Τὰ προβλήματα καὶ ἡ ὑπέρβασή τους
Συζυγία: Σχέση Δημιουργίας καὶ ζωῆς
Ἡ συζήτηση γιὰ τὴν οἰκογένεια δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ ἀρχίζει ἀπὸ τὴ συζυγία, τὴ σχέση ποὺ ἀποτελεῖ τὴν ἀρχή, τὴ συνέχεια καὶ τὸ τέλος της. Ἡ συζυγία, στὴν καλύτερη ἐκδοχή, εἶναι ἡ διὰ βίου ἕνωση καὶ συμπόρευση στὴ ζωὴ δύο ἀνθρώπων, μίας γυναίκας καὶ ἑνὸς ἄνδρα, μὲ μία βαθύτατη ψυχοσωματικὴ καὶ διαπροσωπικὴ σχέση ποὺ ἔχει σκοπὸ νὰ ὁλοκληρωθοῦν καὶ οἱ δύο ὡς πρόσωπα καὶ νὰ δημιουργήσουν οἰκογένεια. Ἡ σταθερὴ αὐτὴ ἕνωση καὶ ἡ ζεστὴ σχέση μεταξὺ τῶν συζύγων, δημιουργοῦν συγχρόνως καὶ τὸ ἀνθρώπινο ψυχικὸ πλαίσιο, μέσα στὸ ὁποῖο γεννιέται καὶ ἀναπτύσσεται ἡ νέα ὕπαρξη καὶ ζωή.
Ἀλλὰ ὅλοι γνωρίζουμε τί εἶναι ἡ συζυγία ἀπὸ τὴν προσωπικὴ ἐμπειρία ποὺ ἔχουμε γι’ αὐτή. Καὶ ἡ κάθε συζυγία εἶναι μοναδική, μὲ τὰ χαρίσματά της καὶ τὶς ἀδυναμίες της, στοιχεῖα διαφορετικὰ σὲ κάθε περίπτωση. Εἶναι μοναδικὴ ἀπὸ τὰ πρόσωπα ποὺ τὴ συγκροτοῦν, ἀπὸ τὴν ἱστορία τους, τὴν ἰδιοσυγκρασία καὶ τὸν χαρακτῆρα τους, τὴν ὡριμότητα καὶ τὴν καλλιέργειά τους. Εἶναι ξεχωριστὴ στὸ βαθμὸ ποὺ οἱ σύζυγοι ἔχουν ταιριάξει τὶς ζωές τους, ἀπὸ τὸν τρόπο ποὺ βιώνουν καθημερινὰ τὴ σχέση τους καὶ συνύπαρξή τους, ἀπὸ τὸ πῶς χειρίζονται τὰ μικρὰ καὶ μεγάλα θέματα τῆς οἰκογενειακῆς ἀνάπτυξης καὶ λειτουργίας, ἀπὸ τὸν τρόπο ποὺ ἀντιμετωπίζουν τὶς δυσκολίες καὶ τὰ προβλήματα στὶς σχέσεις τους, τὰ δυσάρεστα ἢ καὶ τὰ τραγικὰ ποὺ κάποτε μπορεῖ νὰ ἔλθουν στὴν πορεία.
Νὰ γιατί θὰ χαρακτηρίσουμε τὴ συζυγία ὡς μία δημιουργικὴ σχέση καὶ πορεία καὶ μία γοητευτικὴ περιπέτεια ζωῆς. Προσθέτω τὴ λέξη γοητευτικὴ γιὰ νὰ περιγράψω τὴ συζυγία καὶ ὡς μία ἰδιαίτερη δύναμη ὀμορφιᾶς, ἀκτινοβολίας καὶ ἕλξης, ὑποδηλώνοντας ὅτι μπορεῖ νὰ ἀσκεῖ γοητεία σὲ ὅλη τὴ διάρκεια τῆς ζωῆς, μία γοητεία ποὺ μπορεῖ νὰ ἀναδύεται καὶ διατηρεῖται, ἀκόμη καὶ στὴν πιὸ μεγάλη περιπέτεια.
Ἡ συζυγία ὡς γοητευτικὴ περιπέτεια, ἀντέχει στὸν χρόνο καὶ τὴν καθημερινότητα, γίνεται ἀκένωτη πηγὴ ἱκανοποίησης καὶ δημιουργίας, ἀποτρέπει τὴν ὀδύνη καὶ τὶς συνέπειες τῆς σύγκρουσης ἢ τῆς διάλυσης, γίνεται γιὰ μικροὺς καὶ μεγάλους, γιὰ γονεῖς καὶ παιδιὰ ἀσάλευτο θεμέλιο ὕπαρξης καὶ ζωῆς.
Ἡ κορύφωση τῆς ἐξέλιξης τῆς συζυγίας πρὸς τὴν τελειότητα εἶναι αὐτὸ ποὺ βιώνει ὁ ὀρθόδοξος πιστός, μία ψυχοσωματικὴ ἕνωση, μία κοινότητα προσώπων ποὺ μὲ τὸ «μυστήριο τῆς ἀγάπης», τὸν γάμο, συντελεῖται μία ἐλεύθερη ἀλληλοπεριχώρηση τῶν δύο συζύγων, ὅπου ὁ καθένας ὑπάρχει μέσα στὸν ἄλλον, μέσα ἀπὸ τὸν ἄλλον καὶ γιὰ τὸν ἄλλον, διατηρώντας τὴν ἀκεραιότητα καὶ τὴν αὐτοτέλεια τοῦ προσώπου του.
Παρατηροῦνται δυστυχῶς σήμερα, μάλιστα μὲ διαρκῶς αὐξανόμενο ρυθμό, συμπτώματα κρίσης τῆς συζυγίας. Σὲ μεγάλη ἔκταση ὑπάρχουν οἱ περιπτώσεις τῆς ἀνισότητας τῶν δύο φύλων, ἐνδοσυζυγικὴ καὶ οἰκογενειακὴ κακοποίηση, διαταραγμένες συζυγικὲς σχέσεις, νεκροὶ γάμοι, χωρισμοὶ καὶ διαζύγια, καθὼς καὶ νέα συζυγικὰ καὶ οἰκογενειακὰ μορφώματα, ὅπως ἡ χωρὶς γάμο συμβίωση, ἡ μονογονεϊκὴ οἰκογένεια, ζευγάρια ὁμοφυλοφύλων κ.α.
Σημειώνεται ὅτι ὁ ἀριθμὸς τῶν διαζυγίων ὑπερτριπλασιάστηκε στὴν Ἑλλάδα κατὰ τὶς τρεῖς τελευταῖες δεκαετίες, ἀλλὰ ὁ ἀριθμὸς τῶν ζευγαριῶν ποὺ ταλαιπωρεῖται ἀπὸ μικρότερα ἢ μεγαλύτερα προβλήματα στὴ σχέση τοὺς αὐξάνεται ραγδαία στὶς μέρες μας.
Τὸ ἐρώτημα ποὺ τελικὰ τίθεται ἀμείλικτο εἶναι τί τέλος πάντων σημαίνει συζυγικὴ σχέση καὶ πὼς μποροῦν τὰ ζευγάρια νὰ τὴ βιώσουν, ἔτσι ὥστε νὰ εἶναι εὐτυχισμένοι ὁ ἕνας ἀπὸ τὸν ἄλλον καὶ νὰ μὴ νιώσουν ποτὲ τὴ δυστυχία μίας διαταραγμένης συζυγίας ἢ καὶ τὴν τραγικὴ ὀδύνη τοῦ χωρισμοῦ.
Ἀρχίζει ἀπὸ τὴ γέννηση τῶν συζύγων
Τὸ κάθε ζευγάρι πορεύεται στὴ συζυγία καὶ βιώνει τὴ συζυγικὴ σχέση μὲ ἕνα μοναδικὸ τρόπο. Ἡ περιπέτεια ἀρχίζει ἀπὸ τὴ στιγμὴ ποὺ γεννιῶνται τὰ δύο πρόσωπα ποὺ ἑνώνουν τὶς ζωές τους μὲ τὸν γάμο. Περνάει μέσα ἀπὸ τὸ πρότυπο τῆς συζυγίας τῶν γονιῶν τους, ἀπὸ τὸν τρόπο ποὺ ἀνατράφηκαν καὶ τὶς ἐμπειρίες ποὺ ἔζησαν μέσα στὴν πατρική τους οἰκογένεια, ἀπὸ τὴν ἀγωγὴ καὶ τὴν καλλιέργεια ποὺ δέχθηκαν στὸ σχολεῖο, ἀπὸ τὶς ἀξίες καὶ τὰ ἰδανικὰ ποὺ διαμόρφωσαν γιὰ τὸ δεσμὸ τῆς συζυγίας καὶ τὸν θεσμὸ τῆς οἰκογένειας, ἀπὸ τὴν κοινωνική, τὴν ἠθικὴ καὶ τὴ συναισθηματικὴ καλλιέργεια καὶ ὡριμότητα, τὴν ὁποία τελικὰ ἀποκτοῦν, ὅταν φθάνουν στὴν ἀπόφαση τοῦ γάμου.
Πολλὲς ἀπὸ τὶς δυσκολίες ποὺ συναντοῦν τὰ ζευγάρια στὴ σχέση τους, ὀφείλονται συχνὰ σὲ ἀρνητικὲς συνθῆκες, μέσα στὶς ὁποῖες ὁ ἕνας ἢ καὶ οἱ δύο μεγάλωσαν ἢ σὲ σφάλματα ἀγωγῆς.
Ἀλλὰ γιὰ ὅλους τούς νέους ἔρχεται ἡ ὥρα τοῦ ἔρωτα, «δύναμη ζωτικὴ καὶ ζωοποιός», μοναδικὴ στὸ νὰ «συγκροτεῖ τὸν βίον ἀνδρὸς καὶ γυναικός», κατὰ τὸν Ἅγιο Ἰωάννη τὸν Χρυσόστομο. Ἐδῶ ἀρχίζει ἡ δεύτερη φάση τῆς δημιουργικῆς γοητευτικῆς περιπέτειας. Ἀπὸ ἀνώριμη ἀκόμη ἡλικία ξυπνάει τὸ ἐνδιαφέρον γιὰ τὸ ἄλλο φύλο καὶ ἀρχίζει ἡ ἀναζήτηση καὶ ἡ δίνη τῆς διαφυλικῆς σχέσης.
Σὲ πολλὰ παιδιά, κυνηγημένα καὶ ἀπὸ τὴ διάχυτη πρόκληση καὶ τὸν πειρασμὸ ποὺ τὰ περιβάλλει, κυριαρχεῖ ἡ ὁρμὴ τῆς σωματικῆς ἡδονῆς καὶ ἡ ἀνάγκη γιὰ ἄμεση ἱκανοποίηση, καὶ εἶναι ἀπογυμνωμένα ἢ ἀποδυναμωμένα ἀπὸ ἀρχὲς καὶ στόχους ποὺ ἔχουν σχέση μὲ τὸν ἔρωτα ὡς δύναμη συγκρότησης τῆς συζυγίας. Πολὺ περισσότερο λείπει ἀπὸ τὸν ἔρωτά τους ἡ ἀγάπη, ἡ δύναμη τῆς ὑπέρβασης τῆς φυσικῆς ὁρμῆς γιὰ ἕνα ἀπώτερο καὶ ἀνώτερο σκοπό, ὅπως εἶναι μία ὁλοκληρωμένη καὶ ἁρμονικὴ συζυγία.
Γιατί ἡ συζυγία εἶναι μία σχέση ποὺ κατὰ κανόνα ἔχει τὴν ἀφετηρία της στὸν ἔρωτα, ἀλλὰ ἀπὸ μόνος του ὁ ἔρωτας δὲν εἶναι ἱκανὸς νὰ τὴ διατηρήσει καὶ νὰ τὴ δυναμώσει στὴ συνέχεια ὡς τὸ τέλος, ἂν ὁ ἴδιος δὲν εἶναι συγχρόνως καὶ ἀγάπη.
Ἡ ὥρα τῆς ἀπόφασης
Ἔρχεται ἡ ὥρα τῆς ἀπόφασης. Τὸ πρῶτο ἐρώτημα πού τίθεται εἶναι σὲ ποιὸ βαθμὸ ἡ ἀπόφαση αὐτὴ στηρίζεται στὴν ἀληθινὴ γνώση τοῦ ἑνὸς προσώπου ἀπὸ τὸ ἄλλο, μὲ πόση εἰλικρίνεια ἀπεκάλυψε ὁ καθένας στὸν ἄλλον τὸν πραγματικὸ ἑαυτό του, τὴν κατάστασή του, τὶς προσπάθειες μὲ τὶς ὁποῖες προσέρχεται στὸ γάμο;
Ἀντίθετα, ὅταν ἀποκρύπτονται ἀδύνατα σημεῖα ποὺ ἀναπόφευκτα ἀποκαλύπτονται μετὰ τὸν γάμο, προκαλώντας μάλιστα ὀδυνηρὸ σὸκ στὸ πρόσωπο ποὺ ἀπατήθηκε, τότε ὁ γάμος ξεκινάει μὲ τὸν κίνδυνο, ἄλλοτε μικρότερο καὶ ἄλλοτε μεγαλύτερο, νὰ διαταραχθεῖ ἢ καὶ νὰ διαλυθεῖ.
Μετὰ τὸν γάμο
Μετὰ τὸν γάμο ἀρχίζει ἡ πραγματικὴ δοκιμασία τῆς συζυγικῆς σχέσης. Ἐκεῖ πάνω στὴν καθημερινὴ συμβίωση φανερώνονται, μέρα μὲ τὴ μέρα, ἀκόμη πιὸ πολὺ τὰ χαρίσματα τοῦ καθενὸς τῶν συζύγων ποὺ βαθαίνουν τὴ σχέση καὶ δένουν ὅλο καὶ πιὸ πολὺ τὸ ζευγάρι.
Συγχρόνως ὅμως ἀποκαλύπτονται καὶ οἱ ἀρνητικὲς πλευρὲς ποὺ τυχὸν εἶχαν ἀποσιωπηθεῖ, καὶ παίρνουν τώρα τὶς πραγματικές τους διαστάσεις οἱ ἀδυναμίες, γιὰ τὶς ὁποῖες μπορεῖ νὰ εἶχαν γίνει καὶ οἱ ἀνάλογοι συμβιβασμοί.
Μὲ τὸν γάμο ἀποκτοῦν ἕνα νέο ρόλο, ἰδιαίτερα σημαντικό, τὸν ρόλο τοῦ συζύγου καὶ τῆς συζύγου ἀντίστοιχα. Αὐτὸς ὁ ρόλος ποὺ ἀπὸ μόνος του εἶναι δημιουργικὸς γεμίζει εὐτυχία καὶ ἀναλαμβάνει εὐθύνες, κυρίως ὅμως ἀποτελεῖ μεγάλο σταθμό, ἴσως τὸν πιὸ σημαντικό, γιὰ τὴν προσωπικὴ καταξίωση καὶ αὐτοπραγμάτωση στὴ ζωή.
Μὲ τὴ γέννηση τοῦ πρώτου παιδιοῦ προστίθεται ἕνας ἄλλος, ἐπίσης σημαντικὸς καὶ γοητευτικὸς ρόλος, ἐκεῖνος τοῦ πατέρα καὶ τῆς μάνας, μία νέα συναρπαστικὴ ἐμπειρία μὲ τὴ βίωση τῆς πατρότητας καὶ τῆς μητρότητας. Ἡ γέννηση καὶ ἡ ἀνατροφὴ ἀποτελεῖ τὸ δεύτερο μεγάλο σταθμὸ τῆς συζυγικῆς σχέσης καὶ δημιουργίας, συμμετοχὴ στὸ σχέδιο τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ.
Ἀκολουθοῦν γεγονότα τῆς ἀνάπτυξης τῆς οἰκογένειας ποὺ δίνουν καθημερινὸ βαθὺ νόημα καὶ σκοπό, ἔρχονται οἱ ἐναλλαγὲς τῶν γεγονότων καὶ τῶν ἡλικιῶν, ἡ προσωπικὴ ἐξέλιξη τῶν συζύγων, οἱ σπουδὲς καὶ οἱ ἐπιτυχίες τῶν παιδιῶν, οἱ χαρὲς καὶ οἱ γάμοι τους, γιὰ νὰ φέρουν νέους ρόλους, γιὰ νὰ δώσουν νέες εὐχάριστες οἰκογενειακὲς ἐμπειρίες.
Οἱ διάφορες μελέτες ἔχουν ἐπικεντρώσει τὶς κύριες κρίσιμες φάσεις μετὰ τὸν γάμο, στὶς ὁποῖες ἡ συζυγία δοκιμάζεται, ἐπιβεβαιώνεται, βαθαίνει καὶ ἰσχυροποιεῖται ἢ ὑφίσταται μεγαλύτερη ἢ μικρότερη φθορά.
Ἡ πρώτη περίοδος τοῦ γάμου εἶναι περίοδος βαθύτερης ἀλληλογνωριμίας καὶ προσαρμογῆς τῶν συζύγων μεταξύ τους καὶ πρὸς τοὺς νέους τους ρόλους, καθὼς καὶ τῆς ὀργάνωσης τοῦ νέου νοικοκυριοῦ καὶ τοῦ νέου προγράμματος ζωῆς τους.
Ἡ ἀναμονὴ τῶν παιδιῶν εἶναι συνήθως ἡ πρώτη μεγάλη προσδοκία γιὰ τὸ ζευγάρι, ἴσως ἡ πιὸ σημαντική, γιατί μὲ τὴν τεκνοποίηση ἱκανοποιοῦν μία βαθύτατη ἀνάγκη ἐπιβεβαίωσης τοῦ ἀνδρισμοῦ καὶ τῆς θηλυκότητας μέσα στὴ συζυγία τους, καθὼς καὶ τὴν ἀνάγκη βίωσης τῶν ἀλληλοσυμπληρούμενων λειτουργιῶν τῆς πατρότητας καὶ τῆς μητρότητας.
Ἡ ἀπόκτηση τοῦ πρώτου παιδιοῦ ἀποτελεῖ μεγάλη προσπάθεια γιὰ τὴν προσαρμογὴ στὸ γεγονὸς τῆς σύλληψης, τῆς κυοφορίας, τοῦ τοκετοῦ, γιὰ τὴν ἀφομοίωση τῶν ἀλλαγῶν στὸ πρόγραμμα καὶ στὸν τρόπο ζωῆς τοῦ ζευγαριοῦ καὶ γιὰ τὴν ὑπέρβαση τῆς ἔντασης καὶ τῶν ἀνησυχιῶν γιὰ τὴν καλὴ ἔκβαση τῆς ὅλης διαδικασίας.
Καθὼς τὰ παιδιὰ μεγαλώνουν ἀπαιτοῦν πρόσθετες ἱκανότητες καὶ δεξιότητες τῶν συζύγων γιὰ τὴν κάλυψη τῶν ἀναγκῶν τους σὲ κάθε ἡλικία (βρεφική, νηπιακή, παιδικὴ καὶ ἐφηβική), γιὰ τὴν ἀνατροφή, τὴ μόρφωση καὶ τὴν ψυχαγωγία τους. Μὲ παράλληλη φροντίδα γιὰ τὴ διατήρηση σὲ ὑψηλὸ ἐπίπεδό της συζυγικῆς σχέσης, ὡς γονεῖς προσαρμόζονται στὸ χαρακτήρα, τὴν ἰδιοσυγκρασία καὶ ὅλα τὰ χαρακτηριστικά της προσωπικότητας τοῦ κάθε παιδιοῦ, τὰ χαρίσματα καὶ τὶς ἰδιορρυθμίες του, τὶς ἱκανότητες καὶ ἀδυναμίες του, τὶς ἐπιδόσεις καὶ ἀποτυχίες του.
Στὴ νεανική τους ἡλικία, τὰ παιδιὰ βρίσκονται στὴ φάση ἀπόκτησης προϋποθέσεων γιὰ νὰ προχωρήσουν στὴ ζωή. Ἐπιδιώκουν σπουδές, μὲ τὴ μεγάλη δοκιμασία εἰσαγωγῆς τους στὸ πανεπιστήμιο ἢ σὲ ἄλλη σχολὴ καὶ στὴ συνέχεια μὲ τὸν μόχθο τους γιὰ τὸ πτυχίο, ἀποκτοῦν κάποια ἐπαγγελματικὴ κατάρτιση, ἀναζητοῦν ἐργασία καὶ σταδιοδρομία, προσανατολίζονται στὴ δημιουργία δικῆς τους οἰκογένειας, προετοιμάζονται γιὰ τὸν γάμο, παντρεύονται, φτιάχνουν τὸ δικό τους «σπιτικό».
Σὲ ὅλες αὐτὲς τὶς φάσεις καὶ τὰ γεγονότα οἱ γονεῖς συμπαρίστανται στὸν ἀγώνα τῶν παιδιῶν τους, τὰ στηρίζουν ὑλικὰ καὶ κυρίως συναισθηματικὰ μὲ τὴν ἀγάπη τους καὶ τὸ ἐνδιαφέρον τους γιὰ ὅλα τὰ θέματα καὶ τὰ προβλήματά τους.
Ὅταν τὰ παιδιὰ ἀποκατασταθοῦν, τὸ ζευγάρι μένει πάλι μόνο του, ὅπως εἶχε ξεκινήσει μὲ τὸν γάμο. Καλεῖται τώρα, σὲ κάποια ἡλικία, νὰ προσαρμοστεῖ στὴν «ἄδεια φωλιά», νὰ ἀνανεώσει καὶ νὰ βαθύνει ἀκόμη πιὸ πολὺ τὴ συζυγικὴ σχέση τῆς ἀγάπης, τῆς στοργῆς, τοῦ ἀλληλοσεβασμοῦ καὶ τῆς ἀλληλοεκτίμησης, μέσα καὶ ἀπὸ τὶς ἀναμνήσεις τῆς κοινῆς πορείας καὶ τοῦ κοινοῦ ἀγώνα τους στὴ ζωή.
Σὲ ἑπόμενη φάση περιορίζονται σταδιακὰ οἱ σωματικὲς καὶ οἱ ψυχικές τους δυνάμεις, καθὼς καὶ οἱ ἐκτός τοῦ σπιτιοῦ δραστηριότητες. Οἱ σύζυγοι φθάνουν κάποτε σὲ κατάσταση ποὺ ἔχουν τὴν ἀνάγκη στήριξης ἀπὸ ἄλλους. Στὴ φάση αὐτὴ καλοῦνται νὰ προσαρμοστοῦν στὴν περίοδο τῶν γηρατειῶν καὶ στὶς συνθῆκες διαβίωσής τους μὲ ἐνδεχόμενη ἀδυναμία αὐτοεξυπηρέτησης. Ἡ καλὴ συζυγία, ὅπως βιώθηκε ἀπὸ τὴν ὥρα τοῦ γάμου τοὺς μέχρι τὰ βαθιὰ γεράματά τους, εἶναι καὶ τώρα ἡ δύναμη καὶ ἡ παρηγοριά τους, ἡ γλυκιὰ ἀναπόληση τῆς ζωῆς, ἡ κύρια πηγὴ ψυχικῆς ἱκανοποίησης καὶ βαθιὰ αἴσθηση αὐτοπραγμάτωσης.
Οἱ σύζυγοι ποὺ μποροῦν νὰ στηρίζουν ὁ ἕνας τὸν ἄλλον, αὐξάνουν τὸ βάθος τῆς σχέσης τους ὡς ἀποτέλεσμα τῆς ἀπὸ κοινοῦ πάλης μὲ τὶς ἀντιξοότητες τῆς ζωῆς. Ὁ γάμος, ἐξ ἄλλου, ὅπως ἔχει λεχθεῖ, εἶναι ἕνας δεσμὸς «ποὺ ἡ ἐλπίδα τὸν ὀμορφαίνει, ἡ εὐτυχία τὸν διατηρεῖ, ἀλλὰ ἡ δοκιμασία τὸν δυναμώνει».
ΚΥΚΛΟΙ ΜΗΤΕΡΩΝ «Ο ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΠΑΥΛΟΣ»