Ο Ασκητισμός των οφθαλμών και της γλώσσας
Μιλώντας για την ενοριακή ζωή είναι σκόπιμο να αναφερθεί κανείς σε μια σπουδαία πνευματική προσπάθεια: τον ασκητισμό της γλώσσας και τον ασκητισμό των οφθαλμών. Συχνά ξεχνούμε ότι η λέξη ασκητισμός σημαίνει άσκηση, όπως είναι η στρατιωτική άσκηση ή η άσκηση του αθλητή. Μερικές φορές οι άνθρωποι νομίζουν ότι ο ασκητισμός είναι ένα είδος καταπίεσης. Κι αυτό είναι λυπηρό, γιατί με τη νοοτροπία αυτή βλέπουν αρνητικά τον ασκητισμό, ή σαν να ήταν κάτι που δεν έχει σχέση με τις ζωές μας, παρά μόνον με τη ζωή των μοναχών. Ξεχνάμε ότι η άσκηση πρέπει να αποτελεί μέρος της ζωής όλων των ορθοδόξων.
Κάθε τι που κάνουμε σαν χριστιανοί, με σκοπό την πνευματική ανάπτυξη και καλλιέργεια είναι ασκητισμός. Η νηστεία είναι κι αυτή ένας ασκητισμός.
Συνήθως τον ασκητισμό των οφθαλμών τον αντιλαμβανόμαστε σαν προσπάθεια να μήν κοιτούμε κάποια πράγματα. Θα πρέπει να σκεφτούμε, όμως, παράλληλα, ότι ασκητισμός των οφθαλμών σημαίνει να εξασκούμε τα μάτια μας στο να βλέπουν κάποια πράγματα. Ο ασκητισμός της γλώσσας, πάλι, σημαίνει την εξάσκηση ώστε να καταφέρνουμε να πλησιάζουμε τους ανθρώπους με τις λέξεις που βγαίνουν από το στόμα μας.
Συχνά, ο λόγος που οι άνθρωποι δυσανασχετούν όταν ακούν για τις ορθόδοξες εικόνες είναι ότι δεν έχουν εξασκήσει τα μάτια τους ώστε να κατανοούν με έναν πνευματικό τρόπο τις διαφορές από τις δυτικές ζωγραφιές. Το ακαλλιέργητο μάτι, ακόμα κι αν αποφασίσει ότι αρέσκεται στις βυζαντινές εικόνες, αυτό συμβαίνει για κάποιους αισθητικούς λόγους και όχι από μια διάθεση πνευματικής κατανόησης.
Είναι ανάγκη να εξασκήσουμε τους οφθαλμούς μας και στο πώς βλέπουμε ο ένας τον άλλον. Πολλές φορές πληγώνουμε τους ανθρώπους με τα μάτια μας. Το ακαλλιέργητο μάτι, που δεν έχει οικειοποιηθεί τον Χριστιανισμό, κοιτάζει τους πτωχούς και τους αρρώστους με λύπηση. Όταν κοιτάμε τέτοιους ανθρώπους με λύπηση τους πληγώνουμε. Ένα καλλιεργημένο μάτι θα τους κοιτάξει με τρόπο που να δείχνει αγάπη αληθινή, συμπάσχουσα αγάπη, όπως έχουμε διδαχθεί από τον Χριστό, ως Χριστιανοί.
Είναι πιο δύσκολο να πούμε ψέμματα με τα μάτια παρά με τη γλώσσα. Όταν μιλούμε χωρίς ειλικρίνεια, μας προδίδουν τα μάτια μας. Ένα μέρος της άσκησης των οφθαλμών είναι να φέρουμε τα μάτια μας σε συμφωνία με την καρδιά και τη συνείδησή μας.
Τα ιδια συμβαίνουν και με τον ασκητισμό της γλώσσας. Πολλές φορές νομίζουμε ότι το να φυλάγουμε τη γλώσσα μας σημαίνει να μη βρίζουμε, να μη βλασφημούμε, να μην ορκιζόμαστε. Όμως, δεν πρόκειται απλώς για μια αποφυγή, αλλά επίσης και για μια προσπάθεια συνάντησης των άλλων. Εύκολα το βλέπει κανείς αυτό στη ζωή μιας ενοριακής κοινότητας, όπου οι άνθρωποι συχνά πληγώνουν ο ένας τον άλλον.
Ο ασκητισμός των οφθαλμών και της γλώσσας συνδέονται με το κτίσιμο του πνεύματος της αγάπης μέσα μας. Η εξάσκηση της γλώσσας ώστε να μήν πληγώνει τους άλλους, δεν είναι μια υποκρισία, αλλά ένας έλεγχος και μια εγρήγορση, ώστε όταν μιλάμε, να το κάνουμε με αληθινή αγάπη και κατανόηση. Όλα αυτά, όμως, μπορούν να είναι και ψεύτικα, αν ταυτόχρονα δεν εξασκούμε και την καρδιά μας για τα ιδια πράγματα.
Πόσες φορές δεν πληγώνουμε τους αδελφούς μας, απλά από απροσεξία και όχι από πρόθεση! Πολλές φορές πληγώνουμε κι αυτούς που πραγματικά αγαπάμε, γιατί είμαστε απρόσεκτοι. Δεν έχουμε εξασκήσει τη γλώσσα μας με έναν πραγματικά ασκητικό τρόπο και δεν έχουμε φέρει τον τρόπο που χειριζόμαστε τη γλώσσα σε συμφωνία με την καρδιά και τη συνείδησή μας.
Στις νηστείες ας μην σκεφτόμαστε ότι βάζουμε έναν κανόνα μόνον ως προς τις τροφές. Ας αναλογιστούμε ότι οφείλουμε, επίσης, να εξασκήσουμε με πνεύμα ασκητισμού το βλέμμα και τη γλώσσα μας. Ας αναρωτηθούμε μήπως πληγώνουμε κάποιον μέσα στην κοινότητά μας, με τον τρόπο που τον κοιτάμε ή με τα λόγια που λέμε. Όταν νηστεύουμε, ας σκεφτόμαστε ότι ο πραγματικός ασκητισμός δεν είναι στ’ αλήθεια πώς να αποφύγουμε κάποια πράγματα, αλλά πώς να τα συναντούμε ορθά.
Τα μάτια χρησιμεύουν για να τροφοδοτούν τα πάθη. Όταν με τα μάτια καταδικάζουμε ή περιφρονούμε τους άλλους, τότε φουντώνει το πάθος της υπερηφάνειας και η ανάγκη της αυτοδικαίωσης. Όταν δεν εξασκούμε τα μάτια και αντικρίζουμε κάποιο πρόσωπο που έχει φυσική ομορφιά, τότε τροφοδοτούμε το πάθος της λαγνείας. Όταν αντικρίζουμε την τροφή με μάτια που δεν έχουν ασκηθεί, τροφοδοτούμε το πάθος της λαιμαργίας. Το να αποφεύγουμε απλώς να κοιτάμε είναι κάτι πολύ μηχανικό, με το οποίο δεν κατανικούμε την εσωτερική μας εμπαθή κατάσταση. Ο ασκητισμός των ματιών, όταν συνοδεύεται από μια εσωτερική διεργασία, μέσα από την οποία ο άνθρωπος μαθαίνει να κοιτά τους άλλους και τον κόσμο γύρω του, δεν είναι κάτι μηχανικό. Τα μάτια είναι τα παράθυρα της ψυχής, και αν τα ασκήσουμε κατάλληλα να βλέπουν, τότε αυτό αντανακλά μέσα στην καρδιά και στην ψυχή μας. Ο αγώνας αυτός είναι λοιπόν απαραίτητος, αν θέλουμε να εργαστούμε για να κατανικήσουμε τα πάθη που έχουμε μέσα μας.
Ο ασκητισμός είναι πολλές φορές μια λύπη, αλλά συχνά ανθίζει σε χαρά. Ο αληθινός ασκητής αποκτά ένα πνεύμα ειρήνης και χαράς εν Χριστώ. Κάποιος που λαμβάνει το Πνεύμα το Άγιο δεν έχει σκοτεινό πρόσωπο, αλλά αντανακλά τη Χάρη που έλαβε. Όμως, όποιος πραγματικά έχει μέσα του τη Χάρη του Θεού, δεν πληγώνει πια τους άλλους με τα μάτια του και προσέχει πολύ την γλώσσα του. Είναι διακριτικός και ποτέ απρόσεκτος. Η στάση αυτή είναι πολύ σημαντική για την ενότητα μιας ενορίας, αλλά και για τις σχέσεις μας με τον υπόλοιπο κόσμο. Από αυτό φανερώνεται αν πραγματικά μαρτυρούμε στον κόσμο το πνεύμα του Χριστού ή όχι.
Περιοδικό ΄΄Επίγνωση΄΄, Χειμώνας 1998-99