ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΟΡΟΣ
Ἐκδόσεις «Ακρογωνιαιος»
Τ.Κ. 304 00 Ἀγγελόκαστρον Αἰτωλ/νίας
Πρός: Ἐλλογιμώτατον κ. Περσυνάκην Ἐμμανουήλ
Ἠλεκτρονικόν
Ἐπίτιμον Διευθυντὴν
Διευθύνσεως Δευτεροβάθμιας
Ἐκπαιδεύσεως Νομοῡ Χαλκιδικῆς
Τ.Θ. 231 Νέα Μουδανιά Τ.Κ. 632 00
Ἀγαπητὲ κ. Περσυνάκη,
Χριστὸς Ἀνέστη!
Εὐχαριστοῦμε γιὰ τὶς ἐπιστολές. Ἐνημερωθήκαμε καὶ γιὰ τὴν ἀνάρτηση στὸ Διαδίκτυο, καὶ ζητοῦμε συγγνώμη γιὰ τὸ ἀργοπορημένο τῆς ἀπαντήσεως στὴν πρώτη ἐκ τῶν δύο.
Τὰ ζητήματα Τυπικοῦ δὲν ἐξαντλοῦνται σὲ ἐπιστολή, θὰ παραθέσουμε ὅμως στοιχεῖα τινὰ πρὸς ὑπόμνησιν.
Πράγματι, κατὰ τὴν κυριώνυμο ἡμέρα τῶν Δεσποτικῶν καὶ Θεομητορικῶν ἑορτῶν ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία δὲν ὅρισε νὰ συμψάλλεται ἀκολουθία ἁγίου τινός, καὶ εἶναι γνωστὴ ἡ μεταφορὰ τῆς ἑορτῆς τῆς μνήμης τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, ἁγίου ὁ ὁποῖος ἑορτάζεται εἰς η’[1], ἀπὸ τὴν 14ην Σεπτεμβρίου, ἡμέρα τῆς κοιμήσεώς του, εἰς τὴν 13ην Νοεμβρίου μηνός.
Εἶναι ὅμως ἐξίσου γνωστὸς ὁ συνεορτασμός, μὲ ὅ,τι αὐτὸ συνεπάγεται –ἀναγνώσματα, λιτή, θ’ ᾠδὴ κανόνων – τῆς ἀποδόσεως τῆς ἑορτῆς τῶν Εἰσοδίων τῆς Θεοτόκου καὶ τῆς μνήμης τῆς Ἁγίας Μεγαλομάρτυρος Αἰκατερίνης, τοῦ Τυπικοῦ ὄντος λίαν εὐελίκτου, ὥστε νὰ καθίσταται δυνατὴ ἡ συμψαλμῴδησις καὶ τῆς ἀκολουθίας τοῦ Ἁγίου Μεγαλομάρτυρος Μερκουρίου, ὡς ἀναγράφεται ἐν τῷ Μηναίῳ.
Ἐπὶ τοῦ προκειμένου, ἡ περίοδος τοῦ Τριῳδίου ὡς καὶ ἐκείνη τοῦ Πεντηκοσταρίου παρουσιάζουν ἰδιαιτερότητες λόγῳ τοῦ κινητοῦ τῶν ἑορτῶν. Πρόκειται γιὰ τὴν μόνη λειτουργικὴ περίοδο κατὰ τὴν ὁποία εἶναι δυνατὸν νὰ συμψαλοῦν ἀκολουθίες Δεσποτικῆς καὶ Θεομητορικῆς Ἑορτῆς, ἀφοῦ μέχρι τῆς ἀλλαγῆς τοῦ ἡμερολογίου ἡ ἑορτὴ τοῦ Εὐαγγελισμοῦ ἀνερχόταν ἕως τῆς Τετάρτης τῆς Διακαινησίμου· συμψαλλόταν δηλονότι κατὰ περίστασιν μὲ τὴν ἀκολουθία τοῦ Σαββάτου τοῦ Λαζάρου[2], τῆς Κυριακῆς τῶν Βαΐων[3], μὲ ὅλες τὶς ἀκολουθίες τῶν ημερών τῆς Ἁγίας καὶ Μεγάλης Ἑβδομάδος[4], καὶ δὴ τῆς Μ. Πέμπτης, τῆς Μ. Παρασκευῆς καὶ τοῦ Μ. Σαββάτου, καὶ βεβαίως μὲ τὴν τῆς Λαμπροφόρου Ἀναστάσεως[5]. Αὐτὴ ἡ τάξη ἀκολουθεῖται καὶ στὸ Ἅγιον Ὄρος μέχρι τῆς σήμερον, χωρὶς νὰ μειώνεται ἡ λαμπρότητα τῶν ἑορτῶν ἢ τὸ αἰδέσιμον τῆς νηστείας.
Ἀκολούθως, κατὰ τὴν περίοδο τοῦ Πεντηκοσταρίου γιὰ τὸν ἑορτασμὸ Ἁγίων οἱ ὁποῖοι ἔχουν πλήρη ἀκολουθία καὶ ἑορτάζονται εἰς η’ ( Ἅγ. Γεώργιος[6], Ἅγ. Ἰωάννης ὁ Θεολόγος[7], Ἅγιοι Κων/νος καὶ Ἑλένη[8]) δὲν προβλέπεται μετάθεση ὅταν ἡ μνήμη τους συμπίπτει μὲ τὶς Δεσποτικὲς ἑορτὲς τῆς Μεσοπεντηκοστῆς[9], τῆς Ἀναλήψεως[10] ἢ καὶ τῆς Πεντηκοστῆς[11] ἀκόμη, συμφώνως μὲ τὸ Τυπικὸν τοῦ Οἰκονόμου Γεωργίου Ρήγα, μὲ τὸ Τυπικὸν τῆς τοῦ Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας καὶ τὸ Τυπικὸν τῆς ἐν Ἄθῳ Ἱερᾶς Μονῆς τοῦ Ἁγίου Διονυσίου, τὰ ὁποῖα κατ’ ἀρχὴν ἀκολουθήσαμε ὡς καταγράφοντα ὑστερότερη (ΙΘ’ αἰ.) καὶ πληρέστερη πρακτικἠ, ἀλλὰ καὶ ἐν τέλει συμφώνως μὲ τὸ Τυπικὸν τοῦ Ὁσίου καὶ Θεοφόρου Πατρὸς ἡμῶν Σάββα τοῦ Ἡγιασμένου (ΙΣΤ’ αἰ.), καὶ μὲ τὸ ἀντίστοιχο τῆς Μονῆς τῆς Εὐεργέτιδος[12] (ΙΑ’ αἰ.),
Τὸ τελευταῖο προβλέπει συνεορτασμὸ «εἰ δὲ τύχῃ καὶ μέγας ἅγιος»[13] στὶς περὶ Μεσοπεντηκοστῆς διατάξεις του, ὄχι ὅμως καὶ στὶς περὶ Ἀναλήψεως[14] ἢ στὶς ἀντίστοιχες περὶ μνήμης τῶν Ἁγίων Κων/νου καὶ Ἑλένης[15]. Μὲ σαφήνεια πάντως ὁρίζει ὅτι «οἷαν ἡμέραν τύχῃ τοῦ Θεολόγου ἡ μνήμη μετὰ τὸ Πάσχα, κἄν τε τῇ Μεσοπεντηκοστῇ, κἄν τε τῆς Ἀναληψίμου [δηλ. τῆς Ἀναλήψεως], οὐ παραλιμπάνεται, ἀλλὰ ψάλλεται ἡ άκολουθία αὐτοῦ, ὡς εἴρηται, σὺν τῇ τῆς ἡμέρας ἀκολουθίᾳ· ὡσαύτως καὶ ἄλλου ἀποστόλου μνήμη τῶν ἑορταζομένων εἰ τύχῃ, οὐ καταλιμπάνεται»[16].
Τὰ ἴδια προβλέπει καὶ τὸ τοῦ Ἁγίου Σάββα[17], ἀπὸ τὸ ὁποῖο[18] διαπιστώνουμε ὅτι ἡ ἀκολουθία τῶν Ἁγίων Κων/νου καὶ Ἑλένης δὲν ἔχει κατὰ τὸν ΙΣΤ’ αἰ. πλήρως διαμορφωθεῖ, ἀφοῦ μεταξὺ ἄλλων ἀπὸ αὐτὴν ἀπουσιάζουν τὰ σημαντικὰ στοιχεῖα τῶν ἀναγνωσμάτων, τῆς λιτῆς, τῶν ἀποστίχων τοῦ Ἑσπερινοῦ, τῆς μεγάλης δοξολογίας, ὅπως ἐξάλλου διαπιστώνουμε καὶ στὸ τῆς Εὐεργέτιδος[19] γιὰ τὸν ΙΑ’ αἰ. ἀντίστοιχα. Εἰς τέλος δὲν εἶναι διαμορφωμένες αὐτὴν τὴν περίοδο καὶ οἱ ἀκολουθίες τόσο τοῦ Ἁγ. Γεωργίου[20] ὅσο καὶ τοῦ Ἁγ. Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου[21], ὅπως παρουσιάζονται στὸ ἴδιο Τυπικό.
Ἐρειδόμενοι ἐπὶ τῶν προαναφερθέντων, συμπεραίνουμε ὅτι ἐντὸς τῆς περιόδου τοῦ Πεντηκοσταρίου ἐπιτρέπεται ὁ συνεορτασμὸς Δεσποτικῆς ἑορτῆς καὶ μνήμης Ἁγίου ἐξόχως ἑορταζομένου, ὡς εἶναι οἱ Ἅγιοι Κωνσταντῖνος καὶ Ἑλένη, τῶν ὁποίων ἡ ἀκολουθία τουλάχιστον ἀπὸ τὸν ΙΘ’ αἰ. ἔφθασε νὰ εἶναι πλήρης ἐν τοῖς Μηναίοις[22].
Εὐχαριστοῦμε γιὰ τὴν εὐκαιρία καὶ εὐχόμαστε τὰ βέλτιστα.
[1] Γιὰ τὴν διάκριση αὐτὴ ὅρα Ρήγα Γεωργίου, Οἰκονόμου, Τυπικόν, σειρὰ Λειτουργικὰ Βλατάδων 1, ἔκδ. Πατριαρχικοῦ Ἱδρύματος Πατερικῶν Μελετῶν, Θεσ/κη 1994 ( εἰς τὸ ἑξῆς Ρήγας), σ. 50-1.
[2] Ρήγας, σ. 575-7, Βιολάκη Γεωργίου, Τυπικὸν τῆς τοῦ Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας, ἐκδ. Μ. Σαλιβέρου, Ἀθῆναι 1921, (εἰς τὸ ἑξῆς Βιολάκης) σ. 226-7, Τυπικὸν τοῦ Ὁσίου καὶ Θεοφόρου Πατρὸς ἡμῶν Σάββα τοῦ Ἡγιασμένου (ἐπιμ. ἀρχιμ. Δοσιθέου), ἔκδ. Ἱ. Μ. Τατάρνης, Γρανίτσα 2006 (εἰς τὸ ἑξῆς Τ.Α.Σ.), σ. 248-9, καὶ Τυπικὸν τῆς ἐν Ἄθῳ Ἱερᾶς Μονῆς τοῦ Ἁγίου Διονυσίου, ἔκδ. Ἱ. Μ. Ἁγίου Διονυσίου, Ἅγιον Ὄρος 2004 (εἰς τὸ ἑξῆς Διονυσίου), σ. 278-80.
[3] Ρήγας, σ. 577-9, Βιολάκης, σ. 227-30, Τ.Α.Σ., σ. 249 καὶ 506-7, καὶ Διονυσίου, σ. 280-2.
[4] Ρήγας, σ. 579-96, Τ.Α.Σ., σ. 249-51 καὶ 507-16, καὶ Διονυσίου, σ. 282-9.
[5] Ρήγας, σ. 596-9, Βιολάκης, σ. 235-7, Τ.Α.Σ., σ. 251-2 καὶ 517-8, καὶ Διονυσίου, σ. 289-91.
[6] Ρήγας, σ. 614-7, περίπτωσις ΙΧ καὶ σ. 617-8, περίπτωσις Χ.
[7] Ρήγας, σ.631-4, περίπτωσις Ι. Ὁ κανὼν τοῦ Ἀποστόλου εἰς στ ΄, ἐπειδὴ συμψάλλεται μὲ τὸν τοῦ Ὁσ. Ἀρσενίου.
[8] Ρήγας, σ. 645-6, περίπτωσις Ι.
[9] Ρήγας, σ. 613-4, περίπτωσις VΙΙ καὶ σ. 635, περίπτωσις ΙV.
Βιολάκης, σ. 248, περίπτωσις ΙΑ ΄ καὶ σ. 259, περίπτωσις Β ΄.
Ἐπίσης, Τ.Α.Σ., σ. 524, κεφ. ΜΘ ΄ καὶ σ. 526-7, κεφ. ΝΒ ΄.
Διονυσίου, σ. 305-6, περίπτωσις ι ΄ καὶ σ. 315-6, περίπτωσις γ ΄.
[10] Ρήγας, σ. 637-8, περίπτωσις VΙ καὶ σ. 647-8, περίπτωσις ΙV.
Βιολάκης, σ. 263-4, περίπτωσις Γ ΄ καὶ σ. 268, περίπτωσις ΣΤ ΄ .
Ἐπίσης, Τ.Α.Σ., σ. 529-30, κεφ. ΝΖ ΄.
Διονυσίου, σ. 319-20, περίπτωσις θ ΄ καὶ σ. 330, περίπτωσις στ ΄.
[11] Ρήγας, σ. 648-50, περίπτωσις Χ.
Βιολάκης, σ. 271, περίπτωσις Ι ΄.
Διονυσίου, σ. 332-3, περίπτωσις ι ΄.
[12] Τυπικὸν ἐκκλησιαστικῆς ἀκολουθίας τῆς εὐαγοῦς μονῆς τῆς ὑπεραγίας Θεοτόκου τῆς Εὐεργέτιδος, εἰς τὸ Dmitrievskij Aleksej, Opisanie liturgitseskich rukopisej, I, Hildesheim 1965, σ. 256-656 (ἀναπαραγωγὴ τῆς ἐν Κιέβῳ ἐκδόσεως τοῦ 1895)· εἰς τὸ ἑξῆς Εὐεργέτιδος.
[13]ἔ. ἄ., σ. 575.
[14] ἔ. ἄ., σ. 585. Τὰ ἀναφερόμενα στὶς σ. 584 καὶ σ. 587-8 περὶ «μεγάλου ἁγίου» ἀφοροῦν τὴν Τετάρτη πρὸ τῆς Ἀναλήψεως καὶ τὴν ἑπομένη τῆς ἑορτῆς ἀντιστοίχως.
[15] ἔ. ἄ., σ. 455-6.
[16] ἔ. ἄ., σ. 453·.
[17] Τ.Α.Σ., σ. 268.
[18] ἔ.ἄ. σ. 268-9.
[19] Εὐεργέτιδος, σ. 455-6.
[20] ἔ.ἄ. σ. 448-9.
[21] ἔ.ἄ. σ. 452-3.
[22] Μηναῖον Μαΐου, ἔκδ. Ἑλληνικοῦ Τυπογραφείου τοῦ Ἁγίου Γεωργίου, Βενετία 1862, σ. 79-87.
Μετὰ τιμῆς
καί ἀναστασίμων εὐχῶν,
Ἐκδόσεις «ΑΚΡΟΓΩΝΙΑΙΟΣ»
19ῃ Μαΐου 2015