ΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ
ΤΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ
Σωτηρίου Ν. Κόλλια
Θεολόγου – Ἐκπαιδευτικοῦ
Τὸ σχολεῖο εἶναι ἕνας χῶρος ἀνάδειξης καὶ καλλιέργειας γνώσεων, δεξιοτήτων, συναισθημάτων, τρόπων σκέψης καὶ δράσης. Εἶναι ὅμως παράλληλα κι ἕνας χῶρος ποὺ ἀπαιτεῖ καλὸ συντονισμό, ἄρτια ὀργάνωση καὶ ἰσορροπία. Τὰ παιδιὰ ἐρχόμενα στὴν ἐκπαιδευτικὴ διαδικασία καλοῦνται νὰ ἐνσωματωθοῦν ὁμαλὰ στὴ νέα αὐτὴ πραγμα-τικότητα καὶ νὰ ἀφομοιώσουν τὶς ἀρχὲς ποὺ τὴ διέπουν. Ἀσφαλῶς κάτι τέτοιο δὲν εἶναι εὔκολο οὔτε γίνεται αὐτόματα. Ἀπαιτεῖται ἡ συνεργασία ἐκπαιδευτικῶν, γονέων, κοινωνίας καὶ κράτους μὲ τοὺς μαθητές, προκειμένου νὰ μὴν ἐξελιχθεῖ σὲ τρομακτικὴ ἐμπειρία γιὰ τοὺς τελευταίους ἀλλὰ καὶ νὰ μὴν ἀποδιοργανωθεῖ τὸ ἔργο καὶ ἡ ἀποστολὴ τῶν πρώτων.
Καίριο σημεῖο στὴν παραπάνω προσπάθεια εἶναι ἡ πειθαρχία, ποὺ δὲν νοεῖται ὡς τυφλὴ ὑποταγὴ σὲ ἄνωθεν ἐντολὲς ἀλλὰ ἐνσυνείδητη ἀφομοίωση τῶν κανόνων συμπεριφορᾶς. Ἡ πειθαρχία καὶ ἡ αὐτοπειθαρχία παίζουν σπουδαῖο ρόλο στὴν πνευματικὴ καὶ ψυχικὴ κατάσταση τῶν παιδιῶν, ὥστε νὰ καταλάβουν πὼς τὸ σχολεῖο ὡς μικρογραφία τῆς κοινωνίας παράγει θετικὰ καὶ οὐσιαστικὰ ἀποτελέσματα μόνο ὅταν ὑπάρχει συλλογικὴ προσπάθεια. Εἶναι ἱκανότητα τοῦ δασκάλου νὰ χειριστεῖ μὲ κατάλληλο τρόπο καὶ παιδαγωγικὸ τάκτ τοὺς ἀτακτοῦντες μαθητὲς καὶ νὰ τοὺς ἐπαναφέρει στὴν τάξη. Ἡ κατανόηση, ἡ ἀγάπη γιὰ τὸ παιδί, ἡ ἐναλλαγὴ μεθόδων, ἡ κατάδειξη τῶν βασικῶν κανόνων συμπεριφορᾶς, ἡ ἀποφασιστικότητα καὶ ἡ προσωπικότητα τοῦ ἐκπαιδευτικοῦ βοηθοῦν στὸ ὅλο ἔργο τῆς πειθαρχίας. Πέρα ἀπὸ τὴν ἐπιφάνεια τῆς προβληματικῆς συμπεριφορᾶς ὑπάρχουν καὶ τὰ βαθύτερα αἴτια ποὺ πρέπει ὁ διδάσκων νὰ ἀναζητήσει καὶ νὰ ἐξαλείψει σὲ συνεργασία μὲ τοὺς ὑπόλοιπους παράγοντες ποὺ ἐμπλέκονται στὴ διαπαιδαγώγηση τῶν παιδιῶν. Ὅταν τὸ πρόβλημα “χτυπηθεῖ” στὸν πυρῆνα του, τότε θὰ μπορέσει καὶ ὁ μαθητὴς νὰ παρακολουθήσει κι αὐτός καὶ οἱ ἄλλοι ἀκώλυτα τὴ διδασκαλία καὶ νὰ ἀποδώσουν τὰ μέγιστα τῶν δυνατοτήτων τους.
Ἡ συμμόρφωση βεβαίως εἶναι τὸ πλέον ἐπιθυμητὸ καθὼς διαμορφώνει ἐλεύθερες προσωπικότητες καὶ ὁλοκληρωμένους χαρακτῆρες, ὥριμους νὰ ἀντεπεξέλθουν στίς ἀπαιτήσεις τῆς κοινωνικῆς ζωῆς. Ἡ συμμόρφωση ἐπηρεάζεται ἀπὸ ἀρκετοὺς παράγοντες ὅπως τὸ μέγεθος τῆς ὁμάδας ποὺ ἀνήκει τὸ ἄτομο, τὰ ἰδιαίτερα χαρακτηριστικὰ τῆς προσωπικότητάς του, τὴ θέληση γιὰ ὁμοφωνία καὶ τὴν ἀποφυγὴ τῆς διαφορετικότητας, ἀπὸ φόβο πρὸς τὴν περιθωριοποίηση καί τίς συναισθηματικὲς σχέσεις τοῦ ἀτόμου μὲ τὰ ὑπόλοιπα μέλη τῆς ὁμάδας.
Ἡ τάξη, ὡς συλλογικὸ ὄργανο παραγωγῆς ἔργου, ἐνέχει τὴ σημασία τῆς συνεργασίας, τῶν ἀλληλοσυμπληρούμενων σχέσεων, τῆς ὀργανωμένης μαθητικῆς ὁμάδας, ποὺ ἀποσκοπεῖ στὴν ἀποδοχὴ καὶ ἐφαρμογὴ κανονιστικῶν ἀρχῶν, μὲ σκοπὸ τὴν τελικὴ ἔνταξη τῶν παιδιῶν στὸ κοινωνικὸ σύνολο. Ἐφόσον τὸ σχολεῖο εἶναι μικρογραφία τῆς κοινωνίας, ἡ σωστὴ συμπεριφορὰ τῶν νέων μέσα σὲ αὐτὸ προσδιορίζει καὶ τὴ στάση ποὺ θὰ κρατήσουν ἀργότερα στὴν εὐρύτερη κοινωνία τῶν ἐνηλίκων.
Γιὰ τὴ θετικὴ διεξαγωγὴ τοῦ μαθήματος καὶ τὴν ὑλοποίηση τοῦ διδακτικοῦ ἔργου ἐπιβάλλεται ἡ τάξη, δηλαδὴ ἡ ἠρεμία καὶ ἡ προσαρμογὴ στοὺς κανόνες ποὺ εἴτε ἔχουν ἤδη θεσπιστεῖ ἀπὸ τὴν προηγούμενη ἐμπειρία τῆς λειτουργίας τῶν σχολείων (παραδοσιακὴ ἀγωγὴ) εἴτε ρυθμίζονται σὲ συνεργασία μὲ τοὺς ἑκάστοτε μαθητὲς καὶ τοὺς διδάσκοντες κατὰ τὴν πορεία τῆς σχολικῆς διαδικασίας (νέα ἀγωγή). Βέβαια, σὲ καμία περίπτωση δὲν νοεῖται ἡ αὐταρχικὴ καὶ τυραννικὴ ἐπιβολὴ νόμων ποὺ καταστρατηγοῦν τὴν ἐλευθερία, τὴν ἀξιοπρέπεια καὶ τὴν αὐτορρύθμιση τῶν μαθητῶν, ἀφοῦ σκοπὸς τοῦ σχολείου εἶναι νὰ διαμορφώνει ἐλεύθερους καὶ ὑπεύθυνους γιὰ τὶς πράξεις τους ἀνθρώπους. Ἡ συμμόρφωση ὅμως σὲ ὁρισμένες ἀρχὲς εἶναι ἀπαραίτητη γιὰ κάθε ἀνθρώπινη δραστηριότητα γιατὶ σὲ διαφορετικὴ περίπτωση θὰ παρουσιάζαμε τὴν εἰκόνα ζούγκλας, ὅπου ἡ ἀσυνεννοησία θὰ εἶχε πρωτεύουσα θέση. Γιὰ νὰ φανταστοῦμε μιὰ σχολικὴ τάξη ὅπου οἱ 25-30 μαθητὲς δὲν ἀποδέχονται κανέναν κανόνα!
Πρὸς τὴν κατεύθυνση αὐτὴ κινεῖται τὸ σύγχρονο σχολείο ποὺ στηρίζει τὶς προσπάθειες στὶς ὁμαλὲς συνθῆκες διεξαγωγῆς τοῦ μαθήματος καὶ τονίζει τὴ συστηματικὴ διδασκαλία τῶν ἀναμενόμενων μορφῶν συμπεριφορᾶς, τὴ διατύπωση ἀπὸ πλευρᾶς τοῦ ἐκπαιδευτικοῦ θετικῶν προσδοκιῶν καὶ τὴν ἀνατροφοδότηση τῶν ἐπιθυμητῶν μορφῶν συμπεριφορᾶς.
Ὡστόσο σημαντικὲς εἶναι καὶ οἱ διαπροσωπικὲς σχέσεις τῶν μαθητῶν μεταξύ τους καθὼς ἐνθαρρύνονται μέσα ἀπὸ αὐτὲς νὰ ἐνεργοποιηθοῦν ὅλοι καὶ νὰ παίξουν ρόλο στὴν ρύθμιση τῆς σχολικῆς κανονιστικῆς τάξης. Ἡ ἀνάγκη νὰ ἀνήκουμε σὲ μιὰ ὁμάδα καὶ νὰ γινόμαστε φίλοι μὲ τοὺς ἄλλους εἶναι πρωταρχικῆς σημασίας γιὰ τοὺς μαθητές, προκειμένου νὰ ἔχουν μιὰ ἰσορροπημένη συναισθηματικὴ ἐσωτερικότητα καὶ νὰ μὴ θέλουν νὰ προσελκύουν τὴν προσοχὴ λόγῳ τῆς ἀπομόνωσής τους μὲ κάθε εἴδους καμώματα. Ὁ ἐκπαιδευτικὸς μπορεῖ νὰ εὐνοήσει τὴν ἔνταξη κάποιων παιδιῶν ποὺ δὲν εἶναι πολὺ δημοφιλὴ ἢ εἶναι ἄτολμα, νὰ γίνουν μέλη μιᾶς ὁμάδας μέσῳ συλλογικῶν ἐργασιῶν καὶ ὀργάνωσης τῆς τάξης κατὰ τὸ συνεργατικὸ σύστημα, ποὺ ἐκτονώνει τὶς συγκρούσεις καὶ ἐξομαλύνει τοὺς ἀνταγωνισμούς.
Δὲν θὰ πρέπει νὰ παραγνωρίζεται τὸ γεγονὸς πὼς ἡ σχολικὴ τάξη εἶναι κράμα κοινωνικῶν ἐπιπέδων, γνώσεων, οἰκογενειακῆς καὶ οἰκονομικῆς κατάστασης καὶ μωσαϊκὸ ἰδεῶν, νοοτροπιῶν, ἀγωγῆς. Σίγουρα ὁ σωστὸς ἔλεγχος ἑνὸς σχολικοῦ τμήματος προϋποθέτει τὴν ἐξισορρόπηση τῶν διαφορετικοτήτων, πάντα ὅμως μὲ σεβασμὸ στὴν ἰδιαιτερότητα κάθε μαθητῆ. Ὁ ρόλος τοῦ ἐκπαιδευτικοῦ εἶναι πολυδιάστατος καὶ ἀκόμα καὶ στὴν πειθαρχία χρειάζεται νὰ ἐφαρμόσει ποικιλία τεχνικῶν καὶ μεθόδων ἀντιμετώπισης τυχὸν ἀναταραχῶν ἐκ μέρους ἀνήσυχων καὶ ζωηρῶν μαθητῶν.
Σαφῶς ἡ ἀπειθαρχία ποὺ παρατηρεῖται στὸ σχολικὸ χῶρο δὲν προέρχεται μόνο ἀπὸ ὅσα τὸ παιδὶ κουβαλᾶ ἀπὸ τὸ σπίτι ἢ τὸν κοινωνικὸ περίγυρο ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὴ μορφὴ ποὺ ἔχει τὸ ἴδιο τὸ ἐκπαιδευτικὸ σύστημα καὶ ἀπὸ τὸν τρόπο διδασκαλίας τοῦ δασκάλου. Πολλὲς φορὲς ὁ φόρτος ἐργασίας, οἱ παρωχημένες γνώσεις, ἡ ἀνιαρὴ παράδοση τῆς ὕλης, ὁ συνεχῶς αὐξανόμενος ἀριθμὸς τῶν μαθητῶν δημιουργεῖ προβλήματα στοὺς μαθητὲς ποὺ ἐπειδὴ κουράζονται ἢ ἀδυνατοῦν νὰ παρακολουθήσουν τὴ διαρκῆ συρροὴ γνώσεων ἢ ἐπειδὴ ὁ ἐκπαιδευτικὸς δὲν ἔχει τὴν κατάλληλη μεταδοτικότητα, ἀναζητοῦν ἄλλους τρόπους γιὰ νὰ καλύψουν τὴ διδακτικῆ ὥρα δημιουργῶντας ἀνησυχία καὶ στοὺς συμμαθητές τους παρακωλύοντας ἔτσι τὸ μάθημα. Γι’ αὐτὸ καὶ ἡ ἀπειθαρχία ποὺ παρατηρεῖται ἰδίως τὰ τελευταῖα χρόνια μπορεῖ νὰ ἀποφευχθεῖ ὅταν τὸ μάθημα βρίσκεται κοντὰ στὰ ἐνδιαφέροντα τῶν μαθητῶν, ὅταν ἔχει ληφθεῖ μέριμνα γιὰ τὴν ποσότητα τῆς ὕλης κι ὅταν ὁ δάσκαλος ἔχει ἐνθουσιασμὸ γιὰ τὴν ἐργασία του, εἶναι προσιτὸς σὲ ὅλους καὶ πετυχαίνει τὴ συναισθηματικὴ ἰσορροπία τῶν παιδιῶν.
Στὸ ἐκπαιδευτικὸ ἔργο σημαντικὴ θέση κατέχει καὶ ἡ οἰκογένεια. Ἂν καὶ πρὶν ἀπὸ χρόνια ἦταν ἐντελῶς ἀμέτοχη, δίνοντας τὸ ἐλεύθερο στὸ δάσκαλο νὰ μεταχειρίζεται τὸ παιδὶ μὲ ὅποιον τρόπο ξέρει αὐτὸς (ἀκόμα καὶ ἔντονη σωματικὴ βία) καὶ οἱ γονεῖς ἦταν παντελῶς ἄσχετοι, ἐνδιαφερόμενοι μόνο γιὰ τὴν οἰκονομικὴ κατάσταση τῆς οἰκογένειας, ὄχι ἀπὸ ἐγωιστικὴ διάθεση, ἀλλὰ μᾶλλον ἀπὸ ἄγνοια γιὰ τὴ σπουδαιότητα τοῦ ρόλου τους στὴ σχολικὴ ἀνάπτυξη τῶν παιδιῶν. Στὴ σύγχρονη ὅμως ἐποχὴ τόσο οἱ ἐκπαιδευτικοὶ ὅσο καὶ οἱ γονεῖς ζητοῦν ἢ τουλάχιστον πρέπει νὰ ζητοῦν τὴν ἐπικοινωνία καὶ τὸ διάλογο. Στὸ βαθμὸ ποὺ τὸ σχολεῖο καὶ ἡ οἰκογένεια θὰ πετύχουν νὰ ἐπικοινωνήσουν παραγωγικὰ καὶ νὰ συνεργαστοῦν, αὐξάνονται οἱ πιθανότητες γιὰ τὴ δημιουργία ἀμοιβαία ἐπωφελῶν ἀλληλεπιδράσεων. Μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο αὐξάνονται σημαντικὰ οἱ δυνατότητες κατανόησης καὶ παρέμβασης τῶν ἐκπαιδευτικῶν καὶ ἀποκαθίσταται ἡ λειτουργία τοῦ πολύτιμου ἐπικοινωνιακοῦ σχήματος: ἐκπαιδευτικὸς – οἰκογένεια – μαθητής. Ἡ ὀργανωμένη συμμετοχὴ τῆς οἰκογένειας στὶς δραστηριότητες τοῦ σχολείου ὁδηγεῖ τοὺς μαθητὲς στὴν ἐπίτευξη καλύτερων ἀποτελεσμάτων. Ὡς ἀπόρροια αὐτῶν τῶν δράσεων, οἱ μαθητὲς ἀναπτύσσουν στάσεις καὶ συμπεριφορὲς ποὺ συμβάλλουν οὐσιαστικὰ στὴ βελτίωση τῆς σχολικῆς ἐπίδοσης.
Βέβαια ἡ προσπάθεια πρέπει νὰ καταβάλλεται καὶ ἀπὸ τὶς δύο πλευρὲς γιὰ νὰ εἶναι ἀποτελεσματικὴ καὶ σκόπιμη. Ὡστόσο δὲν πρέπει νὰ παραγνωρίζεται τὸ γεγονός ὅτι ὑπάρχουν κάποια ἐμπόδια -ἀντικειμενικὰ ἢ ὑποκειμενικὰ- ποὺ παρακωλύουν τὴ στενὴ σχέση σχολείου καὶ οἰκογένειας. Τέτοια εἶναι οἰκονομικά, ἀπόσταση σπιτιοῦ – σχολείου, ἔλλειψη χρόνου, ἐργασία γονέων, ἄγνοια, προσωπικὲς ἀρνητικὲς ἐμπειρίες, ἀποτυχημένες προσπάθειες ἐπικοινωνίας. Καὶ ἀπὸ τὴν πλευρὰ τῶν δασκάλων διατυπώνονται ἐπιφυλάξεις γιὰ τὶς παρεμβάσεις ἐξωσχολικῶν στὸ ἐκπαιδευτικὸ τους ἔργο. Ἀλλὰ καὶ τὸ κράτος ὀφείλει νὰ στηρίζει τὶς προσπάθειες τῶν διδασκόντων καὶ νὰ γεφυρώνει τὶς ἀποστάσεις.
Στὸ σημεῖο αὐτὸ ἂς τονιστεῖ ὅτι τόσο οἱ γονεῖς ὅσο καὶ οἱ ἐκπαιδευτικοὶ ἀντιμετωπίζουν πολλὰ καὶ διαφορετικὰ προβλήματα. Κάθε σχολεῖο εἶναι ἀνάγκη νὰ προσδιορίσει γιὰ λογαριασμό του τὸ εἶδος καὶ τὸν προορισμὸ τῶν δράσεων ποὺ προτίθεται νὰ ὑποστηρίξει καὶ νὰ θέσει τὶς ἀντίστοιχες προτεραιότητες. Θὰ πρέπει τέλος νὰ ἀναζητήσει τρόπους, ὥστε νὰ ἀναγνωρίζεται καὶ νὰ ἐνισχύεται ἡ θετικὴ ἀλληλεπίδραση ποὺ προκύπτει ἀπὸ τὴ βελτίωση τῆς ἐπικοινωνίας τοῦ σχολείου μὲ τὴν οἰκογένεια. Κάποιοι ἐνδεδειγμένοι τρόποι μιᾶς τέτοιας συνεργασίας εἶναι οἱ ἀκόλουθοι:
-Ἡ ἀρχικὴ ἐνημέρωση τῶν γονέων στὴν ἔναρξη τῆς σχολικῆς χρονιᾶς γιὰ τὸ πρόγραμμα τῶν σπουδῶν, τὶς ἀνάγκες τῆς μελέτης τῶν μαθητῶν καὶ τὶς ὑποχρεώσεις τους.
-Οἱ προσκλήσεις γιὰ συναντήσεις στὸ σχολεῖο καὶ ἐνημέρωση – συζήτηση γιὰ δραστηριότητες τοῦ σχολείου.
-Ἡ πληροφόρηση κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ σχολικοῦ ἔτους γιὰ τὶς ἐπιδόσεις τῶν μαθητῶν.
-Ἡ ἐνεργὸς ἐμπλοκὴ τῶν γονέων στὴν προετοιμασία ἑορτῶν καὶ ἐκδηλώσεων.
-Τὰ ἐκπαιδευτικὰ προγράμματα ποὺ ὀργανώνονται εἰδικὰ γιὰ τοὺς γονεῖς.
Μὲ τὶς παραπάνω δράσεις καὶ παρεμβάσεις θὰ γίνει συνείδηση ὅτι ὅλοι οἱ καλῶς διατιθέμενοι πρὸς τὴν ἐκπαίδευση καὶ τὴ σχολικὴ ἀγωγή, μποροῦν νὰ βοηθήσουν ὥστε νὰ διαμορφωθεῖ ἕνα κατάλληλο κλίμα στὴν τάξη καὶ νὰ καλλιεργηθεῖ τὸ συνεργατικὸ συναίσθημα προκειμένου οἱ μαθητὲς νὰ γίνουν πιὸ συνειδητοὶ καὶ νὰ ἀναπτύξουν τὸν ἐσωτερικὸ ἔλεγχο καὶ τὴν αὐτοπειθαρχία. Αὐτὸ θὰ ἔχει ὡς ἀποτέλεσμα νὰ γίνουν οἱ ἴδιοι ρυθμιστὲς καὶ ἐλεγκτὲς τῆς συμπεριφορᾶς τους.
Ἡ σχολικὴ τάξη μπορεῖ καὶ πρέπει νὰ γίνει ἕνας χῶρος εὐωδιαστὸς ἀπὸ τὰ ἄνθη τῆς ἐσωτερικότητας τῶν μαθητῶν καὶ νὰ διασκορπιστεῖ τὸ ἄρωμα της σὲ κάθε πλευρὰ τοῦ κοινωνικοῦ γίγνεσθαι.