ἀρχιμ. Δωροθέου Τζεβελέκα
Τό ἄρθρο αὐτό γράφεται μέ βάση τήν πολυετῆ ἐμπειρία μου στίς Η.Π.Α. Χωρίς νά θεωρηθῆ μιά ἐπιστημονική μελέτη, παρακολουθεῖ τά ἴχνη μιᾶς ἀκόμη ἐποποιΐας τοῦ Ἑλληνισμοῦ.
Ἔζησα περίπου εἴκοσι πέντε χρόνια στήν Ἀμερική καί θά προσπαθήσω νά καταγράψω μερικές ἀπό τίς γνώσεις καί ἐντυπώσεις μου ἀπό τήν Ὁμογένεια, μέ βάση κοινωνιολογικά καί ἱστορικοθρησκευτικά στοιχεῖα.
1. Ἐπειδή οἱ Ἕλληνες τῆς Διασπορᾶς μετέβησαν στίς χῶρες ὑποδοχῆς (Ἀμερική, Αὐστραλία, Νότιο Ἀφρική, ὐρώπη),
κυρίως τήν δεκαετία τοῦ ᾿50, ἔχουν διατηρήσει τά πολιτιστικά καί θρησκευτικά χαρακτηριστικά τοῦ Ὀρθοδόξου Eλληνα, συνήθως ἀγρότη ἤ κτηνοτρόφου, τῆς προπολεμικῆς ἐποχῆς. Ἀσφαλῶς οἱ ἐμπειρίες τοῦ Πολέμου, τῆς Κατοχῆς καί τοῦ Ἐμφυλίου ἐπηρέασαν τήν ψυχοσύνθεσή τους, ἀλλά παρ᾿ ὅτι ἔχουν τήν ἴδια ἀφετηρία μέ τόν ἑλλαδίτη Νεοέλληνα, ἡ διαδρομή τους εἶναι διαφορετική. Πολλά ἀπό τά χαρακτηριστικά τῆς Πατρίδος διατηρήθηκαν, ὅμως ἡ ἀνταπόκρισή τους σέ χῶρες ὀργανωμένες μέ βάση ἀγγλοσαξωνικά καί ἑβραΐκά πρότυπα πρόσθεσε στόν τρόπο ζωῆς τους. Εἶναι σάν νά ζῆ κανείς σέ χῶρες μέ μόνιμα μνημόνια, θά ἔλεγε κανείς, χωρίς κοινωνική ἀλληλεγγύη, μέ συνθῆκες ἄκρατου καπιταλισμοῦ καί ἀνταγωνισμοῦ, χωρίς αὐτό πού ὑπάρχει στήν Ἑλλάδα καί τό θεωροῦμε δεδομένο: τήν σαρκωμένη Ὀρθοδοξία, τό φιλότιμό μας, τήν ἀγάπη μας πρός τόν ἀδύναμο.
2. Στίς νέες πατρίδες ὁ Ἕλληνας μετανάστης διδάχτηκε τήν ὑπακοή στούς κανόνες καί τήν συνέπεια. Στίς χῶρες ὑποδοχῆς οἱ κανόνες εἶναι συνήθως ἁπλοί καί δέν ὑπάρχει δυνατότητα ἀποφυγῆς. Οἱ ἄνθρωποι ἐκεῖ προέρχονται ἀπό διαφορετική κουλτούρα μέ ἐμπειρεῖες ἀπό τό σχῆμα φεουδάρχης ― μουζίκοι, εἶναι ὑποταγμένοι καί ζητοῦν νά ἀποδείξουν πόσο πειθήνιοι εἶναι στό σύστημα. Οἱ Ἕλληνες μετανάστες προήρχοντο ἀπό χώρα μή ἀνεπτυγμένη καπιταλιστικά πού ὅταν ἄρχιζε ἡ βιομηχανική ἐποχή, αὐτοί ἀντέδρασαν δημιουργώντας Ἀμπελάκια, Συνεταιρισμούς, δηλαδή, ὅπου ὅλοι μετεῖχαν στήν ἐργασία καί τό κέρδος χωρίς τό σχῆμα βιομήχανος ― ἐργάτες καί αὐτό ὡς ἀπόρροια τῆς ὀρθοδόξου ζωῆς τους καί ἀπό τίς ἱστορικές καταβολές τους. Οἱ ὁμογενεῖς, λοιπόν, προσαρμόστηκαν στό νέο περιβάλλον καί μέ ὅπλο τά καλά χαρακτηριστικά τῆς φυλῆς μας, τήν ἐργατικότητα, τήν οἰκογένεια ὡς βάση ζωῆς καί τό φιλότιμο, ἐδημιούργησαν δικές τους ἐπιχειρήσεις καί προόδευσαν οἰκονομικά.
Τό πρῶτο μέλημά τους ἦταν νά ἱδρύσουν Ἐκκλησίες ἤ καλύτερα ἐκκλησιαστικές Κοινότητες μέ σχολεῖο, ἑλληνική γλῶσσα, χώρους ἐκδηλώσεων. Ἄραγε, οἱ σημερινοί μετανάστες θά ἵδρυαν ἐκκλησίες στήν ξενιτειά σάν πρῶτο μέλημά τους; Ἀμφιβάλλω. Ἐκεῖ κάπου φαίνεται ἡ διαφοροποίηση τοῦ μετανάστη τοῦ ᾿50 ἀπό τόν σύγχρονο Ἑλλαδίτη Νεοέλληνα.
3. Ἡ ἔνταξη στίς νέες κοινωνίες ὑπῆρξε ἐπιτυχής, ὄχι ὅμως καί ἡ ἀφομοίωση, γιατί ἡ πρώτη γενιά μεταναστῶν θεωροῦσε τόν ἑαυτό της ἕλληνα τῆς Διασπορᾶς καί διατήρησε τήν γλῶσσα καί τά πολιτιστικά χαρακτηριστικά της. Ὅμως ἡ γενιά τῶν παιδιῶν τους καί πολύ περισσότερο ἡ τρίτη γενιά Ἑλλήνων τοῦ ἐξωτερικοῦ ἔχει ὡς κυρίαρχη κουλτούρα τήν ἐντόπια συνήθως πρωτεσταντικοῦ τύπου μέ μερικά στοιχεῖα ἑλληνικῆς καταγωγῆς, ὅπως εἶναι π.χ. οἱ
ἑλληνικοί χοροί.
4. Δέν ὑπῆρξε ποτέ συνειδητή πολιτική τῆς Ἑλλάδος πρός τούς ἕλληνες τῆς Διασπορᾶς. Στίς δεκαετίες τοῦ ᾿50 καί τοῦ ᾿60 τά ἐμβάσματα σέ συνάλλαγμα πρός τούς συγγενεῖς ἦταν εὐπρόσδεκτα, ὅμως δέν ὑπῆρξε ποτέ ἑλληνική ἐθνική πολιτική πρός τούς ἕλληνες τῆς Διασπορᾶς. Πῶς θά μποροῦσε ἄλλωστε, ἀφοῦ τήν Ἑλλάδα τήν κυβερνοῦσε τό ψευτορωμαίϊκο. Οἱ μετανάστες ἀποκομμένοι ἀπό τόν ὀμφάλιο λῶρο ἐπρόκειτο νά διατηρήσουν τήν ἑλληνική ὀρθόδοξη συνείδησή τους γιά μερικές γενιές. Ὅμως χωρίς κεντρική πολιτική ἡ ἀφομοίωσή τους ἦταν δεδομένη.
5. Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἐπίσης δέχτηκε ἐπιρροές. Τό γεγονός ὅτι ἡ Κοινότητα προσλαμβάνει τόν ἱερέα, ἐτόνισε τόν
ρόλο τῶν λαϊκῶν στήν ἐκκλησία. Ἔπαυσε πλέον ἡ παραγωγή ἱερέων ― ἡγετῶν σέ κάθε τομέα καί υἱοθετήθηκε τό μοντέλο τοῦ
ἱερέα ― ὑπαλλήλου μέ σπουδές στήν Ἱε-
ρατική Σχολή τῆς χώρας ὑποδοχῆς, χωρίς
λειτουργικές καί ἄλλες ἐμπειρίες ἀπό τήν
Ὀρθόδοξη Ἑλλάδα.
6. Τό σχέδιο τοῦ Θεοῦ ὅμως εἶναι δια-
φορετικό. Στήν Ἀμερική ὁ πατήρ Ἐφραίμ,
πρώην ἡγούμενος τῆς Μονῆς Φιλοθέ-
ου στό Ἅγιον Ὄρος, ἔμελλε νά ἀλλάξη
τίς ἰσορροπίες. Μέ περίπου τριακονταπε-
νταετῆ παρουσία στήν Ἀμερική, μέ ἄπει-
ρη ὑπομονή καί καρτερικότητα, ἄλλα-
ξε τό τοπίο. Ἵδρυσε δεκαοκτώ Ἱερές Μο-
νές, πραγματοποίησε τήν κουρά πολλῶν
μοναχῶν καί μετέβαλε τό κλῖμα ἐκκοσμι-
κεύσεως τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Χι-
λιάδες χιλιάδων ἐξομολογήθηκαν στό πε-
τραχήλι του καί δέχτηκαν τίς πνευματικές
συμβουλές του καί ἀπετέλεσε ὁ Γέρων καί
οἱ Μονές πού ἵδρυσε, τόν ἄλλο πόλο στήν
πραγματικότητα τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλη-
σίας στήν Ἀμερική. Στά Μοναστήρια ὅλες
οἱ Ἀκολουθίες γίνονται στήν ἑλληνική γλῶσσα ἀκόμη καί ἀπό ἀμερικανούς μο-
ναχούς καί ἀκολουθεῖται τό ἁγιορείτικο
τυπικό.
7. Ὁ πατήρ Ἀνανίας Κουστένης ἀνα-
φέρει ὅτι ὁ ὅσιος Πορφύριος ὁ Καυσοκα-
λυβίτης, ἔλεγε ὅτι ἡ Ὀρθοδοξία θά μετα-
ναστεύση δυτικά, ἐνδεχομένως ἐννοώ-
ντας τήν Ἀμερική. Τό γεγονός ὅτι ἐνισχύ-
θηκε ὁ μοναχισμός στήν Ἀμερική εἶναι
δεῖγμα τῆς προνοίας τοῦ Θεοῦ. Ἡ ἐπίδρα-
ση τοῦ λαϊκοῦ στοιχείου στήν Ἀρχιεπι-
σκοπή, ἡ προώθηση ἀνθρώπων μυστικι-
στικῶν ὀργανώσεων στά Ἐκκλησιαστικά
Συμβούλια ― κατόπιν σχεδίου ἀσφαλῶς ―
ὁ ὑποβιβασμός τοῦ κληρικοῦ σέ ὑπάλλη-
λο, ἀνατρέπονται ἀπό τήν παρουσία ἑνός
ἀσκητῆ!
8. Συμπερασματικά μποροῦμε νά
ποῦμε ὅτι τό σχέδιο τοῦ Θεοῦ γιά τήν σω-
τηρία τοῦ κόσμου βρίσκεται σέ ἐξέλιξη καί
εἶναι εὐδιάκριτο. Ἡ παρουσία τόσων ὁσι-
ακῶν μορφῶν στήν Ἑλλάδα τά τελευταῖα
πενήντα χρόνια καί ἡ ἄνθηση τοῦ μονα-
χισμοῦ φανερώνει πόσο ὁ Θεός φροντίζει τήν πατρίδα μας. Ἡ μεταστροφή τῆς
ἐκκοσμικεύσεως τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἀμε-
ρικῆς δείχνει ὅτι ἐνδεχομένως στό σχέ-
διο τοῦ Θεοῦ μπορεῖ νά χρησιμοποιηθῆ
καί ἡ ἑλληνική Ὁμογένεια, ἡ ἑλλάδα τῆς
Διασπορᾶς. Ἡ δημιουργία τόσων Ἱερῶν
Μονῶν στήν Ἀμερική σέ ἀντίποδα τοῦ
σχεδίου γιά αἰχμαλωτισμό τῆς Ἐκκλησί-
ας ἀπό ἀνθρώπους ἀποκρύφων ὀργανώ-
σεων, εἶναι ἕνα θαῦμα τῆς ἐποχῆς μας.
Στήν χώρα πού γίνονται «γάμοι» ἀνδρῶν
μέ ἄνδρες, στήν χώρα τῶν «παρενθέτων
μητέρων», ἀκούγονται Ὄρθροι καί πολυ-
έλεοι καί δοξολογίες στήν γλῶσσα μας.
Μπορεῖ ἡ παγκοσμιοποίηση νά βρίσκε-
ται σέ ἐξέλιξη, ὅμως μέ ἕναν ὑπόγειο τρό-
πο δημιουργοῦνται οἱ δομές γιά τήν ἑπο-
μένη ἡμέρα. Ἐκεῖ ἴσως νά βρίσκεται καί ὁ
ρόλος τῶν ἑλλήνων τῆς Διασπορᾶς.
Τό σχέδιο τοῦ Θεοῦ, λοιπόν, εἶναι δια-
κριτό. Ἀρκεῖ ὁ καθένας μας νά κρατήση τό
ὀρθόδοξο πνεῦμα στόν ἑαυτό του καί στόν
μικρόκοσμό του. Ὁ Θεός μᾶς ἀγαπᾶ καί
θά κάνη τά ὑπόλοιπα.
