ΕΙΣ ΤΟ ΓΕΝΕΣΙΟΝ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ
Απομαγνητοφωνημένη ομιλία μακαριστού γέροντος Αθανασίου Μυτιληναίου, με θέμα:
[εκφωνήθηκε στην Ιερά Μονή Κομνηνείου Λαρίσης στις 8-9-1987], [Α26]
Σήμερα, αγαπητοί μου, η Εκκλησία μας εορτάζει το Γενέθλιον της Θεοτόκου. Είναι γνωστόν ότι γενέθλιος ημέρα δεν είναι η ημέρα που γεννάται κανείς, αλλά γενέθλιος ημέρα είναι η ημέρα που αναγεννάται κανείς. Γι΄αυτό θα μπορούσαμε να πούμε ότι η γενέθλιος ημέρα του κάθε ανθρώπου είναι η ημέρα που εβαπτίσθη· διότι εκεί, εις την κολυμβήθρα, ανεγεννήθη. Η τελείωσις δε αυτής της γενεθλίου ημέρας, θεωρουμένου του βίου ως μία ημέρα, είναι η ημέρα κατά την οποία ο άνθρωπος εξέρχεται από τον παρόντα βίον. Γι΄αυτό ως γενέθλιος ημέρα πάντων των αγίων, δεν θεωρείται ούτε η ημέρα που εγεννήθησαν -πολύ περισσότερο- ούτε η ημέρα του βαπτίσματος, αλλά η ημέρα της εξόδου των από την παρούσαν ζωή, όταν δηλαδή φεύγουν από τον παρόντα κόσμον. Αυτή λέγεται «γενέθλιος ημέρα», διότι ουσιαστικά αναγεννάται ο άνθρωπος δια την καθ’ αυτό ζωήν, που είναι η αιώνιος ζωή.
Φυσικά, η ημέρα του βαπτίσματος και η ημέρα του θανάτου του ανθρώπου, που είναι η τελείωσίς του, δηλαδή η ολοκλήρωσίς του, εκεί που έφθασε, όπου έφθασε, ταυτίζονται. Έχομε μία σύμπτωση αυτών των δύο οροθεσίων. Κατ’ ουδένα λόγο, όμως, γενέθλιος ημέρα είναι η ημέρα που γεννάται ο άνθρωπος. Γι΄αυτό ο αρχαίος κόσμος εγιόρταζε πάντοτε την γενέθλιον ημέραν, δηλαδή την ημέρα που βιολογικά εγεννήθηκε. Γι΄αυτό εις τον χριστιανικόν κόσμον, δεν επιτρέπεται, είναι ημαρτημένον, να γιορτάζει κανείς, να το πω απλά, τα γενέθλιά του! Και τείνει να καθιερωθεί αυτό –ξενόφερτο πράγμα, άγνωστο στα δικά μας χώματα, στον δικό μας χώρο, να γιορτάζομε τα γενέθλια. Είναι και ξένο και αντιχριστιανικόν.
Δεν συμβαίνει, όμως, το ίδιο με την Υπεραγίαν Θεοτόκον. Και τούτο διότι η Υπεραγία Θεοτόκος ήτο ήδη αγία από προγόνων. Και προπαντός η Υπεραγία Θεοτόκος. Προεφητεύθη και προπαρασκευάστηκε από Αυτόν τον Ίδιον τον Θεόν, χωρίς αυτό βέβαια να σημαίνει ότι ο Θεός καθοδήγησε την προαίρεσή της έτσι ώστε η Θεοτόκος να είναι Παν-αγία, κατά έναν παρασκευασμένον τρόπον. Ποτέ. Η Υπεραγία Θεοτόκος ηργάσθη στον εαυτό της για να γίνει η Παν-αγία. Αλλά παρεσκεύασε, όμως, ο Θεός την Υπεραγίαν Θεοτόκον από προγόνων, από πλευράς χώρου, μέσα εις τον οποίον χώρον η Υπεραγία Θεοτόκος θα εγεννάτο, θα εκυοφορείτο, θα συνελαμβάνετο, θα εκυοφορείτο και θα εγεννάτο. Γι’αυτό άρχισαν οι πρόγονοι, από πού λέτε; Παραπάνω από χίλια χρόνια πιο μπροστά. Γι’αυτό η Θεοτόκος λέγεται ότι είναι το άνθος που «ἐξήνθησεν ἐκ τῆς ῥίζης Ἰεσσαί». Αλλά ο Ιεσσαί ήταν ο πατέρας του Δαβίδ, ο οποίος είχε ζήσει παραπάνω από χίλια χρόνια από τότε που η Θεοτόκος εγεννήθηκε. Και η Θεοτόκος είναι από την βασιλικήν γενεάν του Δαβίδ. Οι δε γονείς της ήταν δίκαιοι. Και δίκαιοι υπέρ πάντα άλλον δίκαιον της Παλαιάς Διαθήκης.
Αλλά η Υπεραγία Θεοτόκος, αγαπητοί μου, είναι εκείνη δια την οποίαν λέγει το βιβλίο των «Παροιμιῶν», εις το 9ον κεφάλαιον, ότι «Ἡ Σοφία ὠκοδόμησεν ἑαυτῇ οἶκον». Ποια είναι αυτή η Σοφία; Η Σοφία είναι η Ενυπόστατος Σοφία. Είναι ο Θεός Λόγος, πριν ενανθρωπήσει. Η Ενυπόστατος Σοφία, ο Θεός Λόγος, το δεύτερο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, λέγει ότι «ὠκοδόμησεν», έκτισε για τον εαυτό Του, επειδή λέει την Σοφία, για τον εαυτόν της, το σπίτι Του. Το σπίτι Του. Και ποιο είναι αυτό το σπίτι; Αυτό το σπίτι που έκτισε ο Θεός Λόγος για να κατοικήσει είναι η Θεοτόκος. Διότι εις αυτό το σπίτι, εις αυτήν την ανθρωπίνη φύση, ήλθε και εσκήνωσε, δηλαδή έστησε την σκηνή Του ο Θεός Λόγος. Και αυτή είναι η Υπεραγία Θεοτόκος. Συνεπώς, εφόσον αυτή, η Κυρία Θεοτόκος θα έφερε τον Θεόν Λόγον εις τον κόσμον, η γέννησίς της, η βιολογική της γέννησις, ήταν υπόθεσις χαράς και μεγάλης ευλογίας για τον κόσμον ολόκληρον. Άρα, είναι το μόνο πρόσωπο – αν το θέλετε ακόμη ακριβέστερα, και ο άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής, αλλά δεν έχω καιρό να σας μιλήσω για εκείνον- είναι τα μόνα πρόσωπα που γιορτάζεται η βιολογική τους γέννηση. Είναι τα μόνα πρόσωπα.
Είναι γνωστό ότι το όνομα εδίδετο εις τα παιδιά, ιδίως τα αγόρια, κατά την ημέρα της περιτομής, την ογδόη ημέρα. Εις την Θεοτόκο εδόθη το όνομα Μαρία. Το όνομα αυτό, Μαρία, έχει πολλά να πει. Έξω από την ετυμολογία της λέξεως – που δεν θα μείνω- θα ήθελα να σας πω μόνο ότι οι Πατέρες της Εκκλησίας μας παίρνουν το ελληνικό όνομα «Μαρία» και απομονώνουν τα γράμματά του, δηλαδή κάνουν, θα λέγαμε, μία ακροστιχίδα. Ακροστιχίς θα πει… παίρνω το όνομα κάθετα, και παίρνω το κάθε γράμμα και βγάζω περιεχόμενο. Μαρία. Τα πέντε αυτά γράμματα εκφράζουν πέντε γυναικεία ονόματα, σπουδαία εις την Παλαιά Διαθήκη, των οποίων οι αρετές και τα χαρίσματα συγκεντρώνονται εις το πρόσωπον της Θεοτόκου, και συνεπώς το όνομα Μαρία είναι ένα όνομα περιεκτικόν όλων εκείνων των ονομάτων της Παλαιάς Διαθήκης, των γυναικείων ονομάτων, με τις χάριτες και τις δωρεές που είχαν πάρει από τον Θεό.
Μαρία. Το Μ θυμίζει την Μαριάμ, την αδελφή του Μωυσέως και του Ααρών. Το Α – σας είπα κατά ακροστιχίδα, βάζομε το γράμμα κάθετα- είναι η Αβιγαία, η σύζυγος του Δαβίδ. Το Ρ είναι η Ραχήλ, η σύζυγος του Ιακώβ. Το Ι είναι η Ιουδήθ. Και το τελευταίο Α είναι η Άννα, η μητέρα του Σαμουήλ, η γυναίκα του Ελκανά.
Ας δούμε αυτά τα πέντε γυναικεία πρόσωπα. Τι χαρακτηριστικόν είχε η αδελφή του Μωυσέως και του Ααρών, η Μαριάμ; Όταν η Μαριάμ άκουσε τον αδελφό της να συνθέτει εκείνη την ωδή, μετά από το πέρασμά τους από την Ερυθρά Θάλασσα, και να δοξάζεται ο Θεός, τότε μαζεύει όλες τις γυναίκες, προεξάρχει χορού και κατ’ αντιφωνίαν ψάλλει και εκείνη την ωδή που έψαλλαν οι άνδρες, με αρχηγό τον αδελφό της, τον Μωυσή, επί τη σωτηρία των από τους Αιγυπτίους και το πέρασμά τους από την Ερυθρά Θάλασσα. Η Μαριάμ ήτο προφήτης. Προσέξτε, οι ωδές αυτές του Μωυσέως ήτο προφητικές. Και η Μαριάμ δεν έκανε παρά επανάληψη της προφητείας του αδελφού της. Για να σας το θυμίσω αυτό, να το καταλάβετε λίγο καλύτερα, σας θυμίζω τον Συμεών τον Θεοδόχον, όταν είπε «Νῦν ἀπολύεις τὸν δοῦλον σου, δέσποτα». «Τώρα, Κύριε, να πεθάνω. Γιατί είδαν τα μάτια μου το σωτήριόν σου, είδαν τα μάτια μου τον Σωτήρα του κόσμου· ο Οποίος είναι φως εις αποκάλυψιν εθνών». Την ίδια ώρα μία γυναίκα, η Άννα, λέγει: «Ναι, ναι, ναι, είναι αυτό!». Και χαρακτηρίζεται «προφήτις» από την Αγία Γραφή. Ε, αυτό έκανε και η Μαριάμ. Επιβεβαιώνει τον αδελφό της. Είναι προφήτις. Και η ωδή αυτή του Μωυσέως είναι απ’ άκρου εις άκρον, μέχρι το τελευταίο σημείο προφητική. Ήτο δε και παρθένος. Δύο γνωρίσματα. Προφήτης και παρθένος. Η Θεοτόκος ήτο και προφήτις. Δείτε την ωδήν της: «Ἀπὸ τοῦ νῦν μακαριοῦσι μὲ πᾶσαι αἱ γενεαί». Η δε θαυμασία Ελισάβετ, η μητέρα του Ιωάννου, τι είπε; «Και είναι μακαρία εκείνη -μίλησε εις τρίτον πρόσωπον- που θα πιστέψει σε όσα της λαλήθηκαν από τον Κύριον» («πᾶσι τοῖς λελαλημένοις αὐτῇ παρὰ Κυρίου»). Είναι ευτυχισμένη, γιατί επίστεψε τι; Εκείνα που της είπε ο Θεός δια του αγγέλου και ότι η Θεοτόκος, βάσει αυτών, κηρύσσει και λέγει: «Από δω και μπρος θα με κηρύσσουν, θα με μακαρίζουν οι γενεές ως ευτυχισμένη γυναίκα· γιατί έφερα τον Μεσσίαν εις τον κόσμον»· γιατί επίστεψε εκείνα που της είπε ο Θεός δια του αγγέλου. Η Υπεραγία Θεοτόκος είναι κατεξοχήν προφήτις. Και παρθένος. Έχει λοιπόν τα δύο γνωρίσματα της παλαιάς Μαριάμ, της αδελφής του Μωυσέως.
Ποια ήτο η Αβιγαία; Η Αβιγαία ήτο μία θαυμασία γυναίκα που η ιστορία της ήτο πολύ μεγάλη και λυπούμαι δεν μπορώ να σας την διηγηθώ. Ενώ ο σύζυγός της –ήταν παντρεμένη- ήταν περίεργος άνθρωπος, ένας ατομιστής, περίεργος και δεν έδινε ψωμιά και τρόφιμα στον Δαβίδ, όταν πολεμούσε στα βουνά, η Αβιγαία επίστεψε εις τον Δαβίδ και το έργο του. Και τούτο διότι ήτο πολύ ταπεινή γυναίκα. Ο άνδρας της έπαθε συγκοπή και τελικά έγινε γυναίκα του Δαβίδ η Αβιγαία. Θαυμασία γυναίκα. Είναι μια μεγάλη ιστορία, λυπούμαι δεν έχω τον χρόνο, την δυνατότητα να σας την διηγηθώ. Είχε λοιπόν ένα γνώρισμα η Αβιγαία: Ήτο ταπεινή. Και η Θεοτόκος είχε εις υπερθετικόν βαθμόν την ταπείνωσιν.
Η Ραχήλ ήτο η δεύτερη γυναίκα του Ιακώβ· την οποία εκτάκτως αγαπούσε ο Ιακώβ. Είχε κάλλος –ομορφιά- και ψυχικόν και σωματικόν. Η αδελφή της, η Λεία, δεν ήτο όμορφη και είχε πολύ μικρά ματάκια. Όλα αυτά είναι τύποι βεβαίως. Δεν κατηγορεί κανείς να έχει κανείς ωραία ή άσχημα μάτια κ.λπ. Αυτά είναι απλώς τύποι. Προσέξτε, τύποι. Και ο Ιακώβ είχε πάντα την καρδιά του εις την Ραχήλ. Είναι εκείνη που εγέννησε τα δύο παιδιά, μόνον, από τα δέκα, της άλλης. Τον Ιωσήφ και τον Βενιαμίν. Εις δε τον Βενιαμίν η θαυμασία Ραχήλ απέθανε κατά τον τοκετόν. Και την έκλαψε πολύ ο Ιακώβ. Έτσι, λοιπόν, η Θεοτόκος έχει αυτά τα δύο χαρίσματα της Ραχήλ· αλλά σε πολύ μεγάλο βαθμό. Το κάλλος, την ομορφιά, και του σώματος και του πνεύματος. Προπαντός της ψυχής.
Και η Ιουδήθ; Ποια ήταν αυτή η Ιουδήθ; Ήτο μία χήρα γυναίκα. Πανέμορφη. Εκπληκτικής ομορφιάς. Χήρα. Σωστή χήρα· που πενθούσε τον άνδρα της. Κάποια φορά, έρχεται και κυριεύει την πόλη της, που είχε τείχη, ο Ολοφέρνης, στρατηγός της Βαβυλώνος. Κινδύνευε και η πόλη της και όλη η Ιουδαία και όλος ο Ισραήλ. Κινδύνευαν. Το στρατόπεδο του Ολοφέρνους ήτο λίγο μακρύτερα από την πόλη· διότι η πόλις ήτο κάπως σε ύψωμα και δεν μπορούσαν να σταθούν τα στρατεύματα του Ολοφέρνους. Και της έρχεται μία έμπνευση. Βγάζει τα πένθιμά της ρούχα, ντύνεται με τα καλύτερά της ρούχα, βάζει τα καλύτερά της αρώματα, και λέει στους άρχοντες της πόλεως: «Ανοίξτε μου την πόρτα». Παίρνει και μία υπηρέτριά της, μία δούλη της, και πηγαίνει εις το στρατόπεδο του Ολοφέρνους. Όταν την είδαν οι σκοποί, θαύμασαν την ομορφιά της. Έκανε όμως θερμοτάτη προσευχή να την φυλάξει ο Θεός να μην πάθει όχι μόνο κακό, αλλά να μην χαλάσει η εντιμότητά της· δηλαδή, μην πάθει, να μην προσβληθεί από τίποτε. Να μην σας τα πολυλογώ, γιατί είναι θαυμασία και εδώ η ιστορία, μερικές μέρες έμεινε εκεί στο στρατόπεδο, λέγοντας στον Ολοφέρνη ότι «θα μου επιτρέπεις το βράδυ» -αυτός νόμισε ότι πήγε να του πει μυστικά- «θα μου επιτρέπεις το βράδυ να βγαίνω έξω γιατί θέλω να πηγαίνω να κάνω την προσευχή μου». Κάποια φορά, ύστερα από 2-3-4 βράδια, όταν έμεινε μόνη αυτή με τον Ολοφέρνη, στη σκηνή του, κι αυτός ήταν σε κατάσταση κτηνώδη, διότι είχε το πάθος γι’ αυτήν, αλλά ο Θεός δεν τον άφησε να την πειράξει, ήπιε πολύ κρασί. Και είναι οι δυο τους μόνο. Και τότε σύρει το ξίφος του εκείνη, η Ιουδήθ, που ήταν κρεμασμένο επάνω από το κρεβάτι του, και του πήρε το κεφάλι πέρα για πέρα! Το έβαλε μες στο καλαθάκι της, που πήγαινε, λέει, να μαζεύει και σύκα, και παίρνει την υπηρέτριά της που ήταν απέξω, ανύποπτα και πέρασε μέσα από τους σκοπούς -γιατί ήξεραν ότι θα πηγαίνει κάθε βράδυ να κάνει την προσευχή της -και πηγαίνει και λέει έξω από την πύλη του τείχους: «Ανοίξτε μου, ανοίξτε μου!». Ανοίγουν. Και μπαίνει μέσα στην πόλη και βγάζει το κεφάλι από το καλάθι και τους το δείχνει: «Να ο Ολοφέρνης!». Έμειναν έκπληκτοι! Την ανεκήρυξαν «κριτήν». Σώθηκε η πόλις και η χώρα ολόκληρη! Η Θεοτόκος είναι εκείνη που εξόντωσε τον νοητόν Ολοφέρνην, τον διάβολο. Τον κατεπάτησε κυριολεκτικώς!
Και το τελευταίο είναι η Άννα, η γυναίκα του Ελκανά, η δεύτερη γυναίκα του Ελκανά. Στείρα, αλλά θαυμασία γυναίκα. Και κάνει προσευχή στον Θεό να της δώσει ένα παιδί. Μέρα νύχτα κλαίει· να της δώσει ένα παιδί. Και της έδωσε. Λέοντα της έδωσε. Της έδωσε τον περίφημον προφήτην και τελευταίον κριτήν, τον Σαμουήλ. Και τότε η στείρα η Άννα, είναι εκείνη που δοξάζει τον Θεό και ανέπεμψε εις τον Θεό ωδήν. Είναι μία από τις εννέα ωδές της Αγίας Γραφής, η μία ανήκει εις την θαυμασίαν αυτήν Άννα. Τι ήτο η Άννα; Ήτο στείρα. Η στείρα γεννά; Όχι προφανώς. Αλλά εγέννησε. Η παρθένος γεννά; Ασφαλώς όχι. Αλλά η Θεοτόκος ως παρθένος εγέννησε. Και η στείρα πήρε την χάρη του Θεού για να γεννήσει. Και η Παρθένος πήρε την χάρη του Θεού για να γεννήσει. Όχι πια έναν Σαμουήλ, αλλά Αυτόν τον Λυτρωτήν του κόσμου και τον Σωτήρα όλων. Ουρανού και γης. Και αγγέλων και ανθρώπων.
Αυτά εκφράζει το όνομά της, αγαπητοί μου, της Υπεραγίας Θεοτόκου, της οποίας το Γενέσιον γιορτάζομε σήμερα.
ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΙΑΔΙΚΟΥ ΘΕΟΥ
και με απροσμέτρητη ευγνωμοσύνη στον πνευματικό μας καθοδηγητή
μακαριστό γέροντα Αθανάσιο Μυτιληναίο,
ψηφιοποίηση και επιμέλεια της απομαγνητοφωνημένης ομιλίας:
Ελένη Λιναρδάκη, φιλόλογος
https://www.augoustinos-kantiotis.gr