Σήμερα, βιώνουμε το απόγειο της τεχνολογικής εξέλιξης. Οι επιστήμες διευρύνουν κάθε μέρα τους ορίζοντές τους, με αυξανόμενους μάλιστα ρυθμούς. Η εξέλιξη αυτή αποτυπώνεται έντονα στις τεχνολογίες επικοινωνίας. Από τα γράμματα και την αναμονή σε ουρές για ένα τηλεφώνημα, φτάσαμε στο σήμερα, όπου μέσα από μια συσκευή που χωράει στην τσέπη σου, μπορείς να μιλήσεις με όποιον θες, όπου και αν βρίσκεται, οποιαδήποτε στιγμή της ημέρας. Το μόνο που χρειάζεται είναι να απαντήσει την κλήση σου.
Νικόλας Κωστόπουλος – 24/03/2024 – filosofa
Αυτές οι καινοτομίες, αναμφίβολα, έχουν αλλάξει τη ζωή μας. Έχουν καταστήσει την επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων εύκολη και προσιτή.
Παρακολουθώντας αυτή την εξέλιξη, το συμπέρασμα στο οποίο εύλογα καταλήγει κάποιος είναι ότι, αφού η επικοινωνία έχει καταστεί τόσο εύκολη, οι άνθρωποι θα έχουν έρθει και πιο κοντά μεταξύ τους. Όμως, αυτό το καθόλα λογικό συμπέρασμα δεν θα μπορούσε να βρίσκεται πιο μακριά από την πραγματικότητα.
Παρότι ζούμε στην πιο συνδεδεμένη εποχή που έχει αντικρίσει αυτός ο πλανήτης, οι άνθρωποι φαίνεται πως βιώνουν περισσότερη μοναξιά από ποτέ. Τουλάχιστον αυτό υποδεικνύουν τα δεδομένα.
Μοναξιά είναι η υποκειμενικά αντιλαμβανόμενη ανεπάρκεια σχετικά με την ποιότητα και την ποσότητα των κοινωνικών σχέσεων [1]. Αυτό σημαίνει ότι ο κάθε άνθρωπος, είναι ικανοποιημένος με διαφορετικό μέγεθος κοινωνικού κύκλου, ένας με πέντε φίλους και άλλος με έναν. Σημασία όμως, δεν έχει μόνο το μέγεθος του κοινωνικού κύκλου, αλλά και η ποιότητα των δεσμών.
Η εποχή μας χαρακτηρίζεται πράγματι από τα υψηλότερα επίπεδα μοναξιάς;
Ναι.
Από το 2003 μέχρι και το 2020 ο χρόνος που οι άνθρωποι περνούν μόνοι τους αυξήθηκε κατά εικοσιτέσσερις ώρες ανά εβδομάδα, μια αύξηση κοντά στο 17%. Με την πάροδο των χρόνων, αφιερώνουμε όλο και λιγότερο χρόνο στην οικογένεια, τους φίλους και την κοινότητα [2]. Αυτόν τον χρόνο φαίνεται πως πλέον τον περνάμε μόνοι, είτε στην δουλειά, είτε στο διαδίκτυο είτε σε κάποια άλλη δραστηριότητα.
Κάποιος θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι δεν βρίσκει κάτι παράλογο σε όλα αυτά, ότι η κοινωνία αλλάζει, και μαζί αλλάζουν οι συνήθειες των ανθρώπων, ότι δεν θεωρεί τη μοναξιά μια τόσο σημαντική απειλή. Άκου όμως και αυτό: Το 1985 οι άνθρωποι ανέφεραν πως, κατά μέσο όρο, είχαν στον κύκλο τους τρεις έμπιστους ανθρώπους, στους οποίους μπορούσαν να καταφύγουν σε περίπτωση που είχαν κάποια ανάγκη. Πόσους δηλώνουν ότι έχουν είκοσι χρόνια μετά; Κανέναν! [3].
Υπάρχει όμως μια ηλικιακή ομάδα που φαίνεται να έχει πληγεί περισσότερο από τα αυξανόμενα επίπεδα μοναξιάς.
Όχι, η ομάδα αυτή δεν είναι οι ηλικιωμένοι. Η διαίσθηση σου έχει πέσει έξω. Παραδόξως, τα μεγαλύτερα επίπεδα μοναξιάς και απομόνωσης καταγράφονται μεταξύ των νέων ανθρώπων.
Σε ένα διάστημα μόλις επτά ετών (2010-2017), η μοναξιά ανάμεσα στους νέους πραγματικά εκτοξεύθηκε. Βγαίνουν λιγότερες φορές – πηγαίνουν λιγότερο συχνά σε πάρτι – δεν συνηθίζουν να συναντιούνται καθημερινά με τους φίλους τους [4]. Αν και στο παρελθόν αφιέρωναν ένα πολύ μεγάλο κομμάτι του χρόνου τους στις φιλικές τους σχέσεις, πολλαπλάσιο σε σύγκριση με τις άλλες ηλικιακές ομάδες, αυτό φαίνεται να άλλαξε μέσα σε δύο σχεδόν δεκαετίες. Το 2003 αφιέρωναν σε φίλους περίπου 150 λεπτά ανά ημέρα, ενώ το 2019 λίγο παραπάνω από 40, μια πτώση κατά 73% [2].
Κάτι έχει αλλάξει, αυτό είναι το μόνο σίγουρο. Τι όμως;
Σίγουρα, δεν μπορούμε να δώσουμε μια απλοϊκή απάντηση. Η μοναξιά είναι ένα περίπλοκο πρόβλημα, με πολλές μεταβλητές. Υπάρχει όμως μια μεταβλητή που ξεχωρίζει.
Η άνοδος στα επίπεδα μοναξιάς, ταυτίζεται με την άνοδο στα επίπεδα ενός άλλου παράγοντα: της χρήσης των ψηφιακών μέσων.
Δεν πρόκειται για σύμπτωση. H επίδραση των μέσων είναι πέρα για πέρα πραγματική: Όσο περισσότερο χρόνο σπαταλάς στα ψηφιακά μέσα, τόσο αυξάνεται η πιθανότητα να αισθάνεσαι μοναξιά και απομόνωση [5]. Και είναι απολύτως λογικό, αν αναλογιστούμε ότι η χρήση τους είναι μια απόλυτα μοναχική δραστηριότητα. Επιπλέον, το περιβάλλον των ψηφιακών μέσων (π.χ. Instagram, Youtube) όντας απόλυτα εξατομικευμένο και προσαρμοσμένο στις ανάγκες και τις επιθυμίες του χρήστη προωθεί μια κουλτούρα ατομισμού. Τα επονομαζόμενα “κοινωνικά” δίκτυα λοιπόν, φαίνεται πως όχι μόνο δεν αποτελούν ένα μέσο για κοινωνικοποίηση αλλά μάλλον εμπόδιο της.
Βέβαια, ας μην παραβλέπουμε και άλλες, εξίσου σημαντικές μεταβλητές.
Η περίοδος της πανδημίας και η απομόνωση που έφερε μαζί της, ώθησε ακόμη ψηλότερα τα ήδη αυξημένα επίπεδα μοναξιάς [6].
Χρόνο με τον χρόνο καταγράφεται μια συνεχής αύξηση των επιπέδων άγχους και κατάθλιψης [7]. Πρόκειται για έναν φαύλο κύκλο: Όταν νιώθεις άσχημα κλείνεσαι στον εαυτό σου, απομονώνεσαι και όσο περισσότερο απομονώνεσαι τόσο πιο άσχημα νιώθεις.
Οι οικονομικές δυσκολίες επίσης ωθούν τους ανθρώπους να απομονωθούν. Όταν αφοσιώνεις όλο σου τον χρόνο στην προσπάθεια σου να τα βγάλεις πέρα, το να περνάς ποιοτικό χρόνο με τους δικούς σου ανθρώπους μπαίνει σε δεύτερη μοίρα.
Η αύξηση στα επίπεδα μοναξιάς μπορεί να έχει και μια πολιτισμική πτυχή. Έχουμε μια εμμονή με τις έννοιες της αυτονομίας και της ανεξαρτησίας. Όλα περιτριγυρίζονται γύρω από το άτομο, γύρω από το πως θα το ενδυναμώσουν ώστε να καταστεί όσο πιο ανεξάρτητο γίνεται. Αυτή η ανεξαρτησία όμως μπορεί να έχει και μια σκοτεινή πλευρά. Δεν είναι αρκετό να καταφέρεις να επιβιώσεις μόνο από οικονομική άποψη. Στην πραγματικότητα οι ανάγκες σου εκτείνονται πολύ πιο μακριά από την επίτευξη οικονομικής ανεξαρτησίας.
Είναι ανέφικτο να ζήσεις μια καλή ζωή χωρίς ανθρώπινους δεσμούς, χωρίς έναν κοινωνικό κύκλο που να σε στηρίζει. Και δεν αναφέρομαι μόνο στο ότι η ζωή σου θα είναι μίζερη, που είναι το πιο σίγουρο. Εννοώ ότι η ποιότητα και η διάρκεια της ζωής σου κυριολεκτικά συρρικνώνονται.
Ανάμεσα στους ήδη γνωστούς παράγοντες που επηρεάζουν το προσδόκιμο ζωής, όπως είναι η διατροφή, η άσκηση και το κάπνισμα, πρέπει να συμπεριλάβουμε και τις κοινωνικές σχέσεις [8].
Η μοναξιά οδήγησε σε μικρότερο προσδόκιμο ζωής στο 26% των περιπτώσεων που μελετήθηκαν [9] και έχει συνδεθεί με διάφορες παθήσεις όπως αυξημένο κίνδυνο για καρδιακές νόσους, εγκεφαλικά επεισόδια [10] και αυξημένη ευαλωτότητα σε λοιμώξεις [11]. Οι ερευνητές μάλιστα, δε διστάζουν να συγκρίνουν τον κίνδυνο της μοναξιάς με το κάπνισμα δεκαπέντε τσιγάρων ανά ημέρα!
Αυτά τα δεδομένα δεν μπορούν παρά να σε αφήσουν έκπληκτο. Η σύνδεση κοινωνικών σχέσεων και σωματικής υγείας ήρθε στην επιφάνεια μόνο τα τελευταία χρόνια. Κανείς δεν θα μπορούσε να σκεφτεί ότι οι κοινωνικές σχέσεις καθορίζουν σε τόσο σημαντικό βαθμό το προσδόκιμο ζωής!
Λόγω των διαρκώς αυξανόμενων επίπεδων μοναξιάς, καθώς και του κινδύνου στον οποίο θέτουν την ανθρώπινη υγεία, η Αμερική χαρακτήρισε την μοναξιά ως “πανδημία”. Και δεν είναι άξιο απορίας. Οι άνθρωποι επιβίωσαν και εξελίχθηκαν εξ’ αιτίας της ικανότητας του να επικοινωνούν και να συνεργάζονται. Και αυτό συνεχίζαμε να κάνουμε μέχρι και μερικές δεκαετίες πριν. Σήμερα, φαίνεται ότι κάτι έχει αλλάξει και μάλιστα προς το χειρότερο. Οι νέες τεχνολογίες μεταβάλλουν την κοινωνία και εμείς καλούμαστε να πλοηγηθούμε μέσα στο καινούργιο και το άγνωστο και τελικά να καταφέρουμε να προσαρμοστούμε.
Απ’ όσο φαίνεται βέβαια, ακόμα προσπαθούμε να βρούμε τα πατήματα μας.
Σε τελική ανάλυση είναι δύσκολο να αναγνωρίσουμε αν η αιτία για την άνοδο της μοναξιάς είναι τα ψηφιακά μέσα ή οποιοσδήποτε άλλος παράγοντας. Σίγουρα, χρειάζεται περαιτέρω μελέτη καθώς πρόκειται για μια εξίσωση με πολλές μεταβλητές.
Αυτό που πρέπει σίγουρα να γνωρίζουμε είναι ότι οι ανθρώπινες σχέσεις είναι η σημαντικότερη μεταβλητή της εξίσωσης που λέγεται “ζωή”. Χωρίς αυτές, η ζωή σου γίνεται όχι μόνο πιο δυστυχής και μίζερη, αλλά και πιο σύντομη.
Παραπομπές
- Jong-Gierveld, J. (1987). Developing and testing a model of loneliness. Journal of personality and social psychology, 53(1), 119.
- Kannan, V. D., & Veazie, P. J. (2023). US trends in social isolation, social engagement, and companionship ⎯ nationally and by age, sex, race/ethnicity, family income, and work hours, 2003–2020. SSM – Population Health, 21. https://doi.org/10.1016/j.ssmph.2022.101331
- McPherson, M., Smith-Lovin, L., & Brashears, M. E. (2006). Social isolation in America: Changes in core discussion networks over two decades. American sociological review, 71(3), 353-375.
- Twenge, J. M., Spitzberg, B. H., & Campbell, W. K. (2019). Less in-person social interaction with peers among U.S. adolescents in the 21st century and links to loneliness. Journal of Social and Personal Relationships, 36(6), 1892–1913. https://doi.org/10.1177/0265407519836170
- Primack, B. A., Shensa, A., et al. (2017). Social media use and perceived social isolation among young adults in the U.S. American Journal of Preventative Medicine, 53,1–8.
- Tull, M. T., Edmonds, K. A., Scamaldo, K. M., Richmond, J. R., Rose, J. P., & Gratz, K. L. (2020). Psychological outcomes associated with stay-at-home orders and the perceived impact of COVID-19 on daily life. Psychiatry research, 289, 113098.
- Goodwin, R. D., Dierker, L. C., Wu, M., Galea, S., Hoven, C. W., & Weinberger, A. H. (2022). Trends in US depression prevalence from 2015 to 2020: the widening treatment gap. American Journal of Preventive Medicine, 63(5), 726-733.
- Holt-Lunstad, J., Smith, T. B., & Layton, J. B. (2010). Social relationships and mortality risk: A meta-analytic review. In PLoS Medicine (Vol. 7, Issue 7). https://doi.org/10.1371/journal.pmed.1000316
- Holt-Lunstad, J., Smith, T. B., Baker, M., Harris, T., & Stephenson, D. (2015). Loneliness and Social Isolation as Risk Factors for Mortality: A Meta-Analytic Review. Perspectives on Psychological Science, 10(2), 227–237. https://doi.org/10.1177/1745691614568352
- Valtorta, N. K., Kanaan, M., Gilbody, S., Ronzi, S., & Hanratty, B. (2016). Loneliness and social isolation as risk factors for coronary heart disease and stroke: systematic review and meta-analysis of longitudinal observational studies. Heart, 102(13), 1009-1016.
- Cohen, S. (2021). Psychosocial vulnerabilities to upper respiratory infectious illness: implications for susceptibility to coronavirus disease 2019 (COVID-19). Perspective on Psychological Science, 16(1), 161-174.