Γιατί η δουλεία μέσω τράπεζας είναι καλύτερη από τη δουλεία μέσω μαστιγίου; Γιατί ο δυτικός κόσμος πρέπει να αποθεώνει την πρώτη, περιχαρής που απέφυγε τη δεύτερη; Γιατί τόση ιστορική μετάλλαξη; Αφού τα ΜΜΕ ισχυρίζονται ότι όλα τα σημαντικά ιστορικά πρόσωπα συμφωνούσαν με τις σημερινές πολιτικές του ΟΗΕ, της Κομισιόν, της Ευρωπαϊκής Κ. Τράπεζας, του Δ.Ν.Τ., γιατί εξαπολύουν τόση πλύση εγκεφάλου; Ποιοι είναι τέλος πάντων οι διαφωνούντες και σε τι αντιστέκονται;
Καλό είναι λοιπόν να έχουμε υπόψη μας ότι η ανελέητη προπαγάνδα, η βασισμένη σε μια απολύτως κατασκευασμένη ιστορία δεν είναι “προνόμιο” των Ελλήνων. Ολόκληρος ο δυτικός κόσμος (και ιδιαίτερα οι πολίτες του γαλλογερμανικού άξονα) υφίστανται μια λοβοτομική επίθεση είτε με πρόφαση την “επιστήμη”, είτε κάτω από μια σοβαροφανή μπουρδολογία των ηλεκτρονικών μέσων. Δεν είναι μόνον τα έντυπα τύπου Bild & Focus -από εμπειρία τα γνωρίζουμε- που δηλητηριάζουν την κοινή γνώμη, δυναμιτίζοντας την υπάρχουσα Ε.Ε. Είναι και η ιστορία, είναι και ολόκληρη η βασική παιδεία σε Ευρώπη και Αμερική, που έχει τα ίδια χαρακτηριστικά με τη δική μας.
Επιστροφή στον Βόλφγκανγκ και επίλογος
Με πρόσφατες τις μνήμες από τις τελετές έναρξης των Ολυμπιακών και Παραολυμπιακών Αγώνων του Λονδίνου, με το μότο “ό,τι είναι νόμιμο, είναι και ηθικό” να αντηχεί ακόμα στ’ αυτιά του Έλληνα, με την απροκάλυπτη πλέον υποκατάσταση των κυβερνήσεων από τραπεζίτες, με τον Μεγάλο Αδελφό παρόντα μέσω καρτών-καμερών-υπολογιστών-κινητών-διαδικτύου με τις πλείστες όσες ευρωπαϊκές νομοθεσίες και πολιτικές περί πολυπολιτισμού, ρατσισμού, μεταναστών, ομοφυλόφιλων, δεν χρειάζεται κάποιος να ξέρει τη ζωή του Μότσαρτ για να καταλάβει την στόχευση του “Mozart Superstar” και των νεωτερικών γάμων του Φίγκαρο. Αρκεί να δει τα σκηνοθετικά ομοφυλοφιλικά εσταντανέ, τα σπίτια με μάτια και αυτιά στα παράθυρα και τους τοίχους, αρκεί μόνον το φινάλε της όπερας όπου ο μόλις συγχωρεμένος κόμης ορμά πάραυτα -και μπροστά στην κόμισσα- σε νέες απιστίες, ενώ η Σουζάννα υποκλίνεται με το μαύρο φόρεμα (που ξέμεινε από την αλλαγή ρούχων με την κόμισσα) συνδυασμένο όμως με το άσπρο νυφικό πέπλο, αρκεί να δει την προσπάθεια του σκηνοθέτη να εξηγήσει τη σκηνοθετική του “άποψη”, αρκεί να δει τον παρουσιαστή-υποστηρικτή του méli-mélo (φύρδην μίγδην) να στέκεται αμήχανος προ του γιουχαΐσματος του σκηνοθέτη και να θυμάται -τελευταία στιγμή- ότι του ανατέθηκε να μας ενημερώσει πως μέσα από αυτή τη σκηνοθετική εκδοχή παρακολουθήσαμε την δικαιοσύνη (πολιτικός νόμος) και την ηθική (του πολιτικού νόμου).
Στην κλίνη του Προκρούστη λοιπόν μπήκε και ο Βολφγκανγκ, προκειμένου να αποδεχθεί ο δυτικός κόσμος το “φωτεινό” αυτό μονοπάτι ως μονόδρομο. Η Ιστορία σαφώς ξαναγράφεται, αλλά ποια Ιστορία; Η αψεγάδιαστη; Και σε τι ποσοστό ξαναγράφεται; Ιστορία “αντικειμενική” με την απόλυτη έννοια δεν υπάρχει, λόγω του υποκειμενικού παράγοντα που αναγκαστικά μεσολαβεί, λόγω του ρόλου που αυτή καλείται να υπηρετήσει. Η “αντικειμενικότητα” αφορά στην απροκατάληπτη και άδολη διαπραγμάτευσή της. Επειδή όμως κυριαρχούσα εκδοχή της ιστορίας σε μια κοινωνία είναι η κρατική και ποτέ μια κρατική ιστορία δεν είναι απόλυτα άδολη, γεννιέται το ερώτημα τι ποσοστό διαστρέβλωσης εισάγει το συγκεκριμένο μαγείρεμα της ιστορίας του δυτικού κόσμου. Το σημερινό, ελληνικό παράδειγμα μας βοηθάει να βρούμε το μέτρο: δε πρόκειται για μια νέα στρέβλωση, αλλά για την απόλυτη αντιστροφή των πραγμάτων. Τι καλούμαστε να πιστέψουμε; Όλοι οι Έλληνες, συνεννοημένοι, εξαπάτησαν την Ευρωπαϊκή Ένωση και αφού μπήκαν στο Ευρώ με ψεύτικα στοιχεία, κατάφεραν τελικά, αυτό που πάντα ήθελαν: να ξεριζώσουν τις ελιές, τα οπωροφόρα, τα αμπέλια, να καταστρέψουν αλιεία, κτηνοτροφία, επιχειρηματικότητα, μεταποίηση και να μετατρέψουν τα ΜΟΠ και τα ΕΣΠΑ σε εξοχικά, πισίνες και καγιέν. Για να μην διαμαρτύρεται το κυβερνών (αντιευρωπαϊκό) σοσιαλιστικό κόμμα οι πολίτες του πρόσφεραν ένα εκατομμύριο γερμανικά μάρκα, αν και η πληροφορία αυτή ελέγχεται ως ανακριβής. Ως προς το πολίτευμα: η κοινοβουλευτική εκπροσώπηση, η διαίρεση των εξουσιών, τα κοινωνικά συμβόλαια και η λαϊκή κυριαρχία θεμελίωσαν το κράτος δικαίου, την κοινωνία των πολιτών, την ισονομία. Κάθε πολίτης φορολογείται ως προς τις δυνατότητές του και το κράτος του παρέχει υγεία, παιδεία, ασφάλεια, δικαιοσύνη, πρόνοια, ελευθερία έκφρασης και μετακίνησης. Έτσι η σημερινή δημοκρατία δεν έχει καμία σχέση με τον φασισμό. Ως προς την ιστορία: οφείλουμε ευγνωμοσύνη στους δυτικούς συμμάχους μας. Για τη συνωστισμένη ανταλλαγή πληθυσμών πριν 90 χρόνια ευθύνεται ο Χατζηανέστης και ο αιμοδιψής ελληνικός στρατός, ενώ για το κράτος του 1833 που δεν κατάφερε να απαλλαγεί τελείως από τον χριστιανισμό, ευθύνονται κάποιοι στενοκέφαλοι, οπισθοδρομικοί ρασο-φουστανελάδες που δεν επέτρεψαν στον Μαυροκορδάτο να ολοκληρώσει το έργο του. Αντίστοιχα, στην ιστορία της δύσης, δεν ξέραμε από τι πέθανε ο Μότσαρτ, τώρα εμπεδώσαμε ότι -παρόλο που ο ίδιος δεν πέθανε από κόκα ή αλκοόλ- πολλοί pop-star πεθαίνουν νέοι λόγω εξάρτησης (Jim Morrison, Janis Joplin, Jimi Hendrix). Δεν ξέραμε πόσο φιλελεύθερος ήταν ο Βόλφγκανγκ, σήμερα μαθαίνουμε πως μέσα από το viva la liberta του Don Giovanni εννοούσε την επαγγελματική ελευθερία που μόνον η επανάσταση της γκιλοτίνας μπορούσε να εξασφαλίσει.
Η πολιτική που σήμερα βυθίζει την παγκόσμια κοινωνία σε βαθύ σκοτάδι χρησιμοποίησε και χρησιμοποιεί ακόμα το φιλοσοφικό εκείνο ρεύμα που επαγγέλθηκε το φως. Ποιο ήταν αυτό το φως του 18ου αιώνα; Πώς συνδέεται και πώς προέκυψε από τον ανθρωπισμό του 15ου αιώνα; Ποια ήταν η κατοπινή του εξέλιξη; Το θέμα είναι ογκωδέστατο και αμφιλεγόμενο. Κριτήρια διαλεύκανσης αποτελούν οι αντιφάσεις, τα αποδεδειγμένα-συνειδητά ψεύδη, και η διερεύνηση της σχέσης χρήματος-πολιτικής-φιλοσοφίας.
http://archive.org/stream/lettersofwolfgan01moza
http://archive.org/stream/lettersofwolfgan02moza
http://archive.org/stream/100878576#page/n7/mode/2up
http://www.shakespeareanauthorshiptrust.org.uk
Στέργιος Ζυγούρας
Με αφορμή τον “Mozart Superstar”: περισσότερα για την ηθική, τον διαφωτισμό και τη νέα εποχή