Λαμπρινή Μαστρογιάννη,
Καθηγήτρια – Θεολόγος, Μεταπτυχιακό στη Θρησκειολογία (ΕΚΠΑ)
Το πρόσωπο που έφερε στον κόσμο τον Σωτήρα είναι η Παναγία. Υμνούμε την μητέρα που έφερε στον κόσμο τον Ιησού, τον λυτρωτή του Κόσμου. Η Θεοτόκος, η Παντάνασσα, η Πλατυτέρα των Ουρανών υπήρξε ο «εὐρύχωρον χωρίον», περιχωρήθηκε «η ἄκτιστος καὶ ἀχώρητος Οὐσία τοῦ Λόγου καὶ πρὸς πᾶσαν ἀκοινώνητος κτίσιν» δεν τολμούν να «προσβλέψουν τὰ χερουβίμ». Η Παναγία ήταν η Πάναγνη κόρη ή «τεκούσα το ἀπρόσιτον φως» «αὕτη γὰρ ἀνεδείχθη οὐρανὸς καὶ ναὸς τῆς θεότητος».
Το μυστήριο της Θείας Ενσαρκώσεως μέχρι σήμερα είναι υπέρλογο για τον άνθρωπο. Είναι περιορισμένη η ανθρώπινη λογική δεν μπορεί να το προσεγγίσει [1]
Η κόρη που γέννησε με ακατάληπτο τρόπο τον φωτοδότη Χριστό. Ο μεγάλος αριθμός των ευχών, των ύμνων και των Θεοτοκίων μας φανερώνει την τιμή και την ευλάβεια που έχουμε προς την Θεοτόκο. Οι εορταστικές εκδηλώσεις της Ορθοδοξίας προς τιμήν της Θεοτόκου μπορούν να συγκριθούν μόνο με τις μεγάλες δεσποτικές εορτές των Χριστουγέννων και της Αναστάσεως. Το έργο του μεγάλου ησυχαστή και υμνολόγου Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου[2], το Μέγα Θεοτοκάριον που η έκδοση του έγινε στη Βενετία το 1796. Περιέχει σε Υμνολογικούς Κανόνες προς την Υπεραγία Θεοτόκο [3] 22 υμνογράφοι των οποίων οι κανόνες περιέχονται στο Θεοτοκάριον που λέγεται και Στέφανο της Αειπάρθενου.[4] Η Παρθένος Μαρία είναι «δεκτὸν πρεσβείας θυμίαμα» και «θνητῶν πρὸς Θεὸν παρρησία»,
«Κάθε ενδεής, όπου να έχη χρείαν, και να πλησιάση με ταπείνωσιν και πίσιν εἰς τό Οὐράνιον μύρον καί εἰς τό πῦρ τῆς ἀγάπης, τοῦ ἐλέους καί τῆς εὐσπλαγχνίας, πού πάντοτε εὐωδιάζει καί πάντοτε ἀνάπτει εἰς τό στῆθος τῆς Παρθένου, ἐξάπαντος θέλει λάβει βοηθείας, εὐεργεσίας καί χάριτας, τόσον περισσοτέρας, ὅσον περισσότερον συνεχῶς καί ὅσον μέ μεγαλυτέραν πίστιν καί θάρρος πλησιάσῃ». [5] Η Παναγία απεδέχθη να γίνει η έμψυχη κλίμακα που ανεβάζει εμάς προς την «Ουράνιαν δόξαν». Τα λόγια της προς τον Αρχάγγελο Γαβριήλ «᾿Ιδού ἡ δούλη Κυρίου, γένοιτό μοι κατά τό ρῆμά σου».[6] Με την ελεύθερη υπακοή της η Παρθένος Μαρία μας έκανε μετόχους στην νέα εν ζωή Χριστώ ζωή: «Η Εύα έγινε αιτία θανάτου για τους ανθρώπους γιατί μέσω αυτής εισήλθε ο θάνατος στον κόσμο. Η Μαρία έγινε αιτία ζωής, δια της οποία γεννήθηκε για χάρη μας η ζωή. [7]
Ζητάμε τις ικεσίες της να μας βοηθήσει κάθε στιγμή ο Ορθόδοξος Ελληνικός λαός λέει: «Βοήθα με Παναγιά μου» ή «Αχ Παναγιά μου». Η θέση της είναι πρώτη μετά την Παναγία Τριάδα. Η Παναγία είναι η «σκέπη του κόσμου». Μετά την Κοίμησή της έγινε «Βασίλισσα των Ουρανών», δεν μας άφησε μόνους. Δεν απομακρύνθηκε. Η Παναγία πέρασε πολλές θλίψεις, πόνους. Την ψυχή της, της διαπέρασε «ρομφαία» (Λουκ. Β’ 35). Είδε τον μονογενή Υιό της να πάσχει, να σταυρώνεται σαν να ήταν κάποιος κακούργος. Ήταν ο Υιός και Λόγος του Θεού, ο Σωτήρας του Κόσμου που χώρισε την Ιστορία στα δύο που ήρθε για να μας λυτρώσει και όμως στην αγάπη του απαντήσαμε με μίσος. Ήρθε για τον άνθρωπο που είχε αμαρτήσει να τον βγάλει από την φθορά και να τον οδηγήσει στην αφθαρσία.
Οι άνθρωποι τον σταύρωσαν και πόσα δεν άντεξε η Αγνή Παρθένος Μαρία όταν έβλεπε τον Υιό της πάνω στον σταυρό ανάμεσα σε δύο κακούργους. Η Θεοτόκος γνωρίζει το ανθρώπινο πόνο και μας παρηγορεί κάθε στιγμή ανάλογα με τα θαύματα που έχει κάνει με το πώς βρέθηκε η εικόνα της έχει πάρει και επωνυμίες. Το μεσιτευτικόν αξίωμα της Παναγίας διαφέρει και υπερέχει ασυγκρίτως της μεσιτευτικής δυνάμεως κάθε άλλου Αγίου της Εκκλησίας μας. [8]
Η εορτή της Άγιας Σκέπης της Θεοτόκου η οποία τελούνταν από παλαιότατων χρόνων την 1η Οκτωβρίου, ήταν ανάμνηση του θαύματος το οποίο είδε ο Όσιος Ανδρέας, ο οποίος έζησε κατά τα χρόνια του βασιλέως Λέοντος του Μεγάλου (457-474 μ. Χ.)[9]. Έζησε το εξής θαύμα κατά τη διάρκεια μιας αγρυπνίας στο παρεκκλήσι της «Αγίας Σορού» του ναού των Βλαχερνών στην Κωνσταντινούπολη. Είδε την Θεοτόκο να προχωράει από τις βασιλικές πύλες προς το θυσιαστήριο ανάμεσα σε λευκοφόρους άγιους, από τους οποίους ξεχώριζαν ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος και ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος. Η εορτή της Αγίας Σκέπης ήταν ανάμνηση αυτού του θαύματος.
Η Θεοτόκος έφθασε στο θυσιαστήριο, γονάτισε και προσευχόταν για πολλή ώρα, κλαίγοντας και παρακαλώντας τον Υιό της για την σωτήρια του κόσμου. Όταν ολοκλήρωσε την δέησή της, έβγαλε από το κεφάλι της το μαφόριο που άστραφτε, που φορούσε και με μία κίνηση το άπλωσε σαν σκεπή επάνω από το εκκλησίασμα. Έτσι απλωμένο το έβλεπε για αρκετή ώρα ο Όσιος Ανδρέας μαζί με τον Επιφάνιο, που τον συνόδευε.
Όσο φαινόταν εκεί η Θεοτόκος, φαινόταν και η ιερή εσθήτα να σκορπίζει τη Χάρη της. Αργότερα, άρχισε να ανεβαίνει προς τον ουρανό, άρχισε και η Θεία Σκέπη να συστέλλεται και σιγά – σιγά να χάνεται.
Το ιερό αυτό μαφόριο που φυλασσόταν εκεί συμβόλιζε την Χάρη και την προστασία που παρέχει η Παναγία στους πιστούς.
Η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος με απόφασή της το 1952, καθιέρωσε να εορτάζεται η Άγια Σκέπη της Θεοτόκου αντί για την 1η Οκτωβρίου, στις 28 Οκτωβρίου, λόγω των πολλών θαυμάτων από την Παναγία, που ανέφεραν οι Έλληνες στρατιώτες στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο το 1940.[10] Η Παναγία η Ελευθερώτρια του Κοκκιναρά (Κηφισιά Αττικής) γιορτάζει την 28η Οκτωβρίου μαζί με την εθνικοαπελευρωτική μας εορτή.
Την εικόνα της Παναγίας στον Κοκκιναρά την βρήκε ένας βοσκός. Η εκκλησία χτίστηκε πέτρα-πέτρα από τα μέρη που πολέμησαν Έλληνες ή βρίσκονταν τα Ελληνικά στρατεύματα. Ο Αντώνιος Στανίτσας, αγιογράφος και κτήτορας της ομώνυμης μονής στον Κοκκιναρά, έχει αγιογραφήσει την εικόνα της Ελευθερώτριας. Η ανέγερση της εκκλησίας ολοκληρώθηκε το 1951/52. Η πρώτη εικόνα που αγιογράφησε ο Στανίτσας ήταν η Παναγία η Απελευθερώτρια, η οποία βρίσκεται σε ένα εικονοστάσι σε συγγενικό σπίτι του στενού του συνεργάτη Ευάγγελου Υφαντή. Η εικόνα της Παναγίας ονομάστηκε «Απελευθερώτρια» προκειμένου να απελευθερωθεί η χώρα από τα δείνα του δυνάστη κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Η Παναγία η Ελευθερώτρια στη Σαλαμίνα επρόκειτο για τάμα των κατοίκων προκειμένου το νησί να απελευθερωθεί από τους Γερμανούς. Υπάρχουν ακόμα η Παναγία η Ελευθερώτρια στο Διδυμότειχο, η Παναγία η Ελευθερώτρια που γκρεμίστηκε πρόσφατα στον Βοτανικό και η Παναγία η Ελευθερώτρια στην παραλία της Σκοπέλου, η οποία είχε κτιστεί αρχικά τον 18ο αιώνα.
Πολλά ήταν τα θαύματα που έκανε η Παναγία στο έπος του 1940 καθώς οι στρατιώτες έβλεπαν μια μαυροντυμένη γυναίκα να τους εμψυχώνει με την παρουσία της. Ο Γιώργος Γουναρόπουλος, γνωστός ζωγράφος, ζωγράφισε την Παναγία πίσω από τον στρατιώτη «Νίκη Λευτεριά – η Παναγία μαζί του»
Το απολυτίκιο της Παναγίας Ελευθερώτριας είναι:
Εἰκόνα σου ἁγίαν, Ἐλευθερώτριαν Ἄχραντε, νῦν πανευλαβῶς προσκυνοῦντες, γεραίρομεν, Παρθένε· ἐπέστη γάρ σκέπη πρός ἡμᾶς, βραβεύουσα θαυμάτων προχοήν. Ἐκ παντοίων κινδύνων, καί νόσων ἡμᾶς ἀπαλλάττουσα εὐχαρίστως βοῶμεν. Δόξα τῷ Σέ δοξάσαντι Θεῷ, δόξα τῷ Σέ μεγαλύναντι, δόξα τῷ ἐλευθερώσαντι ἡμᾶς διά τοῦ τόκου σου.
[1] Βασίλειος.Σελευκείας, Λογ. 39, Εις τον Ευαγγελισμόν της Παναγίας Θεοτόκου 5, PG 85, 445B
[2] Νικ. Π. Βασιλειάδης, όπ. α.,σελ. 10
[3] Νικ. Π. Βασιλειάδης, όπ. α.,σελ. 11
[4] Νικ. Π. Βασιλειάδης, όπ. α.,σελ. 12
[5] Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου, Αόρατος Πόλεμος κεφ. Ν’, εκδ. Νεκτάριος Παναγόπουλος, Αθήνα 2005 σελ. 199.
[6] Κατά Λουκά 9, 38
[7] Ιω. Χρυσοστόμου εις ψαλ. 44,7 PG 55, 193. Του Ιδίου Λογ. Εις το Άγιο Πάσχα 2, ό.π.
[8] Νικ. Π. Βασιλειάδη, Η Θεοτόκος ό.π. σελ. 15.
[9] https://www.impantokratoros.gr/agia-skeph.el.aspx
[10] https://www.ekklisiaonline.gr/nea/agia-skepi-megali-giorti-tis-orthodoxias-simera-1-oktovriou/