Εἰσαγωγὴ – Μετάφραση – Ἐπιμέλεια: Σάββας Ἠλιάδης, δάσκαλος.
Ἡ παρακάτω ἐπιστολὴ εἶναι ἕνα κείμενο περιγραφῆς τῶν ἀρετῶν τοῦ Ἰωάννη, πλεγμένο ἀπὸ εὐγένεια, λεπτότητα, διάκριση, ἔκφραση εὐγνωμοσύνης, ἀλλὰ καὶ μὲ ταπείνωση καὶ ἄλλες ἐπὶ μέρους ἀρετές, δίχως νὰ παραβλάπτεται ἡ ἀλήθεια. Εἶναι ἀναγκαία ἡ προσεκτικὴ μελέτη της, διότι, πέρα ἀπὸ τὶς πληροφορίες περὶ τῶν χαρισμάτων τοῦ Ἰωάννη Καποδίστρια, παίρνει τὴν μορφὴ μαθήματος καὶ μὲ πολλὴ γλαφυρότητα καὶ ρεαλισμό, καταφεύγοντας ἐπανειλημμένως σὲ χωρία τῶν Ἁγίων Γραφῶν καὶ σὲ ρήσεις σοφῶν τῆς ἀρχαιότητας, καθίσταται πρότυπο ἐπιστολογραφίας στὸ εἶδος της.
Η «ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΕΙΣ ΤΑΣ ΙΔ΄ ΕΠΙΣΤΟΛΑΣ ΤΟΥ ΑΠΟΣΤ. ΠΑΥΛΟΥ» ἔγινε ἀπὸ τὸν Ἅγιο Θεοφύλακτο Βουλγαρίας καὶ μεταφράστηκε ἀπό τὸν Ἅγιο Νικόδημο τὸν Ἁγιορείτη στὴν καθομιλουμένη τῆς ἐποχῆς ἐκείνης καὶ συμπληρώθηκε καὶ ἐμπλουτίστηκε ἀπὸ τὸν Ἅγιο μὲ ἐπιπλέον σημειώσεις. Ἡ πρώτη ἔκδοση τοῦ ἔργου ἔγινε τὸ 1819 στὴν
Βενετία καί στὸ περίφημο τυπογραφεῖο τοῦ Νικολάου Γλυκὺ (1619-1693). Ἐπίσης τυπώθηκε μαζὶ καὶ τὸ βιβλίο τοῦ Ἁγίου «Κῆπος Χαρίτων». Συνέδραμαν πρὸς τὴν ἔκδοση οἱ ἅγιοι πατριάρχες Γρηγόριος ὁ Ε΄ καὶ Κύριλλος ΣΤ΄καὶ ὁ ἐξοχότατος κόμης κ.κ. Ἰωάννης Καποδίστριας, ὅπως καὶ ἄλλοι ζηλωτὲς κληρικοὶ καὶ λαϊκοί, ἀλλὰ μὲ τὴν ἰδιαίτερη ἐπιμέλεια καὶ φροντίδα τῶν ἱερομονάχων Στεφάνου καὶ Νεοφύτου, μαθητῶν τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου, οἱ ὁποῖοι ἐστάλησαν σὲ ὅλους τούς εὔπορους φιλοπάτριδες καὶ φιλόχριστους, μὲ ἐντολὴ τῆς ἐν τῷ Ἁγίῳ Ὄρει Ἱερᾶς Συνάξεως τῶν ὀσιοτάτων πατέρων, ἐφοδιασμένοι καὶ μὲ πατριαρχικὲς ἐπιστολές, γιὰ νὰ συγκεντρώσουν τὰ ἀνάλογα ποσὰ πρὸς ἔκδοση τοῦ ἔργου.
Τὴν ἐποχὴ ἐκείνη ὁ Ἰωάννης Καποδίστριας διατελούσε ὑπουργὸς Ἐξωτερικῶν τῆς Ρωσικῆς Αὐτοκρατορίας (1815 – 1822). Ἡ εὐχαριστήρια ἐπιστολή, ποὺ ἀκολουθεῖ (σ: μεταξὺ τῶν 176 ποὺ στάλθηκαν ἀπὸ διαφόρους πρὸς τὸν πατέρα του καὶ ποὺ σώθηκαν πάνω ἀπὸ 75 καὶ ἀποκαλύπτουν τὸ τεράστιο φάσμα τῆς δράσης τοῦ μεγάλου Κερκυραίου στὰ παγκόσμια προβλήματα τῆς ἐποχῆς του), γράφτηκε ἀπὸ τοὺς ἱερομονάχους Στέφανο καὶ Νεόφυτο καὶ ἀποτελεῖ καὶ αὐτὴ μία ἀκόμη ζωντανὴ μαρτυρία, γιὰ τὴν εὐσέβεια καὶ τὴν φιλοπατρία τοῦ πατέρα, τοῦ γιοῦ, ἀλλὰ καὶ ὅλης τῆς οἰκογένειας Καποδίστρια.
Τῷ πανευγενεστάτω κόμητι κυρίω
ΑΝΤΩΝΙΩ ΜΑΡΙΑ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ
Ἰππεῖ (Ἱππότη) τοῦ τάγματος τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τῶν Ἱεροσολύμων
Ἦταν πολὺ φυσικὴ ἡ χαρά πού ἔνιωσε ὁ Πατριάρχης Ἰακώβ, πανευγενέστατε ἄρχοντα, ὅταν ἀναγνώρισε τὸν ἀγαπημένο του γιό, τὸν Ἰωσήφ, στὴν Αἴγυπτο. Τέτοια χαρὰ γεννιέται ἡ ἴδια σὲ ὅλους τούς γονεῖς καὶ ἐκδηλώνεται σὲ παρόμοιες περιστάσεις, σύμφωνα μὲ τοὺς φυσικοὺς νόμους. Ἀλλὰ πόσο ἀνώτερη ἦταν ἐκείνη, ἡ ὁποία ἀσταμάτητα ἀναθερμαινόταν στὴν ψυχὴ τοῦ Πατριάρχου, ἐξαιτίας τῶν ἀρετῶν τοῦ γιοῦ του καὶ οἱ ὁποῖες στάθηκαν ὡς αἰτία καὶ ἀφορμὴ νὰ σώσουν τὴν πατρίδα του ἀπὸ τὸν λοιμό, ποὺ εἶχε ἐνσκήψει καὶ νὰ τὴν δοξάσουν συνάμα μὲ ὅλη του τὴν οἰκογένεια! Αὐτὲς (οἱ ἀρετὲς) ἦταν οἱ γλυκύτατοι «ἀπόγονοί» του, οἱ ὁποῖες ἀκόμη καὶ στὰ βαθιὰ γεράματά του, ἀφοῦ ἦταν πνευματικὲς καὶ ἀθάνατες, καθιστοῦσαν τὴν ζωὴ τοῦ Πατριάρχου εὐτυχέστερη, «σὰν δροσιὰ ποὺ κατεβαίνει ἀπὸ τὸ βουνὸ Ἀερμῶν καί φθάνει ζωογόνος ἕως εἰς τὰ ὅρη τῆς Σιῶν» εὐφραίνοντας τὴν καρδιά του.
Ὅπως ἀκριβῶς ἐκεῖνος ὁ Πατριάρχης αἰσθανόταν τέτοια χαρὰ καὶ ἀγαλλίαση, τέτοια πρέπει ἀναλόγως νὰ νιώθει τώρα καὶ ἡ δική σου σπουδαία καὶ ἐνάρετη ψυχή, ἡ ὁποία πολὺ πιθανὸ νὰ ἔλεγε μέσα της μαζὶ μὲ τὸν Εὐριπίδη· «Ἐγὼ ἔχω τὸν πόθο σου κι ἐσὺ ἀργεῖς νὰ ἔρθεις»!
Ἡ θεία Πρόνοια, ἡ ὁποία βραβεύει τὴν ἀρετή, δὲν παρέβλεψε τὴν δίκαιη ἐπιθυμία τῆς ψυχῆς σου. Ὑποδέχτηκες τὸν ἀγαπητό σου γιὸ (σ: στὶς 10 Μαρτίου 1819, ὁ Ἰωάννης Καποδίστριας, μετὰ ἀπὸ ἕντεκα χρόνια ἀπουσίας, ἐπέστρεψε στὴν Κέρκυρα. Ἡ μητέρα του δὲν ζοῦσε καὶ ὁ πατέρας του ἦταν πάνω ἀπὸ ὀγδόντα χρονῶν. Ἀναχώρησε στὶς 18 Μαΐου 1819), τὸν ὁμοφρόνως ἀνατραφέντα στὴν πατρική σου ἀγκαλιά, χάρηκες γι` αὐτὸ κατὰ φυσικὸ λόγο, ὅπως ὁ Ἰακὼβ τότε καὶ ἄρα δοκιμάζεις καὶ ἐσὺ ἐκείνη τὴν ἀνέκφραστη εὐφροσύνη, τὴν ὁποία εἶναι ἄξιες νὰ τὴν δεχτοῦν μόνο ἐκεῖνες οἱ καρδιές, στὶς ὁποῖες κατὰ τὸν Ἀπολλόδωρο· «Ἡ μεσότητα εἶναι σὲ ὅλα τὰ πράγματα ἡ πιὸ ἐπιθυμητή. Δηλαδή, οὔτε ἀπὸ τὴν πολλὴ ταπείνωση νὰ ἀφήνεται κανεὶς στὰ χέρια τῆς τύχης οὔτε ἀντιθέτως νὰ παρασύρεται ἀπὸ τὴν ὑπερηφάνεια». Οἱ πνευματικοί σου ἀπόγονοι, δηλαδὴ ἡ ἀρετή, τὸ ὑψηλὸ φρόνημα, ἡ μετριοφροσύνη καὶ πάρα πολλὰ ἄλλα τέτοια προτερήματα τοῦ ἐξοχοτάτου καὶ πανεκλάμπρου κόμητος κυρίου Ἰωάννου Καποδίστρια, τοῦ γλυκύτατου γιοῦ σου, προσφέρουν τὸ ἀνάλογο περιεχόμενο σ` αὐτὸ τὸ θέμα. Σύμφωνα μὲ αὐτά, κατὰ τὸν Ὅμηρο τὸν ποιητή, «Ἀκουμπᾶ στὸν οὐρανὸ τὸ κεφάλι της (ἡ ἀρετὴ) καὶ περπατᾶ πάνω στὴν γῆ». Αυτά ἀνέβασαν αὐτὸν τὸ λαμπρὸ ἄντρα στὸ ἀξίωμα ποὺ τοῦ ἔπρεπε, ἀπὸ τὸν Σεβαστὸ Αὐτοκράτορα τῶν Ρωσσιῶν. Αὐτὰ κέρδισαν τὴν εὔνοια τῆς αὐτοῦ Μεγαλειότητος. Αὐτὰ τὸν καθιστοῦν τέτοιον, ὥστε νὰ προσελκύεται ἀπὸ κάθε πρόσωπο. Αὐτά, τέλος, ἀνακουφίζουν τὴν δύστυχη Ἑλλάδα ἀπὸ τὸν φοβερὸ λιμὸ τῆς περιφρονήσεως, στὸν ὁποῖο τὴν ὑπέβαλαν ὀλέθρια περιστατικά.
Ἄρα, δικός σου ἀπόγονος, πανευγενέστατε ἄρχοντα, εἶναι καὶ ἡ λαμπρὴ φήμη τοῦ γιοῦ σου, ἡ ὁποία εἶναι ἀποτέλεσμα αὐτῶν τῶν ἀρετῶν, τῆς ὁποίας, κατὰ τὸν ὑμνωδὸ Καλλίμαχο· «Τὰ πόδια της στὴν γῆ, μὰ ἡ κεφαλὴ της ἄγγιζε τὸν Ὄλυμπο» (Ὕμνος στὴν Δήμητρα). Τέτοιοι λαμπροὶ ἀπόγονοι θά μποροῦσαν νὰ κλονίσουν τὴν ἀρετὴ κάθε ἄλλου ἀνθρώπου, ποὺ θὰ τὶς εἶχε, ὥστε νὰ πεῖ μαζὶ μὲ τὸν Ἐμπεδοκλὴ· «Χαίρετε· ἐγὼ εἶμαι ὁ ἀθάνατος Θεός σας, δὲν ἀνήκω πιὰ μεταξὺ τῶν θνητῶν», ἀλλὰ τὴν δική σου, τὴν ὁποία «Δὲν τὴν ἄγγιξε κανένα μίασμα», ἀπέδειξαν πραγματικὴ γενναιότητα, ἐπειδὴ ἔχει ὡς θεμέλιο τὴν ἴδια σοφὴ μετριοφροσύνη, ἡ ὁποία βιώνει τὴν ἀγαλλίαση στὴν ταπείνωση, ἀπολαμβάνοντας τοὺς καρπούς της, ἐπειδή … «Ἐσύ συμβαίνει νὰ κρατεῖς ἀντρεία τὴν ψυχή σου στὰ στήθη σου», σύμφωνα μὲ τὸν ποιητὴ τὸν Ὅμηρο, καὶ τέτοιο φρόνημα ἐνστάλαξες ἀπὸ μικρᾶς ἡλικίας στὴν καρδιὰ τοῦ ἐξοχότατου γιοῦ σου, μὲ τὴν ἀνώτερη ἀνατροφὴ καὶ παιδεία ποὺ τοῦ καλλιέργησες καὶ ὁ ὁποῖος, ἂν καὶ εἶναι τόσο ξεχωριστός, δὲν ὑπερηφανεύεται, ἀλλὰ μᾶλλον εἶναι περισσότερο γλυκὸς καὶ εὔθυμος καὶ καταδεκτικός. Καὶ ἔτσι γίνεται, στὰ μὲν συγγενικά του πρόσωπα παράδειγμα ταπεινοφροσύνης, ἄξιος θαυμασμοῦ δὲ στούς ἄλλους, καθὼς βλέπουν τόση μετριοφροσύνη σὲ τέτοιον ἐπιφανῆ καὶ ἔξοχο ἄντρα.
Ἀλλὰ γιατί νὰ ἀπαριθμοῦμε μία μία τὶς ἀρετὲς ἑνὸς τέτοιου τέκνου, σὰν τὸ δικό σου, ἀφοῦ γιὰ νὰ τὶς ἀπαριθμήσουμε δὲν θὰ ἦταν ἀρκετὰ , κατὰ τὸν ποιητή, «δέκα γλῶσσες καὶ δέκα στόματα»; Ἢ τί νὰ ποῦμε, ὥστε νὰ ἐκφράσουμε τὸν θαυμασμό μας γιὰ ἕναν τέτοιο ἐνάρετο πατέρα; «Ἐσὺ εἶσαι καλὸς καὶ συνετός· καλὸς εἶναι καὶ ὁ λόγος σου, καλὰ εἶναι καὶ τὰ ἔργα σου», κατὰ τὸν Θέογνι.
Ὅλα αὐτὰ ἐπειδὴ εἶναι γνωστὰ σὲ ὅλους, εἶναι περιττὸ νὰ τὰ ἀπαριθμήσουμε. Διότι ἔχεις καὶ πολλὰ ἄλλα πνευματικὰ «τέκνα», τὰ ὁποῖα δὲν ἐπιτρέπει τὸ ταπεινὸ φρόνημα τοῦ ἔνδοξου γιοῦ σου νὰ ἀποκαλύπτονται, κάνοντας ὑπακοὴ στὴν ἐντολὴ τοῦ Κυρίου, ἡ ὁποία λέει· «μὴ γνώτω ἡ ἀριστερά σου τί ποιεῖ ἡ δεξιά σου». Ὅμως εἶναι καὶ ἀδύνατο πάλι τὸ νὰ μὴ γίνει φανερὸ καθετὶ κρυφό, διότι «ὁ λύχνος δὲν τοποθετεῖται κάτω ἀπὸ τὸν κάδο». Γι` αὐτὸν τὸ λόγο κρίνουμε πὼς εἶναι ἀπαραίτητο χρέος μας, τὸ νὰ κοινοποιήσουμε μία ἀπὸ τὶς πολλὲς ἄλλες κρυμμένες ἀρετές του, δηλαδὴ τὴν πρόνοιά του, τὸν θεοσεβῆ ζῆλο του καὶ τὴν ἀκούραστη φροντίδα, τὴν ὁποία ἀνέλαβε ἡ αὐτοῦ ἐξοχότητα, γιὰ τὴν ἔκδοση τῶν Ἐπιστολῶν τοῦ θείου ἀποστόλου Παύλου, μὲ τὴν ἐξήγησή τους, ἡ ὁποία μεταφράστηκε στὴν νεότερη Ἑλληνική, μὲ πολλὲς καὶ ἀξιόλογες σημειώσεις, ἀπὸ τὸν ἐν μακαρία τῇ λήξει ἀείμνηστο Νικόδημο (†1809), τὸν σοφὸ καὶ ἐνάρετο ἐκεῖνον ἄνδρα, ὁ ὁποῖος κατέβαλε μύριους ὅσους κόπους γιὰ τὴν κοινὴ ὠφέλεια τῶν χριστιανῶν, ἄλλοτε μὲν συγκεντρώνοντας, ἄλλοτε δὲ μεταφράζοντας, ἄλλοτε δέ, σὰν πηγὴ ποὺ βγάζει ἄφθονη τὴν γνώση καὶ κυρίως τῆς φιλολογίας του καὶ γνώσεως περὶ τὰ Ἐκκλησιαστικά, καταγράφοντας δικά του συγγράμματα, πολλὰ ἀπὸ τὰ ὁποία εἶδαν τὸ φῶς τῆς δημοσιότητας σὲ διάφορες ἐποχές.
Οὔτε οἱ πολιτικὲς του φροντίδες, ἀπὸ τὶς ὁποῖες περιστοιχίζεται ἀδιάκοπα οὔτε ὁ πόθος τοῦ παιδιοῦ, ποὺ θέλει νὰ πέσει στὴν ἀγκαλιὰ τοῦ φιλόστοργου πατέρα του οὔτε ἡ φυσικὴ ἀνάγκη γιὰ ἐνασχόληση μὲ τὰ προβλήματα τῆς δικῆς του ὑγείας καὶ μύρια ἄλλα παρόμοια, μπόρεσαν νὰ ἀναχαιτίσουν τὸν ἔνθεο ζῆλο του καὶ τὴν συνεχῆ σκέψη, ὥστε νὰ ἐκδώσει τὸ ἐπωφελέστατο αὐτὸ βιβλίο. Ἀλλὰ ὁ ἴδιος μὲν ἔγινε ἡ βασικὴ δύναμη καὶ αἰτία, μὲ τὴν πάρα πολὺ μεγάλη συνεισφορά του καὶ ἐκτὸς αὐτοῦ προσκάλεσε καὶ ἄλλους πολλούς, προτρέποντάς τους σὲ συνδρομὴ μὲ τὴν ἐκλαμπρότητά του, μὲ σκοπό, ἄμεσο ἢ ἔμμεσο νὰ ἐκδοθεῖ ἕνα τέτοιο πόνημα, τὴν ἔκδοση τοῦ ὁποίου ἐπιθύμησαν πολλὲς καρδιὲς ἐδῶ καὶ πολὺ χρόνο. Ὁλοκλήρωσε δὲ τελικῶς τὸ ἔργο ὁ μοναδικὸς θερμός του ζῆλος γιὰ τὸ κάθε καλὸ καὶ ἡ προστασία τῆς ἐξοχότητάς του.
Παιδὶ δικό σου, λοιπόν, εἶναι καὶ ἡ ἔκδοση τοῦ ἔργου αὐτοῦ, πανευγενέστατε Ἄρχοντα, καὶ σὰν τέτοιο, σὲ ποιὸν ἄλλον θὰ ἦταν πιὸ σωστὸ καὶ πρέπον νὰ τὸ ἀφιερώσουμε, ἐκτὸς ἀπὸ σένα, ποὺ ἀγνοεῖς ἀκόμη καὶ αὐτὴν τὴν ξεχωριστὴ ἀρετὴ τοῦ ἐξοχότατου γιοῦ σου; Διότι, ἂν τὸ ἀφιερώσουμε πρὸς τὸν πραγματικὸ αἴτιο τῆς ἐκδόσεως, θὰ προκαλούσαμε, μὲ κάθε βεβαιότητα, τὴν μετριοπαθῆ καὶ εὐαγγελικὴ ψυχή του, ἀφ` ἑνὸς μὲν ἐπειδὴ συνηθίζει νὰ κρύβει τὰ τόσο μεγάλα καὶ ἐνάρετα κατορθώματά του, τὰ ὁποία θὰ μποροῦσαν νὰ κρυφτοῦν ἐξίσου, ὅσο οἱ ἀκτίνες τοῦ ἥλιου ἀπὸ ἀραιὴ συννεφιά, ἀφ` ἑτέρου δὲ ἐπειδὴ ἔχει πλήρη γνώση τῆς συνειδήσεώς του.
Λοιπόν, ἐσένα, τέτοιον πατέρα, τέτοιου γιοῦ, σοῦ ἀφιερώνουμε τὸ δικό σου τέκνο καὶ μόνο σὰν τέτοιο καὶ ὄχι ὡς ἀφιέρωμα δικό μας, φιλοφρόνως σὲ παρακαλοῦμε νὰ ἀποδεχτεῖς μὲ τὴν συνήθη σου ἀγαθὴ διάθεση, μαζὶ δὲ καὶ γιὰ τὸν ἴδιο λόγο καὶ τὴν δική μας ταπεινὴ εὐγνωμοσύνη, ἡ ὁποία παραμένει μέσα στὶς καρδιὲς μας ἀτελείωτη, ἡ ὁποία μᾶς ὑποχρεώνει ἐπιπλέον νὰ παρακαλέσουμε μὲ πολλὴ θερμὴ προσευχὴ τὸν Θεὸ ὑπὲρ τῆς ὑγείας, τῆς εὐτυχίας καὶ στερεώσεως τοῦ ἐξοχότατου γιοῦ σου, ὁ ὁποῖος εἶναι τὸ καύχημα τοῦ Γένους, μακροζωία δὲ ὑπὲρ τῆς πανευγενείας σου, μαζὶ μὲ ὅλη τὴν χαρισματικὴ καὶ εὐγενέστατη ὁμάδα τῶν γλυκύτατων παιδιῶν σου.
Τῆς σῆς πανευγενείας
Οἱ ἐλάχιστοι καὶ ὑποκλινεῖς εὐχέται καὶ δοῦλοι
Στέφανος καὶ Νεόφυτος Ἁγιορεῖται
ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ «ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΕΙΣ ΤΑΣ ΙΔ΄ΕΠΙΣΤΟΛΑΣ ΑΠΟΣΤ. ΠΑΥΛΟΥ» ΤΟΜΟΣ Α΄
ΕΚΔΟΣΕΙΣ: «ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΚΥΨΕΛΗ»
Εἰσαγωγὴ – Μετάφραση – Ἐπιμέλεια:
Σάββας Ἠλιάδης,
Κιλκίς, 5-5-2021