Τοῦ Δήμου Γ. Θανάσουλα,
δικηγόρου Παρ’ Ἀρείῳ Πάγῳ
Ἐπιτρέψτε μου νά συνεισφέρω στή σχετική προβληματική καί ἀρθρογραφία πού ἔχει ἀναπτυχθεῖ τίς τελευταῖες ἡμέρες σχετικά μέ τή νομιμότητα καί σκοπιμότητα τῆς καθολικῆς ἀπαγόρευσης τῆς τέλεσης κάθε εἴδους λειτουργιῶν καί ἱεροπραξιῶν στούς θρησκευτικούς χώρους λατρείας γιά τό χρονικό διάστημα ἀπό 16-3-2020 ἕως 30-3-2020, ὅπως αὐτή ἔχει ἐπιβληθεῖ μέ τήν 2867/Υ1/16-3-2020 Κοινή Ὑπουργική Ἀπόφαση ( στό ἑξῆς ΚΥΑ).
Λόγῳ παρανοήσεων σέ ἀρκετούς γιά τό ἀκριβές περιεχόμενο τῆς ΚΥΑ θά ἦταν σκόπιμο νά συμπεριλάβω ἐδῶ τό ἀκριβές ἐπίμαχο κείμενό της:
ΟΙ ΥΠΟΥΡΓΟΙ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ-ΥΓΕΙΑΣ
Ἔχοντας ὑπόψη:
1.Τίς διατάξεις τοῦ ἄρθρου πρώτου τῆς ἀπό 25-2-2020 Πράξεις Νομοθετικοῦ Περιεχομένου «Κατεπείγοντα μέτρα ἀποφυγῆς καί πε-ριορισμοῦ τῆς διάδοσης τοῦ κορωνοϊοῦ» (Α’ 42) καί ἰδίως τῆς περίπτω-σης στ’ τῆς παραγράφου 2 καί τῆς παραγράφου 4 αὐτοῦ…..
ἀποφασίζουμε:
Ἄρθρο μόνο
1.Τήν προσωρινή ἀπαγόρευση τῆς τέλεσης κάθε εἴδους λειτουργιῶν καί ἱεροπραξιῶν σέ ὅλους ἀνεξαιρέτως τούς χώρους θρησκευτικῆς λατρείας (κάθε εἴδους καί κάθε νομικοῦ, κανονικοῦ καί ἐν γένει θρησκευτικοῦ καθεστῶτος ναῶν καί παρεκκλησίων, εὐκτηρίων οἴκων, τεμενῶν κ.λπ.) κάθε δόγματος καί θρησκείας, ἀνεξαρτήτως μεγέθους καί χωρητικότητάς τους, στό σύνολο τῆς Ἐπικράτειας, γιά προληπτικούς λόγους δημόσιας ὑγείας καί γιά τό χρονικό διάστημα ἀπό 16.3.2020 ἕως καί 30.3.2020, κατά τά ἀναφερόμενα στίς σχετικές εἰσηγήσεις τῆς Ἐθνικῆς Ἐπιτροπῆς Προστασίας Δημόσιας Ὑγείας ἔναντι τοῦ κορωνοϊοῦ COVID-19. Ἐπιτρέπεται μόνο ἡ προσέλευση πιστῶν, γιά ἀτομική προσευχή μέ βραχεῖα παραμονή τους στόν χῶρο λατρείας, τηρουμένης τῆς ἀναλογίας τοῦ ἑνός ἀτόμου ἀνά 10 τ.μ. ἐπιφανείας καί μέ ἐλάχιστη ἀπόσταση τά δύο (2) μέτρα μεταξύ τους. Στόν ὑπολογισμό τοῦ προηγούμενου ἐδαφίου περιλαμβάνεται ἀποκλειστικά καί μόνο ἡ ἐπιφάνεια τοῦ κύριου/ὠφέλιμου χώρου πού ἐξυπηρετεῖ τίς λατρευτικές ἀνάγκες καί δέν συμπεριλαμβάνονται οἱ ἐπιφάνειες τυχόν ἄλλων ὅμορων κυρίων χώρων τοῦ ἀκινήτου πού ἐξυπηρετοῦν δραστηριότητες μή λατρευτικές (π.χ. χώρων σεμιναρίων καί ἀναγνωστηρίων), τυχόν βοηθητικῶν χώρων (π.χ. γραφείων, ἀποθη-κῶν), χώρων ὑγιεινῆς, κοινοχρήστων κ.λπ. Οἱ ὑπεύθυνοι τῶν χώρων λατρείας ὀφείλουν νά διασφαλίζουν ὅτι τηρεῖται ἀνά πᾶσα στιγμή ἡ ὡς ἄνω ἀναλογία ἀριθμοῦ πιστῶν/τετραγωνικῶν καί ἡ ἀπόσταση μεταξύ τῶν πιστῶν, καθώς καί ὅλα τά μέτρα ὑγιεινῆς πού ἔχουν θεσπίσει οἱ ἁρμόδιες ἀρχές. Στίς εἰσόδους τῶν χώρων λατρείας θά πρέπει νά ὑπάρχει συσκευή μέ ἀπολυμαντικό/ἀντισηπτικό ἤ ἰσοδύναμης δράσης προϊόν, πρός ἐλεύθερη χρήση ἀπό τούς πιστούς.
2.Οἱ ὡς ἄνω ἀπαγορεύσεις καί ὑποχρεώσεις καταλαμβάνουν καί τούς χώρους λατρείας πού βρίσκονται ἐνταγμένοι ἐντός δημοσίων, δημοτικῶν, φιλανθρωπικῶν, κοινωφελῶν ἤ ἄλλων ὑπηρεσιῶν, καταστημάτων καί ἐγκαταστάσεων (π.χ. νοσοκομείων καί ψυχιατρείων, γηροκομείων, οἰκοτροφείων, κοιμητηρίων, κατασκηνώσεων) καί ἰδιωτικῶν κτημάτων, κτιρίων καί ἐπιχειρήσεων (π.χ. συγκροτημάτων κατοικιῶν, κέντρων ἐκδηλώσεων, ξενοδοχείων).
3.Οἱ ὡς ἄνω ἀπαγορεύσεις καί ὑποχρεώσεις καταλαμβάνουν καί τούς ναούς καί πάσης φύσεως χώρους λατρείας πού κεῖνται ἐντός τῶν ἱερῶν μονῶν, μοναστηριῶν καί κάθε εἴδους καί νομικοῦ/κανονικοῦ καθεστῶτος χώρων ἐγκαταβίωσης….
Ἀπό τήν ἀνάγνωση τῆς ΚΥΑ ἀντιλαμβάνεται κανείς ὅτι ἡ ἀπαγόρευση εἶναι καθολική καί ἀδιάστικτη. Πιό αὐστηρή δέν μποροῦσε νά γίνει. Τό ἀπόλυτο τῆς ἀπαγόρευσης προκαλεῖ θυμηδία καθώς ἀπαγορεύει τήν τέλεση κάθε ἱεροπραξίας ἀκόμη καί στίς Ἱερές Μονές ὅπου κατά τά λοιπά οἱ Μοναχοί/ές ζοῦν κοινοβιακά ἔχοντας κοινή τράπεζα! Δέν ἐξαιρεῖ μάλιστα ἀκόμη καί τό Ἅγιον Ὄρος, καθώς ρητά μνημονεύει ὅλην τήν Ἐπικράτεια. Εἶναι τόσο πρόδηλη ἐδῶ ἡ καταχρηστικότητα τῆς διατάξεως ὥστε εὔλογα νά ἀπορεῖ κανείς ἐάν ὁ νομοθέτης εἶναι τόσο πλημμελῶς καταρτισμένος περί τῶν ἱεροπραξιῶν καί τῆς μοναστικῆς ζωῆς ἤ μήπως ἐμφορεῖται ἀπό ἀποστροφή πρός τίς κάθε εἴδους ἱεροπραξίες!
Εἶχε ὅμως τό δικαίωμα αὐτό ὁ νομοθέτης; Τήν ἀπάντησή μας τή δίδει τό ἴδιο τό κείμενο τῆς ἀπό 25-2-2020 Πράξεως Νομοθετικοῦ Περιεχομένου μέ τίτλο «Κατεπείγοντα μέτρα ἀποφυγῆς καί περιορισμοῦ τῆς διάδοσης τοῦ κορωνοϊοῦ» ( στό ἑξῆς ΠΝΠ ) δυνάμει τῆς ὁποί-ας καί μόνον ἦταν δυνατή ἡ ἔκδοση τῆς ἐπίμαχης ΚΥΑ, πού ἄλλωστε τή μνημονεύει στό κείμενό της ὅπως τό παραθέσαμε παραπάνω. Ἐκεῖ ὄντως διαβάζουμε ὅτι:
Ἄρθρο πρῶτο
Μέτρα πρόληψης, ὑγειονομικῆς παρακολούθησης καί περιορισμοῦ τῆς διάδοσης τῆς νόσου.
1. Πρός τόν σκοπό τῆς ἀποφυγῆς κινδύνου ἐμφάνισης ἤ καί διάδοσης κορωνοϊοῦ πού ἐνδέχεται νά ἔχουν σοβαρές ἐπιπτώσεις στή δημόσια ὑγεία, μπορεῖ νά ἐπιβάλλονται μέτρα πρόληψης, ὑγειονομικῆς παρακολούθησης, καθώς καί περιορισμοῦ τῆς διάδοσης τῆς νόσου.
2. Τά μέτρα αὐτά συνίστανται:…(στ) στήν προσωρινή ἀπαγόρευση τῆς λειτουργίας σχολικῶν μονάδων καί πάσης φύσεως ἐκπαιδευτικῶν δομῶν, φορέων καί ἱδρυμάτων, δημοσίων καί ἰδιωτικῶν, κάθε τύπου καί βαθμοῦ, χώρων θρησκευτικῆς λατρείας,…..
Κατά τήν ἐπιβολή τῶν μέτρων ἐπιλέγεται ἀπό τά ἁρμόδια ὄργανα τό ἠπιότερο δυνατό γιά τήν ἐκπλήρωση τοῦ σκοποῦ του, ὑπό τό πρῖσμα τῆς συνταγματικῆς ἀρχῆς τῆς ἀναλογικότητας.
Ἄς δοῦμε καί ποιά εἶναι ἡ συνταγματική ἀρχή τῆς ἀναλογικότητας.
Ἄρθρο 25 τοῦ Συντάγματος
1. Τά δικαιώματα τοῦ ἀνθρώπου ὡς ἀτόμου καί ὡς μέλους τοῦ κοινωνικοῦ συνόλου καί ἡ ἀρχή τοῦ κοινωνικοῦ κράτους δικαίου τελοῦν ὑπό τήν ἐγγύηση τοῦ Κράτους. Ὅλα τά κρατικά ὄργανα ὑποχρεοῦνται νά διασφαλίζουν τήν ἀνεμπόδιστη καί ἀποτελεσματική ἄσκησή τους. Τά δικαιώματα αὐτά ἰσχύουν καί στίς σχέσεις μεταξύ ἰδιωτῶν στίς ὁποῖες προσιδιάζουν. Οἱ κάθε εἴδους περιορισμοί πού μποροῦν κατά τό Σύνταγμα νά ἐπιβληθοῦν στά δικαιώματα αὐτά πρέπει νά προβλέπονται εἴτε ἀπευθείας ἀπό τό Σύνταγμα εἴτε ἀπό τό νόμο, ἐφόσον ὑπάρχει ἐπιφύλαξη ὑπέρ αὐτοῦ καί νά σέβονται τήν ἀρχή τῆς ἀναλογικότητας.
2. H ἀναγνώριση καί ἡ προστασία τῶν θεμελιωδῶν καί ἀπαράγραπτων δικαιωμάτων τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τήν Πολιτεία ἀποβλέπει στήν πραγμάτωση τῆς κοινωνικῆς προόδου μέσα σέ ἐλευθερία καί δικαιοσύνη.
3. H καταχρηστική ἄσκηση δικαιώματος δέν ἐπιτρέπεται.
4. Τό Κράτος δικαιοῦται νά ἀξιώνει ἀπό ὅλους τούς πολῖτες τήν ἐκπλήρωση τοῦ χρέους τῆς κοινωνικῆς καί ἐθνικῆς ἀλληλεγγύης.
Ἀπό τόν συνδυασμό τῶν παραπάνω προκύπτει ἀβίαστα ὅτι τό Κράτος χάριν τῆς ἐθνικῆς κοινωνικῆς ἀλληλεγγύης – Δημόσιας Ὑγείας ἐν προκειμένῳ – μπορεῖ νά ἐπιβάλει περιορισμούς στήν ἄσκηση τῶν ἀτομικῶν καί κοινωνικῶν μας δικαιωμάτων ὑπό τόν ὅρο ὅμως ὅτι θά ἐπιλέξει τούς περιορισμούς αὐτούς πού θά ἐξυπηρετοῦν μέν τή διασφάλιση τῶν πολιτῶν ἀπό τόν Κορωνοϊό ἀλλά ταυτόχρονα θά εἶναι καί οἱ ἠπιότεροι δυνατοί ὡς πρός τά δικαιώματά μας. Μέ ἄλλα λόγια ἡ Πολιτεία ὀφείλει μεταξύ διαφόρων ἐξίσου ἀποτελεσματικῶν μέτρων πού μπορεῖ νά πάρει γιά τή Δημόσια Ὑγεία, νά ἐπιλέγει αὐτά πού θά θίγουν τό λιγότερο δυνατό τή Θρησκευτική μας ἐλευθερία.
Μέ τήν ἐπίμαχη ἀπόλυτη ἀπαγόρευση -ὅπως προαναφέρθηκε- εἶναι σαφές ὅτι ὄχι ἁπλά περιορίζεται ἡ θρησκευτική μας ἐλευθερία ἀλλά πλήττεται ὁ ἴδιος ὁ πυρήνας τοῦ δικαιώματός μας ὥστε νά ἀκυρώνεται πλήρως ἡ Θρησκευτική μας ἐλευθερία.
Ὁ λόγος εἶναι ὅτι ἀπαγορεύεται σέ ὅλην τήν Ἐπικράτεια ἡ τέλεση τῆς Θείας Λειτουργίας μετά τοῦ Ἱεροῦ Μυστηρίου τῆς Θείας Εὐχαριστίας, ἕνα Μυστήριο κομβικό γιά τήν Ὀρθόδοξη Πίστη μας, sine qua non γιά τήν ἀκρίβεια, χωρίς τό ὁποῖο οὐσιαστικά δέν δύναται νά ζεῖ ὁ Ὀρθόδοξος Χριστιανός, χωρίς τό ὁποῖο ὑπονομεύεται ὁ ἴδιος ὁ θεσμός τῆς τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας.
Ὑποστηρίχθηκε σχετικά ὅτι παράλληλα μέ τήν ἀπαγόρευση προβλέφθηκε ἡ δυνατότητα τηλεοπτικῆς – ραδιοφωνικῆς παρακολούθησης τῆς Θείας Λειτουργίας καί τῶν λοιπῶν ἀκολουθιῶν καί ὅτι σέ κάθε περίπτωση πρόκειται γιά προσωρινό μέτρο. Ὡς πρός τό πρῶτο ἐπιχείρημα γνωρίζουμε ὅλοι ὅτι ἡ συμμετοχή στή Θεία Λειτουργία προϋποθέτει τουλάχιστον τήν φυσική μας παρουσία καί τό νά λέει κανείς ὅτι αὐτή ὑποκαθίσταται ραδιοτηλεοπτικῶς εἶναι σάν νά ἰσχυρίζεται ὅτι κοιτώντας τή βιτρίνα ἑνός ἑστιατορίου δύναται κανείς νά χορτάσει! Ὡς πρός τό δεύτερο ἐπιχείρημα γιά τήν προσωρινότητα τοῦ μέτρου, αὐτό καταρρίπτεται ἀπό τήν ἴδια τήν ΠΝΠ πού δέν τῆς ἀρκεῖ ἡ προσωρινότητα τῶν μέτρων πού προβλέπει ἀλλά καί ἡ διασφάλιση τῆς ἐ-φαρμογῆς τῆς ἀρχῆς τῆς ἀναλογικότητας.
Ὑπῆρχαν μέτρα πού νά ἐξυπηρετοῦσαν τή διασφάλιση τῆς μή διάδοσης τοῦ ἰοῦ καί ταυτόχρονα νά μήν πλήττουν τόν ἴδιο τόν πυρῆνα τοῦ δικαιώματός μας στή Θρησκευτική μας Ἐλευθερία; Εἶναι σαφές ὅτι αὐτά ὑπῆρχαν μέ τήν πρόβλεψη π.χ. ἐλαχίστων τετραγωνικῶν ἤ ἀριθμοῦ προσώπων. Στό προληπτικά μέτρα πού ἔχουν παρθεῖ γιά ἄλλες δραστηριότητες προβλέπονται τέτοιες ποσοστώσεις, ἐνῷ ἡ πράξη ἔχει δείξει ὅτι ὁ Ἑλληνικός Λαός ἐπιδεικνύει ἀξιοζήλευτη ὡριμότητα καί αὐτοπειθαρχία.
Εἶναι λοιπόν σαφές ἀπό τά παραπάνω ὅτι ὁ ἀποκλεισμός μας ἀπό τό Μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας δέν εἶναι ἕνα ἐκ Θεοῦ ἐπιτίμιο. Προέρχεται ἀπό μία διοικητική πράξη, μία ἀπόλυτη ἀπαγόρευση. μία ἀκραία ἐπιλογή πού στερεῖται τεκμηρίωσης καί ἐλέγχεται ὡς ἐκτός νομοθετικῆς ἐξουσιοδοτήσεως παράνομη καί καταχρηστική. Τό αὐτό βεβαιώνεται καί ἀπό τήν πρόσφατη σχετική ἐπιστολή τοῦ Ἀρχιεπισκόπου μας πρός τήν Ὑπουργό Παιδείας καί Θρησκευμάτων συνυπεύθυνη μέ τόν Ὑπουργό Ὑγείας γιά τήν ἀπαγορευτική ΚΥΑ.
Πρόσφατη μελέτη ἑνός ἀπό τά μεγαλύτερα κέντρα στατιστικῆς τῶν ΗΠΑ, τοῦ PEW Research Center καταγράφει ὅτι ἐβδομαδιαίως ἐκκλησιάζεται τό 17% τῶν Ἑλλήνων. Ἐάν σέ αὐτό τό ποσοστό προστεθοῦν καί οἱ λιγότεροι “τακτικοί” εἶναι σαφές ὅτι ἡ ἀπαγόρευση, ὅπως ἔχει τόσο ἀπόλυτα ληφθεῖ, πλήττει τό θρησκευτικό συναίσθημα τῆς μεγάλης μερίδας τῶν Ἑλλήνων πολιτῶν. Στίς δύσκολες στιγμές πού αὐτοί βιώνουν ἡ ἀπαγόρευση αὐτή λειτουργεῖ ἐπιβαρυντικά στόν ψυχισμό τους καί καθιστᾶ πολύ πιό δυσβάσταχτο τόν ἐγκλει-σμό πού πρέπει νά ὑπομείνουν γιά πολλές ἑβδομάδες ἀκόμη, ὅπως δυστυχῶς προοιωνίζεται. Μόλις πρίν λίγα 24ωρα τό Γαλλικό ΣτΕ μέ τήν ὑπ’ ἀρίθμ. 439674/22.3.2020 ἀπόφασή του ἔκρινε μή νόμιμο τό αἴτημα γιά περαιτέρω αὐστηροποίηση τῶν μέτρων τῆς ἀπαγόρευσης κυκλοφορίας τῶν πολιτῶν μέ μεταξύ ἄλλων σκεπτικό ὅτι ἡ αὐστηροποίηση αὐτή δέ συνεπάγεται καί ἄνευ ἑτέρου διασφάλιση τῆς δημόσιας ὑγείας καί ὅτι ἀντίθετα μπορεῖ νά λειτουργήσει καί ἐπιβαρυντικά πρός αὐτή.
Στίς 30 Μαρτίου ἡ ΚΥΑ ἐκπνέει καί θά πρέπει νά ἀνανεωθεῖ. Εἶναι εὐχῆς ἔργον οἱ ὑπεύθυνοι νά ἀντιληφθοῦν τό προδήλως παράνομό της ἀποφάσεώς τους καί νά διασφαλίσουν τήν ἔστω καί μέ θεμιτούς περιορισμούς Θρησκευτική Ἐλευθερία στούς Ἕλληνες Ὀρθοδόξους Πολῖτες. Ἴσως τότε νά ἔχουμε ὅλοι μας λίγη μεγαλύτερη παρρησία πρός τόν Θεό γιά νά ζητήσουμε τό Ἔλεός του στή δοκιμασία πού μᾶς ἔχει ἐπιτρέψει καί οἱ Ἱερεῖς μας νά ἀνακτήσουν τήν πεποίθηση ὅτι ἀξίως φέρουν τό ὄνομα ”Λειτουργοί τοῦ Ὑψίστου.