Δρ. Χρήστος Γ. Μαλτέζος
Ο επιστημονισμός και οι ερμηνείες του
Ο όρος επιστημονισμός δεν είναι ευρέως γνωστός και για πολλούς δεν είναι ξεκάθαρη η συνάφεια με τον όρο επιστήμη. Αρχίζοντας με τον λιγότερο γνωστό όρο, τον επιστημονισμό, θα δώσουμε κατ’ αρχάς δύο απλουστευμένους ορισμούς, όπως καταγράφονται σε κάθε έγκριτο λεξικό:1
Επιστημονισμός είναι το ύφος και η μέθοδος ενός τυπικού φυσικού επιστήμονα.
Επιστημονισμός, επίσης, είναι μια υπερβολική εμπιστοσύνη στην αποτελεσματικότητα των μεθόδων της φυσικής επιστήμης που εφαρμόζονται σε όλους τους τομείς έρευνας (όπως στη φιλοσοφία, τις κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες)
Ο επιστημονισμός, κατά την αυστηρή έννοια, είναι η αυτο-αναιρούμενη άποψη ότι μόνο επιστημονικοί ισχυρισμοί έχουν νόημα, άποψη η οποία δεν είναι επιστημονική οπότε αν είναι αληθής, δεν έχει νόημα. Συνεπώς, ο επιστημονισμός είναι είτε λάθος είτε χωρίς νόημα. Αυτή την άποψη φαίνεται να ασπαζόταν ο φιλόσοφος Λούτβιχ Γιόζεφ Γιόχαν Βίτγκενστάιν (Ludwig Josef Johann Wittgenstein)2 στο έργο του Tractatus Logico – philosophicus (1922) όταν είπε:
«Η καθολικότητα αληθών προτάσεων είναι όλη η φυσική επιστήμη…»3
Όμως, οι προτάσεις της μεταφυσικής, της ηθικής ή της θρησκείας είναι, αυστηρά, χωρίς νόημα: «Η φιλοσοφία δεν είναι μια από τις φυσικές επιστήμες»4. Αυτό έγινε η έμπνευση και η πηγή ζωής των Θετικιστών5.
Έτσι, ο ίδιος ο Βιτγκενστάιν (Wittgenstein) συνειδητοποίησε ότι υπήρχε ένα μικρό πρόβλημα με αυτό. Οι προτάσεις του ίδιου του Tractatus ήταν δηλώσεις που έγιναν από την επιστήμη; Λοιπόν όχι. Άρα πρέπει να μην έχουν νόημα. Αντί να προσπαθήσει να ξεφύγει από αυτή την ασυνέπεια, ο Βιτγκενστάιν (Wittgenstein) αποφάσισε να την αποδεχτεί και δήλωσε:
«Οι προτάσεις μου χρησιμεύουν ως διευκρινίσεις με τον εξής τρόπο: όποιος με καταλαβαίνει τελικά τις αναγνωρίζει ως ανοησίες…»6
Διάκριση επιστημονισμού από επιστήμη
Ο επιστημονισμός (Scientism), δηλ. η μορφή εκείνη του υλισμού που έχει μετατραπεί σε μια ιδεολογία στις επιστημονικές κοινότητες, σε ένα ιδεολογικό μόρφωμα, με πρόφαση το επιστημονικό, το οποίο ιδεολογικό μόρφωμα δόκιμα ονομάζεται επιστημονισμός. Είναι ένας – ισμός, μια ιδεολογία, ένα ρεύμα σκέψης, όπως λέμε π.χ. σοσιαλ-ισμός, μηδεν-ισμός ή θρησκεία όπως λέμε π.χ. Χριστιαν-ισμός, Βουδ-ισμός, Αθε-ϊσμός. Αυτό είναι εκείνο – ο επιστημονισμός – που τα προκαλεί όλα αυτά, και οι θιασώτες του. Όχι η λεγόμενη επιστήμη, που δεν υπάρχει ως οντότητα έτσι κι αλλιώς οντολογικά αλλά ως επιβαλλόμενη δεοντολογία, δηλ. δεοντολογικά.
Ο ρόλος και η ύπαρξη του επιστημονισμού σκόπιμα αποκρύπτεται από το ευρύ κοινό, φορώντας τη μάσκα της επιστήμης, ενώ είναι απλά μια σύγχρονη φιλοσοφική σχολή σκέψης, μια υλιστική ιδεολογία. Από την άλλη, οποιοδήποτε επιστημονικό είναι εντελώς άλλο ζήτημα.
Αυτό που καλούμε επιστημονικό ή επιστημονικότητα, ο όρος που θα έπρεπε να επικαλούμαστε, δεν είναι πανάκεια, ούτε σχετίζεται με όλα τα ζητήματα. Δεν το αφορούν τα πάντα, δεν απαιτείται τα πάντα να συμβαδίζουν μαζί του.
Το επιστημονικό πρέπει να λογίζεται ως τεχνικό και ως τούτο όταν δεν είναι απλά μαθηματικό. Δηλαδή, όταν δεν είναι ζήτημα ορισμών και νομολογιών. Το επιστημονικό, επιστημονικότητα, η επιστήμη δεν είναι μια ομπρέλα που καλύπτει όλα τα ζητήματα και όλα τα θέματα. ‘Όπως έγραψε και ο Μαξ Βέμπερ:7
«…Αλλά και ως προς την θέσιν της εντός του συνόλου του πνευματικού βίου η επιστήμη υφίσταται περιορισμούς.»
Η επιστήμη είναι μια μέθοδος, μια τεχνική μέθοδος σε ζητήματα που άπτονται τεχνικής μεθόδου. Μπορεί να λογίζεται και ως εργαστηριακό. Η επιστημονική μέθοδος πάντα έχει να κάνει με κάτι χειροπιαστό και πάγιο που μπορεί να επαναληφθεί και να επαληθευτεί εξεταστικά, να μετρηθεί και να υποστεί πειράματα, κυρίως σε εργαστήριο. Είναι τεχνικό ζήτημα. Αν και όταν δεν είναι τεχνικό ζήτημα, τότε προσπαθούμε να μπει στο «εικονικό εργαστήριο» που λέγεται μαθηματικά, για να προβλεφθεί εικονικά, αν και όταν άπτεται μαθηματικής ανάλυσης. Άλλωστε τα μαθηματικά είναι μια τιτάνια σύμβαση.
Η φιλόσοφος Σούζαν Χάακ (Susan Haak)8 παραθέτει έξη σημεία που διακρίνουν τον επιστημονισμό από την επιστήμη:9
1. Χρήση των λέξεων «επιστήμη», «επιστημονικός», «επιστημονικώς», «επιστήμονας» κλπ., με τιμητικό τρόπο, ως κοινούς όρους γνωσιολογικού, κατά την επιστημονολογική έννοια, εγκωμίου
2. Υιοθέτηση πρακτικών και τρόπων, παγιδεύσεις, τεχνική ορολογία κ.λπ., των επιστημών, ανεξάρτητα από την πραγματική τους χρησιμότητα.
3. Εμμονή με την οριοθέτηση, δηλ. ισορροπώντας σε μία λεπτή διαχωριστική γραμμή μεταξύ αυθεντικής επιστήμης, του πραγματικού, και «ψευδο-επιστημονικής» απάτης.
4. Μια αντίστοιχη εμμονή στο να προσδιορίζει την «επιστημονική μέθοδο», υποτίθεται για να εξηγεί πως οι επιστήμες έχουν τόσο πολύ πετύχει
5. Αναζήτηση στις επιστήμες απαντήσεις σε ερωτήματα που ξεπερνούν το πεδίο εφαρμογής τους
6. Άρνηση ή δυσφήμιση της νομιμότητας ή της αξίας άλλων ειδών διερεύνησης εκτός από την επιστημονική, ή της αξίας των ανθρώπινων δραστηριοτήτων εκτός της διερεύνησης, όπως π.χ. ποίηση ή τέχνη.
Μεταμοντέρνα θεώρηση του επιστημονισμού
Τα έξη παραπάνω σημεία γίνονται διακριτά στο άρθρο του Μάικλ Μπράντ Σέρμερ (Michael Brant Shermer)10, ο οποίος αναδεικνύει τον επιστημονισμό σε μεταμοντέρνα κοσμοθέαση καταλήγοντας με την παρακάτω τριλογία:11
«Πρώτον, η κοσμολογία και η εξελικτική θεωρία θέτουν τα ερωτήματα της τελικής προέλευσης που παραδοσιακά ήταν η επαρχία της θρησκείας και της θεολογίας. Ο επιστημονισμός προσφέρει με θάρρος νατουραλιστικές απαντήσεις που υποκαθιστούν τις υπερφυσικές απαντήσεις και στη διαδικασία παρέχει πνευματική διατροφή σε εκείνους των οποίων οι ανάγκες δεν καλύπτονται από αυτές τις αρχαίες πολιτιστικές παραδόσεις. Δεύτερον, είμαστε, στη βάση μας, ένα κοινωνικά ιεραρχικό είδος πρωτευόντων. Δείχνουμε σεβασμό στους ηγέτες μας, σεβόμαστε τους πρεσβύτερους μας και ακολουθούμε τις επιταγές των σαμάνων μας. Αυτή είναι η Εποχή της Επιστήμης, είναι σαμάνοι του επιστημονισμού που διοικούν τη λατρεία μας. Τρίτον, λόγω της γλώσσας αφηγούμαστε επίσης παραμύθια, μυθοποιούμε πρωτεύοντα, με τον επιστημονισμό ως το θεμελιώδες στρώμα της ιστορίας μας και τους επιστήμονες ως τους κορυφαίους μυθοποιούς της εποχής μας.»
Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Σέρμερ με το «σαμάνοι του επιστημονισμού» αναφέρεται στον Στέφεν Γουίλιαμ Χώκινγκ (Stephen William Hawking)12.
Συγκεκριμένα ο υπότιτλος του εν λόγω άρθρου είναι: «Με αφορμή το 60ό ταξίδι του Στέφεν Χώκινγκ γύρω από τον ήλιο, εξετάζουμε ένα κοινωνικό φαινόμενο που αποκαλύπτει κάτι βαθύ για την ανθρώπινη φύση»
Όμως είναι η καθολικότητα, η ολότητα, αλήθειες ή απλά ονόματα, όπως διδάσκει ο εμπειρισμός και ιδία ο νομιναλισμός; Είναι αρχή νόησης και εννόησης (αντίληψης) που συνέχει τις ασυνέχειες ή συμβατική επινόηση;
Ο Στέφεν Γουίλιαμ Χώκινγκ (Stephen William Hawking) δήλωσε:13
«Η κοσμολογία δεν μπορεί να κάνει καμία πρόρρηση σχετική με το σύμπαν, αν δεν κάνει υπόθεση ως προς τις πρωτογενείς συνθήκες. Αν απουσιάζει μια τέτοια υπόθεση, δε μπορούμε να πούμε τίποτε, σαν τα πράγματα να ήταν όπως είναι σήμερα… Ήδη, επισημάναμε αυτήν την συμπληρωματική αβεβαιότητα, ελαττώνοντας έτσι στο μηδέν τις ελπίδες του επιστημονικού ντετερμινισμού, θεωρίας κατά την οποία μπορεί κανένας να προλέγει το μέλλον με βεβαιότητα.»
Πρέπει να σημειωθεί ότι από παλιά υπάρχει αντιπαράθεση μεταξύ των υποστηρικτών και των αντιπάλων του επιστημονισμού. Κάποιοι υπήρξαν αρχικά υποστηρικτές του επιστημονισμού και μετά τον αρνήθηκαν. Όπως είδαμε ο Λούτβιχ Γιόζεφ Γιόχαν Βίτγκενστάιν (Ludwig Josef Johann Wittgenstein) είχε δηλώσει «Η καθολικότητα αληθών προτάσεων είναι όλη η φυσική επιστήμη…» και αργότερα αρνήθηκε αυτή την άποψη, παρ’ ότι υπήρξε μαθητής και προστατευόμενος του επιστημονιστή, Μπέρτραντ Ράσελ14. Άλλο παράδειγμα μεταστροφής υπήρξε και ο φιλόσοφος Πωλ Κάρλ Φεϋεράμπεντ (Paul Karl Feyerabend) 15
Ο επιστημονισμός μετάλλαξε και χρησιμοποίησε την έννοια της επιστήμης για να εδραιώσει τα ιδεολογικά του αφηγήματα και τις έμμονες αντιλήψεις του. Δηλαδή συσχετίζει άμεσα την επιστήμη με τον υλισμό και τον θετικισμό φιλοσοφικά και ιδεολογικά. Το κύριο μέλημά του ήταν και είναι να θεωρείται ότι όταν αμφισβητείς κάποια από τις ιδέες τους, εφόσον τις εκφράζει ένας επιστήμονας, να φαίνεται ότι αμφισβητείς την επιστήμη. Έχει δημιουργήσει δύο αόρατες και ανύπαρκτες κυρίαρχες ιδεολογικές οντότητες, την επιστήμη και την φύση. Η επίκλησή σε αυτές, προστατεύει και δικαιολογεί οποιοδήποτε αφήγημα ή επιχείρημα με οικονομικές ή πολιτικές διαστάσεις και τον έλεγχο
Με τις συνεχείς αναφορές στην ανύπαρκτη Φύση π.χ. οι θιασώτες του επιστημονισμού αντικατέστησαν με αυτή τον Θεό εννοιολογικά και οντολογικά. Όλα όσα αποδίδονταν στο Θεό έως τότε, πλέον αποδίδονται στην αόριστη Φύση, έντεχνα. Με την επιτηδευμένη αυτή επινόηση τους που έχει ιστορική αρχή. Η επιστήμη, αυτή η άλλη ιδεολογική οντότητα, που όλοι αυτοί επικαλούνται, έχει την ιερή αποστολή, διά των εκπροσώπων της, να ερμηνεύσει τα πάντα και να διεκδικήσει την ίδια τη δημιουργία, τον άνθρωπο και τον κόσμο και το σύμπαν και όλη τη γνώση. Και δεν έχει το δικαίωμα να την αμφισβητεί κανείς στο παραμικρό. Όλο αυτό φυσικά είναι ένα ιδεοληπτικό αφήγημα και όχι η αλήθεια.
Ο συγγραφέας και ερευνητής,Τσάρλς Χόι Φόρτ (Charles Hoy Fort)16, ήδη από τη 10ετία του 1910 έχει διατυπώσει το εξής: «Θα πρέπει να προστεθεί στις συνταγματικές ελευθερίες το αναφαίρετο δικαίωμά μας και η ελευθερία μας να αμφισβητούμε την επιστήμη» μόνο τώρα στην εποχή μας γίνεται πλέον κατανοητό, πόσο σημαντικό είναι το παλαιότατο αυτό αίτημα του Τσάρλς Φόρτ για τις ελευθερίες μας.
Ο φιλόσοφος Γκαμπριέλ Ονορέ Μαρσέλ (Gabriel Honore Marcel)17 έχει γράψει:18 «…η απιστία τείνει να παρουσιάζεται εκεί που είναι φανερή ως άρνηση επιδεικτική να προσλάβει εξάλλου διαφορετικές απόψεις… αυτή η άρνηση παίρνει τη μορφή της απροσεξίας, είναι ανικανότητα να στρέψουμε το άκουσμά μας σε μια εσωτερική φωνή, σ΄ ένα κάλεσμα που απευθύνεται στον εσωτερικό εαυτό μας…. η μοντέρνα ζωή τείνει να ενισχύει αυτήν την απροσεξία, να την επιβάλει σχεδόν μέσα στο μέτρο που απανθρωπίζει τον άνθρωπο…»
Η απαρχή του επιστημονισμού
Την ημέρα που η Βασιλική Εταιρεία (Royal Society)19 απένειμε το μεγαλύτερο μετάλλιο στον Δαρβίνο για το αξιόλογο και πρωτοποριακό έργο του, ο Τόμας Χένρυ Χάξλεϋ (Thomas Henry Huxley)20, ένθερμος δαρβινιστής ο ίδιος, ίδρυσε το X-Club21 μια οργάνωση επιστημόνων για τη φυσική επιλογή
και ακαδημαϊκό φιλελευθερισμό. Η οργάνωση αυτή στο παρασκήνιο προωθούσε την αθεϊα και τον υλιστικό επιστημονισμό σε όλες τις επιστημονικές κοινότητες, σε όλους τους επαγγελματικούς κλάδους και στην κοινωνία, ενώ πολεμούσε όλα τα «ανατρεπτικά στοιχεία» που έθεταν ιδεολογικά ή άλλα εμπόδια σε αυτήν. Το X-Club του Τ. Χ. Χάξλεϋ στόχευε στο να ενοποιήσει όλους τους κλάδους της Φυσικής, της Βιολογίας, της Χημείας, των Οικονομικών, και της Κοινωνιολογίας, υπό μία πάγια μοναδική συνεκτική ερμηνεία βασισμένη στην σταδιακή, περιγραφική, αναγωγική Επιστήμη – και στην νέα ιδεολογία της: τον Επιστημονισμό (Scientism).
Κατ’ αυτούς, εάν η Φύση μπορούσε να παρουσιαστεί ως ένα μοντέλο ενός κλειστού συστήματος εντροπίας (που φθείρεται και παρακμάζει) και τυχαίου μηχανιστικού συστήματος διαδικασιών, τότε θα στερείται επίσης οποιασδήποτε πραγματικής έννοιας Αρχής, Αξιών, Δικαιοσύνης ή Ηθικής. Αυτή θα ήταν μια αντίληψη της Φύσης βάσει της οποίας μπορούσε η Βρετανική Αυτοκρατορία να δικαιολογήσει «επιστημονικά» μια στρατηγική για εκμετάλλευση ή/και χειραγώγηση των μαζών, υποστηριζόμενη από Θεωρίες όπως αυτή του Τόμας Ρόμπερτ Μάλθους (Thomas Robert Malthus)22.
Για την επίτευξη του νέου Ελέγχου και για την εφαρμογή της νέας μεγάλης στρατηγικής της Αυτοκρατορίας, τέθηκαν στο προσκήνιο δύο νέες «Δεξαμενές Σκέψης» (Think Tanks).
Η πρώτη ήταν η «Φαβιανή Εταιρεία» (Fabian Society) που ιδρύθηκε το 1886 και αποτελείτο από ένα νέο είδος Σοσιαλιστών. Αποτέλεσε κέντρο διανοουμένων που υποστήριζαν την Ευγονική και τον Επιστημονιστικό (όχι επιστημονικό) Σοσιαλισμό, όπως τα ηγετικά στελέχη του Σίντνεϋ και Μπέτρις Γουέμπ (Sidney and Beatrice Webb), μαζί με τον Τζώρτζ Μπέρναρντ Σω (George Bernard Shaw), ο οποίος εκείνη την εποχή φώναζε: «Σφάξτε τους άχρηστους φαγάδες!», ο συγγραφέας Χέρμπερτ Τζόρτζ Γουέλλς (Herber George Wells), ο εμπνευστής της γεωπολιτικής Σερ Χάλφορτ Μακίντερ (Sir Halford Mackinder), ο Τζων Μέυναρντ Κέυνς (John Meynard Keynes), ο Λόρδος Μπάλφουρ (Balfour), ο Χάρολντ Λάσκι (Harrold Laski), και ο διανοούμενος Λόρδος Μπέρτραντ Ράσελ (Bertrand Russel)23.
Η ομάδα αυτή, σύντομα εγκαθίδρυσε και μία σχολή από την οποία έπρεπε να διδαχθούν τα ταλαντούχα μέλη της παγκόσμιας ελίτ, που πήρε το όνομα «Σχολή Οικονομικών του Λονδίνου» (London School of Economics).
Η δεύτερη Δεξαμενή Σκέψης ήταν «η Ομάδα της Στρογγυλής Τραπέζης» (The Round Table Group) που ιδρύθηκε το 1902 στην Οξφόρδη υπό τον έλεγχο του Λόρδου Άλφρεντ Μίλνερ (Alfred Milner) και σύντομα δημιουργήθηκαν πολλά παρακλάδια στην Βρετανία. Τα πρόσωπα κλειδιά ως μέλη της πρώτης Ομάδας της Στρογγυλής Τραπέζης ήταν οι: Λόρδος Ναθανιάλ Ρόθτσιλντ (Nathanial Rothchild), Λόρδος Άλφρεντ Μίλνερ (Alfred Milner), Τζον Ρούσκιν (John Ruskin), Γουίλιαμ Τ. Στεντ (William T. Stead) και ο μεγιστάνας διαμαντιών της Αφρικής και χρηματοδότης της ομάδας, Σεσίλ Ρόουντς (Cecil Rhodes).
Επιστημονισμός και η μεγάλη επανεκκίνηση
Η ηγετική μορφή της «Φαβιανής Εταιρείας», Λόρδος Μπέρτραντ Ράσελ, μαζί με τον συνεργάτη του μαθηματικό Ντέιβιντ Χίλμπερτ (David Hilbert)24 ξεκίνησαν ένα νέο έργο που θα προσπαθούσε να συσσωρεύσει ολόκληρο το Σύμπαν μέσα σε ένα πολύ μικρό μαθηματικό «κουτί», στερημένο από όλη του τη δημιουργική ζωτικότητα.
Στο Παρίσι, το 1900, έγινε το «Συνέδριο για το Μέλλον των Μαθηματικών», που προσέλκυσε μεγάλους μαθηματικούς από όλο τον κόσμο, αλλά και επιστημονιστές που ήθελαν να λύσουν σημαντικά προβλήματα της «Νέας Επιστήμης» και να προδιαγράψουν μια και καλή τη σχέση ανάμεσα στη Φυσική και τα Μαθηματικά (από τότε προέκυψε ο όρος «Φυσικομαθηματικός»).
Κατά τη διάρκεια του συνεδρίου, ο Ντέιβιντ Χίλμπερτ ανακοίνωσε και επέβαλε τα δικά του 23 προβλήματα για τα μαθηματικά του 20ου αιώνα. Κάποια από αυτά επικεντρώνονταν γύρω από την ανάγκη να αποδειχθεί ότι όλα τα αξιώματα της αριθμητικής είναι συνεπή» και να γίνουν αξιώματα εκείνες οι φυσικές επιστήμες στις οποίες τα μαθηματικά διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο.
Ο συνεργάτης του Ντέιβιντ Χίλμπερτ, ο Μπέρτραντ Ράσσελ το 1903 δήλωνε:25
«Το Κλειστό Σύστημα Εντροπίας πρέπει να ορίσει το Σύμπαν»
«Ο άνθρωπος είναι το προϊόν αιτιών που δεν είχαν καμία πρόβλεψη για το τέλος στο οποίο οδηγούνταν. Η καταγωγή του, η ανάπτυξή του, οι ελπίδες και οι φόβοι του, οι αγάπες του και η πίστη του, δεν είναι παρά το αποτέλεσμα των τυχαίων συνθέσεων των μορίων και των ατόμων. Καμία φωτιά, κανένας ηρωισμός, καμία ένταση σκέψης και συναισθήματος, δεν μπορεί να διατηρήσει την ατομική ζωή πέρα από τον τάφο. Όλοι οι άθλοι μέσα στους αιώνες, όλη η αφοσίωση, όλη η έμπνευση, όλη η υποτιθέμενη μεσημεριανή λαμπρή φωτεινότητα της ανθρώπινης ιδιοφυϊας, προορίζονται να εξαφανιστούν στον απέραντο θάνατο του ηλιακού συστήματος, και ολόκληρος ο ναός των επιτευγμάτων του Ανθρώπου, θα πρέπει αναπόφευκτα να θαφτεί κάτω από τα ερείπια και τα συντρίμμια ενός Σύμπαντος που γκρεμίζεται…
»Όλα αυτά τα πράγματα, αν και πυροδοτούν διαμάχη, είναι αναμφισβήτητα, και καμία φιλοσοφία που τα απορρίπτει δεν μπορεί να ελπίζει ότι θα σταθεί. Μονάχα μέσα στο ικρίωμα αυτών των αληθειών, μόνο πάνω στο σταθερό θεμέλιο της ανυποχώρητης απελπισίας, μπορεί η κατοίκηση της ψυχής να χτιστεί στο εξής με ασφάλεια…»
Ο Μπέρτραντ Ράσσελ, στο έργο του «Prospects of Industrial Civilization» (1923), δήλωνε:26
«Ο Σοσιαλισμός, ιδιαίτερα ο Διεθνής Σοσιαλισμός, είναι η μόνη πιθανότητα ως ένα σταθερό σύστημα αν ο πληθυσμός είναι σταθερός ή περίπου σταθερός. Μια μικρή αύξηση του πληθυσμού μπορεί να αντιμετωπιστεί με την καλυτέρευση των αγροτικών μεθόδων, αλλά μια ραγδαία αύξηση του πληθυσμού πρέπει στο τέλος να μειώσει όλο τον πληθυσμό στο έπακρο. Ο πληθυσμός των λευκών στον κόσμο σύντομα θα πάψει να αυξάνεται. Οι Ασιατικές φυλές θα αυξάνονται, και οι νέγροι θα αυξάνονται, πριν ο βαθμός των γεννήσεών τους πέσει ικανοποιητικά για να κάνει τους αριθμούς τους σταθερούς χωρίς την βοήθεια του πολέμου, των επιδημιών και της πείνας. Μέχρι να συμβεί αυτό, τα οφέλη που σκοπεύει ο Σοσιαλισμός μπορούν να υλοποιηθούν μόνο τμηματικά, και οι λιγότερο παραγωγικές φυλές θα πρέπει να υπερασπιστούν τους εαυτούς τους ενάντια στους πιο παραγωγικούς με μεθόδους που είναι αηδιαστικές αν και είναι απαραίτητες…»
Στη μεταγενέστερη εργασία του «Scientific Outlook» (1930) ο Μπέρτραντ Ράσσελ έγραψε:27
«Οι επιστημονικοί ηγεμόνες θα πρέπει να παρέχουν ένα είδος εκπαίδευσης για τους συνηθισμένους άντρες και γυναίκες, και ένα άλλο είδος για εκείνους που προορίζονται να γίνουν κάτοχοι της ηγεμονικής Επιστημονικής Δύναμης. Οι συνηθισμένοι άνδρες και γυναίκες θα αναμένεται να είναι υπάκουοι, εργατικοί, ακριβείς, χωρίς σκέψη, ήρεμοι και ικανοποιημένοι. Από αυτές τις ποιότητες πιθανώς η ικανοποίηση θα θεωρηθεί η πιο σημαντική. Προκειμένου να παράγουμε αυτήν την τεχνητή ικανοποίηση, όλοι οι ερευνητές της Ψυχανάλυσης, του Συμπεριφορισμού και της Βιοχημείας θα συνεισφέρουν στο παιχνίδι…
»… Όλα τα αγόρια και τα κορίτσια θα μάθουν από νεαρή ηλικία να είναι αυτό που λέμε «συνεργάσιμα», δηλαδή, να κάνουν ακριβώς αυτό που κάνουν όλοι. Η πρωτοβουλία θα αποθαρρυνθεί σε αυτά τα παιδιά, και η ανυπακοή, χωρίς
ακριβώς να τιμωρηθεί, θα ξεριζωθεί από μέσα τους με επιστημονικές εκπαιδευτικές μεθόδους…»
Για την τάξη των σοσιαλιστών επιστημονικών ηγεμόνων, «Εκτός από το ζήτημα της απόλυτης αφοσίωσής τους στο Παγκόσμιο Κράτος και στην δική τους τάξη», ο Μπέρτραντ Ράσσελ εξηγεί:
«Τα μέλη της ηγεμονικής τάξης θα ενθαρρύνονται να είναι περιπετειώδη και γεμάτα πρωτοβουλίες. Θα τους αναγνωρίζεται ότι είναι η αποστολή τους να προάγουν τις επιστημονικές τεχνικές, και να κρατούν τους χειρώνακτες εργάτες ικανοποιημένους με συνεχείς νέες μαζικές ψυχαγωγίες…»
Η γλώσσα που χρησιμοποιείται, καθώς και τα επιχειρήματα είναι ενδεικτικά από ποια πλευρά προέρχονται. Όπως και η εντύπωση που προκαλείται από ένα λογοτεχνικό έργο, δημιουργεί μια ανάλογη αίσθηση. Παραβάλλοντας στα παραπάνω λόγια του Μπέρτραντ Ράσσελ, ένα απόσπασμα του Μπλεζ Πασκάλ (Blaise Pascal)28 από το έργο του: «Σκέψεις» (Pensees)29, αντιλαμβανόμαστε την διαφορά:
«Ο άνθρωπος δεν είναι παρά μια καλαμιά, η πιο αδύναμη της Φύσης, αλλά είναι μια σκεπτόμενη καλαμιά. Δεν χρειάζεται να αρματωθεί ολάκερο το Σύμπαν για να τον συντρίψει, φτάνει λίγος ατμός ή μια σταγόνα νερό για να τον εξολοθρεύσει. Αλλά κι αν το Σύμπαν τον έλιωνε, ο άνθρωπος θα παρέμενε πιο φίνος απ΄αυτό που τον σκοτώνει, γιατί έχει γνώση ότι πεθαίνει και, συνάμα, γνωρίζει ότι το Σύμπαν βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση απέναντί του. Το Σύμπαν όμως δεν έχει ιδέα για όλα αυτά. Έτσι, όλη μας η αξιοπρέπεια είναι συγκεντρωμένη στην Σκέψη. Απ’ εδώ πρέπει να αντλούμε, κι όχι από τον χώρο ή την διάρκεια, που δεν μπορούμε να γεμίσουμε. Ας δουλεύουμε λοιπόν με στόχο να σκεφτόμαστε σωστά και ελεύθερα: να ποια είναι η αρχή της ηθικής…»
Αυτό το μαθηματικό κλειστό Συμπαντικό σύστημα του επιστημονισμού θα έπαιρνε με τη πάροδο του χρόνου το όνομα «Κυβερνητική» (Cybernetics) και «Θεωρία Πληροφοριακών Συστημάτων» ((Information Systems Theory), από τους μαθητές του Μπέρτραντ Ράσελ και του Ντέιβιντ Χίλμπερτ. Και αυτό το σύστημα θα αποτελούσε το θεμέλιο για την ανάπτυξη της «Τεχνητής
Νοημοσύνης»30 (Artificial Intelligence) και της «Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης» (Fourth Industrial Revolution) που εκφράζεται από τον Klaus Schwab μέσα από το βιβλίο του «Η μεγάλη επανεκκίνηση»31 και τον «Απόστολο» του «Μετανθρωπισμού» (Transhumanism) Γιούβαλ Χαράρι (Yuval Harari) να εξαγγέλλει κάθε τόσο μια μετάβαση προς νέους θεούς από την ηλεκτρονική διακυβέρνηση και συγχώνευση Ανθρώπου και Μηχανής, με αποτέλεσμα έναν «Κυβερνητικό Οργανισμό»32 (Cybernetic Organism ή Cyborg), δηλαδή Βιο-Ρομπότ.
————————
1 The Merriam – Webster Dictionary
2 Λούτβιχ Γιόζεφ Γιόχαν Βίτγκενστάιν (Ludwig Josef Johann Wittgenstein) (1889-1951) ήταν Αυστριακός φιλόσοφος ο οποίος δούλεψε κυρίως στη λογική, τη φιλοσοφία των μαθηματικών, τη φιλοσοφία του νου και τη φιλοσοφία της γλώσσας. Η φιλοσοφία του συχνά διαιρείται σε μια πρώιμη περίοδο, με παράδειγμα το Tractatus, και σε μια μεταγενέστερη περίοδο, που διατυπώνεται κυρίως στις Φιλοσοφικές Έρευνες. Ο «πρώιμος Βιτγκενστάιν» ασχολήθηκε με τη λογική σχέση μεταξύ των προτάσεων και του κόσμου, και πίστευε ότι παρέχοντας μια περιγραφή της λογικής που κρύβεται πίσω από αυτή τη σχέση, είχε λύσει όλα τα φιλοσοφικά προβλήματα. Ο “μετέπειτα Βιτγκενστάιν”, ωστόσο, απέρριψε πολλές από τις υποθέσεις του Tractatus, υποστηρίζοντας ότι η σημασία των λέξεων γίνεται καλύτερα κατανοητή ως η χρήση τους σε ένα δεδομένο γλωσσικό παιχνίδι. Για κάποιους θεωρείται ως ο μεγαλύτερος φιλόσοφος του 20ου αιώνα.
3 Tractatus, translated by D.F. Pears & B.F. McGuinness, Routledge & Kegan Paul, 1961 & 1972, §4.11
4 Ό.π.§4.111
5 Οι θετικιστές υποστηρίζουν, πως μία πρόταση ή ένας φυσικός νόμος είναι αληθής, μόνο όταν είναι λογικά επαληθεύσιμος. Η επαλήθευση θα πρέπει να είναι κατ’ ανάγκην έμμεση, δηλαδή μία πρόταση είναι αληθής μόνο αν, συνδυαζόμενη με κάποια άλλη αληθή πρόταση, δίνει αληθή συμπεράσματα. Απορρίπτει καθετί υπερβατικό, απόκρυφες δυνάμεις, κ.ά., που θεωρεί ανύπαρκτες και ασύλληπτες από τη νόηση. Ιδρυτής του είναι ο Γάλλος φιλόσοφος Αύγουστος Κοντ (Auguste Comte).
6 Tractatus, translated by D.F. Pears & B.F. McGuinness, Routledge & Kegan Paul, 1961 & 1972, §6.54.
7 Βέμπερ Μαχ, «Η επιστήμη ως επάγγελμα», εκδ. Έξοδος 2022, σ.63
8 Η Susan Haak είναι απόφοιτος του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ (B.A., B.Phil, Oxford; Ph.D., Cambridge). Εξελέγη στο Phi Beta Kappa ως επίτιμο μέλος. Στην Οξφόρδη. Σπούδασε Πλάτωνα με τον Gilbert Ryle και λογική με τον Michael Dummett. Στο Cambridge, έγραψε το διδακτορικό της υπό την επίβλεψη του Timothy Smiley. Κατείχε τις θέσεις του Μέλους του New Hall, του Cambridge και καθηγήτριας φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Warwick πριν αναλάβει τη σημερινή της θέση στο Πανεπιστήμιο του Μαϊάμι.
9 Haak Susan, «Six Signs of Scientism», Logos & Episteme, III, 1 (2012): 75-95
10 Ο Μάικλ Μπραντ Σέρμερ είναι Αμερικανός συγγραφέας επιστήμης, ιστορικός της επιστήμης, εκτελεστικός διευθυντής της Εταιρείας Σκεπτικιστών και ιδρυτικός εκδότης του περιοδικού Skeptic, μιας έκδοσης που επικεντρώνεται στη διερεύνηση ψευδοεπιστημονικών και υπερφυσικών ισχυρισμών. (πηγή: Wikipedia)
11 Shermer Michael, «The Shamans of Scientism», Scientific American June 2002
12 Ο Στέφεν Γουίλιαμ Χώκινγκ (Stephen William Hawking) (1942 – 2018) ήταν Βρετανός θεωρητικός φυσικός, κοσμολόγος, συγγραφέας και Διευθυντής Ερευνών στο Κέντρο Θεωρητικής Κοσμολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ.
13 Stephen Hawking – Roger Penrose, «La nature de l; espace et du temps», folio/essays, Gallimard, 1997, σσ. 123, 105 (μετάφραση στην Ελληνική από Δρ. Φιλοσοφίας Νίκο Μακρή)
14 Βλέπε υποσημείωση 23
15 Ο Πωλ Κάρλ Φεγεράμπεντ (Paul Karl Feyerabend) (1924 – 1994) ήταν Αυστριακός φιλόσοφος της επιστήμης γνωστός για την εργασία του ως καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνιας, όπου και εργάστηκε για τρεις δεκαετίες (1958 – 1989). Περιπλανήθηκε κατά τη διάρκεια της ζωής του και βρέθηκε στην Αγγλία, ΗΠΑ, Νέα Ζηλανδία, Ιταλία, Γερμανία και τέλος Ελβετία. Στα έργα του συμπεριλαμβάνεται το σημαντικό Against Method (που δημοσιεύθηκε το 1975), το Science in a Free Society (που δημοσιεύθηκε το 1978) και το Farewell to Reason (μια συλλογή από εργασίες που δημοσιεύτηκαν το 1987). Ο Φεγεράμπεντ έγινε διάσημος λόγω της αναρχικής του άποψης για την επιστήμη και της απόρριψης ύπαρξης καθολικών μεθοδολογικών κανόνων. Αποτελεί ισχυρή προσωπικότητα στην φιλοσοφία της επιστήμης αλλά και στην κοινωνιολογία της επιστημονικής γνώσης.
16 Ο Τσαρλς Χόι Φορτ (Charles Hoy Fort) (1874 – 1932) ήταν Αμερικανός συγγραφέας και ερευνητής που ειδικεύτηκε σε ανώμαλα φαινόμενα. Οι όροι “Fortean” και “Forteana” χρησιμοποιούνται μερικές φορές για να χαρακτηρίσουν διάφορα τέτοια φαινόμενα.
17 Ο Γκαμπριέλ Ονορέ Μαρσέλ (Gabriel Honore Marcel) (1889-1973) ήταν Γάλλος φιλόσοφος, συγγραφέας, κριτικός μουσικής και Χριστιανός υπαρξιστής. Συγγραφέας αρκετών βιβλίων τουλάχιστον τριάντα θεατρικών έργων, ο Μαρσέλ επικεντρώθηκε στον αγώνα του σύγχρονου ατόμου σε μια τεχνολογικά απάνθρωπη κοινωνία.
18 Gabriel Honore Marcel, «Είναι και Έχειν», εκδ. Δωδώνη 2022 (2η έκδοση), σ. 254
19 πρώην «Βασιλική Εταιρεία του Λονδίνου για τη Βελτίωση των Φυσικών Γνώσεων» (The Royal Society of London for Improving Natural Knowledge)
20 Ο Τόμας Χένρυ Χάξλεϋ (Thomas Henry Huxley, (1825 – 1895) ήταν Άγγλος βιολόγος, γνωστός και ως το «μπουλντόγκ του Δαρβίνου», λόγω της ένθερμης υποστήριξης της θεωρίας της εξέλιξης του Κάρολου Δαρβίνου. Οι επιστημονικές του αντιπαραθέσεις με τον Ρίτσαρντ Όουεν οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι υπάρχουν ομοιότητες μεταξύ της ανατομίας του εγκεφάλου του ανθρώπου και του γορίλα. Προσπάθησε να εκλαϊκεύσει την επιστήμη, και σε αυτόν αποδίδεται η επινόηση του όρου «αγνωστικισμός», που περιέγραφε τη στάση του απέναντι στη θρησκευτική πίστη. Επίσης, του αποδίδεται η επινόηση της έννοιας της «βιογένεσης», μιας θεωρίας που δηλώνει ότι όλα τα κύτταρα δημιουργούνται από άλλα κύτταρα, και της έννοιας της «αβιογένεσης», που περιγράφει την δημιουργία ζωής από μη ζωντανή ύλη.
21 https://en.wikipedia.org/wiki/X_Club (Η πρώτη συνάντηση 9 μελών έγινε στις 3/11/1864)
22 O Τόμας Ρόμπερτ Μάλθους (Thomas Robert Malthus) (1766 – 1834) ήταν Άγγλος λόγιος και κληρικός, οικονομολόγος, ειδικευμένος στην Πολιτική Οικονομία και με απόψεις μεγάλης επιρροής στην Δημογραφία.. Στο περιβόητο έργο του «Δοκίμιο στη θεμελιώδη αρχή του πληθυσμού» (An Essay on the Principle of Population), επισήμανε ότι η αύξηση παραγωγής τροφής ενός έθνους αυξάνει την ευημερία του πληθυσμού, όμως η αύξηση του πληθυσμού ξεπερνά τελικά την αύξηση της αγροτικής και κτηνοτροφικής παραγωγής, προκαλώντας δυστυχία και μιζέρια, λιμούς και πολέμους και τελικά φτώχεια και ραγδαία μείωση του πληθυσμού. Επιβιώνουν μόνο οι ισχυροί. Συνεπώς υφίσταται η ανάγκη μείωσης του πληθυσμού.
23 Ο Μπέρτραντ Ράσελ (Bertrand Russel) (1872-1970) ήταν Βρετανός μαθηματικός, φιλόσοφος. Είχε σημαντική επιρροή στα μαθηματικά, τη λογική, τη θεωρία συνόλων, τη γλωσσολογία, την τεχνητή νοημοσύνη, τη γνωστική επιστήμη, την επιστήμη των υπολογιστών και διάφορους τομείς της αναλυτικής φιλοσοφίας, ιδιαίτερα τη φιλοσοφία των μαθηματικών, τη φιλοσοφία της γλώσσας, την επιστημολογία και τη μεταφυσική. Ήταν ιδρυτής της αναλυτικής φιλοσοφίας, μαζί με τον προκάτοχό του Gottlob Frege, τον φίλο και συνάδελφό του G. E. Moore και τον μαθητή και προστατευόμενο του Ludwig Wittgenstein. Ο Ράσελ με τον Μουρ οδήγησε τη βρετανική «εξέγερση κατά του ιδεαλισμού».
24 Ο Ντέιβιντ Χίλμπερτ (David Hilbert) (1862-1943) ήταν Γερμανός μαθηματικός και ένας από τους πιο σημαντικούς μαθηματικούς του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα. Ο Hilbert ανακάλυψε και ανέπτυξε ένα ευρύ φάσμα θεμελιωδών ιδεών σε πολλούς τομείς, συμπεριλαμβανομένης της αμετάβλητης θεωρίας, και τα Αξιώματα «Χίλμπερτ». Επίσης διατύπωσε τη θεωρία του Χώρου του Χίλμπερτ, η οποία είναι ένα από τα θεμέλια της συναρτησιακής ανάλυσης. Ο Χίλμπερτ υιοθέτησε και υπερασπίστηκε θερμά τη θεωρία των υπερπερασμένων αριθμών. (Σημ. Οι υπερπεπερασμένοι αριθμοί είναι αριθμοί που είναι «άπειροι» με την έννοια ότι είναι μεγαλύτεροι από όλους τους πεπερασμένους αριθμούς, αλλά δεν είναι απαραίτητα απολύτως άπειροι.). Ο Χίλμπερτ βαφτίστηκε και μεγάλωσε Καλβινιστής στην Πρωσική Ευαγγελική Εκκλησία. Αργότερα άφησε την Εκκλησία και έγινε αγνωστικιστής. Υποστήριξε επίσης ότι η μαθηματική αλήθεια ήταν ανεξάρτητη από την ύπαρξη του Θεού ή άλλες a priori υποθέσεις.
25 Nicholas griffin, «Russell on the Nature of Logic (1903 – 1913)», Synthese, Vol. 45, No. 1, Bertrand Russell’s Early Philosophy, Part Ι (Sep., 1980) pp. 117-188
26 https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.36391
27 https://archive.org/details/scientificoutloo030217mbp/page/n55/mode/2up
28 Ο Μπλεζ Πασκάλ (Blaise Pascal) (1623 – 1662) ήταν Γάλλος μαθηματικός, φυσικός, εφευρέτης, φιλόσοφος, συγγραφέας και καθολικός θεολόγος. Το παλαιότερο μαθηματικό έργο του Πασκάλ ήταν στις κωνικές τομές. έγραψε μια σημαντική πραγματεία σχετικά με το θέμα της προβολικής γεωμετρίας σε ηλικία 16 ετών. Αργότερα αλληλογραφούσε με τον Pierre de Fermat σχετικά με τη θεωρία πιθανοτήτων, επηρεάζοντας έντονα την ανάπτυξη των σύγχρονων οικονομικών και κοινωνικών επιστημών. Όπως ο σύγχρονος του Καρτέσιος (René Descartes), ο Πασκάλ ήταν επίσης πρωτοπόρος στις φυσικές και εφαρμοσμένες επιστήμες. Ο Πασκάλ έγραψε για να υπερασπιστεί την επιστημονική μέθοδο και παρήγαγε αρκετά αμφιλεγόμενα αποτελέσματα. Έκανε σημαντικές συνεισφορές στη μελέτη των υγρών και διευκρίνισε τις έννοιες της πίεσης και του κενού γενικεύοντας το έργο του Τορικέλι (Evangelista Torricelli). Ακολουθώντας τον Τορικέλι και τον Γαλιλέο (Galileo Galilei), αντέκρουσε τους Αριστοτέλη και τον Καρτέσιο, που επέμεναν ότι η φύση απεχθάνεται το κενό το 1647. Ο Πασκάλ έγραψε το φιδεϊστικό πόνημα «Συνομιλία για τη Μηχανή» (Discourse on the Machine), (Σημ. ο φεϊδισμός είναι επιστημονολογική θεωρία που δέχεται ότι η λογισμός (reason) είναι ξεχωριστός από τη πίστη (faith) και ότι η πίστη είναι ανώτερη του λογισμού). Έγραψε επίσης μια σημαντική πραγματεία για το αριθμητικό τρίγωνο. Μεταξύ 1658 και 1659, έγραψε για το κυκλοειδές και τη χρήση του στον υπολογισμό του όγκου των στερεών.
29 https://archive.org/details/cu31924098822244
30 Βλ. Μαλτέζος Γ. Χρήστος, «Από τον επιστημονισμό στον μετανθρωπισμό. Ηθικοκοινωνική και γεωπολιτική προσέγγιση στην Τεχνητή Νοημοσύνη», περιοδικό «το ένζυμο», τεύχος ΙΒ, σσ.118-127
31 Klaus Schwab , Thierry Malleret, «Covid-19: The Great Reset», Forum Publishing, July 2020
32 Βλ. Μαλτέζος Γ. Χρήστος, «Ο επανασχεδιασμός του Homo Sapiens», περιοδικό «το ένζυμο», τεύχος ΙΔ, σσ.120-137