Η ΑΣΘΕΝΕΙΑ ΚΑΙ Η ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ

6 Αυγούστου 2013 σε ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ, ΘΕΟΛΟΓΙΚΑ

Ἰ­ω­άν­νη Β. Βε­λιτ­σι­ά­νου

   Δι­δά­κτωρ Θε­ο­λο­γί­ας Α.Π.Θ.  –      Ἐ­πι­στη­μο­νι­κός Συ­νερ­γά­της (Ι.Ε.Θ.Π.)

Τὸ ἐ­πί­θε­το «ἀ­σθε­νὴς» (ἀ+σθέ­νος) χρη­σι­μο­ποι­εῖ­ται στὴν ἀρ­χαί­α ἑλ­λη­νι­κὴ γραμ­μα­τεί­α μὲ πολ­λὲς ση­μα­σί­ες. Κα­ταρ­χὴν ση­μαί­νει τὸν φι­λά­σθε­νο, τὸν ἀ­δύ­να­το σω­μα­τι­κὰ καὶ τὸν κα­χε­κτι­κό[1]. Μὲ τὴν ἴ­δι­α ση­μα­σί­α χρη­σι­μο­ποι­εῖ­ται καὶ στὴν Πα­λαι­ὰ Δι­α­θή­κη. Ἡ λ. «ἀσθε­νής» ἔ­χει ὅ­μως καὶ πολ­λὲς με­τα­φο­ρι­κὲς ση­μα­σί­ες, ὅ­πως αὐ­τὴ ποὺ ἀ­να­φέ­ρε­ται στὸν ἀ­δύ­να­το νοῦ, στὸ λο­γι­σμό[2] κ.ἄ.

Στὴν Πα­λαι­ὰ Δι­α­θή­κη, ἡ ἀ­σθέ­νει­α θε­ω­ρεῖ­ται ὡς μί­α κα­τά­στα­ση ἀ­δυ­να­μί­ας καὶ ἐ­ξα­σθε­νή­σε­ως∙ «ἡ καρ­δί­α μου ἐ­τα­ρά­χθη, ἐγ­κα­τέ­λι­πέν με ἡ ἰ­σχύς μου, καὶ τὸ φῶς τῶν ὀ­φθαλ­μῶν μου καὶ αὐ­τὸ οὐκ ἔ­στιν με­τ᾿ ἐ­μοῦ». (Ψλ. 37,11). Σύμ­φω­να μὲ τὴ βι­βλι­κὴ σκέ­ψη ὅ­λα ἐ­ξαρ­τῶν­ται ἀ­πὸ τὸ Θε­ὸ καὶ εἶ­ναι ἀ­δύ­να­το νὰ μὴ δεῖ κα­νεὶς τὴν ἀ­σθέ­νει­α σὰν ἕ­να πλῆγ­μα τοῦ Θε­οῦ στὸν άν­θρω­πο[3]. Συ­χνὰ ἡ ἀ­σθέ­νει­α ἔ­χει φυ­σι­κὰ αἴ­τι­α, ὅ­πως τὰ  γη­ρα­τει­ά[4], καὶ ἄλ­λο­τε ἐμ­φα­νί­ζε­ται στὸν κό­σμο ὡς συ­νέ­πει­α τῆς ἁμαρ­τί­ας[5]. Ὁ Θε­ὸς εἰ­σά­γει τὴ λύ­πη ὡς ἀ­πο­τέ­λε­σμα τῆς ἁ­μαρ­τί­ας καὶ στέλ­νει δο­κι­μα­σί­ες στοὺς ἀν­θρώ­πους, γι­ὰ νὰ αἰ­σθαν­θοῦν τὴν ἁ­μαρ­τω­λό­τη­τά τους καὶ νὰ συ­νέλ­θουν[6]. Στὸ Δευ­τε­ρο­νό­μι­ο ἡ ἀ­σθέ­νει­α ἀ­πο­τε­λεῖ μί­α ἀ­πὸ τὶς πι­ὸ σο­βα­ρὲς κα­τά­ρες ποὺ θὰ πλή­ξουν τὸν ἄ­πι­στο λα­ό τοῦ Θε­οῦ[7]. Ὅ­ταν ἡ ἀ­σθέ­νει­α πλήτ­τει τοὺς δι­καί­ους, ὅ­πως τὸν Ἰ­ὼβ καὶ τὸν Τω­βί­α, μπο­ρεῖ νὰ εἶ­ναι μί­α δο­κι­μα­σί­α τῆς Πρό­νοι­ας ποὺ ἀ­πο­σκο­ποῦν στὴ δο­κι­μα­σί­α τῆς ἀ­ρε­τῆς του[8]. Μὲ τὴ δο­κι­μα­σί­α δὲν κρί­νε­ται ἡ ἐ­νο­χὴ τοῦ Ἰ­ὼβ ἀλ­λὰ ἡ ἀ­ρε­τὴ του[9]. Στὴν πε­ρί­πτω­ση τοῦ Δι­καί­ου ποὺ ὑ­πο­φέ­ρει ἰ­δι­αί­τε­ρα, τοῦ Δού­λου τοῦ Γι­αχ­βέ, ἡ ἀ­σθέ­νει­α παίρ­νει τὴ ση­μα­σί­α τῆς ἐ­ξι­λε­ώ­σε­ως γι­ὰ τὰ ἁ­μαρ­τή­μα­τα τῶν ἀν­θρώ­πων[10].

Στὴν Πα­λαι­ὰ Δι­α­θή­κη ἐ­κτὸς ἀ­πὸ τὴν ἀ­σθέ­νει­α, γί­νε­ται λό­γος καὶ γι­ὰ τὴ θε­ρα­πεί­α. Ἡ  λ. «θε­ρα­πεί­α»[11] συ­ναν­τᾶ­ται, ἐ­κτὸς ἀ­πὸ τὴν Πα­λαι­ὰ Δι­α­θή­κη, καὶ στὴν Και­νὴ Δι­α­θή­κη μὲ συ­νώ­νυ­μους ὅ­ρους, ὅ­πως: «θε­ρα­πεί­α» (Λκ. 9,11 ), «ἴ­α­σις» (Λκ. 13,32) καί «ἴ­α­μα» (Α΄ Κορ. 12, 9. 28. 30), κ.ἄ.

Ἤ­δη πολ­λὰ πα­λαι­ο­δι­α­θη­κι­κὰ χω­ρί­α ἀ­να­φέ­ρον­ται στὴν ἰ­α­τρι­κὴ πε­ρί­θαλ­ψη, δηλ. στὴ χρή­ση ἁ­πλῶν φαρ­μά­κων[12], ἐ­νῶ ἡ Σο­φί­α Σει­ρὰχ ἐ­παι­νεῖ τὸ ἰ­α­τρι­κὸ ε­πάγ­γελ­μα[13]. Αὐ­τὸ ποὺ ἀ­πορ­ρί­πτει ἡ Πα­λαι­ὰ Δι­α­θή­κη εἶ­ναι ἡ μα­γεί­α, σὲ σχέ­ση μὲ τὴ λα­τρεί­α τῶν εἰ­δώ­λων ποὺ μο­λύ­νουν τὴν ἰ­α­τρι­κή[14]. Κυ­ρί­ως, ὅ­μως, πρέ­πει νὰ κα­τα­φεύ­γου­με στὸ Θε­ὸ ποὺ εἶ­ναι ὁ κύ­ρι­ος τῆς ζω­ῆς, δηλ. σ᾿ αὐ­τὸν ποὺ δί­νει τὴν ἀ­σθέ­νει­α καὶ τὴ θε­ρα­πεί­α[15]. Οἱ ἀ­σθε­νεῖς μὲ τὴν ἐμ­πι­στο­σύ­νη στὸ Θε­ὸ κά­νουν ἔκ­κλη­ση στὴν παν­το­δυ­να­μί­α καὶ στὴν φι­λευ­σπλα­χνί­α του[16], προ­κει­μέ­νου νὰ λά­βουν τὴ χά­ρη του.  

Γι­ὰ τοὺς προ­φῆ­τες ἡ ἀ­σθέ­νει­α καὶ ἡ θε­ρα­πεί­α ἐν­τάσ­σον­ται μέ­σα στὸ ὅ­λο μυ­στή­ρι­ο τῆς σω­τη­ρί­ας τοῦ ἀν­θρώ­που. Ὁ προ­φή­της Ἡ­σα­ΐ­ας δί­νει μί­α ἐ­σχα­το­λο­γι­κὴ δι­ά­στα­ση στὴν ἀ­σθέ­νει­α, μι­λών­τας γι­ὰ ἕ­να κό­σμο, ὅ­που δὲν θὰ ὑ­πάρ­χει πό­νος καὶ δά­κρυ­α[17]. Ὁ ἴ­δι­ος κά­νει ἀ­να­φο­ρὰ στὸ Μεσ­σί­α ποὺ θὰ πά­ρει πά­νω του τὶς ἀ­νο­μί­ες καὶ τὶς θλί­ψεις, ἐ­νῶ ἐ­μεῖς θὰ θε­ρα­πευ­τοῦ­με χά­ρη στὶς δι­κές του πλη­γὲς∙ «οὗ­τος τὰς ἁ­μαρ­τί­ας ἡ­μῶν φέ­ρει καὶ πε­ρὶ ἡ­μῶν ὀ­δυ­νᾶ­ται, καὶ ἡμεῖς ἐ­λο­γι­σά­με­θα αὐ­τὸν εἶ­ναι ἐν πό­νῳ καὶ ἐν πλη­γῇ καὶ ἐν κα­κώ­σει. αὐ­τὸς δὲ ἐ­τραυ­μα­τί­σθη δι­ὰ τὰς ἀ­νο­μί­ας ἡμῶν καὶ με­μα­λά­κι­σται δι­ὰ τὰς ἁ­μαρ­τί­ας ἡμῶν∙ παι­δεί­α εἰ­ρή­νης ἡμῶν ἐ­π᾿ αὐ­τόν, τῷ μώ­λω­πι αὐ­τοῦ ἡμεῖς ἰά­θη­μεν»[18].

Ὅ­λες αὐ­τὲς οἱ προ­σεγ­γί­σεις τῆς ἀ­σθέ­νει­ας καὶ τῆς θε­ρα­πεί­ας ὑ­πάρ­χουν καὶ στὴν Και­νὴ Δι­α­θή­κη. Ὁ Ἰ­η­σοῦς αἰ­σθά­νε­ται ἀλ­λη­λέγ­γυ­ος μὲ ὅ­σους πο­νοῦν καὶ συγ­κι­νεῖ­ται βα­θύ­τα­τα κα­θὼς βλέ­πει μπρο­στά του συμ­πυ­κνω­μέ­νη τὴν ἀν­θρώ­πι­νη δυ­στυ­χί­α. Ἀκό­μη (ὁ Ἰ­η­σοῦς) θε­ω­ρεῖ τὴν ἀρ­ρώ­στι­α σὰν ἕ­να κα­κὸ ποὺ βλά­πτει τοὺς ἀν­θρώ­πους, σὰν μί­α συ­νέ­πει­α τῆς ἁ­μαρ­τί­ας καὶ σὰν ἕ­να ση­μά­δι τῆς δύ­να­μης τοῦ Δι­α­βό­λου πά­νω στοὺς ἀν­θρώ­πους[19]. Ὁ ἴ­δι­ος νοι­ώ­θει συμ­πό­νι­α γι­ὰ τοὺς ἀσθε­νεῖς[20]. Ὁ Ἰ­η­σοῦς χω­ρὶς νὰ χά­νει και­ρὸ νὰ δι­α­κρί­νει τὴ φυ­σι­κὴ ἀ­σθέ­νει­α ἀ­πὸ τὸ δαι­μο­νι­σμὸ∙ «ἐ­ξέ­βα­λεν τὰ πνεύ­μα­τα λό­γῳ καὶ πάν­τας τοὺς κα­κῶς ἔ­χον­τας ἐθε­ρά­πευ­σεν»[21]. Κα­τὰ τὸν Ἰ­η­σοῦ αὐ­τὰ τὰ δύ­ο πράγ­μα­τα, δηλ. «ἐ­ξέ­βα­λεν τὰ πνεύ­μα­τα» καί «τοὺς κα­κῶς ἔ­χον­τας ἐ­θε­ρά­πευ­σεν», πη­γαί­νουν μα­ζί. Ἐκ­δη­λώ­νουν μὲ τὸν ἴ­δι­ο τρό­πο τὴ δύ­να­μή του καί, τε­λι­κά, ἔ­χουν τὴν ἴ­δι­α ση­μα­σί­α[22]. Ὅ­λα αὐ­τὰ ση­μαί­νουν τὸ θρί­αμ­βο τοῦ Ἰ­η­σοῦ πά­νω στὸ Δι­ά­βο­λο καὶ τὴν ἐγ­κα­θί­δρυ­ση τῆς βα­σι­λεί­ας τοῦ Θε­οῦ πά­νω στὴ γῆ[23]. Μπρο­στὰ σ᾿ ὅ­λους τούς ἀ­σθε­νεῖς ποὺ τού ἐκ­φρά­ζουν τὴν ἐμ­πι­στο­σύ­νη τους, ὁ Ἰ­η­σοῦς δι­α­τυ­πώ­νει μό­νο μί­α ἀ­παί­τη­ση∙ νὰ πι­στέ­ψουν, γι­α­τί ὅ­λα εἶ­ναι δυ­να­τὰ χά­ρη στὴ βα­θει­ὰ πί­στη[24]. Ἡ πί­στη τους στὸν Ἰ­η­σοῦ προ­ϋ­πο­θέ­τει τὴν πί­στη τους στὴ Βα­σι­λεί­α τοῦ Θε­οῦ καὶ αὐ­τὴ ἡ πί­στη τοὺς σώ­ζει∙ «ἡ πί­στις σου σέ­σω­κέν σε»[25].

Στὴ γε­νι­κό­τε­ρη θαυ­μα­τουρ­γι­κὴ δρα­στη­ρι­ό­τη­τα τοῦ Ἰ­η­σοῦ στὴ Γα­λι­λαί­α καὶ μά­λι­στα ὡς ἀ­πο­κο­ρύ­φω­μά της ἐν­τάσ­σε­ται καὶ ἡ θε­ρα­πεί­α τοῦ λε­προῦ[26]∙ «Καὶ ἔρ­χε­ται πρὸς αὐ­τὸν λε­πρὸς πα­ρα­κα­λῶν αὐ­τὸν [καί γο­νυ­πε­τῶν] καὶ λέ­γων αὐ­τῷ ὅ­τι ἐ­ὰν θέ­λῃς δύ­να­σαί με κα­θα­ρί­σαι. καὶ σπλαγ­χνι­σθείς ἐ­κτεί­νας τὴν χεί­ρα αὐ­τοῦ ἤ­ψα­το καὶ λέ­γει αὐ­τῷ∙ θέ­λω, κα­θα­ρί­σθη­τι∙ καὶ εὐ­θὺς ἀ­πῆλ­θεν ἀ­π᾿ αὐ­τοῦ ἡ λέ­πρα, καὶ ἐ­κα­θα­ρί­σθη», (Μκ. 1,40-42)[27]. Τό ρ. «σπλαγ­χνι­σθείς» ἐκ­φρά­ζει τὴν εὐ­σπλα­χνί­α τοῦ Ἰ­η­σοῦ («ὀρ­γὴ» κα­τὰ τὸν  D) γι­ὰ τὸν κα­κο­ποι­η­μέ­νο ἀ­πὸ τὴν ἀ­σθέ­νει­α «κα­λό λί­αν» δη­μι­ούρ­γη­μα τοῦ Θε­οῦ ἐ­νῶ ἡ φρά­ση «ἐ­κτεί­νας τὴν χεί­ρα αὐ­τοῦ ἤ­ψα­το καὶ λέ­γει αὐ­τῷ∙ θέ­λω κα­θα­ρί­σθη­τι, (στίχ. 41)», σύμ­φω­να μὲ τὸν Ἰ. Κα­ρα­βι­δό­που­λο[28], «θέ­λει νὰ μᾶς πε­ρι­γρά­ψει ἀ­φ᾿ ἑ­νὸς τὴν αὐ­θεν­τί­α τοῦ Μεσ­σί­α καὶ ἀ­φ᾿ ἑτέρου τὴ νι­κη­φό­ρα σύγ­κρου­ση Αὐ­τοῦ μὲ τὶς δυ­νά­μεις τοῦ κα­κοῦ καὶ τῆς φθο­ρᾶς ποὺ εἶ­χε ὡς ἀ­πο­τέ­λε­σμα τὴ θε­ρα­πεί­α ἑ­νὸς ἀν­θρώ­που, τὴν ἀ­παρ­χὴ μί­ας νέ­ας ἀν­θρω­πό­τη­τας χω­ρὶς ση­μά­δι­α φθο­ρᾶς».

Ἕ­να ἄλ­λο τραν­ταχ­τὸ πα­ρά­δειγ­μα ἀ­πο­τε­λεῖ καὶ ἡ θε­ρα­πεί­α τοῦ ἐ­πι­λη­πτι­κοῦ νέ­ου[29]. Ἡ ἀ­σθέ­νει­α τοῦ νέ­ου ποὺ πε­ρι­γρά­φε­ται μὲ πο­λὺ πα­ρα­στα­τι­κὸ τρό­πο, δεί­χνει ὅ­τι πρό­κει­ται γι­ὰ ἐ­πι­λη­ψί­α∙ «σε­λη­νι­ά­ζε­ται και κα­κῶς πά­σχει»[30]. Σύμ­φω­να μὲ τὶς ἀν­τι­λή­ψεις τῆς ἐ­πο­χῆς ἐ­κεί­νης, ἡ ἐ­πι­λη­ψί­α ὀ­φεί­λε­ται στὴν κα­το­χὴ τοῦ ἀν­θρώ­που ἀ­πὸ «πνεῦ­μα ἄ­λα­λον καὶ κω­φόν»[31]. Ὁ πα­τέ­ρας τοῦ παι­δι­οῦ ἀ­να­φέ­ρει καὶ τὸ γε­γο­νὸς ὅ­τι ἀ­πευ­θύν­θη­κε ἤ­δη στοὺς μα­θη­τές, χω­ρὶς νὰ ἐ­πι­τύ­χει τὴ θε­ρα­πεί­α μ᾿ ἀ­πο­τέ­λε­σμα νὰ ὁ­δη­γή­σει τὸν Ἰ­η­σοῦ στὴν ἔκ­φρα­ση τῆς ὀρ­γῆς, τὴν ὁ­ποί­α συν­θέ­τουν ὁ πα­τέ­ρας τοῦ παι­δι­οῦ μὲ τὴν ἀ­σθε­νι­κὴ πί­στη καὶ οἱ μα­θη­τὲς μὲ τὴν «ὀλι­γο­πι­στί­α» τους∙ «ὢ γε­νε­ὰ ἄ­πι­στος, ἕ­ως πό­τε πρὸς ὑ­μᾶς ἔ­σο­μαι;»[32]. Πα­ρό­λα ταῦ­τα ὁ Ἰ­η­σοῦς δὲν μέ­νει στὸ ξέ­σπα­σμα τῆς ὀρ­γῆς ἀλ­λὰ προ­χω­ρᾶ στὴ θε­ρα­πεί­α τοῦ νέ­ου.

Ἀ­φοῦ ὁ θε­ρα­πευ­μέ­νος νέ­ος, ὁ πα­τέ­ρας καὶ ὁ ὄ­χλος ὑ­πο­χω­ροῦν ἀ­κο­λου­θεῖ μί­α συ­ζή­τη­ση τοῦ Ἰ­η­σοῦ μέ τούς μα­θη­τές «εἰς οἶ­κον» (δὲν ἀ­να­φέ­ρε­ται ποι­α­νοῦ) καὶ ἀ­παν­τᾶ (ὁ Ἰη­σοῦς), γι­α­τί αὐ­τοὶ δὲν μπό­ρε­σαν νὰ θε­ρα­πεύ­σουν τὸν ἀ­σθε­νῆ: «Καὶ εἶ­πεν αὐ­τοῖς∙ τοῦ­το τὸ γέ­νος ἐν οὐ­δε­νὶ δύ­να­ται ἐ­ξελ­θεῖν εἰ μὴ ἐν προ­σευ­χῇ [καί νη­στεί­ᾳ]»[33]. Δη­λα­δὴ γι­ὰ νὰ ἀν­τι­με­τω­πί­σου­με μί­α τέ­τοι­α πε­ρί­πτω­ση, χρει­ά­ζε­ται με­γα­λύ­τε­ρη προ­σπά­θει­α μὲ προ­σευ­χὴ καὶ νη­στεί­α. Ἡ θαυ­μα­τουρ­γι­κὴ δύ­να­μη τῆς προ­σευ­χῆς, ἡ ὁ­ποί­α δὲν νο­εῖ­ται φυ­σι­κὰ ὡς μα­γι­κὴ ἀ­παγ­γε­λί­α τυ­πο­ποι­η­μέ­νων φρά­σε­ων ἀλ­λὰ ὡς ἐκ­δή­λω­ση βα­θει­ᾶς πί­στης, εἶ­ναι γνω­στὴ καὶ σ᾿ ἄλ­λα κεί­με­να τῆς Και­νῆς Δι­α­θή­κης[34]. Ἐ­κτὸς ἀ­πὸ τὴν προ­σευ­χὴ ση­μαν­τι­κὸ ρό­λο, κα­τὰ τὸν Ἰ. Κα­ρα­βι­δό­που­λο[35],  δι­α­δρα­μα­τί­ζει καὶ ἡ νη­στεί­α, «ἡ ὁ­ποί­α ὡς βο­η­θη­τι­κὸ παι­δα­γω­γι­κὸ μέ­σο γι­ὰ τὴν ἀν­τι­με­τώ­πι­ση δαι­μο­νι­κῶν κα­τα­στά­σε­ων ἀ­πο­τε­λεῖ γνω­στὴ πρα­κτι­κὴ στὴν ἀ­σκη­τι­κὴ πρα­κτι­κὴ πα­ρά­δο­ση τῆς ἐκ­κλη­σί­ας μας, ἐ­νῶ βα­σι­κὸ («ὅ­πλον κα­τὰ τοῦ δι­α­βό­λου») εἶ­ναι ὁ σταυ­ρὸς τοῦ Χρι­στοῦ. Μὲ τὴν προ­σευ­χὴ καὶ τὴ νη­στεί­α σφυ­ρη­λα­τεῖ­ται ὁ σύν­δε­σμος τοῦ ἀν­θρώ­που μὲ τὸ Θε­ὸ καὶ προ­σφέ­ρε­ται ἡ δυ­να­τό­τη­τα νὰ ἀ­πο­βεῖ ἡ πί­στη πι­ὸ θαυ­μα­τουρ­γι­κὴ».

Μέ­σα δηλ. ἀ­π᾿ αὐ­τὲς τὶς θε­ρα­πεῖ­ες, ὁ Χρι­στὸς ἀ­πο­κα­λύ­πτει τὸν ἑ­αυ­τό του καὶ τὴ μεσ­σι­α­νι­κή του ἀ­πο­στο­λή. Ὅ­τι εἶ­ναι ὁ υἱ­ὸς τοῦ Θε­οῦ καὶ ἦρ­θε στὸν κό­σμο γι­ὰ νὰ ἐ­λευ­θε­ρώ­σει τοὺς ἀν­θρώ­πους ἀ­πὸ τὰ ἔρ­γα τοῦ σα­τα­νᾶ, τὴν ἁ­μαρ­τί­α, τὴν ἀρ­ρώ­στι­α καὶ τὸ θά­να­το[36].

Οἱ θαυ­μα­τουρ­γὲς θε­ρα­πεῖ­ες, ση­μεῖ­α τῆς βα­σι­λεί­ας τοῦ Θε­οῦ, δὲν πε­ρι­ο­ρί­στη­καν στὴν ἐ­πί­γει­α ζω­ὴ τοῦ Ἰ­η­σοῦ. Εἶ­χε δώ­σει στοὺς Ἀ­πο­στό­λους του, ἀ­πὸ τὴν πρώ­τη ἀ­πο­στο­λή τους, τὴν ἐ­ξου­σί­α ποὺ εἶ­χε ὁ ἴ­δι­ος νὰ θε­ρα­πεύ­σει τούς ἀ­σθε­νεῖς[37]. Γι᾿ αὐ­τὸ τὸ λό­γο στὸ βι­βλί­ο τῶν Πρά­ξε­ων γί­νε­ται λό­γος γι­ὰ τὶς θαυ­μα­τουρ­γὲς θε­ρα­πεῖ­ες ποὺ δεί­χνουν τὴ δύ­να­μη τοῦ ὀ­νό­μα­τος τοῦ Ἰ­η­σοῦ καὶ τὴν ἀ­λή­θει­α τῆς ἀ­να­στά­σε­ώς του. Ἔτ­σι ἀ­νά­με­σα στὰ χα­ρί­σμα­τα ὁ Παῦ­λος μνη­μο­νεύ­ει καὶ τὸ χά­ρι­σμά τῆς θε­ρα­πεί­ας∙ «ἑτέ­ρῳ πί­στις ἐν τῷ αὐ­τῷ πνεύ­μα­τι, ἄλ­λῳ δὲ χα­ρί­σμα­τα ἰ­α­μά­των ἐν τῷ ἑνὶ πνεύ­μα­τι, ἄλ­λῳ δὲ ἐ­νερ­γή­μα­τα δυ­νά­με­ων, ἄλ­λῳ [δέ] προ­φη­τεί­ᾳ, ἄλ­λῳ [δέ] δι­α­κρί­σεις πνευ­μά­των…». (Α΄ Κορ. 12, 9-10). «Χα­ρί­σμα­τα ἰα­μά­των» εἶ­ναι οἱ θε­ρα­πευ­τι­κὲς ἱ­κα­νό­τη­τες. Δη­λα­δή, ὑ­πῆρ­χε στὴν κο­ριν­θι­α­κὴ κοι­νό­τη­τα μί­α ὁ­μά­δα χα­ρι­σμα­τού­χων ἐ­ξορ­κι­στῶν, ὅ­πως σ᾿ ὅ­λες τὶς ἀρ­χαῖ­ες θρη­σκεῖ­ες καὶ στὸν ἰ­ου­δα­ϊ­σμό, ἀ­φοῦ οἱ ἀ­σθέ­νει­ες, κα­τὰ τὴν ἀρ­χαι­ό­τη­τα, ἀ­πο­δί­δον­ταν σὲ ἄ­με­ση ἐ­νέρ­γει­α κα­κο­ποι­ῶν πνευ­μά­των. Τὰ «ἐνερ­γή­μα­τα δυ­νά­με­ων=ἄλ­λες θαυ­μα­τουρ­γι­κὲς πρά­ξεις, ὄ­χι ἀ­πο­κλει­στι­κὰ θε­ρα­πεῖ­ες» πρέ­πει νὰ ἦ­ταν κά­τι πα­ρό­μοι­ο μὲ τὶς «δυ­νά­μεις» τοῦ Ἰ­η­σοῦ στὰ Εὐ­αγ­γέ­λι­α καὶ στὶς Πρά­ξεις τῶν Ἀ­πο­στό­λων.  

Μί­α κα­τη­γο­ρί­α χρι­στι­α­νῶν στὴν κοι­νό­τη­τα τῆς Θεσ­σα­λο­νί­κης (ἐ­κτός τούς «ἀ­τά­κτους» καὶ τοὺς «ὀ­λι­γο­ψύ­χους»)[38] πού εἶ­χαν ἀ­νάγ­κη τὴν ἀ­ρω­γὴ τῶν ὑ­πο­λοί­πων ἦ­ταν καὶ οἱ «ἀσθε­νεῖς». Γι᾿ αὐ­τοὺς ὁ Παῦ­λος συμ­βου­λεύ­ει: «ἀν­τέ­χε­σθε τῶν ἀ­σθε­νῶν»[39]. Κα­τὰ τὸν Ἰ. Γα­λά­νη «τὸ σύ­νο­λο τῶν ἀρ­χαί­ων καὶ τῶν συγ­χρό­νων ἑρ­μη­νευ­τῶν ἀ­πο­κλεί­ει τὴν πε­ρί­πτω­ση νὰ ἐν­νο­εῖ ὁ Παῦ­λος ἐ­δῶ τούς σω­μα­τι­κὰ ἀ­σθε­νεῖς, ἂν καὶ σὲ ἄλ­λες ἐ­πι­στο­λὲς του ἀ­να­φέ­ρε­ται καὶ σ᾿ αὐ­τούς[40]. Τὸ πι­ὸ πι­θα­νὸ εἶ­ναι, τὸ ἐ­πί­θε­το («ἀ­σθε­νὴς») νὰ χρη­σι­μο­ποι­εῖ­ται με­τα­φο­ρι­κὰ καὶ νὰ δη­λώ­νει τοὺς ἀ­σθε­νεῖς στὴν πί­στη, δη­λα­δὴ τοὺς ὀ­λι­γό­πι­στους. Γι­ὰ πα­ρό­μοι­ες («ἀ­σθέ­νει­ες») κά­νει λό­γο στὴν πρὸς Ρω­μαί­ους[41] καὶ στὴν πρὸς Κο­ριν­θί­ους ἐπι­στο­λή[42]. Γι­ὰ τὴ θε­ρα­πεί­α αὐ­τῶν τῶν («ἀ­σθε­νῶν») ὁ Παῦ­λος προ­τεί­νει τὸ («ἀν­τέ­χε­σθε»). Τὸ ρῆ­μα («ἀν­τέ­χε­σθε») χρη­σι­μο­ποι­εῖ­ται μὲ πολ­λὲς ση­μα­σί­ες τό­σο στὴν ἑλ­λη­νι­κὴ γραμ­μα­τεί­α ὅ­σο καὶ στὴν Και­νὴ Δι­α­θή­κη. Ἡ πλη­σι­έ­στε­ρη στὴ φρά­ση («ἀν­τέ­χε­σθε τῶν ἀ­σθε­νῶν») ἔν­νοι­α εἶ­ναι ἡ ἀρ­χι­κὴ ἔν­νοι­α τοῦ ρή­μα­τος, δη­λα­δὴ αὐ­τὴ τοῦ προ­φυ­λάσ­σω, προ­στα­τεύ­ω ἢ φρου­ρῶ, ἡ ὁ­ποί­α εἶ­ναι πε­ρισ­σό­τε­ρο συ­χνὴ στὴ θρη­σκευ­τι­κὴ γλῶσ­σα τῆς Πα­λαι­ᾶς Δι­α­θή­κης»[43]. Ὁ Παῦ­λος, στὴν ἐ­πι­στο­λὴ του νου­θε­τεῖ τοὺς Θεσ­σα­λο­νι­κεῖς νὰ προ­στα­τεύ­ουν τοὺς ὀ­λι­γό­πι­στους καὶ νὰ μὴν τοὺς πε­ρι­φρο­νοῦν.

Στὴ χρι­στι­α­νι­κὴ κοι­νό­τη­τα τῆς Κο­ρίν­θου, τὸ ἐ­πί­θε­το «ἀσθε­νής», ἐ­κτὸς ἀ­πὸ τὴ θε­ο­λο­γι­κή της ση­μα­σί­α (ὀλι­γο­πι­στί­α) δί­νει καὶ μί­α κοι­νω­νι­κὴ δι­ά­στα­ση. Στοὺς «ἀ­σθε­νεῖς» συγ­κα­τα­λέ­γον­ταν τὰ μέ­λη τῆς κοι­νό­τη­τας ποὺ δὲν εἶ­χαν κά­ποι­α ἀ­νώ­τε­ρη κοι­νω­νι­κὴ θέ­ση, μόρ­φω­ση, οἰ­κο­νο­μι­κὴ εὐ­χέ­ρεια­ κ.λπ., δηλ. ἀν­τι­κα­το­πτρί­ζει τὴν κοι­νω­νι­κὴ δι­α­στρω­μά­τω­ση τῶν Κο­ριν­θί­ων[44].

Στοὺς ἀ­σθε­νεῖς ἡ χά­ρη τοῦ Θε­οῦ ἔρ­χε­ται συ­νή­θως μ᾿ ἕ­να λι­γό­τε­ρο θε­α­μα­τι­κὸ τρό­πο. Ἐ­πα­να­λαμ­βά­νον­τας μί­α χει­ρο­νο­μί­α τῶν Ἀ­πο­στό­λων[45], οἱ «πρε­σβύ­τε­ροι» τῆς Ἐκ­κλη­σί­ας χρί­ζουν τοὺς ἀ­σθε­νεῖς μὲ ἔλαι­ο[46] στὸ ὄ­νο­μα τοῦ Κυ­ρί­ου, ἐ­νῶ οἱ τε­λευ­ταῖ­οι προ­σεύ­χον­ται μὲ πί­στη καὶ ὁ­μο­λο­γοῦν τὶς ἁ­μαρ­τί­ες τους. Αὐ­τὴ ἡ προ­σευ­χὴ τοὺς σώ­ζει, γι­α­τί τὰ ἁ­μαρ­τή­μα­τά τους συγ­χω­ροῦν­ται καὶ μπο­ροῦν νὰ ἐλ­πί­ζουν, ἂν θέ­λει ὁ Θε­ός, στὴ θε­ρα­πεί­α[47].  Ἡ θε­ρα­πεί­α ὅ­μως δὲν ἐ­πέρ­χε­ται ὑ­πο­χρε­ω­τι­κὰ σὰν νὰ εἶ­ναι τὸ μα­γι­κὸ ἀ­πο­τέ­λε­σμα τῆς προ­σευ­χῆς ἢ τῆς λει­τουρ­γί­ας. Ὅ­σο δι­αρ­κεῖ ὁ ση­με­ρι­νὸς κό­σμος, ἡ ἀν­θρω­πό­τη­τα συ­νε­χί­ζει νὰ ὑ­φί­στα­ται τὶς συ­νέ­πει­ες τῆς ἁ­μαρ­τί­ας. Ἀλ­λὰ ὁ Ἰ­η­σοῦς, στὸ Πά­θος του, παίρ­νον­τας πά­νω του «τὰς ἀ­σθε­νεί­ας ἡ­μῶν», τοὺς ἔ­δω­σε νέ­ο νό­η­μα: ὅ­πως κά­θε πό­νος, ἔ­χουν κι αὐ­τὲς στὸ ἑ­ξῆς λυ­τρω­τι­κὴ ἀ­ξί­α. Σ᾿ ἀν­τί­θε­ση μὲ τὸν Ἰ­ὼβ ποὺ δὲν κα­τά­λα­βε τὸ νό­η­μα τῆς δο­κι­μα­σί­ας του, ὁ χρι­στι­α­νὸς χαί­ρε­ται∙ «ἀν­τα­να­πλη­ρῶ τὰ ὑ­στε­ρή­μα­τα τῶν θλί­ψε­ων τοῦ Χρι­στοῦ ἐν τῇ σαρ­κί μου ὑ­πὲρ τοῦ σώ­μα­τος αὐ­τοῦ, ὁ ἔ­στιν ἡ  ἐκ­κλη­σί­α»[48].

Ἡ ἀ­σθέ­νει­α πα­ρα­μέ­νει δο­κι­μα­σί­α, ἐ­νῶ ἡ βο­ή­θει­α ἀ­πο­τε­λεῖ ἔν­δει­ξη ἀ­γά­πης∙ «φέ­ρα­τε τὰς ἀ­σθε­νεί­ας ἁ­πάν­των», συμ­βου­λεύ­ει ὁ Ἰ­γνά­τι­ος Ἀν­τι­ο­χεί­ας. Τὸ νὰ ὑ­πη­ρε­τοῦ­με τὸν ἀ­σθε­νῆ ση­μαί­νει ὅ­τι ὑ­πη­ρε­τοῦ­με τὸν ἴ­δι­ο τὸν Ἰ­η­σοῦ στὸ πρό­σω­πο τῶν με­λῶν ποὺ ὑ­πο­φέ­ρουν: «ἠ­σθέ­νη­σα, καὶ ἐ­πε­σκέ­ψα­σθέ με», θὰ πεῖ τὴν ἡ­μέ­ρα τῆς κρί­σε­ως[49]. Ὁ ἀ­σθε­νής, στὸ χρι­στι­α­νι­κὸ κό­σμο, δὲν εἶ­ναι πι­ὰ ἕ­νας κα­τα­ρα­μέ­νος ἀ­πὸ τὸν ὁ­ποῖ­ο ἀ­πο­στρέ­φει κα­νεὶς τὸ πρό­σω­πό του[50] ἀλ­λὰ εἶ­ναι ἡ εἰ­κό­να καὶ τὸ «ση­μεῖον» τοῦ Ἰ­η­σοῦ Χρι­στοῦ.

Ἀ­ξι­ο­ση­μεί­ω­τη εἶ­ναι ἡ θέ­ση τῶν Πα­τέ­ρων τῆς Ἐκ­κλη­σί­ας πά­νω στὸ ζή­τη­μα τῆς ἀ­σθέ­νει­ας καὶ τῆς θε­ρα­πεί­ας. Οἱ ἴ­δι­οι θε­ω­ροῦν ὅ­τι ἡ ἀ­σθέ­νει­α προ­έρ­χε­ται ἀ­πὸ τὴ δι­ά­σπα­ση τῆς σχέ­σης τοῦ ἀν­θρώ­που μὲ τὸ Θε­ὸ καὶ ἡ θε­ρα­πεί­α κερ­δί­ζε­ται ἀ­πὸ τὴν ἀ­πο­κα­τά­στα­ση αὐ­τῆς τῆς σχέ­σης. Ὅ­μως μί­α τέ­τοι­α ἀ­πο­κα­τά­στα­ση δὲν μπο­ροῦ­σε νὰ εἶ­ναι καρ­πὸς ἀν­θρώ­πι­νης προ­σπά­θει­ας[51]. Ὁ ἄν­θρω­πος κερ­δί­ζει τὴν ἀ­λη­θι­νὴ θε­ρα­πεί­α, μό­νο μὲ τὴ Χά­ρη καὶ τὸν πνευ­μα­τι­κὸ ἀ­γῶ­να[52]. Ὁ πι­στὸς πρέ­πει νὰ ζή­σει τὴν ἀ­σθέ­νει­α καὶ τὸν πό­νο ὡς συμ­με­το­χὴ στὰ πα­θή­μα­τα τοῦ Χρι­στοῦ[53] καὶ νὰ κα­τα­κτή­σει τὴν ἴ­α­ση καὶ τὴν ὑ­γεί­α ὡς πλη­ρό­τη­τα ζω­ῆς καὶ «ἀ­νά­σω­σιν τοῦ βί­ου». Τό­τε ἡ ἀ­σθέ­νει­α ἀ­πο­κα­λύ­πτε­ται ὡς ἐμ­πει­ρί­α θε­ο­φά­νει­ας καὶ δό­ξας[54].

Συ­νο­ψί­ζον­τας τὰ πα­ρα­πά­νω, ἔ­χου­με νὰ πα­ρα­τη­ρή­σου­με τὰ ἑ­ξῆς:

1. Στὴν ἀρ­χαί­α Ἑλ­λά­δα, σ᾿ ἀν­τί­θε­ση μὲ τοὺς λα­οὺς τῆς ἀρ­χαί­ας Ἀ­να­το­λῆς ποὺ ἔ­βλε­παν τὴν ἀ­σθέ­νει­α ὡς μί­α μά­στι­γα ποὺ τὴν προ­κα­λοῦ­σαν τὰ πο­νη­ρὰ πνεύ­μα­τα ἢ τὴ θε­ρα­πεί­α ὡς ἔρ­γο κυ­ρί­ως τῶν ἱ­ε­ρέ­ων ποὺ πλη­σί­α­ζε τὴ μα­γεί­α, ἡ ἰ­α­τρι­κὴ ἀ­να­πτυσ­σό­ταν αὐ­τό­νο­μη σὰν θε­τι­κή ἐ­πι­στή­μη[55]. Ἀν­τί­θε­τα ἡ βι­βλι­κὴ γραμ­μα­τεί­α πα­ρα­με­ρί­ζει τὴν ἐ­πι­στη­μο­νι­κὴ ἄ­πο­ψη τοῦ προ­βλή­μα­τος καὶ στρέ­φει τὴν προ­σο­χή της στὴ θρη­σκευ­τι­κὴ ση­μα­σί­α τῆς ἀρ­ρώ­στι­ας καὶ τῆς θε­ρα­πεί­ας, στὰ πλαί­σι­α τοῦ σχε­δί­ου τῆς σω­τη­ρί­ας[56].

2. Ἡ Πα­λαι­ά Δι­α­θή­κη, ὅ­σο ἀ­φο­ρᾶ τὴν ἀν­τι­με­τώ­πι­ση τῆς ἀ­σθέ­νει­ας, ἀ­να­πτύσ­σει τρεῖς δι­α­φο­ρε­τι­κοὺς τρό­πους, τοὺς ὁ­ποί­ους θὰ τοὺς ἀ­να­πτύ­ξου­με ἀ­μέ­σως πα­ρα­κά­τω[57]:

α. Ἡ ἀ­σθέ­νει­α ἀ­πο­τε­λεῖ μέ­ρος τῆς ζω­ῆς, δηλ. εἶ­ναι ἁ­πλῶς ἕ­να γε­γο­νὸς αὐ­τῆς.

β. Ἡ ἀ­σθέ­νει­α, ἐ­κτὸς ἀ­πὸ μά­ται­η, μπο­ρεῖ νὰ θε­ω­ρη­θεῖ σκλη­ρὴ καὶ ἄ­δι­κη (Ἰώ­β  9, 16-18 ). 

γ. Ἡ ἀ­σθέ­νει­α μπο­ρεῖ νὰ ἑρ­μη­νευ­τεῖ εἴ­τε ὡς μί­α προ­ει­δο­ποί­η­ση ἀ­πὸ τὸ Θε­ὸ (Ἰώβ 33, 14-26) εἴ­τε ὡς συ­νέ­πει­α τῆς ἀν­θρώ­πι­νης ἁ­μαρ­τί­ας. Δη­λα­δή ἀ­πο­τε­λεῖ τι­μω­ρί­α γι­ὰ τὶς ἁ­μαρ­τί­ες τοῦ ἰ­δί­ου ἢ τῶν προ­γό­νων του (Δτ. 28,15-61.  Ψλ. 10∙ 38,5).

3. Ἡ Πα­λαι­ὰ Δι­α­θή­κη ἐ­πι­τρέ­πει τὴ χρή­ση ἁ­πλῶν φαρ­μά­κων (ἔ­λαι­ον, οἶ­νος κ.ἄ.) ἀλ­λὰ ἀ­πα­γο­ρεύ­ει αὐ­στη­ρὰ τὴ σύν­δε­ση τῆς θε­ρα­πεί­ας μὲ τὴ μα­γεί­α καὶ τὴ λα­τρεί­α τῶν εἰ­δώ­λων.

4. Ὁ πι­στὸς πρέ­πει νὰ κα­τα­φεύ­γει μό­νο στὸ Θε­ὸ ποὺ εἶ­ναι κύ­ρι­ος τῆς ζω­ῆς καὶ τοῦ θα­νά­του, δηλ. σ᾿ αὐ­τὸν ποὺ δί­νει τὴν ἀ­σθέ­νει­α καὶ τὴ θε­ρα­πεί­α.

5. Στήν Και­νή Δι­α­θή­κη, ἡ ἀ­σθέ­νει­α ἀ­πο­τε­λεῖ ἀ­φ᾿ ἑ­νὸς συ­νέ­πει­α τῆς ἁ­μαρ­τί­ας καὶ ἀ­φ᾿ ἑτέρου ση­μά­δι τῆς δύ­να­μης τοῦ Δι­α­βό­λου πά­νω στοὺς ἀν­θρώ­πους. Ὁ Ἰ­η­σοῦς ἂν καὶ δι­έ­κρι­νε τὴ φυ­σι­κὴ ἀ­σθέ­νει­α ἀ­πὸ τὸ δαι­μο­νι­σμὸ ἐκ­δη­λώ­νει μὲ τὸν ἴ­δι­ο τρό­πο τὴ δύ­να­μή του. Ὅ­λα αὐ­τὰ ση­μαί­νουν τὸ θρί­αμ­βο τοῦ Ἰ­η­σοῦ πά­νω στὸ Δι­ά­βο­λο καὶ τὴν ἐγ­κα­θί­δρυ­ση τῆς βα­σι­λεί­ας τοῦ Θε­οῦ πά­νω στὴ γῆ.

6. Ὁ Ἰ­η­σοῦς συ­νι­στᾶ στοὺς ἀ­σθε­νεῖς ποὺ τοῦ ἐκ­φρά­ζουν τὴν ἐμ­πι­στο­σύ­νη τους, τρί­α βα­σι­κὰ πράγ­μα­τα: πί­στη, προ­σευ­χὴ καὶ νη­στεί­α.

α. Ἀ­να­φέ­ρε­ται στὴ δύ­να­μη τῆς πί­στης στὸν Μεσ­σί­α∙ «πάν­τα δυ­να­τὰ τῷ πι­στεύ­ον­τι»[58]. Ἡ πί­στη εἶ­ναι ἡ πη­γὴ καὶ τὸ κέν­τρο ὅ­λης τῆς θρη­σκευ­τι­κῆς ζω­ῆς τῶν χρι­στι­α­νῶν καὶ ἡ βα­σι­κὴ προ­ϋ­πό­θε­ση τῆς «ἐν Χρι­στῷ» σω­τη­ρί­ας.

β. Ἡ θαυ­μα­τουρ­γι­κὴ δύ­να­μη τῆς προ­σευ­χῆς, ἡ ὁ­ποί­α δὲν νο­εῖ­ται φυ­σι­κὰ ὡς μα­γι­κὴ ἀ­παγ­γε­λί­α τυ­πο­ποι­η­μέ­νων φρά­σε­ων ἀλ­λὰ ὡς ἐκ­δή­λω­ση βα­θει­ᾶς πί­στης, εἶ­ναι γνω­στὴ καὶ σ᾿ ἄλ­λα κεί­με­να τῆς Και­νῆς Δι­α­θή­κης. Ἐ­κτὸς ἀ­πὸ τὴν προ­σευ­χὴ ση­μαν­τι­κὸ ρό­λο δι­α­δρα­μα­τί­ζει καὶ ἡ νη­στεί­α, ἡ ὁ­ποί­α ὡς βο­η­θη­τι­κὸ παι­δα­γω­γι­κὸ μέ­σο γι­ὰ τὴν ἀν­τι­με­τώ­πι­ση δαι­μο­νι­κῶν κα­τα­στά­σε­ων ἀ­πο­τε­λεῖ γνω­στὴ πρα­κτι­κὴ στὴν ἀ­σκη­τι­κὴ πρα­κτι­κὴ πα­ρά­δο­ση τῆς ἐκ­κλη­σί­ας μας, ἐ­νῶ βα­σι­κό «ὅ­πλον κα­τὰ τοῦ δι­α­βό­λου» εἶ­ναι ὁ σταυ­ρὸς τοῦ Χρι­στοῦ. Μὲ τὴν προ­σευ­χὴ καὶ τὴ νη­στεί­α σφυ­ρη­λα­τεῖ­ται ὁ σύν­δε­σμος τοῦ ἀν­θρώ­που μὲ τὸ Θε­ὸ καὶ προ­σφέ­ρε­ται ἡ δυ­να­τό­τη­τα νὰ ἀ­πο­βεῖ ἡ πί­στη πι­ὸ θαυ­μα­τουρ­γι­κή.

7. Τέ­λος, ὅ­πως ὁ σω­μα­τι­κὸς θά­να­τος μπο­ρεῖ νὰ ὑ­πη­ρε­τή­σει τὴν πνευ­μα­τι­κὴ ζω­ή, ἔτ­σι καὶ ἡ σω­μα­τι­κὴ ἀ­σθέ­νει­α μπο­ρεῖ νὰ ὑ­πη­ρε­τή­σει τὴν πνευ­μα­τι­κὴ ὑ­γεί­α∙ «Εἶ­δες πῶς πᾶσιν αὕτη ρα­δί­α ἡ νη­στεί­α; Οὐκ ἔ­στι σώ­μα­τος ἀ­σθέ­νει­αν προ­βάλ­λε­σθαι: τῆς ψυ­χῆς κα­θα­ρόν ἐ­στι τὸ κα­τόρ­θω­μα»[59]. Ἀ­πὸ ἐ­δῶ ὅ­μως δὲν συ­νά­γε­ται ὅ­τι πα­ρα­θε­ω­ρεῖ­ται ἡ ἀ­ξί­α τῆς σω­μα­τι­κῆς ὑ­γεί­ας καὶ ζω­ῆς. Ἄλ­λω­στε ἡ συν­θε­τι­κὴ ἀν­θρω­πο­λο­γί­α τῆς Ἐκ­κλη­σί­ας, ποὺ ἐ­πι­μέ­νει στὴ ψυ­χο­σω­μα­τι­κὴ ἑ­νό­τη­τα τοῦ ἀν­θρώ­που, εἶ­ναι φυ­σι­κὸ νὰ βλέ­πει θε­τι­κὰ ὄ­χι μό­νο τὴ ψυ­χι­κὴ ἀλ­λὰ καὶ τὴ σω­μα­τι­κή του ὑ­γεί­α. Αὐ­τὸ μαρ­τυ­ροῦν πολ­λὲς εὐ­χὲς τῆς Ἐκ­κλη­σί­ας γι­ὰ τὴν ὑ­γεί­α τῆς ψυ­χῆς καὶ τοῦ σώ­μα­τος τοῦ ἀν­θρώ­που. Πα­ράλ­λη­λα, ὅ­μως, ὑ­πῆρ­χε πάν­το­τε καὶ ἡ ἰ­α­τρι­κὴ ἀν­τι­με­τώ­πι­σή τους ποὺ εὐ­λο­γεῖ ἡ Ἐκ­κλη­σί­α∙ «Κύ­ρι­ος, τὴν ἰ­α­τρι­κὴν ἐ­πι­στή­μην τοῖς ἀν­θρώ­ποις ἐ­πέ­τρε­ψε»[60].