Τό ἐθνικό συμφέρον

11 Ιουλίου 2018 σε ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ, ΕΘΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Ἀνδρέα Ματζάκου*

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ἂν ἐρωτηθεῖ ἕνας ἁπλὸς ἄνθρωπος στὸν δρόμο, γιὰ ποιὸ λόγο πιστεύει ὅτι γίνονται οἱ πόλεμοι σήμερα, θὰ ἀπαντήσει σίγουρα: «γιὰ τὰ συμφέροντα». Σὲ ὅλες τὶς δυτικὲς δημοκρατίες, οἱ πολῖτες ὄχι μόνο ἀκοῦν γιὰ τὸ ἐθνικὸ συμφέρον, ἀλλὰ καὶ γνωρίζουν ὅτι ἡ ἐξωτερικὴ πολιτικὴ τοῦ κράτους τους αὐτὸν τὸν σκοπὸ ἔχει. Τὴν προώθηση τῶν συμφερόντων τοῦ κράτους τους μὲ τοὺς οικονομικότερους τρόπους. Ἀλλὰ τὶ εἶναι αὐτὸ τὸ ἐθνικὸ συμφέρον; Ποιός τὸ καθορίζει; Πῶς τὸ μαθαίνουν οἱ πολῖτες; Πῶς τὸ ὑπερασπίζεται ἕνα κράτος; Σὲ αὐτὰ τὰ ἐρωτήματα θὰ προσπαθήσει ἐντὸς συγκεκριμένων ὁρίων, νὰ ἀπαντήσει τὸ παρὸν ἄρθρο.

Στὴν ἀρχὴ τοῦ ἄρθρου θὰ ὁριστεῖ τὶ εἶναι τὸ ἐθνικὸ συμφέρον, στὴ συνέχεια θὰ ἀναφερθοῦν οἱ βασικὲς διακρίσεις συμφερόντων, θὰ ἐξεταστεῖ πῶς ἕνα κράτος ὑπερασπίζεται τὰ συμφέροντά του, θὰ ἀναφερθεῖ ἐν συντομίᾳ τὸ ἑλληνικὸ ἐθνικὸ συμφέρον καὶ τὸ ἄρθρο θὰ κλείσει μὲ ἕναν ἐπίλογο.

ΕΘΝΙΚΟ ΣΥΜΦΕΡΟΝ

Πρῶτος ὅλων, ὁ Θουκυδίδης καταγράφει τὴν βαρύτητα τοῦ συμφέροντος στὴν πρόκληση ἑνὸς πολέμου, στὴν ἐτυμηγορία τῶν Ἀθηναίων στὴν Ἀπέλλα τῆς Σπάρτης πρὸ τῆς ἐνάρξεως τοῦ Πελοποννησιακοῦ Πολέμου. Λένε οἱ Ἀθηναῖοι: «Ἀπὸ τὰ ἴδια τὰ πράγματα ἀναγκαστήκαμε νὰ ἀναπτύξουμε τὴν ἡγεμονία μας στὸ σημεῖο ποὺ βρίσκεται σήμερα, στὴν ἀρχὴ κυρίως ἀπὸ φόβο, ἔπειτα καὶ γιὰ τὴν τιμὴ καὶ ἀργότερα καὶ γιὰ τὸ συμφέρον μας» [1].

Ἑρμηνεύοντας τὴν δήλωση τῶν Ἀθηναίων καταλαβαίνουμε, ὅτι, ἐπειδὴ οἱ πόροι ἀπὸ τὴν Δηλιακὴ Συμμαχία συνέβαλαν στὴν εὐημερία τῶν Ἀθηνῶν, οἱ Ἀθηναῖοι εἶχαν οἰκονομικὸ συμφέρον νὰ διατηροῦν τὴν συμμαχία.

Τὸ ἐθνικὸ συμφέρον εἶναι μιὰ σύνθετη ἔννοια καὶ περιλαμβάνει τὶς ἀξίες ποὺ ἕνα κράτος ἐκτιμᾶ καὶ προωθεῖ. Ἡ ἔννοια αὐτὴ περιλαμβάνει συνήθως τοὺς ἑξῆς σκοποὺς:

• Τὴν φυσικὴ ἀσφάλεια τοῦ κράτους, μὲ τὴν ἔννοια τόσο τῆς ἀσφαλείας τῶν πολιτῶν του, ὅσο καὶ τῆς ἐδαφικῆς του ἀκεραιότητας.
• Τὴν οἰκονομική του εὐημερία.
• Τὴν πολιτική του ἀνεξαρτησία καὶ τὴν ἐξασφάλιση τῆς κυριαρχία του ἐντὸς τῶν συνόρων του. [2]

Ἐπίσης τὸ ἐθνικὸ συμφέρον ἐκφράζει τὶς ἀνάγκες καὶ τὶς φιλοδοξίες ποὺ ἔχει ἕνα κράτος σὲ σχέση μὲ ἄλλα κυρίαρχα κράτη μὲ τὰ ὁποῖα ἀλληλεπιδρᾶ στὸν διεθνῆ του περίγυρο. [3] Τὸ ἐθνικὸ συμφέρον εἶναι τὸ θεμέλιο ἐπάνω στὸ ὁποῖο ἀναπτύσσεται ἡ Ἐθνικὴ Στρατηγικὴ γιὰ τὴν Ἐξωτερικὴ Πολιτική.

Τὰ ἐθνικὰ συμφέροντα ἑνὸς κράτους τὰ ὁρίζει ἡ πολιτική του ἡγεσία, ἡ ὁποία θεωρεῖται δεδομένο, ὅτι εἶναι ἱκανὴ νὰ ἐκτιμήσει τὸ διεθνὲς περιβάλλον προκειμένου νὰ ἐντοπίσει τόσο εὐκαιρίες γιὰ τὴν προώθηση τῶν ἐθνικῶν συμφερόντων, ὅσο καὶ ἀπειλὲς κατ’ αὐτῶν.

ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΩΝ

Συνήθως τὰ συμφέροντα κατατάσσονται σὲ δύο μεγάλες κατηγορίες: τὰ ζωτικὰ καὶ τὰ δευτερεύοντα.[4] Τὰ ζωτικὰ συμφέροντα εἶναι αὐτὰ ἀπὸ τὰ ὁποῖα ἐξαρτᾶται ἡ ἐπιβίωση τοῦ κράτους, δηλαδὴ ἡ ἐδαφική του ἀκεραιότητα, ἡ κυριαρχία καὶ ἡ ἀνεξαρτησία του. Αὐτὰ δὲν τίθενται ὑπὸ διαπραγμάτευση, ὅταν δὲν τίθενται σὲ κίνδυνο, ἕνα ὀρθολογικὸ κράτος δὲν διστάζει νὰ προσφύγει σὲ πόλεμο. Τὰ δευτερεύοντα δὲν ἐγκυμονοῦν κίνδυνο γιὰ τὴν ὕπαρξη τοῦ κράτους, εἶναι πιὸ περιορισμένα καὶ λιγότερο σημαντικά. Γιὰ τὴν προώθηση ἢ τὴν ὑπεράσπισή τους, συνήθως δὲν ἀπαιτεῖται ἡ χρήση τῆς στρατιωτικῆς ἰσχύος. Πρακτικὰ ἡ προώθηση τῆς οἰκονομικῆς συνεργασίας τῶν χωρῶν τῆς Βαλκανικῆς, δὲν εἶναι τῆς ἴδιας σημασίας γιὰ τὴν Ἑλλάδα, ὅσο ἡ μὴ ἀλλαγὴ τοῦ καθεστῶτος στὸ Αἰγαῖο. Δὲν ἀποκλείεται ἕνα θέμα ποὺ θεωρεῖται ζωτικὸ γιὰ ἕνα κράτος, νὰ θεωρεῖται ὡς δευτερεῦον γιὰ ἕνα ἄλλο. Ἔτσι ὁ πόλεμος στὸ Ἰρὰκ τὸ 2003, ἐνῷ γιὰ τὶς Η.Π.Α. ἦταν ζωτικὸ συμφέρον, γιὰ τὶς δυνάμεις μιᾶς τρίτης χώρας ποὺ ἀνῆκε στὴ δυτικὴ συμμαχία καὶ συμμετεῖχε στὸν πόλεμο, δὲν ἦταν.

ΠΩΣ ΠΡΟΩΘΟΥΝΤΑΙ ΤΑ ΕΘΝΙΚΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ

Τὰ ἐθνικὰ συμφέροντα προωθοῦνται μὲ τὴν ἐφαρμογὴ τῆς Ἐθνικῆς Στρατηγικῆς γιὰ τὴν Ἐξωτερικὴ Πολιτικὴ ποὺ δὲν εἶναι παρὰ ἕνα σχέδιο, γιὰ τὴν συντονισμένη χρήση ὅλων ἐργαλείων ποὺ διαθέτει ἡ κρατικὴ μηχανή. Τὰ κυριότερα ἐξ αὐτῶν τῶν ἐργαλείων εἶναι: «εἶναι ἡ οἰκονομία, ἡ διπλωματία, ὁ πολιτισμός, οἱ κυβερνοδυνατότητες καὶ ἡ στρατιωτικὴ ἰσχύς».

Ὅταν ἕνα κράτος ἔχει τὴν ἀπαραίτητη ἰσχὺ ἀπὸ τὸν καιρὸ τῆς εἰρήνης, συνήθως προωθεῖ τὰ συμφέροντά του μὲ τὴ χρήση τῆς διπλωματικῆς ὁδοῦ καὶ τῆς συνάψεως συμμαχιῶν. Ἡ ἰσχὺς δημιουργεῖ κῦρος καὶ τὸ κῦρος εἶναι τὸ καθημερινὸ νόμισμα στὴν ἀρένα τῶν διεθνῶν σχέσεων. Ἔτσι ἀποφεύγεται καὶ ἡ προσφυγὴ στὴ βία. Ἐὰν ὅμως τὸ κῦρος δὲν ἐπαρκέσει καὶ διακυβεύονται ζωτικὰ συμφέροντα, ἕνα κράτος πρέπει νὰ ἔχει τὴν ἀπαραίτητη πολιτικὴ βούληση γιὰ χρήση τῆς σκληρῆς τοῦ ἰσχύος προκειμένου νὰ τὰ ὑπερασπιστεῖ. Σὲ αὐτὲς τὶς περιπτώσεις, ἡ ὁμοψυχία τοῦ πολιτικοῦ συστήματος καὶ ἡ ἀποφασιστικότητα τῶν πολιτῶν ποὺ καλοῦνται νὰ πληρώσουν τὸ τίμημα, παίζουν πολὺ μεγάλο ρόλο στὶς ἐνέργειες ποὺ τελικῶς θὰ κάνει ἕνα ἀντίπαλο κράτος σὲ μιὰ κρίση.

Πῶς ὅμως οἱ πολῖτες ἑνὸς κράτους μαθαίνουν ποιὸ εἶναι τὸ ἐθνικό τους συμφέρον; Μαθαίνουν μέσῳ τῆς παιδείας. Τὸ κράτος ποὺ παρέχει τὴ δημόσια παιδεία, καθορίζει καὶ τὸ περιεχόμενό της. Λογικὰ κανένα κράτος δέχεται οἱ μελλοντικοί του πολῖτες νὰ διδάσκονται στὰ σχολεῖα του θεωρίες ποὺ ὑπονομεύουν τὰ θεμέλια καὶ τὶς ἀρχὲς στὶς ὁποῖες στηρίζεται. [5] Ἔτσι εἶναι κεφαλαιώδους σημασίας γιὰ τὴ συνέχεια ἑνὸς κράτους, ἡ συγκρότηση τῶν δασκάλων καὶ καθηγητῶν ὅλων τῶν βαθμίδων καί, τὸ περιεχόμενο τῶν σχολικῶν ἐγχειριδίων. Βεβαίως δὲν πρέπει νὰ λησμονοῦμε ὅτι καὶ τὰ Μέσα Μαζικῆς Ἐνημερώσεως παίζουν πλέον πολὺ σημαντικὸ ρόλο στὴ διαμόρφωση τῆς κοινῆς γνώμης. Καὶ συνεπῶς ὁ τρόπος ποὺ παρουσιάζουν ἢ δὲν παρουσιάζουν σημαντικὰ γεγονότα ποὺ ἅπτονται τῆς ἐθνικῆς ἀσφαλείας, ἔχει ἄμεσο ἀντίκτυπο στὴν κοινὴ γνώμη.

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΘΝΙΚΟ ΣΥΜΦΕΡΟΝ

Δυστυχῶς ἡ χώρα μας δὲν περιβάλλεται ἀπὸ χῶρες μὲ εὐρωπαϊκὴ νοοτροπία. Ἡ τουρκικὴ ἀπειλὴ εἶναι ὁρατὴ διὰ γυμνοῦ ὀφθαλμοῦ, ἐνῷ καὶ χῶρες στὰ βόρεια σύνορά μας ἐκφράζουν τὸν ἀλυτρωτισμό τους μὲ πολλοὺς τρόπους. Μάλιστα πρόσφατα, στὶς 14 Νοεμβρίου τοῦ 2016, δύο ὑπάλληλοι τοῦ ΥΠΕΞ τῆς Ἀλβανίας συνελήφθησαν στὴν Κακαβιὰ ἔχοντας στὶς ἀποσκευές τους βιβλία γεωγραφίας μὲ χάρτες τῆς μεγάλης Ἀλβανίας, προκειμένου νὰ μοιραστοῦν σὲ σχολεῖα στὰ ὁποῖα φοιτοῦν Ἀλβανοὶ μαθητές. Τὰ ἐθνικὰ συμφέροντα καταγράφονται στὴν Ἐθνικὴ Στρατηγικὴ Ἀσφαλείας, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ μιὰ συμπεφωνημένη καταγραφὴ μειζόνων θεμάτων, ἡ ἐπίτευξη τῶν ὁποίων προωθεῖ τὸ ἐθνικὸ συμφέρον. Τὸ ἔγγραφο αὐτὸ δεσμεύει ὅλες τὶς πολιτικὲς δυνάμεις ἑνὸς ὀρθολογικοῦ κράτους, ὁριοθετώντας μιὰ γραμμὴ πέραν τῆς ὁποίας καμμία πολιτικὴ δύναμη δύναται νὰ συμφωνήσει. Πρακτικά, μεῖζον ἑλληνικὸ συμφέρον εἶναι ἡ διατήρηση τοῦ status quo στὸ Αἰγαῖο, ἡ τήρηση δηλαδὴ τοῦ καθεστῶτος τῶν νησιῶν, ὅπως ὁρίστηκε στὶς Συνθῆκες τῆς Λωζάνης τοῦ 1923 καὶ τῶν Παρισίων τοῦ 1947. Ἀκόμα καὶ μιὰ βραχονησίδα νὰ χαθεῖ γιὰ τὴ χώρα μας στὸ Αἰγαῖο, τίθεται ἐν ἀμφιβόλῳ ὅλη ἡ Συνθήκη τῆς Λωζάνης. Γι’ αὐτὸ καὶ ὁ πρωθυπουργὸς τῆς γείτονος, μιλᾶ ἀνοικτὰ πλέον γιὰ τὴν ἀνάγκη ἀναθεωρήσεώς της. Ἡ καρδιὰ τῆς Ἑλλάδος κτυπᾶ στὸ Αἰγαῖο. Ὁ ἔλεγχός του εἶναι μείζονος σημασίας γιὰ τὴ χώρα. Χωρὶς τὸν ἔλεγχο τοῦ Αἰγαίου, περιορίζεται σημαντικὰ ἡ γεωστρατηγικὴ ἀξία τῆς χώρας ὡς ἐδάφους. Συνεπῶς ἡ Ἑλλάδα πρέπει νὰ ἔχει πάντοτε τὴν ἀπαραίτητη ἰσχύ, ὥστε νὰ μπορεῖ νὰ ἐξασφαλίζει τὰ κυριαρχικὰ τῆς δικαιώματα στὸ Αἰγαῖο.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Ἡ ὕπαρξη Ἐθνικῆς Στρατηγικῆς Ἀσφαλείας ὁδηγεῖ στὴν μεθοδευμένη προώθηση τῶν συμφερόντων ἑνὸς ὀρθολογικοῦ κράτους. Στὴν ὑπεράσπιση τῶν συμφερόντων δὲν συμμετέχουν μόνο οἱ Ἔνοπλες Δυνάμεις. Ἡ μετάδοση τῶν συμφερόντων τοῦ κράτους στοὺς μελλοντικούς του πολῖτες μέσῳ τῆς παιδείας, τοὺς κάνει νὰ μποροῦν νὰ ἀντέξουν τὶς θυσίες ποὺ ἀπαιτοῦνται γιὰ τὴν προώθησή τους. Ὑλικὲς θυσίες μέσῳ τῶν φόρων γιὰ τὴν λειτουργία τῶν διαφόρων τομέων τοῦ κράτους ποὺ ἀσχολοῦνται μὲ τὴν ἐξωτερικὴ πολιτικὴ καὶ πραγματικὲς θυσίες ποὺ θὰ χρειαστεῖ νὰ κάνουν ἐὰν τὸ κράτος προσφύγει σὲ πόλεμο. Ἡ ἱστορία μας εἶναι γεμάτη θυσίες ἡρώων ποὺ ἔπεσαν στὸν βωμὸ τοῦ καθήκοντος γιὰ τὴν προάσπιση τῶν συμφερόντων τοῦ ἔθνους. Ἀρκεῖ οἱ πολῖτες νὰ τὰ ἔχουν ἐνστερνιστεῖ, ἡ δὲ ἡγεσία νὰ ἐμπνέει τὴν θυσία, ὅταν χρειαστεῖ.

ΠΗΓΕΣ

Θουκυδίδης, Ἅπαντα, Τόμος 1, Ἱστοριῶν Α, Ἐκδόσεις Κάκτος, 1992.

Terry Deibel, Foreign Affairs Strategy, ‘’Logic for American Statecraft’’, Cambridge, 2010.

Donald Nuechterlein, ‘’United States National Interests in the 1980s’’, Kentaky University Press, 1985.

Hans Morgenthau, ‘’Another Great Debate: The National Interest of the USA’’, The American Political Science Review, Vol 46, Νο 2.

Edward Carr, ‘ἨΧῆ Εἰκοσαετὴς Κρίση 1919 1939’’, Ἐκδόσεις Ποιότητα, 2011.

1. Θουκυδίδης, Ἅπαντα, Τόμος 1, Ιστοριών Α:75, Εκδόσεις «Κάκτος», 1992.

2. Terry Deibel, Foreign Affairs Strategy, ‘’Logic for American Statecraft’’, Cambridge, 2010, Σελ 128-130.

3. Donald Nuechterlein, ‘’United States National Interests in the 1980s’’, Kentaky University Press, 1985, Σελ 7.

4. Hans Morgenthau, ‘’Another Great Debate: The National Interest of the USA’’, The American Political Science Review, Vol 46, Νο 2, Σελ 943.

5. Edward Carr, «Ἡ Εικοσαετής Κρίση 1919 1939», ἐκδόσεις «Ποιότητα», 2011, Σελ 182.

* Ὁ Ἀνδρέας Ματζάκος εἶναι ἀπόστρατος ἀξιωματικὸς τοῦ Στρατοῦ Ξηρᾶς, κάτοχος μεταπτυχιακοῦ στὶς Διεθνεῖς Σχέσεις καὶ Στρατηγικὲς Σπουδές. Εἶναι δόκιμος ἐρευνητὴς στὸν Τομέα Ἀμυντικῶν Θεμάτων τοῦ Ἰνστιτούτου Διεθνῶν Σχέσεων τοῦ Παντείου Πανεπιστημίου, μέλος τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἰνστιτούτου Στρατηγικῶν Μελετῶν καὶ μέλος τῆς Ε.Ρω.