Ἀρχιμ. Κυρίλλου (Κεφαλόπουλου)
Ἡ ζωὴ τοῦ χριστιανοῦ ἀποτελεῖ μία διαρκῆ προσπάθεια γιὰ νὰ καθαγιάσει τὸν ἑαυτό του, νὰ ἀποκόψει τὰ πάθη καὶ τὶς ἀδυναμίες του, νὰ καταπολεμήσει τὶς ἁμαρτίες ποὺ τὸν κρατοῦν μακριὰ ἀπὸ τὸν Θεό. Ἡ προσπάθεια αὐτὴ δὲν εἶναι εὔκολη, ἀπαιτεῖ συνεχῆ προετοιμασία, σκληρὴ ἐργασία, ἄσκηση, κόπο σωματικὸ καὶ πνευματικὸ ἀγώνα. Ὁ Χριστὸς προειδοποίησε τοὺς χριστιανοὺς ὅτι, γιὰ νὰ εἰσέλθουν στὴν Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν, πρέπει νὰ διέλθουν ἀπὸ τὴ στενὴ καὶ τεθλιμμένη ὁδό, νὰ ξεπεράσουν δυσκολίες, διώξεις, ἐναντίωση ἀπὸ τὸν κόσμο. Παράλληλα, μᾶς ὑποσχέθηκε ὅτι ὁ ζυγὸς Του εἶναι χρηστός, ἀγαθὸς καὶ τὸ φορτίο ποὺ καλεῖται νὰ σηκώσει κάθε χριστιανὸς μέ τὴ θέλησή του, ἂν εἶναι πιστὸς τηρητὴς τῶν ἐντολῶν τοῦ Χριστοῦ καὶ τοῦ Εὐαγγελίου, εἶναι ἐλαφρύ.
Στὴν προσπάθειά του αὐτὴ ὁ κάθε χριστιανὸς ὀφείλει νὰ γυμνάζει τὸ σῶμα του καὶ νὰ τὸ συνηθίζει σὲ σκληραγωγίες, στοὺς κόπους τῆς νηστείας καὶ τῆς ἀγρυπνίας, ἀλλὰ παράλληλα νὰ γυμνάζει καὶ τὸ πνεῦμα του καὶ νὰ κατευθύνει τὴ διάνοιά του σὲ κάθε ἔργο ἀγαθό, ἀπομακρὺνοντας κάθε ἁμαρτωλὴ καὶ πονηρὴ προδιάθεση. Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας συμπυκνώνουν τὴν προσπάθεια αὐτὴ τοῦ χριστιανοῦ μὲ τὴ φράση: ”δῶσε αἷμα(δηλ. σωματικὸ κόπο) καὶ θὰ λάβεις πνεῦμα”.
Πολλὲς φορὲς ὁ πνευματικὸς ἀγώνας τοῦ χριστιανοῦ παρομοιὰζεται μὲ τὴν προσπάθεια τῶν ἀθλητῶν καὶ χαρακτηρίζεται ὡς ἄθληση πνευματική. Ἐὰν ψάξουμε στὰ λεξικὰ τὴν ἑρμηνεία τῶν λέξεων ἄθλος, ἄθληση, θὰ δοῦμε πὼς ὁρίζεται ”ὡς ἡ σωματικὴ προσπάθεια ποὺ καταβάλλει κάποιος μὲ προσωπικὴ ἄσκηση, προπόνηση, κόπο καὶ ἱδρώτα γιὰ νὰ ἐπιτύχει κάποιον σκοπό, νὰ ὑπερβεῖ τὰ ὅρια καὶ τὶς δυνατότητές του καὶ νὰ κατακτήσει τὴ νίκη, νὰ κερδίσει κάποιο ἔπαθλο”. Ὁ παραπάνω ὁρισμὸς δὲν μᾶς θυμίζει τὴν προσπάθεια ποὺ καταβάλλει κάθε χριστιανὸς νὰ ὑπερβεῖ τὴν ἁμαρτωλή του κατάσταση καὶ νὰ ὑπερβεῖ τὶς προσωπικές του ἀτέλειες, νὰ δυναμώσει τὴ θέλησή του καὶ νὰ κατακτήσει τὸ ἔπαθλο τῆς σωτηρίας τῆς ψυχῆς του; Ὄχι τυχαία λοιπὸν σὲ πολλὲς περιπτώσεις μέσα στὴν Καινὴ Διαθήκη, ἰδίως ὁ Ἀπόστολος Παῦλος χρησιμοποιεῖ εἰκόνες ἀπὸ τὴ ζωὴ τῶν ἀθλητῶν γιὰ νὰ ἐξεικονίσει τὴν ζωὴ τῶν χριστιανῶν.
Ἔτσι λοιπὸν χαρακτηρίζει τὸν ἀγωνιζόμενο χριστιανὸ μὲ ἀθλητὴ ποὺ ἀγωνίζεται στὸ στάδιο, στὸ ἀγώνισμα τοῦ δρόμου. Ὅπως κάθε ἀθλητὴς, γιὰ νὰ φθάσει στὸν στόχο ποὺ εἶναι τὸ ἔπαθλο τῆς νίκης, τὸ στεφάνι τοῦ νικητῆ, ἀκολουθεῖ συγκεκριμένο τρόπο ζωῆς, ποὺ περὶλαμβάνει σωματικὲς ἀσκήσεις, σκληραγώγηση τοῦ σώματος καὶ ἐγκρὰτεια ἀπὸ καταχρήσεις (ξενύχτια, μέθες, ἀσωτίες) γιὰ νὰ ἐνδυναμώσει τὸ σῶμα του ὥστε νὰ εἶναι κατάλληλο νὰ ἀγωνισθεῖ γιὰ ἕνα φθαρτὸ ἔπαθλο, ἔτσι καὶ πολὺ περισσότερο ὀφείλει ὁ χριστιανὸς νὰ σκληραγωγήσει τὸ σῶμα του μὲ ἄσκηση, προσευχή, νηστεία, μὲ ἐγκράτεια (ἀποφυγὴ διασκεδάσεων) ποὺ φθείρουν καὶ ἐξασθενοῦν τὸ σῶμα καὶ ἐμποδίζουν τὴν ψυχὴ ἀπὸ τὸ νὰ ἐξέλθει νικήτρια στὸν ἀγώνα κατὰ τῆς ἁμαρτίας, γιὰ νὰ κατορθώσει ὁ πιστὸς νὰ ἀποκτήσει τὸν στέφανο τῆς ἁγιοσύνης.
”Οὐκ οἴδατε ὅτι οἱ ἐν τῷ σταδίῳ τρέχοντες πάντες μὲν τρέχουσιν, εἷς δὲ λαμβάνει τὸ βραβεῖον; Οὕτω τρέχετε, ἳνα καταλάβητε, πᾶς δὲ ὁ ἀγωνιζόμενος πάντα ἐγκρατεύεται, ἐκεῖνοι μὲν οὖν ἳνα φθαρτὸν στέφανον λάβωσιν, ἡμεῖς δὲ ἄφθαρτον. Ἐγὼ τοίνυν οὕτω τρέχω, ὡς οὐκ ἀδήλως,οὕτω πυκτεύω, ὡς οὐκ ἀέρα δέρων, ἀλλ’ ὑπωπιάζω μου τὸ σῶμα καὶ δουλαγωγῶ, μήπως ἄλλοις κηρύξας αὐτὸς ἀδόκιμος γένωμαι” (Α΄ Κορ. 9,24-27).
Ὅπως λοιπὸν ὁ προπονητὴς ἐπιβάλλει στοὺς ἀθλητὲς του ἕνα σκληρὸ πρόγραμμα προπονήσεων καὶ στερήσεων γιὰ νὰ ὁδηγήσει τοὺς ἀθλητές του σὲ ἕνα καλὸ ἀγωνιστικὸ ἐπίπεδο, ἔτσι καὶ ὁ Ἀπόστολος Παῦλος πρῶτα ὁ ἴδιος ἀκολουθεῖ ἕνα παρόμοιο πρόγραμμα γιὰ νὰ σκληραγωγήσει τὸ σῶμα του καὶ νὰ καθυποτάξει τὶς ἐφάμαρτες ροπές του. Παράλληλα, ὡς καλὸς προπονητὴς – πνευματικὸς πατέρας πολλῶν χριστιανῶν προτείνει στοὺς πιστοὺς συγκεκριμένο πρόγραμμα πνευματικῆς προπόνησης :” σὺ δέ, ὦ ἄνθρωπε τοῦ Θεοῦ, ταῦτα φεῦγε, δίωκε δὲ δικαιοσύνην, εὐσέβειαν, πίστιν, ἀγάπην, ὑπομονήν, πραότητα. Ἀγωνίζου τὸν καλὸν ἀγῶνα τῆς πίστεως, ἐπιλαβοῦ τῆς αἰωνίου ζωῆς, εἰς ἣν καὶ ἐκλήθης καὶ ὠμολόγησας τὴν καλὴν ὁμολογίαν ἐνώπιον πολλῶν μαρτύρων” (Α’ Τιμ. 6, 11-12). Αὐτὸ ἀκριβῶς δὲν κάνουν σήμερα οἱ ἐξομολόγοι καὶ οἱ πνευματικοὶ πατέρες τῶν χριστιανῶν; Δὲν τοὺς ἐπιβάλλουν κανόνες ζωῆς, ἐπιτίμια, δὲν τοὺς προτείνουν ἕνα ἑξατομικευμένο πρόγραμμα πνευματικῶν ἀσκήσεων καὶ γυμνασμάτων (προσευχές, νηστεῖες, ἀγρυπνίες, μετάνοιες, προσκυνήματα, ἀποφυγὴ τῆς ἁμαρτίας) γιὰ νὰ τοὺς ἐπαναφέρουν στὴ σωστὴ κατεύθυνση καὶ νὰ τοὺς ἐνισχὺ-σουν στὸν καλὸν ἀγώνα τῆς πίστεως;
Καὶ ἐπειδὴ πάντοτε ὑπάρχει ὁ κίνδυνος νὰ παρεκκλίνουμε ἀπὸ τοὺς πνευματικούς μας στόχους καὶ ἡ προσπάθειά μας νὰ ἀποβεῖ ἄκαρπη ἢ μάταιη, χωρὶς ἀποτελέσματα καὶ πνευματικὴ καρποφορία, ὁ Ἀπόστολος Παῦλος μᾶς προειδοποιεῖ νὰ προσέχουμε τὸ κοσμικὸ φρόνημα καὶ νὰ μὴν παρασυρόμαστε σὲ ὑπέρμετρη φροντίδα τοῦ σώματος, περισσότερο μᾶλλον νὰ ἐπιδιώκουμε αὐτὰ ποὺ συμβάλλουν στὴν πνευματική μας ὠφέλεια: ”τούς δὲ βεβήλους καὶ γραώδεις μύθους παραιτοῦ, γύμναζε δὲ σεαυτὸν πρὸς εὐσέβειαν. Ἡ γὰρ σωματικὴ γυμνασία πρὸς ὀλίγον ἐστὶν ὠφέλιμος,ἡ δὲ εὐσέβεια πρὸς πάντα ὠφέλιμός ἐστιν, ἐπαγγελίας ἔχουσα ζωῆς τῆς νῦν καὶ τῆς μελλούσης” (Α’ Τιμ. 4, 7-8). Ἐὰν μεταφέρουμε τοὺς λόγους τοῦ Παύλου σὲ σημερινοὺς ὅρους, θὰ λέγαμε πὼς ἡ πνευματικὴ ἐκγύμναση εἶναι πολλὴ σημαντικὴ καὶ γιὰ τὴν τωρινὴ ζωὴ ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴ μέλλουσα, πολὺ περισσότερο χρήσιμη ἀπὸ τὴ σωματικὴ γύμναση ἑνὸς φθαρτοῦ σώματος μὲ πρόσκαιρα ἀποτελέσματα. Πολλοὶ σύγχρονοι προπονητὲς ἀλλὰ καὶ ἀθλητὲς ἀναγνωρίζουν τὸν πνευματικὸ παράγοντα ὡς οὐσιώδη γιὰ τὴν ἀθλητικὴ ἐπιτυχία καὶ μὲ ἐπιμέλεια προετοιμάζονται γιὰ νὰ ἔχουν ἀκμαῖο ἠθικό, ἰσχυρὰ θέληση καὶ πνευματικὴ αὐτοσυγκέντρωση, γιὰ νὰ ἀντέξουν τὴν ψυχολογικὴ πίεση τῶν ἀγώνων, τὸ πιθανὸ ἐνδεχόμενο ἑνὸς τραυματισμοῦ ἢ μίας ἀποτυχίας. Δὲν εἶναι ἄλλωστε τυχαῖο ὅτι πολλοὶ ἀθλητὲς πιστεύουν στὸν Θεό, προσεύχονται, συμβουλεύονται κάποιον ἱερέα πνευματικό. Πόσο λοιπὸν περισσότερο ὀφείλουν οἱ χριστιανοὶ νὰ ἀποκτήσουν αὐτὸ τὸ ὑψηλὸ ἀγωνιστικὸ φρόνημα, τὴν πνευματικὴ αὐτοσυγκέντρωση καὶ τὴν ἱκανότητα νὰ ἀντιμετωπίζουν τὶς ἀντιξοότητες τοῦ καθημερινοῦ βίου!
Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος τονίζει τὴ διάρκεια καὶ τὴ συνέχεια τῆς προσπάθειας, ὥστε ὁ ἀγωνιζόμενος χριστιανὸς νὰ ἀποκτήσει τὸ στεφάνι τοῦ νικητῆ ποὺ ἀπονέμει ὁ Χριστὸς σὲ κάθε πιστὸ ποὺ θὰ ἀγωνιστεῖ σύμφωνα μὲ τοὺς κανόνες καὶ τὶς ἐντολὲς τοῦ Εὐαγγελίου, διότι ”ἐὰν καὶ ἀθλῇ τις, οὐ στεφανοῦται, ἐὰν μὴ νομίμως ἀθλήσῃ” (Β’ Τιίμ. 2,5). Τὸν λόγο τῆς συνεχοῦς ἐπαγρυπνήσεως καὶ πνευματικῆς ἐγρηγόρσεως τονίζει ὁ Παῦλος ὅταν γράφει στοὺς Φιλιππισίους ὅτι ” δεν ἰσχυρίζομαι ὅτι ἔχω ἤδη ἐπιτύχει ἢ ὅτι ἔχω ἀποκτήσει τὴν τελειότητα. Συνεχῶς προσπαθῶ νὰ κερδίσω τὸ βραβεῖο μὲ τὸ ὁποῖο ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς μὲ ἔχει κερδίσει .Ἐγὼ βέβαια ,ἀδελφοί μου, δὲν πιστεύω ὅτι τὸ ἔχω ἤδη κερδίσει, τὸ μόνο ποὺ κάνω ὡστόσο εἶναι νὰ ξεχνῶ ὅ,τι βρίσκεται πίσω μου καὶ νὰ ἐπιδιώκω νὰ φθάσω αὐτὸ ποὺ βρίσκεται μπροστά μου. Ἔτσι ἐπιδιώκω τὸν σκοπό μου ποὺ εἶναι νὰ κερδίσω τὸ βραβεῖο τῆς ἄνω κλήσεως τοῦ Θεοῦ (τῆς οὐράνιας κλήσεως τοῦ Θεοῦ πρὸς ἐμένα) μέσῳ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ”. (Φιλιππ. 3,12-14).
Ἡ συνείδηση τῆς Ἐκκλησίας ἀπὸ τοὺς πρώτους ἤδη αἰῶνες καὶ ἀκολουθώντας τὴ φράση τοῦ Παύλου γιὰ ”ἀθλητὲς Χριστοῦ” χαρὰκτηρίζει τοὺς μάρτυρες καὶ ὁμολογητὲς τῆς πίστεως ὡς ἀθλητὲς καὶ ἀθληφόρους, ἐνῷ στὰ συναξάρια ὁ βίος τους χαρακτηρίζεται ὡς ”ἄθλησις”. Γιὰ παράδειγμα, ἡ Ἐκκλησία ψάλλει γιὰ τοὺς ”ἁγίους μάρτυρες τοὺς καλῶς ἀθλήσαντες καὶ στεφανωθέντες”, ἐνῷ πολλοὶ ἅγιοι ὀνομάζονται τροπαιοφόροι καὶ ἀθληφόροι (π.χ. μποροῦμε νὰ θυμηθοῦμε προχείρως τὰ ἀπολυτίκια τοῦ ἁγ. Γεωργίου τοῦ τροπαιοφόρου, τοῦ ἁγ. Δημητρίου, τῆς ἁγ. Παρασκευῆς τῆς ἀθληφόρου κ.α. ἁγίων).
Μὲ τὴν ἐμφάνιση καὶ ἄνθηση τοῦ μοναχισμοῦ οἱ ἀναχωρητὲς καὶ ἀσκητὲς τῆς ἐρήμου ἐπιδιώκουν νὰ ἀγωνισθοῦν πιὸ σκληρὰ γιὰ τὴ χριστιανικὴ τελειότητα, νὰ καταπολεμήσουν τὰ πάθη τους, νὰ ἑξαλείψουν τὶς ἁμαρτίες τους καὶ μέσα ἀπὸ σκληρὴ ἄσκηση, νηστεία, ἀγρυπνία, προσευχή, νὰ ἐξαγνισθοῦν καὶ νὰ καθαγιασθοῦν. Μέσα ἀπὸ τὴν ἐμπειρία αὐτῶν τῶν ἀσκητῶν τῆς ἐρήμου καὶ τῶν πατέρων τῆς Ἐκκλησίας προέκυψε μία ὁλόκληρη σειρὰ συγγραμμάτων μὲ ἀσκητικὸ καὶ νηπτικὸ περιεχὸμενο, ποὺ διδάσκουν ὅλους τούς χριστιανοὺς πὼς μποροῦν νὰ βιώσουν στὴ ζωὴ τοὺς αὐτὸ τὸ ἀγωνιστικὸ καὶ ἀσκητικὸ φρόνημα στὴν καθημερινή τους πνευματικὴ πάλη γιὰ μία χριστιανικὴ βιοτή. Ἂς ἐξετάσουμε λοιπὸν μέσα ἀπὸ τοὺς λόγους τῶν ἀσκητικῶν πατέρων πῶς ἀντιλαμβάνονται τὴν πνευματικὴ ἄθληση τοῦ χριστιανοῦ.
Ὁ Μέγας Ἀντώνιος γράφει γιὰ τὸν ἀγώνα κατὰ τῶν παθῶν: ”ἂν φροντίζουμε νὰ θεραπεύουμε τὶς σωματικὲς ἀτέλειες, πολὺ περισσότερο πρέπει νὰ φροντίζουμε νὰ θεραπεύουμε τὶς ἀτέλειες τῆς ψυχῆς, τὰ πάθη της. Εἶναι στὸ χέρι μας νὰ ζοῦμε μὲ τρόπο ποὺ ἀρέσει στὸν Θεό. Κανεὶς ποτὲ δὲν μπορεῖ νὰ μᾶς ἐξαναγκάσει νὰ κάνουμε χωρὶς τὴ θέλησή μας κακό. Ὅποιος κατάλαβε τί εἶναι ἡ ψυχή, ζεῖ μὲ τὸν σωστὸ τρόπο καὶ δὲν ὑπακούει στὸ σῶμα του. Ὅποιος ἀγωνίζεται γιὰ τὴν ψυχή του νὰ μὴν χάνει τὸ θάρρος του ἂν πέσει, ἀλλὰ νὰ σηκωθεῖ καὶ νὰ ἀρχίσει νὰ ἀγωνίζεται καὶ πάλι καὶ πάλι. Μέχρι τὴν τελευταία ἀναπνοὴ πρέπει νὰ σηκωνόμαστε καὶ νὰ ἀγωνιζόμαστε καὶ πάλι. Ὅποιος νικάει τὰ πάθη τῆς σάρκας, στεφανώνεται μὲ τὴν ἀφθαρσία. Ἂν δὲν ὑπῆρχαν τὰ πάθη, δὲν θὰ ὑπῆρχε ἀγώνας γιὰ τὴν ἀρετή”.
Γιὰ τὸ πόσο σημαντικὸ εἶναι νὰ ὑπερνικήσουμε τὰ διάφορα πάθη τῆς ψυχῆς μας γράφει σχετικῶς ὁ Εὐάγριος ὁ Μοναχός: ”Ὅποιος νίκησε τὸν θυμό, νίκησε τοὺς δαίμονες. Ὅποιος εἶναι δοῦλος τοῦ θυμοῦ, εἶναι ξένος πρὸς τὸν δρόμο τοῦ Σωτήρα μας. Ὅποιος νηστεύει καὶ ἐγκρατεύεται, ἀλλὰ θυμώνει καὶ ὀργίζεται, μοιάζει μὲ πλοῖο ποὺ ταξιδεύει στὸ πέλαγος ἔχοντας γιὰ πλοίαρχο τὸν πονηρὸ δαίμονα”. ”Κι ἂν ἀκόμη οἱ ἄλλοι μᾶς νομίζουν γιὰ σοφούς, δὲν θὰ γίνουμε μέτοχοι τῆς θείας σοφίας ὅσο ὀργιζόμαστε, διότι εἶναι γραμμένο ”στόν κόρφο τῶν ἀνοήτων ἀναπαύεται ὁ θυμὸς(=Ἐκλησ. 7,9)- (Ἀββᾶς Κασσιανός).Καὶ σὲ ἄλλο σημεῖο ἐπισημαίνει πὼς τὸ ἕνα πάθος ὁδηγεῖ τὴν ψυχὴ καὶ σὲ ἄλλες ἁμαρτίες ἀπομακρύνοντάς την ἀπὸ τὸν Θεό. ”Ἀπὸ ὅλες τὶς ἁμαρτίες, ἡ ἰσχυρότερη εἶναι ἡ ματαιοδοξία, γιατί αὐτὴ ἀνοίγει τὶς πόρτες σὲ πολλὲς ἄλλες ἁμαρτίες, σὰν προδότης ποὺ ἀνοίγει τὶς πύλες τοῦ κάστρου”.
Γιὰ νὰ βγεῖ κάποιος νικητὴς στὸν ἀγώνα μὲ τὰ πάθη καὶ τὶς ἁμαρτίες χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια, τόσο σωματικὴ (νηστεία, ἐγκράτεια) ὅσο καὶ πνευματικὴ (ἀποφυγὴ ἁμαρτίας).”Οἱ Πατέρες δὲν μᾶς ἔχουν δώσει κανόνα νηστείας, οὔτε τρόπο διατροφῆς, οὔτε συγκεκριμένο μέτρο, γιατί δὲν ἔχουμε ὅλοι τὴν ἴδια δύναμη. Ἔχουν ὅμως δώσει ἕναν σκοπό, νὰ ἀποφεύγουμε ὁπωσδήποτε τὴν ἀφθονία καὶ νὰ ἀποστρεφόμαστε τὸν χορτασμὸ. Τὶς τροφὲς νὰ τὶς χρησιμοποιοῦμε τόσο ὥστε νὰ ζήσουμε, ὄχι νὰ σκλαβωθοῦμε στὶς ἐπιθυμίες τῆς ἀπόλαυσής τους.
Δὲν φθάνει μόνη της ἡ σωματικὴ νηστεία γιὰ νὰ ἀποκτήσουμε καθαρότητα καρδιᾶς. Πρέπει νὰ συνοδεύεται ἀπὸ συντριβὴ τῆς καρδιᾶς, ἀπὸ συντριβὴ τῆς ἔπαρσης, καὶ ἀπὸ πυκνὴ προσευχή. Γιὰ τὴν καθαρότητα τῆς ψυχῆς δὲν ἀρκεῖ ἡ ἐγκράτεια στὰ φαγητά. Ἡ νηστεία νὰ συνοδεύεται μὲ ἀποχὴ ἀπὸ τὴ φιλαργυρία, ἀπὸ τὴν ὀργή, ἀπὸ τὴν κατάκριση, ἀπὸ τὴν ὑπερηφάνεια, ἀπὸ τὴν κενοδοξία καὶ ἀπὸ κάθε λογὴς ἀνηθικότητα (πορνεία). Τὰ παραπάνω πολὺ χρήσιμα καὶ ὠφέλιμα σημειώνει ὁ ἀββᾶς Κασσιανός, ἐνῷ καὶ ὁ ἃγιος Διάδοχος Φωτικῆς ἐπισημαίνει ὅτι ”ἡ νηστεία εἶναι ἐργαλεῖο γιὰ νὰ ἀποκτήσεις σωφροσύνη. Δὲν ἀπέχουμε ἀπὸ τὶς τροφὲς ἐπειδὴ εἶναι κακές, ἀλλὰ γιατί θέλουμε νὰ χαλιναγωγοῦμε τὴ σάρκα”.
Ὁ ἀγώνας γιὰ τὴν ἐκρίζωση τῶν παθῶν ἐπηρεάζει τὶς σχέσεις μας μὲ τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους. Ἡ ποιότητα τῆς πνευματικῆς μας ζωῆς ἀντα-νακλᾶται στὸ ἄμεσο περιβάλλον μας. Ἐὰν θέλουμε νὰ ἔχουμε χριστιανι-κὲς σχέσεις, ὀφείλουμε πρῶτα νὰ ἀλλάξουμε τὸν ἑαυτό μας καὶ μετὰ νὰ προσπαθήσουμε νὰ ἐπηρεάσουμε πνευματικά τούς ἄλλους. Ὁ ἀββᾶς Κασσιανὸς γράφει σχετικῶς: Ἡ διόρθωση τῆς ψυχῆς μας καὶ ἡ ἀπόκτηση τῆς εἰρήνης δὲν κατορθώνεται ἀπὸ τὴ μακροθυμία τῶν ἄλλων ἀπέναντί μας, ἀλλὰ ἀπὸ τὴ δική μας ἀνεξικακία πρὸς τοὺς ἄλλους. Πρέπει νὰ δίνουμε ἀγώνα ἐνάντια στὸ πνεῦμα τῆς λύπης (ἀκηδίας), ἐπειδὴ ἡ λύπη ἐμποδίζει τὴν προσευχή, ἐμποδίζει τὴν πραότητα, τὴν κατάνυξη καὶ τὴ συμπάθεια πρὸς τοὺς ἀδελφούς μας. Νὰ πολεμᾶμε ὅλα τὰ πάθη τῆς ψυχῆς, γιατί, ἂν αὐτὰ τὰ ὑπερνικήσουμε μὲ τὴ χάρη τοῦ Θεοῦ, μποροῦμε ὄχι μόνον μὲ τοὺς ἀνθρώπους ἀλλὰ καὶ μὲ τὰ ἄγρια θηρία εὔκολα νὰ ζήσουμε”.
Ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητὴς σημειώνει γιὰ τὶς σχέσεις μας μὲ τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους ὅτι ”δεν ἔχει ἀγάπη Θεοῦ αὐτὸς ποὺ ἀλλάζει διάθεση πρὸς τοὺς ἀνθρώπους ἀνάλογα μὲ τὸν χαρακτήρα τους, ποὺ τὸν ἕναν τὸν ἀγαπᾶ καὶ τὸν ἄλλον τὸν ἀπεχθάνεται. Ἂν δὲν θέλεις νὰ ἐκπέσεις ἀπὸ τὴν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, μὴν ἀφήσεις κανέναν νὰ κοιμηθεῖ στενοχωρημένος ἀπὸ σένα καὶ μὴν κοιμηθεῖς στενοχωρημένος μαζί του”.
Ἀπὸ τὰ πιὸ δυσκολοπολέμητα πάθη εἶναι αὐτὸ τῆς κενοδοξίας-ὑπερηφάνειας. Μπορεῖ εὔκολα νὰ τρυπώσει παντοῦ καὶ σὲ ὅλους ἐὰν δὲν εἴμαστε σὲ πνευματικὴ ἐπιφυλακὴ καὶ νὰ μᾶς ἀποπροσανατολίσει. ”Ἡ κενοδοξία δύσκολα νικιέται. Μπορεῖ νὰ εἶναι παροῦσα σὲ κάθε πράξη, καὶ σὲ λόγο καὶ σὲ σιωπὴ καὶ σὲ ἀγρυπνία καὶ σὲ νηστεία καὶ σὲ προσευχὴ καὶ σὲ ἡσυχία καὶ σὲ μακροθυμία. Ἡ κενοδοξία, ὅποιον δὲν μπόρεσε νὰ τὸν ἀπατήσει μὲ τὴν πολυτέλεια, δοκιμάζει νὰ τὸν πειράξει μὲ τὴ φτώχεια. Ὅποιον δὲν τὸν ἔκανε νὰ νιώσει ὑπερήφανος γιὰ τὰ σοφὰ του λόγια, τὸν ρίχνει μὲ τὴν πολυτέλεια τῶν τροφῶν, τὸν βάζει νὰ ζητάει ἐπαίνους γιὰ τὴ νηστεία του. Ὅταν ἡ ὑπερηφάνεια κυριεύσει τὴν ψυχή, τὴν καταστρέφει ὁλόκληρη. Μάρτυρας γι’ αὐτὸ εἶναι ὁ ἄγγελος ἐκεῖνος (ὁ Ἑωσφόρος) ποὺ ἔπεσε ἀπὸ τὸν οὐρανὸ ἐξ αἰτίας τῆς ὑπερηφάνειας”. (ἀββᾶς Κασσιανός).
Πρωταρχικῆς σημασίας γιὰ τὴν ἀντιμετώπιση τῆς κενοδοξίας εἶναι ἡ ἐκκοπὴ τοῦ δικοῦ μας ἐγωιστικοῦ θελήματος καὶ ἡ ἐπίρριψη τῶν καθημερινῶν μας μεριμνῶν στὴν πρόνοια τοῦ Θεοῦ. ”Μὴν προσεύχεσαι νὰ γίνουν αὐτὰ ποὺ θέλεις, ἀλλὰ νὰ λὲς στὴν προσευχή σου γενηθήτω τὸ θέλημά Σου ἐν ἐμοί. Ἀνάθεσε μὲ ἐμπιστοσύνη τὶς ἀνάγκες τοῦ σώματός σου στὸν Θεό καὶ αὐτὸ θὰ φανερώσει ὅτι ἀνέθεσες σὲ Αὐτὸν καὶ τὶς ἀνάγκες τοῦ πνεύματός σου” (ἅγιος Νεῖλος ὁ Ἀσκητής).
Αὐτὸς ποὺ εἶναι πρόθυμος νὰ ἀγωνιστεῖ γιὰ τὴν καταπολέμηση τῶν παθῶν τῆς ψυχῆς του πρέπει νὰ γνωρίζει ὅτι ἀπαιτεῖται μεγάλη προσπάθεια καὶ ἐπιμονή, καθὼς σὲ ὅλα τὰ στάδια τοῦ πνευματικοῦ ἀγωνίσματος θὰ ἀντιμετωπίσει πειρασμούς, λογισμοὺς καὶ ἐναντίωση ἀπὸ τὸν πονηρό. ”Μὴν πεῖς ὅτι ἀπέκτησες ἀρετὴ χωρὶς θλίψη. Εἶναι ἀδοκίμαστη ἡ ἀρετὴ ποὺ ἀπέκτησες μὲ ἄνεση. Ἐκεῖνος ποὺ προσεύχεται γιὰ ὅσους τὸν ἀδικοῦν, χτυπᾶ μὲ ὁρμὴ τοὺς δαίμονες. Ἐκεῖνος ποὺ ἀντιστέκεται σὲ ὅσους τὸν ἀδικοῦν, πληγώνεται ἀπὸ τοὺς δαίμονες. Ἡ κατηγορία ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους φέρνει θλίψη στὴν καρδιά, ἐξαγνίζει ὅμως ὅποιον τὴν ὑπομένει.(ἅγιος Μάρκος ὁ Ἀσκητής).
Εὔκολα μποροῦμε νὰ πέσουμε στὴν παγίδα τῶν παθῶν χωρὶς νὰ τὸ ἀντιληφθοῦμε. ”Ἐκεῖνος ποὺ δὲν γνωρίζει τὴν ἐνέδρα τῶν ἐχθρῶν εὔκολα σφάζεται. Καὶ ἐκεῖνος ποὺ δὲν γνωρίζει τὶς αἰτίες τῶν παθῶν, εὔκολα πέφτει. Ὅταν ὁ διάβολος βρεῖ τὸν ἄνθρωπο νὰ ἀσχολεῖται ὑπερβολικὰ μὲ τὸ σῶμα του, πρῶτα τοῦ ἀφαιρεῖ τὴ γνώση τῶν θείων πραγμάτων. Κατὸπιν, ἀποκεφαλίζει τὴν ἐλπίδα του στὸν Θεὸ”(ἅγιος Μάρκος Ἀσκητής).
Ἂς δοῦμε λοιπὸν καὶ κάποιους συγχρόνους γέροντες τί ἔχουν νὰ μᾶς ποῦν γιὰ τὴν ἀγωνιστικὴ προσπάθεια ποὺ ὀφείλουμε νὰ καταβάλουμε ἐμεῖς οἱ χριστιανοὶ γιὰ τὸν καθαγιασμὸ τῆς ψυχῆς μας καὶ τὴν κάθαρση τῆς καρδιᾶς μας ἀπὸ τὰ πάθη καὶ τὶς ἁμαρτωλὲς ἐπιθυμίες.
”Εἶσαι πλούσιος; Πρέπει νὰ ἀγωνιστεῖς νὰ μὴν κολλήσεις στὰ χρήματά σου. Πρέπει νὰ ἀγωνιστεῖς νὰ δίνεις. Ἀγώνας δὲν εἶναι μόνον νὰ ὑπομένεις τὴ φτώχεια, ἀλλὰ καὶ νὰ μάθεις νὰ δίνεις ἂν ἔχεις, ἴσως αὐτὸς εἶναι πιὸ δύσκολος ἀγώνας”.-”ἔχεις ὑγεία ἢ εἶσαι ἀσθενής; Πρέπει νὰ ἀγωνιστεῖς, ὥστε καὶ μὲ τὴν ἀρρώστια νὰ εἶσαι ὠφέλιμος στὸν ἑαυτό σου, καὶ μὲ τὴν ὑγεία σου ὠφέλιμος στοὺς ἄλλους” (Γέρων Ἰωήλ).
”Μὴν παλεύεις καὶ ἀγωνίζεσαι νὰ ξεριζώσεις τὰ κακὰ ἀπὸ τὴν ψυχή σου. Φύτευε τὰ καλά, καὶ αὐτὰ θὰ διώξουν τὰ κακά. Βρίσκεσαι μέσα σὲ σκοτεινὸ δωμάτιο καὶ κουνᾶς τὰ χέρια σου νὰ διώξεις τὸ σκοτάδι. Δὲν φεύγει ἔτσι τὸ σκοτάδι. Ἄνοιξε τὸ παράθυρο νὰ μπεῖ τὸ φῶς τοῦ Θεοῦ καὶ θὰ φύγει τὸ σκοτάδι”.-”ἐσεῖς ἔχετε τὴν πορεία σας, ἀλλὰ ὁ πονηρὸς ἔρχεται καὶ σᾶς τραβᾶ ἀπὸ τὸ μανίκι; Μὴν γυρίζετε νὰ πιάσετε κουβέντα, καὶ μὴν μάχεσθε μαζί του. Προχωρᾶτε στὸν δρόμο σας καὶ θὰ ἀναγκασθεῖ νὰ σᾶς ἀφήσει” (Γέρων Πορφύριος).
”Ἀπὸ σᾶς ἐξαρτᾶται νὰ εἶναι ὁμαλός, ἡσύχιος ὁ νοῦς, ἀπὸ σᾶς ἐξαρτᾶται. Δὲν ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὸν πειρασμό,ἂν σᾶς ἐπιτεθεῖ. Ἐσὺ ὁ ἴδιος θὰ γίνεις αἴτιος τῆς σωτηρίας σου, ἀπὸ ἐσένα ἐξαρτᾶται. Ὅταν ἐσὺ θέλεις τὴν σωτηρία σου καὶ βιάζεις τὸν ἑαυτό σου, ὅλα κατ’ εὐχὴν θὰ πᾶνε. ” (Γέρων Ἐφραὶμ Κατουνακιώτης).
Ἐὰν θὰ θέλαμε νὰ συμπυκνώσουμε τὸ νόημα τῆς ὅλης πνευματικῆς προσπάθειας ποὺ καταβάλλει κάθε ἀγωνιζόμενος χριστιανὸς, δὲν θὰ βρίσκαμε καλύτερη καταληκτικὴ φράση ἀπὸ τὴν ἀκόλουθη: ”Τὰ σωματικὰ καὶ ὑλικὰ πάθη λιγοστεύουν καὶ μαραίνονται μὲ τὶς σωματικές ἀσκήσεις. Τὰ ψυχικὰ καὶ ὅσα πάθη δὲν φαίνονται, ἐξαφανίζονται μὲ τὴν ταπεινοφροσύνη, τὴν πραότητα καὶ τὴν ἀγάπη”(ὅσιος Θεόδωρος Ἐδέσσης).
Ὡστόσο χρειάζεται μεγάλη ἐπιμονὴ καὶ ὑπομονὴ στὸν ἀγώνα μας, γιὰ νὰ μπορέσουμε νὰ φωτισθοῦμε ἀπὸ τὴ θεία χάρη. Ἂς ἀκολουθήσουμε τὴ συμβουλὴ ἑνὸς σοφοῦ ἁγιορείτη γέροντα.
”Θὰ κάνεις ὑπομονὴ στὰ δικά σου πάθη, θὰ κάνεις καὶ στὰ δικά μου. Ἔτσι θὰ γίνεις ἅγιος”(Γέρων Ἐφραὶμ Κατουνακιώτης).