Στη χθεσινή ανάρτησή μας αναρωτήθηκε φίλη της σελίδας γιατί είχε αποκλεισθεί ο Κόντογλου από τις εκκλησιαστικές αρχές. Απαντάμε λοιπόν σήμερα διότι μπορεί να ενδιαφέρονται και άλλοι ακόλουθοι της σελίδας του Φώτη Κόντογλου.
Ο Κόντογλου μπροστά στον αγώνα του για την Ρωμιοσύνη, την Παράδοση και την Ορθοδοξία δε λογάριαζε τίποτα και κανέναν, άσχετα με το πόσο ψηλά «στεκόταν» αυτός και τι δύναμη είχε. Αρνήθηκε να βάλει έστω και μια σταγόνα νερό στο κρασί του, αρνήθηκε να υποκύψει στις ασφυκτικές πιέσεις που του ασκήθηκαν και δεν δέχθηκε για κανένα λόγο να κάνει τα τσαλίμια του οιουδήποτε ισχυρού, για να αποκτήσει εύνοια, ερείσματα, «κονέ» και διάφορες άλλες «πλάτες», που θα του εξασφάλιζαν μια πλουσιοπάροχη ζωή! Προφανές είναι ότι μια τέτοια στάση ζωής στάθηκε καρφί στο μάτι των τότε «ισχυρών», που, μικρόψυχοι όπως πάντα, τον εκδικήθηκαν, αποκλείοντάς τον με διάφορες προφάσεις, μία εκ των οποίων ήταν και ότι δεν ήξερε να ζωγραφίζει αγιογραφίες, από την εικονογράφηση ναών. Ακόμα και όταν, μετά το ατύχημα του Σεπτεμβρίου του 1963, που άφησε την γυναίκα του κλινικώς νεκρή και τον ίδιο με σμπαραλιασμένο πόδι, αντιμετώπιζε πρόβλημα επιβίωσης.
Αυτά καλό είναι να τα διαβάζουν κι εκείνοι που τον τελευταίο καιρό έχουν επιδοθεί στην υπερανάλυση του Κόντογλου της περιόδου 1920 – 1923, αγνοώντας ή απορρίπτοντας όλο τον υπόλοιπο. Γιατί άλλο είναι να γράφεις ωραία ή να ζωγραφίζεις ωραία, και η στάση ζωής σου να αφίσταται όλων αυτών και άλλο τα κείμενα και τις ζωγραφιές σου να τα τηρείς απαρέγκλιτα και ανυποχώρητα σα «στάση ζωής»!
Στο Αρχείο υπάρχουν πλείστες όσες επιστολές και έγγραφα που αποδεικνύουν την «δυσμένεια» στην οποία είχε περιέλθει ο Κόντογλου λόγω της «ξεροκεφαλιάς του» αλλά και τις συνέπειες για τον ίδιο και την οικογένειά του. Σταχυολογούμε αποσπάσματα από δύο επιστολές και παραθέτουμε μία ολόκληρη.
Το πρώτο απόσπασμα είναι από επιστολή προς τον Μητροπολίτη Κορινθίας, που εξέφρασε την πρόθεση εν έτει 1959 να αναθέσει κάποια εικονογράφηση στον Κόντογλου. Η ανάθεση δεν έγινε ποτέ.
Το δεύτερο απόσπασμα είναι προς το Υπουργείο Θρησκευμάτων και αναφέρεται στην αγιογράφηση της Καπνικαρέας, όπου καταλογίστηκε στον Κόντογλου ζωγραφική ανεπάρκεια, ώστε να αντικατασταθεί στο έργο από έναν μαθητή του. Ο Κόντογλου αντικρούει φυσικά στην επιστολή του τις κατηγορίες, φθάνει όμως και στο «δια ταύτα». Στον πραγματικό λόγο για τον οποίο τον εκπαραθύρωσαν από την αποπεράτωση της αγιογράφησης του Ναού.
Η τρίτη επιστολή δεν χρειάζεται επεξηγήσεις.
1) Απόσπασμα επιστολής προς τον Μητροπολίτην Κορινθίας κ. Προκόπιον, 5/9/1959
«Προς τον Μητροπολίτην Κορινθίας κ. Προκόπιον
Εν Αθήναις τη 5η Σεπτεμβρίου 1959
Σεβασμιώτατε
Ο αγαπητός φίλος κύριος Ιατρόπουλος μου είπε, ότι εξεφράσατε την επιθυμίαν να ζωγραφίσω τας εικόνας του εικονοστασίου της νέας εκκλησίας της Νεμέας. Σπεύδω λοιπόν να σας ευχαριστήσω, χαίρων διότι έλλην ιεράρχης ενεθυμήθη ότι είμαι αγιογράφος, πράγμα σπάνιον»
2) Απόσπασμα επιστολής προς το Υπουργείο Θρησκευμάτων σχετικά με κακοτεχνίες στην εικονογράφηση της Καπνικαρέας από τον Κόντογλου
«Φρονώ όμως, ότι όλα ταύτα εδημιουργήθησαν δια να χρησιμεύσουν ως προφάσεις όπως μη συνεχίσω το προ ετών αρξάμενον και συνεχισθέν υπ’ εμού έργον της αγιογραφήσεως του σεβασμίου μνημείου της Καπνικαρέας, και τούτο, διότι δεν εδέχθην να νοθεύσω τον καθαρώς βυζαντινόν χαρακτήρα των τοιχογραφιών με ζωγραφικάς επιπολαιότητας, υπείκων εις τας επιμόνους συστάσεις δύο μελών της εκκλησιαστικής επιτροπής του ναού, τα οποία δεν έχουν καμμίαν αρμοδιότητα. Με τας ανευθύνους υποδείξεις των θα συνήργον εγώ, ο υπεύθυνος, εις την τερατώδη παραμόρφωσιν του ιστορικού τούτου καλλιτεχνήματος, εάν υπεχώρουν τυχόν εις τας εκφραζομένας υπ’ αυτών επιθυμίας.
Την σταθεράν στάσιν μου απέναντι των αναρμοδίων τούτων καθηγητών της θεολογίας την επλήρωσα ακριβά και εξακολουθώ να την πληρώνω, ως δύναται να αντιληφθεί πας τις αναγιγνώσκων τας ανωτέρω γραμμάς, των οποίων η συντομία δεν μοι επέτρεψε να αναγράψω αλγεινοτάτας λεπτομερείας της πνευματικής και ηθικής ταύτης περιπετείας μου».
3) Επιστολή προς τον Αρχιεπίσκοπο Χρυσόστομο για την εικονογράφηση της κρύπτης της Αγίας Φιλοθέης 14/2/1964. Να σημειωθεί ότι ο Κόντογλου δεν έχει καν αναρρώσει από το ατύχημα, καθώς δεν μπορεί ακόμη καλά καλά να περπατήσει. Η ανάθεση της εικονογράφησης στον Κόντογλου δεν έγινε, αν και ο Αρχιεπίσκοπος συναίνεσε.
«Προς τον
Μακαριώτατον Αρχιεπίσκοπον Αθηνών και πάσης Ελλάδος
κύριον κύριον Χρυσόστομον
Μακαριώτατε,
Ως ταπεινόν τέκνον προς σεβαστόν Πατέρα τολμώ να γράψω την παρούσαν.
Η αγάπη και η προσήλωσίς μου εις την Ορθόδοξον πίστιν των πατέρων μας με ήγαγεν πολλάκις εις σύγκρουσιν προς τους δυτικοπλήκτους καθηγητάς, θεολόγους και σπουδαστές της παπιζούσης και προτεσταντιζούσης θεολογίας των πανεπιστημίων, οίτινες εκήρυξαν τον πόλεμον εναντίον μου. Ως εκ τούτου με απέκλεισαν ως αγιογράφον από τους ναούς των οποίων προΐστανται ιερείς ή επίτροποι νεωτερίζοντες και εν τη κουφότητι και αμαθεία αυτών, εργαζόμενοι δια την νόθευσιν ή και την κατάργησιν της ιεράς ημών παραδόσεως εις ό,τι αφορά την αγιογράφησιν των ναών και την εν αυτοίς μουσικήν.
Αποτέλεσμα της τοιαύτης καταστάσεως υπήρξεν ο αποκλεισμός μου από την αγιογράφησιν πλείστων ναών, παρ’ ό,τι εμόχθησα όσον ουδείς δια την αναγέννησιν και την επιβολήν της βυζαντινής τέχνης ου μόνο εν Ελλάδι, αλλά και διεθνώς. Αντ΄ εμού και των μαθητών μου προσλαμβάνονται δια την διακόσμησιν των ναών άνθρωποι, οι οποίοι δεν έχουν κανένα πνευματικόν δεσμόν με την Εκκλησίαν, ούτε αγαπούν ουδέ σέβονται της ιεράν τέχνην της αγιογραφίας, την οποίαν εξασκούν μόνο δια χρηματισμόν, Ενώ δε είναι μετριωτάτης τεχνικής ικανότητος, δια διαφόρων μεθόδων και εκμεταλλευόμενοι την εχθρότητα προς εμέ ωρισμένων προϊσταμένων ναών, δια τους λόγους τους οποίους εξέθεσα ανωτέρω, κατορθώνουν να αναλαμβάνουν την εικονογράφησιν πολλών ναών, τινές δε από αυτούς ανέλαβον την εικονογράφησιν τόσων ναών συγχρόνως, όσους δε θα ηδυνάμην να εικονογραφήσω εις όλην την ζωήν μου. Κατ΄ αυτόν τον τρόπον η ιερά τέχνη δια την οποίαν υπέστην ατρήτους κόπους και σκληράς θυσίας, περιήλθεν εις χείρας αναξίας και ασεβείς και ούτω κατέστη αύτη στάδιον ανιέρου εμπορίου δια τους επιτηδείους. Το κακόν τούτο έφθασεν εις τοιούτον σημείον ώστε πολλάκις να στερούμαι εργασίας.
Τελευταίως επληροφορήθην ότι πρόκειται να αγιογραφηθεί η κρύπτη του Μητροπολιτικού Ναού Αθηνών εν τη οποία φυλάσσεται το τίμιον λείψανον της Αγίας Φιλοθέης και ότι προεκηρύχθη και σχετικός διαγωνισμός. Δεν γνωρίζω εάν τούτο αληθεύει ή όχι, Επειδή όμως φοβούμαι ότι πιθανόν να παρεισδύσουν και εις αυτή την εργασίαν οι γνωστοί εικονοκάπηλοι, σπεύδω να σας παρακαλέσω όπως τη σεβαστή υμών εντολή, ανατεθεί εις εμέ και τους μαθητάς μου η αγιογράφησις της εν λόγω κρύπτης, ώστε να καταστή αύτη λαμπρόν μνημείον βυζαντινής τέχνης. Παρακαλώ την υμετέραν Μακαριότητα όπως ανατεθή η φιλοτέχνησις της κρύπτης της πολιούχου των Αθηνών Αγίας Φιλοθέης εις το εργαστήριόν μου, τώρα μάλιστα οπότε, μετά το αυτοκινητικόν δυστύχημα το οποίον με έπληξε έχω ανάγκην βοηθείας.
Φ. Κόντογλου