Ἀθανασίου Κ. Μαχιᾶ
Διευθυντοῦ Ἐρευνῶν ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε
Η θαλάσσια ἔρευνα στὴ χώρα μας ἐπικεντρώνεται κυρίως γύρω ἀπὸ τὸ ΕΛΚΕΘΕ (Ἑλληνικὸ Κέντρο Θαλασσίων Ἐρευνῶν) ποὺ εἶναι δικτυακὰ ἀνεπτυγμένο στὴν Ἀττικὴ (Ἀνάβυσσος, Ἅγιος Κοσμᾶς), Κρήτη (Ἡράκλειο), Ρόδο, Καλαμάτα. Στὶς ὑποδομές του, μεταξὺ ἄλλων, διαθέτει 3 ἐρευνητικὰ σκάφη, 1 βαθυσκάφος ποὺ ἐπιχειρεῖ μέχρι 600 μέτρα βάθος, ἕνα ρομποτικὸ σκάφος ποὺ ἐπιχειρεῖ μέχρι 2000 μέτρα βάθος, τὰ ἐνυδρεῖα στὴ Ρόδο καὶ στὸ Ἡράκλειο (τὸ μεγαλύτερο τῆς Ἀνατολικῆς Μεσογείου) (http://www. cretaquarium.gr/). Τὰ δύο ἐνυδρεῖα ἀπευθύνονται στὸ εὐρύτερο κοινὸ καὶ τὰ ἔσοδά τους ἀξιοποιοῦνται στὴν ἔρευνα στὶς ἀνάγκες τοῦ Κέντρου.
Ἡ θαλάσσια ἔρευνα στὸ Κέντρο εἶναι διαρθρωμένη σὲ 5 Ἰνστιτοῦτα – τομεῖς ἔρευνας: Τὴν Ὠκεανογραφία, Τὰ Ἐσωτερικὰ Ὕδατα, Τὴν Ἁλιεία, Τὶς Ὑδατοκαλλιέργειες καὶ τὴ Γενετική (βλ. ἐπίσης http://www.hcmr.gr). Ἡ Ὠκεανογραφία ἔχει ὡς στόχο τὴν μελέτη τῶν φυσικῶν χαρακτηριστικῶν τῶν Ἑλληνικῶν Θαλασσῶν (θερμοκρασία, ἁλατότητας κ.λπ.), τῆς κίνησης τῶν νερῶν καὶ τὴν ὑποθαλάσσια γεωλογία καὶ σὲ συνδυασμὸ μὲ αὐτὰ μελετᾶ τὴν τροφικὴ ἁλυσσίδα καὶ τὴν παραγωγικότητα τῶν νερῶν, ποὺ εἶναι τὸ ὑπόβαθρο γιὰ τὴν παραγωγὴ τροφῆς (ἁλιεύματα). Μὲ βάση ὅλα αὐτὰ τὸ ἐνδιαφέρον τῆς ἔρευνας σήμερα ἔχει στραφεῖ καὶ ἐπικεντρωθεῖ στὴ μελέτη τῶν κλιματικῶν ἀλλαγῶν στὸ Αἰγαῖο καὶ τὸ Ἰόνιο. Στὰ πλαίσια τῶν παραπάνω δραστηριοτήτων, τὸ Ἐρευνητικὸ Κέντρο ἔχει ἀναπτύξει τὸ Μετεωρολογικὸ Σύστημα «ΠΟΣΕΙΔΩΝ» (http://www.poseidon.hcmr.gr/index_gr.php), ποὺ προβλέπει τὸν καιρό, μὲ ἰδιαίτερη ἔμφαση τὴ θάλασσα, δεδομένου ὅτι εἶναι καὶ τὸ μόνο σύστημα ποὺ δίνει προβλέψεις γιὰ τὸ ὕψος τοῦ κύματος σὲ διάφορες περιοχές.
Ἡ πρόσβαση σὲ αὐτὴ τὴν πληροφορία εἶναι δυνατὴ καὶ μὲ κινητὰ τηλέφωνα, δεδομένου ὅτι ἔχει σὰν στόχο τὴν ἐξυπηρέτηση ὅλων τῶν ναυτιλλομένων καὶ ἰδιαίτερα τῶν «ἐρασιτεχνῶν». Εἶναι ἴσως ἐνδιαφέρον, ἂν καὶ ὄχι πολὺ γνωστὸ στὸ εὑρὺ κοινό, ἡ συμβολὴ τοῦ Κέντρου στὴν ἀνέλκυση τοῦ ΣΙΝΟΥΚ ποὺ μετέφερε τὸν Πατριάρχη Ἀλεξανδρείας καὶ εἶχε πέσει στὴν θαλάσσια περιοχὴ τῆς Χαλκιδικῆς. Τότε εἶχε ἐπιστρατευτεῖ ὅλο τὸ δυναμικό τοῦ Κέντρου γιὰ τὸν ἐντοπισμὸ καὶ τὴν ἀνέλκυση τοῦ ἑλικοπτέρου καὶ τῶν σωρῶν τῆς τραγωδίας. Τὸ σύστημα ΠΟΣΕΙΔΩΝ ἀξιοποιώντας τὴν θέση τῶν ὑπολειμμάτων τοῦ ἑλικοπτέρου ποὺ ἐπέπλεαν καὶ τὴν γνώση τῶν θαλασσίων ρευμάτων, χρησιμοποιήθηκε γιὰ τὸν ἐντοπισμὸ τῆς περιοχῆς πτώσης τοῦ ἑλικοπτέρου.
Τὸ ἐρευνητικὸ σκάφος «ΑΙΓΑΙΟ» χρησιμοποιώντας ὑπερήχους ἑστίασε στὶς πιθανὲς θέσεις τῆς περιοχῆς. Καὶ τέλος, τὸ ρομποτικὸ σκάφος χρησιμοποιήθηκε γιὰ νὰ βρεῖ καὶ νὰ ἀνελκύσει τὸ ἑλικόπτερο καὶ τὶς σωρούς. Ἔτσι ἡ ὅλη ἐπιχείρηση ἔγινε γρήγορα, σὲ λίγες ἡμέρες καὶ κόστισε στὸ Ἑλληνικὸ κράτος μόλις 800.000 εὐρὼ, ἔναντι 20-30 ἑκατομμυρίων ποὺ ζητοῦσαν οἱ ἰδιῶτες. Ἐκτὸς ὅμως ἀπὸ αὐτὴ τὴν ἐπιχείρηση ποὺ εἶχε γίνει τότε πολὺ γνωστή, ἡ ἴδια μέθοδος ἔχει ἐπανειλημμένα χρησιμοποιηθεῖ γιὰ πολεμικὰ καὶ ἄλλα ἀεροπλάνα ποὺ πέφτουν σὲ θαλάσσιες περιοχές. Τὸ Ἰνστιτοῦτο Ἐσωτερικῶν Ὑδάτων μελετᾶ τὰ γλυκὰ νερὰ τῆς χώρας μας, ἀπὸ τὰ ρυάκια καὶ τὰ ποτάμια μέχρι τὶς λίμνες καὶ τὰ ὑπόγεια νερά. Μελετᾶ τὴν οἰκολογία, τὴν ποιότητα καὶ τὴν σπάνια βιοποικιλότητα τῶν ὑδατικῶν συστημάτων τῆς χώρας μας, συμβάλλοντας ἀποφασιστικὰ σὲ μία καλύτερη ποιότητα ζωῆς καὶ πόρων. Τὸ Ἰνστιτοῦτο Ὑδατοκαλλιεργειῶν ἔχει σὰν στόχο, ὅπως μαρτυρᾶ καὶ τὸ ὄνομά του, τὴν ἔρευνα γιὰ τὴν προαγωγὴ καὶ βελτίωση τῆς ἀπόδοσης τῶν καλλιεργούμενων ψαριῶν. Εἶναι ἕνα ἀπὸ τὰ λίγα σημεῖα ποὺ ἔχουμε κάποια πρωτιὰ στὴν Εὐρώπη. Εἴμαστε ἡ χώρα ποὺ ἔχει τὸ 50% τῆς Εὐρωπαϊκῆς παραγωγῆς σὲ λαυράκι καὶ τσιπούρα. Εἶναι ἕνας τομέας δυναμικός, ἔντονα ἐξαγωγικὸς καὶ πολλὰ ὑποσχόμενος, ἂν λάβουμε ὑπόψη μας, ὅτι τὰ ἁλιεύματα εἶναι πεπερασμένα καὶ ἀδύνατον νὰ αὐξάνονται ἐσαεί, ἀνάλογα μὲ τὸν πληθυσμὸ τοῦ πλανήτη. Ἡ ἔρευνα τοῦ Κέντρου στὸν τομέα αὐτὸν εἶναι διεθνῶς ἀναγνωρισμένη μὲ πάρα πολλὲς καινοτομίες καὶ ἐπιτυχίες, ποὺ ἔχουν ἀποτυπωθεῖ ὄχι μόνο σὲ νέα γνώση, ἀλλὰ καὶ σὲ πατέντες. Σήμερα ἡ ἔρευνα γιὰ τὶς ἰχθυοκαλλιέργειες στὴν Ἑλλάδα, ἑστιάζεται σὲ δύο κυρίως τομεῖς. Τὴν προσπάθεια νὰ αὐξηθοῦν τὰ φυτικὰ ποσοστὰ ποὺ χρησιμοποιοῦνται στὶς ἰχθυοτροφὲς – ἀντικείμενο ἰδιαίτερα δύσκολο, δεδομένου ὅτι τὰ ψάρια εἶναι ἴσως ὁ μόνος σαρκοφάγος ὀργανισμὸς ποὺ τρῶμε. Τὴν προσπάθεια νὰ καλλιεργηθοῦν νέα εἴδη ψαριῶν. Ἡ ἔρευνα ἐντοπίζεται στὸ νὰ καλλιεργηθοῦν ψάρια ποὺ μεγαλώνουν πολὺ γρήγορα. Γιὰ παράδειγμα, ἕνα εἶδος ψαριοῦ ὁ «βλάχος», γίνεται 5 κιλὰ σὲ 1,5 χρόνο, ἐπειδὴ ἔχει πολὺ καλὸ μεταβολισμὸ τῆς τροφῆς του.
Οἱ ἔρευνες προχωροῦν πολὺ καλὰ καὶ ἔχουν διεθνῆ ἀναγνώριση, καθὼς κάθε καινοτομία ποὺ μπορεῖ νὰ προκύψει ἀπὸ αὐτὲς θὰ «ἀπογειώσει» τὴν παραγωγὴ καὶ τὰ ἔσοδα αὐτοῦ τοῦ σημαντικοῦ «βιομηχανικοῦ» κλάδου τῆς χώρας μας. Ἄφησα τελευταῖο τὸ ἀντικείμενο μὲ τὸ ὁποῖο ἀσχολοῦμαι, τὴν ἁλιεία, ἤ ἀκριβέστερα τὴν μελέτη τῶν Θαλάσσιων Βιολογικῶν Πόρων. Τὸ ἀντικείμενό της εἶναι νὰ μελετᾶ τὴν κατάσταση τῶν ἀποθεμάτων ποὺ ὑπάρχουν στὴν θάλασσα γιὰ διάφορα εἴδη ψαριῶν καὶ ἄλλων ἁλιευμάτων μὲ στόχο νὰ προτείνει μέτρα ἀειφόρου ἐκμετάλλευσής τους, δεδομένου ὅτι ὁ πόρος αὐτὸς εἶναι πεπερασμένος. Μὲ ἄλλα λόγια νὰ μελετᾶ πόσα ψάρια ἀπὸ κάθε εἶδος ἔχουμε στὶς θάλασσές μας, τί ἡλικιακὴ σύσταση, πόσα πιάνουμε, πόσα πετᾶμε στὴ θάλασσα. Ὁ στόχος γιὰ ὅλα αὐτὰ εἶναι ὅτι ὑπάρχουν ἐκτιμήσεις γιὰ τὶς ποσότητες ποὺ θὰ πρέπει νὰ ἁλιεύουμε, ὥστε ἀφενὸς μὲν νὰ μὴν ὑπεραλιεύονται τὰ θαλάσσια εἴδη καὶ ἀφετέρου νὰ ἐκμεταλλευόμαστε (ψαρεύουμε) τὴ μέγιστη δυνατὴ ποσότητα ποὺ μποροῦν νὰ ἀποδώσουν.
Γιὰ τὸν σκοπὸ αὐτὸν ἡ Εὐρωπαϊκὴ Ἕνωση χρηματοδοτεῖ κοινὲς ἔρευνες σὲ ὅλα τὰ κράτη μέλη, ὥστε νὰ συλλέγονται στοιχεῖα καὶ ἐκτιμήσεις μὲ βάση ἕνα κοινὸ πρωτόκολλο, ὥστε νὰ χαράσσει μία ἑνιαία εὐρωπαϊκὴ πολιτική. Γιὰ νὰ ἐκτιμήσουμε τὶς ποσότητες τῶν ψαριῶν στὴ θάλασσα ἐκτὸς τῶν ἄλλων χρησιμοποιοῦμε ὑπερήχους (ἠχοβολιστικὰ μηχανήματα) μὲ τοὺς ὁποίους καταγράφουμε τὶς ποσότητες τῶν ψαριῶν ποὺ ὑπάρχουν μέσα στὴν θάλασσα. Γιὰ νὰ γίνει αὐτὸ ἀξιοποιοῦνται τὰ ἐρευνητικὰ σκάφη τοῦ Κέντρου ποὺ μεταφέρουν αὐτὰ τὰ μηχανήματα, «σαρώνοντας» τὴ θάλασσα καὶ «ἀπογράφοντας» τὶς ποσότητες ψαριῶν ποὺ ὑπάρχουν σὲ αὐτήν. Ταυτόχρονα μὲ αὐτὰ γίνεται καὶ πειραματικὴ ἁλιεία πάνω ἀπὸ 500 προκαθορισμένα σημεῖα σὲ ὅλες τὶς θάλασσές μας κάθε χρόνο, ὥστε νὰ παρακολουθοῦμε τὶς αὐξομειώσεις στὴν πυκνότητα τῶν ψαριῶν καὶ νὰ βγαίνουν τὰ ἀπαραίτητα συμπεράσματα γιὰ τὴν κατάστασή τους. Τέλος κατασκευάζονται τεχνητοὶ ὕφαλοι ποὺ αὐξάνουν τὴν παραγωγικότητα τῶν θαλασσῶν μας σὲ ἁλιεύματα.
Θὰ ἤθελα νὰ κλείσω μὲ δύο τελευταῖες παρατηρήσεις. Ἡ Ἑλλάδα ἔχει καθαρὰ νερά, ἔχει τουρισμό. Αὐτὸ ὅμως σημαίνει ὅτι ἔχει λίγα ψάρια σὲ σχέση μὲ ἄλλες χῶρες. Γιατί τὰ «καθαρὰ» νερὰ τοῦ τουρισμοῦ σημαίνουν ταυτόχρονα ὅτι τὸ πλαγκτὸν ποὺ εἶναι ἡ τροφὴ γιὰ τὰ ψάρια, εἶναι περιορισμένο. Ταυτόχρονα ὅμως, ἔχοντας 16.000 Km ἀκτῶν, ἡ ἁλιεία εἶναι ἕνας βασικὸς πλουτοπαραγωγικὸς πόρος γιὰ τὴ χώρα μας, γιατί ἂν καὶ μὲ λιγότερα ψάρια, ἡ Ἑλλάδα ἔχει μαζὶ μὲ τὴν Ἰταλία τοὺς περισσότερους ψαράδες ἀπὸ ὅλη τὴν Εὐρώπη. Αὐτὸς εἶναι ἕνας ἐπιπλέον λόγος ποὺ ἀπαιτεῖ συνεχῆ παρακολούθηση καὶ προσεκτικὴ διαχείριση τῶν ἀποθεμάτων ποὺ ἔχουμε.