Περιοχή: οδός Αιόλου 36
Έτος: 1847-1892
Περιγραφή:
Ο μεσαιωνικός ναός της Αγίας Ειρήνης, που υπήρχε σε αυτό το σημείο, παρά τις φθορές που είχε υποστεί κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821, παρέμενε ο σημαντικότερος ναός στην Αθήνα, όταν η τελευταία ανακηρύχθηκε πρωτεύουσα της απελευθερωμένης Ελλάδας και σε αυτόν τελούνταν οι επίσημες εκκλησιαστικές τελετές, παρόντος του βασιλιά Όθωνα.
Καθώς τα σχέδια ενός νέου μητροπολιτικού ναού καθυστερούσαν, οι επίτροποι της Αγίας Ειρήνης ανέθεσαν το 1845 στον αρχιτέκτονα Λύσανδρο Καυταντζόγλου (1811-1885), ως τον αξιολογότερο εκφραστή της εκκλησιαστικής ζωγραφικής του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα, να σχεδιάσει αρχικά την επέκταση και εν τέλει την ανοικοδόμησή της, με στόχο να ανταποκριθεί στις ολοένα αυξανόμενες ανάγκες. Με το εξαιρετικό του ταλέντο σχεδίασε μια τρίκλιτη βασιλική με τρούλο και δύο κωδονοστάσια, νεοκλασικού ρυθμού, που συνδύαζε στοιχεία αρχαιοελληνικού και ρωμανικού ύφους με αναγεννησιακές αλλά και βυζαντινές επιδράσεις, σε μια πρωτότυπη, ωστόσο, σύνθεση.
Η ανέγερση ξεκίνησε το 1847, με χρήση υλικών από παλαιές κατεδαφισμένες Αθηναϊκές εκκλησίες, πιθανότατα από εβδομήντα βυζαντινές εκκλησίες που γκρεμίστηκαν επί Βαυαροκρατίας (αλλά και από τα ερείπια της Ακρόπολης). Ο νέος ναός εγκαινιάστηκε το 1850, χωρίς την εσωτερική διακόσμηση, που ολοκληρώθηκε μεταξύ των ετών 1879-1892.
Κορυφαία θεωρούνται τα φατνώματα στην οροφή που ήταν η αφορμή για να ανακηρύξει το κράτος την Αγία Ειρήνη διατηρητέο μνημείο, το 1972. Τα εντυπωσιακά φατνώματα σώζονται μέχρι σήμερα και προκαλούν το θαυμασμό των επισκεπτών του ναού. Όσο για τις αγιογραφίες και τις κοσμηματογραφίες της Αγίας Ειρήνης, είναι θαυμαστά έργα των μαθητών της σχολής των ναζαριστών, των αδελφών Φυτάλη. Την εικονογράφηση την έκανε ο Σπυρίδωνας Χατζηγιαννόπουλος και την διακόσμηση την ανέλαβαν οι κοσμηματογράφοι Κώττας και Πέτας. Το εικονογραφικό πρόγραμμα του ναού είναι ιδιαίτερα περιορισμένο και σε αρκετούς τοίχους υπάρχουν χωρία της Αγίας Γραφής. Στο ναό απουσιάζει το Δωδεκάορτο, ενώ ελάχιστες είναι οι μορφές αγίων. Σημαντικότερες τοιχογραφίες είναι αυτή του Αποστόλου Παύλου να διδάσκει στον Άρειο Πάγο και αυτή του Ιησού να διδάσκει τους Ιουδαίου στα Ιεροσόλυμα.
Η Διεύθυνση Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού προχώρησε στην πλήρη αποκατάσταση και στερέωση του ναού, μεταξύ των ετών 1995-1997 (βάσει μελέτης της αρχιτέκτονος Α. Μπουλαμάκη-Θωμοπούλου).
Ξεχωριστά γεγονότα ανά τους αιώνες συνδέονται με τον ιστορικό ναό της πόλης ως της πρώτης Μητρόπολης της Αθήνας, «κιβωτός» της Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας. Την περίοδο της Τουρκοκρατίας παίζει σημαντικό ρόλο ως κύριος χώρος συνάθροισης όλων των χριστιανών. Το 1835, εκεί έγινε η τελετή ενηλικίωσης του βασιλιά Όθωνα και το 1838, επί βασιλείας Όθωνα, πραγματοποιείται η πρώτη δοξολογία. Το 1843 κηδεύτηκε ο ήρωας του 1821 Θεόδωρος Κολοκοτρώνης γι’ αυτό και υπάρχει δίπλα η οδός Κολοκοτρώνη. Υπάρχουν και ιστορικές περιγραφές για την ημέρα εκείνη. Κατέβηκαν οι υπουργοί, οι άνθρωποι του πνεύματος από την Ερμία οδό (σημερινή Ερμού) κι έφτασαν έξω από την Αγία Ειρήνη. Ακολουθούσε η σορός του Κολοκοτρώνη και το άλογό του ντυμένο στα μαύρα. Εδώ έγινε και η κηδεία του Κανάρη». Τακτικά έκανε τις εξομολογήσεις της και η βασίλισσα Αμαλία. Επίσης, σε αυτή την εκκλησία έγινε η δοξολογία για το Ελληνικό Σύνταγμα, με πρωτοστάτη της ημέρας τον Νεόφυτο Βάμβα.
Εκτός από τους βασιλείς Όθωνα και Αμαλία, οι περισσότερες σπουδαίες μορφές της Νεοελληνικής Ιστορίας εκκλησιάζονταν στο ναό ή πέρασαν για να ανάψουν ένα κερί. Από τους διασημότερους ιερείς που διακόνεψαν στην εκκλησία ήταν και ο Μακάριος, Αρχιεπίσκοπος και πρόεδρος της Κύπρου, ο οποίος χειροτονήθηκε στο ναό. Επίσης, ο Άγιος Νεκτάριος την περίοδο των σπουδών του υπηρέτησε ως διάκονος. [http://www.agios-nektarios.gr/01_bios.html]
Ενδεικτική Βιβλιογραφία:
Γ. Κίζης (επιμ.), Αποκατάσταση μνημείων-Αναβίωση ιστορικών κτιρίων στην Αττική, τόμος 1ος, Αθήνα 2004* Δ. Φιλιππίδης, Η ζωή και το έργο του αρχιτέκτονα Λύσανδρου Καυταντζόγλου (1811-1885), Αθήνα 1995, σ. 165-179, 317-320
www.espressonews.gr
http://courses.arch.ntua.gr/111714.html