(Β). ΠΑΥΛΟΣ ΜΕΛΑΣ – ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ 1904
Καί ἀπό τήν ἡμέρα ἐκείνη ἀρχίζει ἐπισήμως ὁ Μακεδονικός Ἀγώνας. Ἀλλά ἄς δοῦμε λίγο τήν κατάσταση στή Μακεδονία πρίν τον Παῦλο Μελᾶ. Πῶς καί γιατί ξεκίνησε ὁ Μακεδονικός Ἀγώνας: Ὁ Μακεδονικός Ἀγώνας ἦταν ἡ προσπάθεια τοῦ Ἑλληνισμοῦ νά ἐξουδετερώσει τήν Βουλγαρική διείσδυση στήνΤουρκοκρατούμενη Μακεδονία καί κράτησε περίπου 40 χρόνια: Ἀπό τό 1870 μέχρι τό 1908.
Ἐνῶ ἡ Ρωσία ὑποστήριζε ἀρχικά μαζί μέ τούς ἄλλους χριστιανούς τῆς Βαλκανικῆς καί τούς Ἕλληνες γιατί ὑπολόγιζε ὅτι μέσω αὐτῶν θά ἐξασφάλιζε ἔξοδο στό Αἰγαῖο, μετά τό 1854 ὅμως, ἀλλάζει προσανατολισμό καί ὑψώνει τήν σημαία τοῦ Πανσλαβισμοῦ, στρέφοντας τό ἐνδιαφέρον της πρός μιά νέα ἐθνότητα – τούς Βουλγάρους – στούς ὁποίους ὑποσχέθηκε πα-ραχώρηση τῆς Μακεδονίας. Λέγοντάς τους μάλιστα, ὅτι ἡ Μακεδονία ἀνήκει στούς Μακεδόνες καί ὅτι καί οἱ Ἕλληνες συμφωνοῦν μ’ αὐτό, πέτυχαν ἐκβιαστικά στά 1870 νά γίνει σχίσμα μέ τό Πατριαρχεῖο καί νά δημιουργηθεῖ ἡ Βουλγαρική Ἐξαρχία.
Κι ἔτσι χωρίστηκαν οἱ Μακεδόνες σέ Ἑλληνορθοδόξους ἤ Πα-τριαρχικούς καί σέ σχισματικούς ἤ Βουλγαρικούς. Καί ἤθελαν μέ κάθε τρόπο νά ἀφελληνίσουν τήν Ἑλληνικότατη Μακεδο-νία, ἡ ὁποία ἦταν, εἶναι καί θά εἶναι Ἑλληνική!
Ἔτσι λοιπόν οἱ Βούλγαροι, πιό ἐπικίνδυνοι ἀπό τούς Τούρκους, ἀναρριπίζοντας τόν ἐθνικισμό τους καί μέ τήν ὑποστήριξη τῶν Μεγάλων Δυνάμεων καί τῶν δορυφόρων τους, ἄρχι-σαν νά διεκδικοῦν τήν Μακεδονία ἀφοῦ κατέλαβαν πραξικοπηματικά τήν Ἀνατολική Ρωμυλία πού εἶναι στά βόρεια τῆς Θράκης. Πανάρχαιες ἐστίες τοῦ Ἑλληνισμοῦ ὅπως ἡ Φιλιππούπολη, ἡ Σωζόπολη κ. ἄ., μέ ἑκατοντάδες χιλιάδες Ἕλληνες περιῆλθαν στήν Βουλγαρία. Οἱ Βούλγαροι ἤθελαν νά τούς κάνουν ὅλους Βουλγάρους, γιά ν’ ἀποδείξουν στούς ξένους ὅτι ἡ Μακεδονία ὁλόκληρη εἶναι Βουλγαρική καί ἔτσι νά μπορέσουννά τήν προσαρτίσουν. Καί δέν πολεμοῦσαν μόνο οἱ Βούλγαροι. Λέει ἡ Ἱστορία: Πολεμοῦσαν καί Σέρβοι καί Ρουμάνοι καί Ἀλβανοί καί Τοῦρκοι καί Ρῶσοι καί Ἄγγλοι. Καί οἱ Ἕλληνες; Ἦταν στήν διάθεση ὅλων αὐτῶν.
Ἀπό τό 1870 ἕως τό 1903, οἱ Μακεδόνες μόνοι καί ἀβοή-θητοι,ἀγωνίστηκαν νά παραμείνουν Ἕλληνες μέ ὅπλο τους τόν παπᾶ, τόν δάσκαλο, τό σχολεῖο καί τήν ἐκκλησία. Δεκάδες ἱερεῖς καί δάσκαλοι σφαγιάστηκαν. Ἐπικεφαλεῖς τῆς ἀντίδρασης τῶν Μακεδόνων ἦταν ὁ Πρόξενος Θεσσαλονίκης Κωνσταντῖνος Βατικιώτης καί οἱ ἐπίσκοποι τῆς Μακεδονίας. Τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο, ἔστειλε νέους Ἱεράρχες 35-40 ἐτῶν μορφωμένους, μέ ἡρωϊκό φρόνημα. Ἄς ἀναφέρουμε μερικά ὀνόματα Μακεδονομάχων Ἱεραρχῶν: Ὁ Καστορίας Γερμανός Καραβαγγέλης, ὁ Δράμας καί μετέπειτα ἐθνομάρτυρας Σμύρνης Ἅγιος Χρυσόστομος Καλαφάτης, ὁ Κορυτσᾶς Φώτιος, ὁ Γρεβενῶν Αἰμιλιανός καί πολλοί ἄλλοι.
Σ’ ὅλη τήν Δυτική Μακεδονία ἐκδηλώθηκαν ἔνοπλες ἐξεγέρσεις. Στήν ἀντίσταση τοῦ Μακεδονικοῦ Ἑλληνισμοῦ, ἀπάντησαν οἱ Βούλγαροι μέ τίς συμμορίες τῶν ἐνόπλων κομιτατζήδων. Τά ἀδίστακτα αὐτά σώματα συνέτριβαν κάθε Μακεδόνα πού ἀντιδροῦσε στά σχέδιά τους. Κι ἐκεῖ πού ἔσφαζαν τούς Ἕλληνες, τούς ἔλεγαν κι ἀπό πάνω:« Ἄς ἔλθουν τώρα οἱ Ἕλληνες νά σᾶς βοηθήσουν». Ἦταν ὁ φόβος καί ὁ τρόμος. Ἀφοῦ τούς εἶχαν φοβηθεῖ καί οἱ κατακτητές Τοῦρκοι, οἱ οποῖοι εἶχαν πέσει σέ ἀπραξία. Κι ἅμα γινόταν καμμιά φοβερή σφαγή ἤ δο- λοφονία, πήγαιναν οἱ Τουρκικές ἀρχές κι ἔλεγαν:«Αὐτό τό φοβερό ἔγκλημα, δέν τό κάναμε ἐμεῖς! Ἔχει γίνει μέ ἰδιαίτερο μῖσος καί φοβερή κακία»!
Τό καλοκαίρι τοῦ 1896, δημιουργοῦνται τά πρῶτα Ἑλληνικά σώματα, τά ὁποῖα δροῦν στό Μακεδονικό χῶρο: Τοῦ Μπρούφα, τοῦ Βερβέρα κἄ., μέ λαμπρές ἐπιτυχίες. Μετά τόν ἀτυχῆ πόλεμο τοῦ 1897, βγῆκε στόν ἔνοπλο ἀγώνα, ἕνας μεγάλος Μακεδονομάχος, ὁ καπετάν Κώττας ἀπό τό χωριό Ρούλια τῆς Καστιριᾶς πού σήμερα ἔχει τ’ ὄνομά του. Ὁ Κωνσταντῖνος Χρήστου νέος 36 ἐτῶν, παντρεμένος μέ 4 παιδιά. Στήν τοπική γλώσσα τόν Κων/νο τόν ἔλεγαν Κώττα ( μέ ω καί 2 τ ). Καί βγῆκε αὐτός ὁ ἄνθρωπος ξεχωριστός, μέ ἀνδρεία, μέ αὐτοθυσία, μέ λεβεντιά. Μάζεψε κι ἄλλα παλληκάρια καί σιγά-σιγά κυνηγώντας τούς κομιτατζῆδες, ἐλευθέρωνε τά μέρη τῆς Καστοριᾶς, τῆς Φλώρινας καί τοῦ Μοναστηρίου. Στό πρῶτο ταξίδι τοῦ Παύλου Μελᾶ, περίμενε ὁ καπετάν Κώττας στά σύνορα γιά νά τούς ὁδηγήσει. Ἡ περίπτωση τοῦ καπετάν Κώττα εἶναι ἀπείρως διδα κτική διότι ὁ ἄνθρωπος αὐτός – προσέξτε – αἰσθανόταν Ἕλ ληνας ὡς τά τρίσβαθα τῆς ψυχῆς του, ἐνῶ δέν μιλοῦσε λέξη Ἑλληνικά! Αὐτούς πού μιλοῦσαν ἕνα Σλαβικό ἰδίωμα, χτυποῦσαν οἱ κομιτατζῆδες καί τούς ἔλεγαν περιφρονητικά Γραικομάνους. Ἦταν Ἕλληνες, εἶχαν ἀναγκαστεῖ νά ξεχάσουν τήνγλώσσα τους, ἀλλά κράτησαν τήν θρησκεία τους ἀφ’ ἑνός καί ἀφ’ἑτέρου, αἰσθανόντουσαν στό αἷμα τους ὅτι ἦταν Ἕλληνες.
Τόν καπετάν Κώττα τόν πρόδωσαν οἱ Βούλγαροι στούς Τούρκους. Μετά ἀπό 11/2 χρόνο φυλακή, τόν πῆγαν γιά νά τόν κρεμάσουν στά Βιτόλια, στό Μοναστήρι. Ὁ εἰσαγγελέας ἀπαγ-γέλλει τό κατηγορητήριο καί τόν ρωτᾶ ἄν ἔχει νά πεῖ τίποτα. Ὁ καπετάν Κώττας μιλάει στά Σλάβικα καί οἱ Τοῦρκοι μένουν μέ τό στόμα ἀνοιχτό· ἀκοῦστε τί εἶπε: «Εἶμαι Ἕλληνας. Ἔζησα πάντα μέ τήν ὑπερηφάνεια τῆς μεγάλης μου φυλῆς. Θά πε-θάνω εὐχαριστημένος, γιατί πεθαίνω γιά τήν Ἐθνική μου ἰδέα! Ἡ φυλή μου εἶναι τόσο μεγάλη, ὥστε καί χιλιάδες σάν κι ἐμένα νά κρεμάσετε, δέν θά μπορέσετε νά ἀνακόψετε τήν αἰώνια καί ἔνδοξη ζωή της». Κατόπιν, ἀφοῦ φώναξε: Ζήτω ἡ Ἑλλάς, στά Σλάβικα, ἔδωσε ἕνα σάλτο, κλώτσησε τό σκαμνί πού πατοῦσε καί πρόλαβε τούς δημίους του. Ἦταν 27 Σεπτεμ-βρίου τοῦ 1905.
Οἱ περισσότεροι Μακεδονομάχοι ἦταν Κρητικοί. Στήν ἀρχήτοῦ καλοκαιριοῦ τοῦ 1903, ἔφτασαν στή Μακεδονία οἱ πρῶτοι 11 Κρῆτες ἐθελοντές. Τόν Παῦλο Μελᾶ διαδέχτηκαν οἱ Κρητι-κοί: Γεώργιος Κατεχάκης ἀνθυπολοχαγός (μέ τό ψευδώνυμο Ρούβας) καί ὁ ὑπολοχαγός Γεώργιος Τσόντος γνωστός ὡς Βάρδας καί τόσοι ἄλλοι ἀγωνιστές ὅπως ὁ καπετάν Λούκας ἕνας ἀπ’ αὐτούς πού συνόδεψαν ἀρχικά τόν Παῦλο Μελᾶ.
Ἕνα ἀπό τά πιό σημαντικά καί ἰδιότυπα κέντρα τοῦ Ἀγώνα ἦταν ἡ λίμνη τῶν Γιαννιτσῶν, ὁ γνωστός Βάλτος (πού ἀναφέρει καί ἡ Πηνελόπη Δέλτα στό συγκλονιστικό βιβλίο της:«Στά μυστικά τοῦ Βάλτου»), στόν ὁποῖο ἔδρασαν πολλοί φημισμένοι ἀγωνιστές καί τόν ὁποῖο λάμπρυνε μέ τήν θυσία του ὁ καπετάν Ἄγρας.
Ἐπίσης νεαρές δασκάλες θυσιάστηκαν στόν Μακεδονικό Ἀγώνα, ὅπως ἡ γενναία Αἰκατερίνη Χατζηγεωργίου ἀπό τήν Κρίτσιστα τῆς
Γευγελῆς (Ἑλληνικό χωριό) πού πολέμησε 4 ὧρες παλληκαρίσια μέ ἄλλους 5 ἀγωνιστές καί τήν ἔκαψαν ζωντανή οἱ Βούλγαροι σάν σήμερα 14 Ὀκτωβρίου 1904, ἡ Λιλή Βλάχου, ἡ Βελίκα Τράϊκου πού ἔκανε τόν σύνδεσμο ἀνάμεσα στά Προξενεῖα Μοναστηρίου καί Θεσσαλονίκης κἄ.
Συγκινητικό παρών στόν Μακεδονικό Ἀγώνα ἔδωσαν καί οἱ ἔφηβοι ἀλλά καί τά μικρά παιδιά σέ δύσκολους ρόλους ὅπως τοῦ ὁδηγοῦ σέ δύσβατες περιοχές ἤ τοῦ μυστικοῦ ταχυδρόμου,πάντα μέ κίνδυνο τῆς ζωῆς τους.
ΒΑΣΙΣΜΕΝΟ ΣΤΗΝ ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ Π. ΑΝΑΝΙΑ ΚΟΥΣΤΕΝΗ ΓΙΑ ΤΟΝ Π. ΜΕΛΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΣΩΗ ΠΙΤΑ