Ἀρχιμ. Κυρίλλου
Ὁ Ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης ὑπῆρξε ἕνας ἀπὸ τοὺς σοφώτερους καὶ παραγωγικότερους συγγραφικὰ μοναχούς τοῦ Ἁγίου Ὅρους στοὺς νεωτέρους χρόνους. Ἀνεδείχθη σὲ μεγάλο διδάσκαλο τῆς Ἐκκλησίας καὶ τοῦ Γένους τὸν 17ο αἰ. Ἀσκητὴς καὶ πιστὸς ἀκόλουθος τοῦ παραδείγματος τῶν μεγάλων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, ἀκούραστος συγγραφέας καὶ μὲ πλούσια θεολογικὴ μόρφωση, ἀφιέρωσε τὴν ζωή του στὴν ἀναβίωση τῶν ἐκκλησιαστικῶν παραδόσεων, στὴν ἔκδοση πατερικῶν καὶ φιλοκαλικῶν κειμένων ἀλλὰ καὶ ἐκλαϊκευμένων ἔργων, μὲ σκοπὸ νὰ ἀνεβάσει τὸ πνευματικὸ ἐπίπεδο τῶν ὑπόδουλων χριστιανῶν καὶ νὰ διαφωτίσει τὸ γένος. Μορφὴ μὲ σπάνια πνευματικὰ καὶ μορφωτικὰ χαρίσματα, πλούσιος σὲ ἀρετὲς καὶ γνώσεις, ἀπὸ νωρὶς ἔτυχε τῆς εὐρύτερης ἐκτιμήσεως καὶ ἀναγνωρίσεως τῶν ἁγιορειτῶν πατέρων καὶ τῆς ἀνατολικῆς ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας. Σήμερα ἔχει ἀναγνωρισθεῖ ὡς ἅγιος της ἐκκλησίας καὶ μεγάλη ἡ προσφορά του στὸν ἐμπλουτισμὸ τῆς νεώτερης ὀρθοδοξίας μὲ τὶς πνευματικὲς διδαχὲς τῶν πατέρων τῆς Φιλοκαλίας, γενόμενος ἐκ τῶν πρωτεργατῶν τῆς νεοπατερικῆς καὶ φιλοκαλικὴς ἀναγεννήσεως τῆς Ἐκκλησίας τῶν νεωτέρων χρόνων.
Ὁ Ἅγιος Νικόδημος, κατὰ κόσμον Νικόλαος, γεννήθηκε στὴν Νάξο, τὸ 1749, ἀπὸ εὐσεβεῖς γονεῖς. Τὰ πρῶτα γράμματα διδάχθηκε ἀπὸ τὸν ἱερέα τῆς ἐνορίας του, καὶ στὴν συνέχεια παρακολούθησε μαθήματα στὴν σχολὴ τῆς Νάξου μὲ σχολάρχη τὸν ἀρχιμ. Χρύσανθο τὸν Αἰτωλό, ἀδελφό του ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ. Σὲ ἡλικία 16 ἐτῶν μετέβη στὴν Σμύρνη, ὅπου φοίτησε στὴν φημισμένη Σχολὴ τῆς Σμύρνης ἐπὶ τετραετία συμπληρώνοντας τὴν ἐγκύκλιο μόρφωση καὶ ἐκπλήσσοντας τοὺς πάντες μὲ τὴν ἐπιμέλεια, τὴν φιλομάθεια, καὶ τὴν ἐκπληκτικὴ καὶ δυνατή του μνήμη, ἀλλὰ καὶ τὴν σεμνὴ παρουσία του. Στὴν Σχολὴ αὐτὴ σπούδασε τὰ ἀρχαία ἑλληνικὰ καὶ λατινικὰ γράμματα, ἀλλὰ καὶ σύγχρονες γλῶσσες, τὰ ἰταλικὰ καὶ τὰ γαλλικά.
Μὲ τὰ γεγονότα τοῦ 1770, τὴν ἐπανάσταση τῶν Ἑλλήνων καὶ τὰ Ὀρλωφικά, ἀλλὰ καὶ τὶς σφαγὲς Ἑλλήνων τῆς Σμύρνης ἀπὸ τοὺς Τούρκους, ὁ Νικόδημος ἐπέστρεψε στὴν Νάξο. Ὁ τότε Μητροπολίτης Παροναξίας Ἄνθιμος ἐκτιμώντας τὴν μόρφωση καὶ τὸ ἦθος του τὸν προσέλαβε ὡς γραμματέα του. Ἐκεῖ ὁ Νικόδημος εἶχε τὴν εὐκαιρία νὰ γνωρίσει ἁγιορεῖτες μοναχοὺς ποὺ ἐπισκέπτονταν τὴν Νάξο καὶ νὰ μάθει περισσότερα γιὰ τὴν ζωὴ τῶν μοναχῶν του Ἁγίου Ὅρους. Ἔχοντας ἀκούσει πολλὰ γιὰ τὴν σοφία καὶ τὴν ἀρετὴ τοῦ Μητροπολίτη Κορίνθου Μακαρίου Νοταρᾶ, ποὺ βρισκόταν ἐξόριστος στὴν Ὕδρα, ὁ Νικόδημος τὸν ἐπισκέφθηκε. Ἔκτοτε, ἡ πρώτη αὐτὴ συνάντηση ἐξελίχθηκε σὲ βαθιὰ φιλία καὶ συνεργασία ποὺ ἀπέφερε τὴν ἔκδοση πολλῶν χειρογράφων τοῦ Ἁγίου Ὅρους καὶ τὴν ἐκτύπωση σημαντικῶν πνευματικῶν βιβλίων γιὰ τὸν ὑπόδουλο ἑλληνισμό.
Ἔχοντας λάβει τὶς ἀποφάσεις του ὁ Νικόδημος τὸ 1775 πῆγε στὸ Ὅρος γιὰ νὰ μονάσει, ἀρχικὰ στὴν Μονὴ Διονυσίου, ὅπου εἶχε τὴν δυνατότητα νὰ μελετήσει τὴν πλούσια σὲ βιβλία καὶ χειρόγραφά της πατερικῆς γραμματείας βιβλιοθήκη τῆς Μονῆς. Λόγω τῶν πολλῶν του γνώσεων καὶ τοῦ ἤθους του ὁρίσθηκε γραμματέας τῆς Μονῆς. Τὸ 1777 ἐπεσκέφθη τὸ Ὅρος ὁ Ἅγιος Μακάριος Νοταρᾶς φέρνοντας στὸν Νικόδημο γιὰ διόρθωση καὶ ἐπιμέλεια τὰ χειρόγραφα γιὰ τὴν ”Φιλοκαλία”, τὸν ”Εὐεργετινὸ” καὶ τὸ ”Περί συνεχοῦς θείας καὶ ἱερᾶς Μεταλήψεως”. Ὁ Νικόδημος ἀνέλαβε τὴν φιλολογικὴ καὶ γλωσσικὴ ἐπιμέλεια τῶν χειρογράφων, τὰ συμπλήρωσε μὲ προλόγους καὶ ὑποσημειώσεις καὶ τὰ ἐπέστρεψε στὸν Μακάριο Νοταρά, ποὺ τὰ πῆρε μαζί του γιὰ νὰ τὰ ἐκδώσει στὴν Σμύρνη. Ἔτσι λοιπὸν ὁ Ἅγιος Νικόδημος ἐπιδόθηκε σὲ μία νέα παραγωγικὴ καὶ συγγραφικὴ ἐνασχόληση, παράλληλα μὲ τὴν ἄσκηση καὶ τὴν προσευχὴ στὴν περιοχὴ τῆς Καψάλας τοῦ Ἁγίου Ὅρους. Μόνον γιὰ ἕνα σύντομο διάστημα βγῆκε ἐκτὸς Ὅρους, συγκεκριμένα τὸ 1782, γιὰ νὰ ἐγκαταβιώσει στὴν Σκυροπούλα, τὸ νησάκι τῶν Σποράδων ἀπέναντι ἀπὸ τὴν Εὔβοια, γιὰ νὰ ἐπιστρέψει καὶ πάλι στὸ Ὅρος.
Κατόπιν προτροπῆς τοῦ ἐξαδέλφου του, ἐπισκόπου Εὐρίπου Ἰεροθέου, ποὺ τοῦ ζήτησε νὰ τοῦ ἀποστείλει κάποιο ἐγχειρίδιο μὲ πνευματικὲς καὶ ποιμαντικὲς συμβουλὲς γιὰ τὸ ἔργο τῶν ἀρχιερέων, ὁ Νικόδημος παρὰ τοὺς ἀρχικοὺς δισταγμούς, συνέγραψε καὶ τοῦ ἔστειλε τὸ ”Συμβουλευτικό Ἐγχειρίδιο”, ἔργο ὑψηλῆς πνευματικῆς στάθμης. Προοδεύοντας στὴν μοναχική του ζωὴ ὁ Νικόδημος ἔγινε μεγαλόσχημος μοναχός. Ἡ φήμη γιὰ τὴν ἀρετὴ καὶ τὴν σοφία του εἶχε διαδοθεῖ ὥστε πολλοὶ μοναχοὶ καὶ λαϊκοὶ τὸν ἐπισκέπτονταν στὸ κελλί του γιὰ νὰ λάβουν πνευματικὴ συμβουλὴ καὶ παρηγορία. Ἀπὸ τὴν ἐμπειρία του αὐτὴ ὁ Νικόδημος, ὡς πνευματικὸς πατέρας καὶ ἐξομολόγος, ἀπεφάσισε νὰ συγγράψει τὸ ”Ἐξομολογητάριο”, ἕνα πολύτιμο καὶ ἐν πολλοῖς μοναδικὸ στὸ εἶδος του βοήθημα γιὰ τοὺς ἐξομολόγους καὶ τοὺς ἐξομολογουμένους, στηριζόμενος στὴν ἑρμηνεία τῶν σχετικῶν κανόνων τῶν πατέρων καὶ ἐπιδεικνύοντας μεγάλη ἱκανότητα στὸ νὰ ἀναλύει τὰ πάθη τῆς ἁμαρτωλῆς καρδιᾶς καὶ νὰ συμβουλεύει στοργικά τοὺς προσερχομένους στὸ μυστήριο τῆς μετανοίας.
Ὁ Ἅγιος Νικόδημος εἶχε πλέον ἀπορροφηθεῖ στὴν ἐπιμέλεια, συγγραφὴ καὶ ἔκδοση διαφόρων πνευματικῶν καὶ διδακτικῶν βιβλίων. Τὸ 1784 ὁ Μακάριος Νοταρᾶς τὸν προέτρεψε νὰ ἀσχοληθεῖ μὲ τὴν ἔκδοση σὲ ἁπλοελληνικὴ γλώσσα τῶν Ἁπάντων Συμεὼν τοῦ Νέου Θεολόγου, ἔργο ποὺ ὁλοκλήρωσε ὁ Ἅγιος Νικόδημος τὸ 1790. Ἄλλα ἔργα του εἶναι τὸ ”Θεοτοκάριον”, συλλογὴ ὑμνολογικῶν κανόνων πρὸς τὴν Ὑπεραγία Θεοτόκο, ὁ ”Ἀόρατος Πόλεμος” καὶ τὰ ”Πνευματικά Γυμνάσματα”.
Μέσα ἀπὸ τὸ πλούσιο συγγραφικό του ἔργο ὁ ἅγιος Νικόδημος δὲν ἀπέφυγε νὰ ἐμπλακεῖ στὸ ζήτημα τῶν Κολλυβάδων ποὺ προκαλοῦσε ἔριδες καὶ ἀντιθέσεις στὸ Ἅγιον Ὅρος, εἰδικότερα μὲ τὸ ἔργο του ”περί συνεχοῦς θείας Μεταλήψεως”, ὅπου προσπαθοῦσε νὰ τεκμηριώσει στὴν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας τὴν θέση τῶν Κολλυβάδων Πατέρων ποὺ ἐπιθυμοῦσαν τὴν φιλοκαλικὴ καὶ πατερικὴ ἀναγέννηση τῆς ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας σύμφωνα μὲ τὶς ἀρχαῖες παραδόσεις τῆς Ἐκκλησίας (ἡγετικὲς μορφὲς τοῦ κινήματος τῶν Κολλυβάδων, ὅπως περιπεκτικά ἀποκλήθηκαν ἀπὸ τοὺς ἀντιπάλους τους, ἦταν οἱ Μακάριος Νοταρᾶς, Ἀθανάσιος Πάριος, Νήφων ὁ Χίος κ.α). Σὲ μία ἐποχὴ ποὺ εἶχε ἐπικρατήσει οἱ μοναχοὶ νὰ μεταλαμβάνουν τρεῖς – τέσσερεις φορὲς τὸν χρόνο, ἡ ἰδέα τῆς ἐπαναφορᾶς στὴν ἀρχαία παράδοση τῆς Ἐκκλησίας γιὰ συχνὴ θεία Μετάληψη, εἶχε προκαλέσει σὲ πολλοὺς ἀντιδράσεις καὶ οἱ ὑποστηρικτὲς της Κολλυβάδες πατέρες εἶχαν κατηγορηθεῖ ἀκόμη καὶ γιὰ αἱρετικὴ διδασκαλία. Τὸ ὅλο θέμα ἔφθασε στὴν κρίση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχη Νεοφύτου Ζ’ , ὁ ὁποῖος πείσθηκε στὰ ἐπιχειρήματα τῶν Κολλυβάδων καὶ ὅτι οἱ θέσεις τούς στηρίζονταν στοὺς κανόνες καὶ τὶς παραδόσεις τῆς Ἐκκλησίας, καὶ ἔτσι ὁ Ἅγιος Νικόδημος καὶ οἱ λοιποὶ Κολλυβάδες Πατέρες δικαιώθηκαν. Ἀνάλογη ἀπόφαση ἔβγαλε καὶ ἡ Ἱερὰ Κοινότητα τοῦ Ἁγίου Ὅρους.
Δικαιωμένος πλέον ὁ Ἅγιος Νικόδημος ἐπεδόθη καὶ πάλι στὴν συγγραφή, ἀσχολούμενος μὲ τὴν συλλογὴ τῶν Ἁπάντων τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ, τὸν σχολιασμὸ καὶ τὴν ἐπιμέλεια τῶν χειρογράφων. Ἀφοῦ ὁλοκλήρωσε τὸ ἔργο, ἀπέστειλε τὰ χειρόγραφα στὸ τυπογραφεῖο τῶν Ἀδελφῶν Μαρκίδων Πούλιου (1796). Οἱ αὐστριακὲς ἀρχὲς ἐπειδὴ εἶχαν πληροφορίες πὼς τὸ τυπογραφεῖο αὐτὸ τύπωνε ἐπαναστατικὰ φυλλάδια, μεταξὺ αὐτῶν καὶ τὴν Χάρτα τοῦ Ρήγα Φεραίου, ἔκλεισαν τὸ τυπογραφεῖο καὶ κατέσχεσαν ὅλα τὰ χειρόγραφα. Ὁ Ἅγιος Νικόδημος δοκίμασε μεγάλη λύπη γιὰ τὴν ἀπώλεια τῶν χειρογράφων μὲ τὰ Ἅπαντα τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ.
Ὁ Νικόδημος ἐγκαταστάθηκε στὴν καλύβα τοῦ Ἁγ. Βασιλείου στὴν Καψάλα, ὅπου ἄρχισε νὰ ἀσχολεῖται μὲ τὴν συλλογὴ καὶ ἑρμηνεία τῶν ἱερῶν κανόνων, μὲ σκοπὸ νὰ ἐκδοθοῦν σὲ ἕνα τόμο, τὸ γνωστὸ ”Πηδάλιον”, ἔργο μοναδικῆς προσφορᾶς στὸ κανονικὸ δίκαιο τῆς Ἐκκλησίας, μοναδικό, πολύτιμο βοήθημα γιὰ ἱερεῖς καὶ λαϊκοὺς καὶ ἀξεπέραστο ἕως σήμερα.
Ἡ περίοδος τῆς παραμονῆς τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου στὸ Παντοκρατορινὸ Κελλὶ τοῦ Ἁγ. Βασιλείου Καψάλας συμπίπτει μὲ μία πολὺ παραγωγικὴ συγγραφικὴ περίοδο τῆς ζωῆς του. Τὰ ἔτη αὐτὰ ἀσχολεῖται μὲ τὴν συγγραφὴ τῆς ”Χρηστοήθειας”, ὅπου ἐξετάζει ἀπὸ χριστιανικῆς πλευρᾶς τὴν ἠθικὴ καὶ πνευματικὴ ζωὴ τῆς κοινωνίας. Διορθώνει τὸ ”Εὐχολόγιο” ἀπὸ σφάλματα, ἑρμηνεύει, μεταφράσει καὶ σχολιάζει τὶς Ἐπιστολὲς τοῦ Ἀπ. Παύλου, τὶς Ἑπτὰ Καθολικὲς Ἐπιστολές, τὴν ἑρμηνεία τῶν Ψαλμῶν τοῦ Εὐθύμιου Ζυγαβηνοῦ, τοὺς Στίχους τῶν 9 Ὠδῶν τῶν προφητῶν (ποὺ τὶς παρουσίασε μὲ τὸν τίτλο ”Κήπος Χαρίτων”), ἐπιμελήθηκε τὴν ἔκδοση τῶν κειμένων τοῦ ”Βαρσανούφιου” καὶ τὸ ”Ἀπάνθισμα τῶν Προφητανακτοδαβιτικῶν ψαλμῶν”.
Παράλληλα, ἐξακολουθεῖ νὰ ζεῖ αὐστηρὴ ἀσκητικὴ ζωή, μὲ λιτὴ διατροφὴ καὶ πολλὴ πνευματικὴ ἐργασία, ὥστε συχνὰ λησμονοῦσε νὰ τρώει. Ἡ συνεχής του ἀγωνία εἶναι τὸ ἔργο του νὰ ἐπιτελέσει σκοπὸ διαφωτιστικό, ἐκλαϊκευτικό της ὀρθόδοξης θεολογίας ὥστε νὰ καταστεῖ αὐτὴ διδάσκαλος καὶ παιδαγωγὸς τῶν ὑπόδουλων χριστιανῶν, ποὺ θὰ ὁδηγοῦσε σὲ πνευματικὴ καὶ ἐθνικὴ ἀναγέννηση. Ἡ συνεχὴς καὶ ἔντονη συγγραφικὴ ἐργασία τοῦ ἁγίου Νικοδήμου, σὲ συνδυασμὸ μὲ τὸν ἀσκητικό του βίο εἶχαν ὡς ἀποτέλεσμα νὰ κλονισθεῖ ἡ ὑγεία του. Σὲ ἡλικία 57 ἐτῶν ἐμφάνισε σημεῖα σωματικῆς ἐξασθενήσεως. Τὰ τελευταία ἔτη τῆς ζωῆς του (1805-8) ἐγκαταβιώνει στοὺς Σκουρταίους, στὶς Καρυές, οἱ ὁποῖοι προσπαθοῦν νὰ περιποιηθοῦν τὸν ἐξασθενημένο Νικόδημο, ὁ ὁποῖος, παρ’ ὅλα αὐτά, ἐξακολουθεῖ νὰ ἐργάζεται. Διορθώνει καὶ συντάσσει ”Συναξαριστὴ” σὲ τρεῖς τόμους. Ἀκόμη καὶ στὶς δύσκολες στιγμὲς τῆς ὑγείας του, οἱ ἄδικες κατηγορίες καὶ κακόβουλες συκοφαντίες δὲν ἔπαυσαν νὰ διαδίδονται μὲ ἀφορμὴ τὴν θέση τοῦ Νικοδήμου περὶ συνεχοῦς θείας Μεταλήψεως. Ὁ Ἅγιος μὲ ἠρεμία ἀναγκάζεται νὰ ἀπαντήσει ἀπολογητικὰ στοὺς κατηγόρους του. Ἡ Ἱερὰ Κοινότητα τοῦ Ἁγίου Ὅρους μὲ ἐπιστολὴ στοὺς μοναχοὺς λαμβάνει θέση ὑπὲρ τοῦ Νικοδήμου.
Ὅσο καιρὸν παρέμενε ἀσθενὴς στοὺς Σκουρταίους, παρ’ ὅτι σωματικὰ ἐξαντλημένος, συνεχίζει μὲ ἀπίστευτη πνευματικὴ διαύγεια τὸ ἔργο του. Συντάσσει τὸ ”Ἑορτοδρόμιο” ποὺ περιλαμβάνει τοὺς κανόνες τῶν Δεσποτικῶν καὶ Θεομητορικῶν ἑορτῶν, τὴν ”Νέα Κλίμακα”, ὅπου ἀσχολεῖται μὲ τὴν θεολογικὴ ἑρμηνεία τῶν 75 Ἀναβαθμῶν τῆς Ὀκταήχου, ἔργο ποὺ ὁλοκλήρωσε μὲ πολλὴ δυσκολία καὶ διακοπές, καὶ ἀποτελεῖ τὸ τελευταῖο ἔργο τοῦ ἁγίου, τὸ κύκνειο ἄσμα μίας πολύχρονης καὶ παραγωγικῆς συγγραφικῆς δραστηριότητας.
Ἐξαντλημένος καὶ καταπονημένος, μὲ τὴν ὑγεία του σοβαρὰ κλονισμένη, συναισθανόμενος καὶ ὁ ἴδιος τὸ ἐπικείμενο τέλος, ζήτησε νὰ ἐξομολογηθεῖ καὶ νὰ κοινωνήσει τῶν Ἀχράντων Μυστηρίων γιὰ τελευταία φορά. Παρέδωσε ἤρεμα καὶ χριστιανικὰ τὸ πνεῦμα του στὸν Κύριο, στὶς 14 Ἰουλίου 1809, σὲ ἡλικία 60 ἐτῶν. Ἐτάφη στὸ κελλὶ τῶν Σκουρταίων στὶς Καρυές. Ὁ θάνατός του λύπησε βαθιὰ ὅλο τὸ Ἅγιον Ὅρος καὶ τὴν ὀρθόδοξη Ἐκκλησία γιὰ τὴν ἀπώλεια τοῦ ὁσίου Νικοδήμου, ἑνὸς μοναχοῦ μὲ βαθιὰ εὐσέβεια καὶ μόρφωση.
ΤΟ ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ
ΤΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ
Ἀρχιμ. Κυρίλλου
Τὸ συγγραφικό του ἔργο ἐκπλήσσει μὲ τὴν ἔκταση καὶ τὴν ποικιλία τῶν θεμάτων, τὴν πολυμέρεια καὶ τὸ θεολογικό τους βάθος. ”Ὁ Ἅγιος Νικόδημος κατατάσσεται μεταξὺ τῶν λογιωτάτων τοῦ καιροῦ του, πάντων ὑπέρτερος κατὰ τὴν φιλοπονίαν καὶ χαλκέντερος ἀναδειχθεῖς, τὰ πολυάριθμα αὐτοῦ συγγράμματα οὐκ ὀλίγον συνετέλεσαν εἰς τὴν κραταίωσιν τῆς Ὀρθοδοξίας, ὠφελείας ἀνυπολογίστου του ἡμετέρου ἔθνους προξένα γενόμενα” (Κ. Σάθας, στὸ ”Νεοελληνική Φιλολογία”, βιογραφίαι τῶν ἐν τοῖς γράμμασι διαλαμψάντων Ἑλλήνων (1453-18210, ἐν Ἀθήναις 1868, σέλ. 626). Πραγματικά, ὁμιλοῦμε γιὰ μία μοναδικὰ μελετηρὴ καὶ εὐρυμαθέστατη μορφὴ ἑνὸς ἁγιορείτου ἀσκητικοῦ μοναχοῦ.
Τὰ ἔργα τοῦ διακρίνονται σὲ θεωρητικά, μυστικά, ἠθικὸ-ἀσκητικά, πατρολογικά, δογματικά, ἀπολογητικά, ἑρμηνευτικά, ἁγιολογικά, ποιμαντικά, ὑμνολογικά, ὁμιλητικά, κανονολογικά. Ὁ Ἅγιος Νικόδημος ἀναδείχθηκε μέσα ἀπὸ τὸ ἔργο του σὲ κορυφαῖο κανονολόγο, λειτουργιολόγο. Ἁγιογράφο, ἐκδότη βιβλίων, διορθωτὴ καὶ ἐπεξεργαστὴ ἀρχαίων χειρογράφων, τὰ ὁποία ἀφοῦ συνέλεγε, συνέκρινε μεταξύ τους, ἔκανε τὶς ἀπαραίτητες διορθώσεις, συμπληρώσεις, σχολιασμούς, θεολογικὲς ἑρμηνεῖες προτοῦ νὰ τὰ ἐκδώσει. Ἐκπλήσσει τὸ γεγονὸς ὅτι ὅλο αὐτὸ τὸ ἔργο συνετελέσθη ὑπὸ δύσκολες συνθῆκες, μέσα σὲ βιβλιοθῆκες μονῶν καὶ κελλιὰ τοῦ Ἁγίου Ὅρους, δίχως τὶς ἀνέσεις καὶ εὐκολίες ποὺ διαθέτει ἕνας σύγχρονος ἐρευνητὴς-μελετητής.
Ἡ ἐπιθυμία καὶ ἡ ἐπιδίωξή του ἦταν νὰ συμβάλλει στὴν διαφώτιση καὶ πνευματικὴ οἰκοδομὴ τῶν ὑπόδουλων χριστιανῶν, πολλὲς φορὲς μεταφέροντας ἐκλεκτὰ ἔργα ἁγίων πατέρων καὶ ἐκκλησιαστικῶν συγγραφέων σὲ ἁπλοελληνικὴ γλώσσα τῆς ἐποχῆς του ὥστε νὰ γίνουν κατανοητὰ στοὺς πολλοὺς καὶ ὀλιγογράμματους. Ἔτσι , μὲ ἁπλὸ καὶ ἀνεπιτήδευτο λαϊκὸ γλωσσικὸ ὕφος ἀνέπτυσσε ὑψηλὰ θεολογικὰ καὶ πνευματικὰ θέματα πίστεως καὶ ζωῆς, ἀναδεικνυόμενος ὄχι μόνον βαθὺς πνευματικὸς συγγραφέας καὶ σοφὸς θεολόγος, ἀλλὰ καὶ ἱκανὸς χειριστὴς τῆς ἀρχαίας καὶ νεοελληνικῆς γλώσσας, μίας γραφίδας ποὺ χαρακτηρίζεται ἀπὸ καλλιέπεια, ἁπλότητα, γλαφυρότητα. Πέρα ἀπὸ τὴν ἑρμηνευτικὴ καὶ θεολογικὴ ἀκρίβεια διαπραγματεύσεως τῶν θεμάτων του, μὲ ἀπόλυτη προσήλωση στὴν πατερικὴ παράδοση τῆς ὀρθοδοξίας, τὸ ἔργο τοῦ διακρίνεται ἐπίσης ἀπὸ πρακτικότητα. Γράφει μὲ ἀγάπη γιὰ τὸ βασανιζόμενο ὑπόδουλο γένος, κυρίως γιὰ νὰ τὸ βοηθήσει σὲ πρακτικὰ πνευματικὰ καὶ ἠθικὰ ζητήματα τῆς χριστιανικῆς ζωῆς. Ὡς ἄξιος συνεχιστὴς τῶν μεγάλων πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, μὲ τὸ συγγραφικό του ἔργο ἐπαναφέρει καὶ προβάλλει τὴν διδασκαλία τῶν ἁγίων πατέρων στὴν νεώτερη ἐποχή, ἑρμηνεύοντάς τους ὀρθόδοξα, παραδοσιακά, ἀλλὰ καὶ μιμούμενος τὸν ἀσκητικό τους βίο.
Ἐν συνέχεια θὰ παρουσιάσουμε σύντομα τὸ περιεχόμενο τῶν ἔργων τοῦ ἁγίου Νικοδήμου, γιὰ τὰ γνωρίσουμε καὶ νὰ ἐκτιμήσουμε τὴν σημαντική του προσφορὰ στὸν νεώτερο ἑλληνισμὸ καὶ τὴν σύγχρονη ὀρθοδοξία.
ΦΙΛΟΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΙΕΡΩΝ ΝΗΠΤΙΚΩΝ. Συλλογὴ πατερικῶν καὶ ἀσκητικῶν κειμένων γιὰ θέματα πνευματικά, περὶ νοερᾶς προσευχῆς, ὁδηγὸς τῶν πιστῶν γιὰ τὴν καθαρότητα τῆς καρδιᾶς, τὴν νήψη καὶ τὴν κάθαρση τοῦ νοῦ ἀπὸ τοὺς λογισμούς. Συμπυκνώνει τὴν ἀσκητικὴ καὶ πνευματικὴ παράδοση τῆς ὀρθοδόξου ἀνατολῆς, καὶ γιὰ τὴν σπουδαιότητά της ἡ Φιλοκαλία γνώρισε πολλὲς ἐκδόσεις (ἃ’ ἔκδ. τὸ 1782) καὶ μεταφράσεις στὶς κυριότερες εὐρωπαϊκὲς γλῶσσες.
ΕΥΕΡΓΕΤΙΝΟΣ. Συλλογὴ ἀποφθεγμάτων καὶ διδασκαλιῶν ὁσίων πατέρων, κατὰ πρῶτον συναχθέντων ἀπὸ τὸν μοναχὸ Παῦλο τὸν Εὐεργετινό, κτήτορα τῆς Μονῆς τῆς Θεοτόκου τῆς Εὐεργέτιδος. Σκοπὸς τοῦ ἔργου εἶναι οἱ πστοὶ νὰ διδαχθοῦν τὴν ὑπακοή, διάκριση, ὑπομονή, ταπείνωση, εὐσπλαγχνία, μετάνοια, ἐξομολόγηση, ἀγάπη, κάθε χριστιανικὴ ἀρετὴ ἀπαραίτητη γιὰ μία ὀρθόδοξη ζωή. (ἃ’ ἔκδ. 1783).
3.ΠΕΡΙ ΣΥΝΕΧΟΥΣ ΘΕΙΑΣ ΜΕΤΑΛΗΨΕΩΣ. Σημαντικὸ ἔργο ποὺ προκάλεσε ἔντονες συζητήσεις καὶ ἔριδες, καθὼς ἐπιχειροῦσε μέσα ἀπὸ τοὺς κανόνες καὶ τοὺς πατέρες νὰ ἀποδείξει τὴν ὀρθότητα τῆς συχνῆς θείας μεταλήψεως ὅπως καὶ τὴν πνευματικὴ ὠφέλεια γιὰ τοὺς πιστοὺς ἐξ αὐτῆς. Ἀρχικὰ τὸ ἔγραψε ὁ Ἅγιος Μακάριος Κορίνθου ὁ Νοταρᾶς καὶ τὸ ἐπεξεργάσθηκε κατόπιν ὁ Ἅγιος Νικόδημος (‘ἃ ἔκδ. 1777).
4.ΑΛΦΑΒΗΤΑΛΦΑΒΗΤΟΣ. Ὀνομάσθηκε ἔτσι διότι εἶναι χωρισμένο σὲ 24 κεφάλαια καὶ κάθε κεφάλαιο σὲ 24 παραγράφους, σύμφωνα μὲ τὴν διάταξη τῶν γραμμάτων τοῦ ἑλληνικοῦ ἀλφαβήτου. Γραμμένο σὲ δεκαπεντασύλλαβο στίχο ἀπὸ τὸν Ὅσιο Μελέτιο τὸν Γαλησιώτη τὸν 13ο αἵ. πραγματεύεται θεολογικά, ἀσκητικά, πνευματικὰ καὶ δογματικὰ ζητήματα. Ὁ Ἅγιος Νικόδημος ἀντέγραψε τὸ χειρόγραφο, τὸ διόρθωσε ἀπὸ λάθη καὶ τὸ ἑτοίμασε γιὰ ἔκδοση, χωρὶς ὅμως νὰ ἐκδοθεῖ (‘ἃ ἔκδ. μόλις τὸ 1928).
5.ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟΝ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟΝ. Ὁ Ἄγ.Νικόδημος τὸ ἔγραψε κατόπιν ὑποδείξεως τοῦ ἐξαδέλφου τοῦ Ἰεροθέου, ἐπισκόπου Εὐρίπου, καὶ πραγματεύεται τὰ καθήκοντα τῶν ἀρχιερέων, τὰ ὑψηλὰ πνευματικὰ προσόντα ποὺ πρέπει νὰ διαθέτει ἕνας ἀρχιερέας. Ἐξετάζει διεξοδικὰ καὶ ἐπισημαίνει τρόπους γιὰ τὴν φυλακὴ τῶν πέντε αἰσθήσεων (ὅραση, ἀκοή, ἁφή, ὄσφρηση, γεύση) καὶ ἀναπτύσσει θέματα σχετικὰ μὲ τὴν χριστιανικὴ ζωὴ καὶ τελειότητα. Κατάλληλο λοιπὸν γιὰ κάθε πιστὸ χριστιανό. (ἃ’ ἔκδ.1801).
6.ΣΥΜΕΩΝ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ ΑΠΑΝΤΑ ΤΑ ΕΥΡΙΣΚΟΜΕΝΑ. Ὁ Ἄγ.Νικόδημος μὲ σκοπὸ τὴν ὠφέλεια μοναχῶν καὶ λαϊκῶν προέβη στὴν ἔκδοση αὐτὴ παραφράζοντας σὲ ἁπλὴ ἑλληνικὴ γλώσσα τὰ γραπτά του Ἄγ.Συμεών, λόγους καὶ ποιήματα τοῦ ἁγίου ποὺ μὲ μυστικὴ καὶ
θεολογικὴ διάθεση ἐξυμνεῖ τὸ ἔργο τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ποὺ ἐπενεργεῖ σὲ ἀνθρώπους καὶ στὴν Ἐκκλησία καὶ τοὺς χορηγεῖ τὴν θεία χάρη (‘ἃ ἔκδ. σὲ 2 τόμους, 1790).
7.ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΤΑΡΙΟΝ. Πρωτότυπο καὶ μοναδικὸ ἔργο, ὁδηγὸς πνευματικὸς γιὰ ἐξομολόγους καὶ ἐξομολογουμένους, ἀναλύει τὸ μυστήριο τῆς ἐξομολογήσεως μὲ πρακτικὸ τρόπο, ἑρμηνεύει τοὺς σχετικοὺς κανόνες τῶν πατέρων, τὸ εἶδος τῶν ἁμαρτημάτων καὶ τὰ ἐπιτίμια ποὺ ἐπιφέρουν. Πολύτιμο ἕως σήμερα, μὲ πολλαπλὲς ἐκδόσεις, γιὰ μία συνειδητὴ πνευματικὴ ζωὴ μὲ μετάνοια.
8.ΘΕΟΤΟΚΑΡΙΟΝ ΝΕΟΝ, ΗΤΟΙ ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΤΗΣ ΑΕΙΠΑΡΘΕΝΟΥ.
Περιέχει 62 ὑμνολογικοὺς ἀσματικοὺς κανόνες γιὰ τὴν Ὑπεραγία Θεοτόκο, γιὰ κάθε μέρα καὶ γιὰ κάθε ἦχο, ἀπὸ παλαιότερες συλλογὲς τοὺς περισευνέλεξε ὁ Ἄγ.Νικόδημος γιὰ νὰ ἀποτελέσουν ἕνα ἄνθος εὔοσμο προσευχῆς καὶ ὑμνωδίας γιὰ τὴν Θεοτόκο (ἃ’ ἔκδ. 1796).
9.ΑΟΡΑΤΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ.. Ὁ Ἄγ.Νικόδημος διδάσκει τοὺς πιστοὺς γιὰ τὸν νοητὸ καὶ ἀόρατο πόλεμο πρὸς τὶς ἀρχές, τὶς ἐξουσίες τοῦ σκότους, πρὸς τὰ πονηρὰ πνεύματα, τὸν συνεχῆ ἀγώνα ἐναντίον τῶν διαφόρων παθῶν καὶ σαρκικῶν θελημάτων. Βασικὰ ὄπλα στὸν πνευματικὸν αὐτὸν πόλεμο ἀποτελοῦν ἡ προσευχὴ καὶ ἡ συνεχὴς θεία Μετάληψη. Ἔργο μεγάλης πνευματικῆς ἀξίας καὶ σπουδαῖο ἐγχειρίδιο ὀρθόδοξης πνευματικῆς ζωῆς, μὲ συνεχεῖς ἐκδόσεις (ἃ’ ἔκδ. 1796).-[ ὁ Ἄγ.Νικόδημος ἀκολούθησε τὸ ἀνάλογο ἔργο τοῦ Ἰταλοῦ καθολικοῦ Ἰησουίτη κληρικοῦ Lorenzo Scupoli μὲ τίτλο Combattimento spirituale, τὸ ὁποῖο ἀφοῦ καθάρισε ἀπὸ κάθε δογματικὴ κακοδοξία, τὸ ἐμβάθυνε καὶ τὸ ἐμπλούτισε μὲ πολλὲς ὑποσημειώσεις καὶ πατερικὲς ἀναφορές, ὥστε νὰ μὴν θυμίζει τίποτε ἀπὸ τὸ πρωτότυπο ἰταλικὸ κείμενο. Οὐσιαστικὰ ὁ ἄγ.Νικόδημος μὲ ἀφορμὴ τὸ ἔργο τοῦ Ἰησουίτη μοναχοῦ συνέθεσε ἕνα νέο ἐντελῶς ἔργο, βαθιὰ ὀρθόδοξο καὶ χρήσιμο ὁδηγὸ πνευματικῆς ζωῆς.
10.ΓΥΜΝΑΣΜΑΤΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ. Ὅπως καὶ μὲ τὸν ”Ἀόρατο Πόλεμο”, ἔτσι καὶ μὲ τὰ ”Πνευματικά Γυμνάσματα” ὁ Ἄγ.Νικόδημος χρησιμοποίησε ἕνα ἀνάλογο ἔργο τοῦ Ἰησουίτη Ἰγνατίου Λογιόλα μὲ τίτλο ”Πνευματικές Ἀσκήσεις”, τὸ ὁποῖο ὅμως κατόπιν ἀναδιατάξεως τῆς ὕλης καὶ τῆς προσθήκης σημειώσεων καὶ διορθώσεων, διαμορφώθηκε σὲ ἕνα ἐντελῶς διαφορετικό, καθαρὰ ἐγχειρίδιο ὀρθοδόξου πνευματικότητας. Σκοπὸς τοῦ ἔργου εἶναι νὰ γυμνασθοῦν πνευματικὰ καὶ νὰ προετοιμασθοῦν οἱ πιστοὶ νὰ φθάσουν στὴν ἠθικὴ τελείωση καὶ τὴν ὁμοίωση πρὸς τὸν Θεό. Περιέχει σύντομες μελέτες καὶ στοχασμοὺς γιὰ κάθε μέρα σχετικὰ μὲ τὴν ἐν Χριστῷ σωτηρία, τὰ καθήκοντα τοῦ πιστοῦ πρὸς τὸν Θεὸ καὶ πρὸς ἀλλήλους, καὶ γιὰ τὶς χριστιανικὲς ἀρετὲς (ἃ’ ἔκδ. 1800).
11. ΑΠΑΝΤΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ. Ὁ Ἄγ.Νικόδημος συνέλεξε ἀπὸ διάφορες βιβλιοθῆκες χειρόγραφα τῶν θεολογικῶν καὶ κατ’ ἐξοχὴν ὀρθόδοξων καὶ πνευματικὰ ὠφέλιμων ἔργων τοῦ Ἄγ.Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, τοῦ ἐκφραστῆ τοῦ μυστικοῦ καὶ ἡσυχαστικοῦ πνεύματος , καὶ πολλὲς προσθῆκες καὶ ὑποσημειώσεις καὶ ἑρμηνεῖες, σύμφωνα μὲ τὴν συνήθεια τοῦ ἄγ.Νικοδήμου, μὲ σκοπὸ νὰ ἐκδοθοῦν, χωρὶς ὅμως αὐτὸ νὰ καταστεῖ δυνατόν, γεγονὸς ποὺ μεγάλη λύπη προξένησε στὸν ἅγιο (βλ. ἀναφορὰ μᾶς ἀνωτέρω γιὰ τὰ αἴτια μὴ ἐκδόσεως τοῦ ἔργου αὐτοῦ).
12.ΠΗΔΑΛΙΟΝ. Πρόκειται γιὰ τὴν συλλογὴ τῶν ἱερῶν κανόνων τῆς ὀρθοδόξου ἐκκλησίας ποὺ τοὺς παραθέτει ὁ ἄγ.Νικόδημος μὲ τὶς ἀντίστοιχες ἑρμηνεῖες βυζαντινῶν κανονολόγων καὶ στὸ τέλος μὲ τὴν προσθήκη τῶν δικῶν τοῦ σχολίων, μὲ σκοπὸ ἡ συλλογὴ αὐτὴ νὰ ἀποτελέσει τὸ πηδάλιο (ἐξ οὐ καὶ ὁ τίτλος) ποὺ θὰ κατευθύνει τὸ νοητὸ πλοῖο τῆς Ἐκκλησίας. Ὁ ἄγ.Νικόδημος προέβη στὴν συλλογὴ αὐτὴ διαπιστώνοντας τὸ κενὸ ποὺ ὑπῆρχε καὶ θέλοντας νὰ δώσει στὸ πλήρωμα τῆς Ἐκκλησίας ἕνα πολύτιμο ὁδηγὸ στὰ ποιμαντικά, διοικητικὰ καὶ πνευματικὰ ζητήματα μὲ βάση τοὺς ἱεροὺς κανόνες τῶν τοπικῶν καὶ οἰκουμενικῶν Συνόδων καὶ τῶν ἁγίων πατέρων. (ἃ’ ἔκδ. 1800).
13. ΑΙ ΔΕΚΑΤΕΣΣΑΡΕΣ ΕΠΙΣΤΟΛΑΙ ΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΠΑΥΛΟΥ.
Σὲ τρεῖς τόμους ὁ ἄγ.Νικόδημος ἐξέδωσε τὴν ἑρμηνεία τῶν ἐπιστολῶν τοῦ Παύλου, ποὺ εἶχε κάνει ὁ Θεοφύλακτος Βουλγαρίας, σὲ γλώσσα ἁπλή, προσθέτοντας προοίμια, σχόλια καὶ ὑποσημειώσεις (ἃ’ ἔκδ.1819).
14.ΝΕΟΝ ΕΚΛΟΓΙΟΝ. Στὸ ἔργο αὐτὸ συνέλεξε ἀπὸ χειρόγραφους κώδικες βίους ἁγίων πατέρων καὶ μητέρων γιὰ νὰ τοὺς δώσει ὡς ὑπόδειγμα θεάρεστης ζωῆς στοὺς πιστοὺς γιὰ τὴν πνευματική τους ὠφέλεια καὶ σὲ γλώσσα ἁπλὴ καὶ κατανοητὴ ἀπὸ ὅλους( ἃ’ ἔκδ.1803).
15.ΝΕΟΝ ΜΑΡΤΥΡΟΛΟΓΙΟΝ. Περιέλαβε τὸν βίο καὶ τὰ μαρτύρια 85 νεομαρτύρων τῆς περιόδου 1492-1794, μὲ σκοπὸ νὰ τιμήσει τὴν μνήμη τους καὶ παρακινήσει τοὺς ὑπόδουλους χριστιανοὺς νὰ διατηρήσουν τὴν πίστη καὶ νὰ μὴν φοβηθοῦν μπροστὰ στὸν κίνδυνο νὰ ἀλλαξοπιστήσουν. Ἐνθαρρύνει λοιπὸν τὸ ὑπόδουλο γένος νὰ ὑπομείνει τὰ βασανιστήρια καὶ τὶς ἀπειλὲς τῶν μουσουλμάνων καὶ νὰ κρατήσει τὴν ὀρθόδοξη πίστη ὡς τὸ πολυτιμότερο ἀγαθὸ(ἃ’ ἔκδ.1799).
16.ΑΙ ΕΠΤΑ ΚΑΘΟΛΙΚΑΙ ΕΠΙΣΤΟΛΑΙ.Περιλαμβάνει ἑρμηνεία τῶν ἑπτὰ καθολικῶν ἐπιστολῶν τῆς Κ.Δ., μὲ βάση παλαιότερα ἑρμηνευτικὰ ὑπομνήματα, ποὺ τὰ μεταφέρει σὲ ἁπλοελληνικὴ γλώσσα, γιὰ νὰ ὠφεληθοῦν καὶ οἱ πιὸ ὀλιγογράμματοι χριστιανοὶ ἀπὸ τὰ βαθιὰ νοήματα ποὺ περιέχουν αὐτὲς (ἃ’ ἔκδ. 1806).
17.ΧΡΗΣΤΟΗΘΕΙΑ. Περιέχει 13 λόγους , στοὺς ὁποίους ὁ ἄγ.Νικόδημος ἐξυμνεῖ τὰ χριστιανικὰ ἤθη ἀντλώντας παραδείγματα, ἀποφθέγματα, διδακτικὲς ἱστορίες ἀπὸ τὴν Ἁγία Γραφὴ , τὴν ἑλληνικὴ φιλοσοφία καὶ τὴν πατερικὴ γραμματεία. Μία σπουδαία ἐργασία, δεῖγμα τῆς εὐρυμάθειας τοῦ ἄγ.Νικοδήμου, μὲ σκοπὸ νὰ χρησιμεύσει ὡς ὑπόδειγμα ἠθικῆς ζωῆς καὶ ὀρθοδόξου πνευματικότητας γιὰ κάθε χριστιανὸ (ἃ’ ἔκδ.1803).
18. ΕΠΙΤΟΜΗ- ΑΠΑΝΘΙΣΜΑ ΕΚ ΤΩΝ ΠΡΟΦΗΤΑΝΑ-ΚΤΟΔΑΒΙΤΙΚΩΝ ΨΑΛΜΩΝ. Ἀποτελεῖ ἕνα ἀπάνθισμα συλλογῆς ἀπὸ στίχους ψαλμικούς του Δαβὶδ καθὼς κατανυκτικὲς προσευχὲς καὶ λόγους ἁγίων πατέρων μὲ σκοπὸ νὰ χρησιμεύσει ὡς βοήθημα τῶν χριστιανῶν στὴν προσευχὴ (ἃ’ ἔκδ. 1799).
19.ΒΙΒΛΟΣ ΒΑΡΣΑΝΟΥΦΙΟΥ ΚΑΙ ΙΩΑΝΝΟΥ. Ἔργο ὑψηλῆς πνευματικότητας, περιέχει τοὺς βίους τῶν δύο αὐτῶν ὁσίων ἀσκητῶν, καὶ 838 ἐρωταποκρίσεις, προερχόμενες ἀπὸ διάφορα πρόσωπα ἀρχιερέων, ὀερέων, μοναχῶν, λαϊκῶν γιὰ διάφορα ζητήματα καὶ πλευρὲς τῆς πνευματικῆς ζωῆς τοῦ πιστοῦ (ἃ’ ἔκδ. 1816).
20.ΨΑΛΤΗΡΙΟΝ ΕΥΘΥΜΙΟΥ ΖΥΓΑΒΗΝΟΥ. Ἀπὸ τὸ ἀρχικὸ ἑρμηνευτικὸ ὑπόμνημα τοῦ Ζυγαβηνοῦ στοὺς 150 Ψαλμοὺς τοῦ Δαβὶδ ὁ ἄγ.Νικόδημος ἐξέδωσε ἕνα τρίτομο ἔργο σὲ παράφραση σὲ πιὸ ἁπλὴ γλώσσα ἀπὸ τὴν ἀρχικὴ δυσνόητη γραφή, μὲ πολλὲς προσθῆκες, διορθώσεις, ὑποσημειώσεις καὶ ἑρμηνευτικὲς προσεγγίσεις ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν ἄγ.Νικόδημο, ὁ ὁποῖος προσέθεσε ἐπίσης καὶ ἑρμηνευτικὲς ἀπόψεις καὶ ἄλλων πατέρων τῆς Ἐκκλησίας. Πολύτιμο βοήθημα γιὰ κάθε πιστὸ (ἃ’ ἔκδ. 1818).
21.ΚΗΠΟΣ ΧΑΡΙΤΩΝ. Περιέχει πνευματικὲς διδασκαλίες ποὺ μοιάζουν μὲ κῆπο ἀπὸ εὔοσμα ἄνθη ( ἐξ οὐ ὁ τίτλος) ποὺ ἀναφέρονται στὶς ἀρετὲς τοῦ Ἄγ.Πνεύματος καθὼς ἑρμηνεύονται οἱ θ’ ὠδὲς τῆς στιχολογίας τῶν κανόνων τῆς Παρακλητικῆς καὶ σὲ διάφορες μνῆμες ἁγίων. Οἱ ἑρμηνευτικὲς σημειώσεις καὶ παραπομπὲς ἐμβαθύνουν τὴν ἑρμηνεία καὶ τὴν κατοχυρώνουν μὲ ἁγιογραφικὲς καὶ πατερικὲς γνῶμες. (ἃ’ ἔκδ. 1819).
22.ΣΥΝΑΞΑΡΙΣΤΗΣ. Ἔργο σημαντικό. Σὲ τρεῖς τόμους περιλαμβάνει βίους ἁγίων ὅλου του ἔτους, τῶν 12 μηναίων, συναξάρια νέων ἁγίων, ἰαμβικὰ δίστιχα ἀφιερωμένα σὲ ἁγίους, πανηγυρικοὺς λόγους σὲ Δεσποτικὲς καὶ Θεομητορικὲς ἑορτὲς καὶ μνῆμες ἁγίων, σὲ ἁπλὴ καὶ κατανοητὴ γλώσσα γιὰ τὴν ὠφέλεια ὅλων τῶν πιστῶν. Ὁ ἄγ.Νικόδημος συνέταξε τὸ ὀγκῶδες αὐτὸ ἔργο τὰ ἔτη 180501807, ὅταν ἤδη οἱ σωματικές του δυνάμεις εἶχαν ἐξασθενήσει σημαντικὰ (ἃ’ ἔκδ. 1819).
23.ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΙ ΥΜΝΟΙ, ΑΚΟΛΟΥΘΙΕΣ ΚΑΙ ΕΓΚΩΜΙΑ ΑΓΙΩΝ.
Ὁ ἄγ.Νικόδημος διακρίθηκε ἐπίσης καὶ ὡς ὑμνογράφος. Ἐδῶ περιλαμβάνονται νέες ἀκολουθίες σὲ ἁγίους ποὺ συνέταξε ὁ ἴδιος, συμπληρώσεις ἢ ἀναθεωρήσεις παλαιοτέρων ἀκολουθιῶν, καὶ συλλογὴ ἀσματικῶν ἀκολουθιῶν , κανόνων, τροπαρίων, οἴκων καὶ ἐγκωμιαστικῶν λόγων στοὺς ὁποίους ὁ ἄγ.Νικόδημος προέβη σὲ περιορισμένες διορθώσεις, σχόλια, σημειώσεις, συνθέσεις μεμονωμένων ὕμνων.
24.ΕΟΡΤΟΔΡΟΜΙΟΝ. Περιλαμβάνει ἑρμηνεία στοὺς ἀσματικοὺς κανόνες δεσποτικῶν καὶ θεομητορικῶν ἑορτῶν, καθὼς καὶ λόγους ἁγίων πατέρων ἀφιερωμένων σὲ αὐτὲς τὶς ἑορτές. Μὲ γλώσσα ἁπλὴ ἑρμηνεύει τὰ ὑψηλὰ θεολογικὰ καὶ δογματικὰ νοήματα τῶν κανόνων τῶν σημαντικότερων ἑορτῶν τοῦ ἔτους. Ἔργο πολύτιμο γιὰ τὴν λειτουργική, ἐννοιολογικὴ καὶ θεολογικὴ κατανόηση τοῦ ἑορτολογίου τῆς Ἐκκλησίας μας, χρήσιμο σὲ κάθε πιστὸ (ἃ’ ἔκδ. 183^0.
25.ΝΕΑ ΚΛΙΜΑΞ. Περιλαμβάνει τὶς ἑρμηνεῖες τῶν 75 Ἀναβαθμῶν τῆς Ὀκταήχου, ὅπως τὶς συνέλεξε ὁ ἄγ.Νικόδημος ἀπὸ παλαιότερα χειρόγραφα, στὰ ὁποῖα, κατὰ τὴν συνήθειά του, προσέθεσε δικά του σχόλια, πολλὲς ὑποσημειώσεις, ὥστε στὴν πραγματικότητα νὰ ἀποτελεῖ μία νέα ἐργασία ποὺ φέρει τὴν σφραγίδα τοῦ ἁγίου. Μία ἐργασία ποὺ ἐπιδιώκει νὰ ἐκλαϊκεύσει τὴν δογματικὴ καὶ ἁγιοπνευματικὴ διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας ὅπως αὐτὴ ἐκφράζεται στοὺς Ἀναβαθμοὺς τῆς Ὀκταήχου (ἃ’ ἔκδ. 1844).
26.ΟΜΟΛΟΓΙΑ ΠΙΣΤΕΩΣ. Ὁ ἄγ.Νικόδημος ἔγραψε τὴν ἀπολογία αὐτὴ ὡς ὁμολογία πίστεως ἔναντι ὅσων τὸν κατηγοροῦσαν γιὰ αἱρετικὸ καὶ νεωτεριστὴ ἰδίως γιὰ τὰ θέματα περὶ συνεχοῦς θείας Μεταλήψεως καὶ γιὰ τὴν ἡμέρα τελέσεως τῶν μνημοσύνων( ζήτημα τῶν ”κολλύβων”). Ὁ ἄγ.Νικόδημος συνέταξε τὸ κείμενο αὐτὸ γιὰ νὰ ἀποδείξει ἐπὶ τὴ βάσει τῶν ἱερῶν κανόνων καὶ τῶν πατερικῶν διδασκαλιῶν τὴν ὀρθοδοξία τῶν θέσεών του, γιὰ νὰ δικαιωθεῖ τόσο ἀπὸ τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο ὅσο καὶ ἀπὸ τὴν Ἱερὰ Κοινότητα τοῦ Ἁγίου Ὅρους. Τὴν Ὁμολογία Πίστεως συνέταξε τὸ 1805. )ἃ’ ἔκδ. 1819).
Ἀναφερθήκαμε λοιπὸν ἐν συντομία στὰ κύρια ἔργα τοῦ ἄγ.Νικοδήμου μὲ μικρὴ ἀναφορὰ στὸ περιεχόμενο ἑνὸς ἑκάστου, ὥστε νὰ φανεῖ τὸ εὖρος τῶν συγγραφικῶν ἐνδιαφερόντων ὅσο καὶ ἡ σπουδαιότητα τοῦ ἑρμηνευτικοῦ καὶ ἐκλαϊκευτικοῦ ἔργου τοῦ ἁγίου μὲ κύριο σκοπὸ πάντοτε τὴν πνευματικὴ ἀφύπνιση καὶ οἰκοδομῆ τοῦ ὀρθοδόξου χριστιανικοῦ ποιμνίου. Τὰ ἔργα τοῦ Ἄγ.Νικοδήμου ἐδῶ καὶ 200 χρόνια κυκλοφοροῦν σὲ συνεχεῖς ἐπανεκδόσεις καὶ διαβάζονται ἀπὸ πολλούς, γεγονὸς ποὺ ἐπιβεβαιώνει τὴν σπουδαιότητα τῆς προσφορᾶς τοῦ ἁγίου γιὰ τὸν νεώτερο ἑλληνισμὸ καὶ τὴν σύγγχρονη ὀρθοδοξία πάντοτε ἐπὶ τὴ βάσει τῆς διδασκαλίας τῶν ἁγίων πατέρων, ποὺ ἐπανέφερε ὁ ἄγ.Νικόδημος στὸ προσκήνιο, διασώζοντας πολύτιμους καὶ σπάνιους χειρόγραφους κώδικες καὶ συμβάλλοντας στὴν φιλοκαλικὴ καὶ νεοπατερικὴ ἀναγέννηση τῆς ὀρθοδόξου ἀνατολῆς. Εἴμαστε εὐγνώμονες γιὰ τὸ πλούσιο ἔργο καὶ τὸ ὑπόδειγμα ποὺ μᾶς κατέλιπε ὁ Ἄγ.Νικόδημος.